DSCF6489

166 Andrzej Chojnowski

Partii Socjalno-Demokratycznej Galicji i Śląska — PPSD — i PP$) wybrana z listy państwowej do Senatu, a także posłanki: Eugenia Was* niewska (urzędniczka, związana z Partią Pracy) i Maria Jaworska (nauczycielka gimnazjum we Lwowie, działaczka ZNP).

Po wyborach przywódcy obozu sanacyjnego zdecydowali o utrzymaniu przy życiu BBWR, co przedtem nie było wcale takie pewne¹. Podobne stanowisko zajęły delegatki terenowych komitetów wyborczych, postanawiając na zebraniu 25 marca 1928 r. o przekształceniu Komitetu w Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet (ZPOK). Do jego Zarządu Głównego weszła Zofia Moraczewska jako przewodnicząca, a ponadto Maria Jaworska, Halina Jaroszewiczowa (w latach I wojny światowej w szeregach Polskiej Organizacji Wojskowej — POW), Bronisława Dłuska (lekarka, żona Kazimierza Dłuskiego), Wanda Drzewiecka, Zofia Daszyńska-Golińska, Wanda Twardowa (działaczka niepodległościowa, żona Stanisława Twardo, wojewody warszawskiego w latach 1927-1934) i Eugenia Waśniewska². Według statutu, ZPOK miał działać na rzecz „szerzenia i pogłębiania idei państwowości polskiej; wprowadzania w życie zasad prawdziwej demokracji; zapewnienia kobietom bezpośredniego wpływu na państwowe i społeczne życie Polski”³.

Postawa ZPOK w sprawach politycznych była zgodna z kanonami rozumowania obowiązującymi w obozie sanacyjnym, co polegało przede wszystkim na podporządkowaniu się „woli i myśli” Marszałka i przejmowaniu założeń tzw. ideologii państwowej. „Prawdziwym obywatelem jest ten — tłumaczyła Moraczewska -f- kto tak umie żyć, że codzienna jego praca, gdziekolwiek i na jakimkolwiek warsztacie ją spełnia, staje się twórczym ogniwem w wielkiej całości i ten, kto swoje własne sprawy potrafi podporządkować dobru ogólnemu”⁴. Wyjaśniając natomiast stanowisko ZPOK w kwestii kobiecej inna publicystka pisała: „jesteśmy feministkami/— bo chcemy, aby [...j przestało się nazywać, że kobieta, która «nie zarabia», nie ma właściwie nic do roboty. Jesteśmy feministkami, bo budzimy uświadomienie w coraz szerszych masach o tym wszystkim, co społeczeństwo kobiecie zawdzięcza, czy to jako lekarce, czy nauczycielce, czy laborantce, czy dziennikarce, czy wielkiej wynalaz-

czyni, poetce, powieściopisarce itd. O służbie kobiet w czasie wojny wiedzą chyba wszyscy. Chcemy budzić poczucie godności i wartości tej pracy, najbardziej szarej nawet, chcemy uprzytomnić masom kobiecym, że usuwając się od mądrej, szlachetnej i planowej akcji o dotrzymanie tego, co im konstytucja zapewnia, tym samym usuwają się od najświętszego i szerzej dziś pojmowanego obowiązku względem swoich dzieci, zwłaszcza córek, które, obierając ten czy inny zawód, w dalszym ciągu tak jak ich matki będą upośledzane, o ile do tego czasu nie przełamie się tej grzesznej doprawdy apatii i obojętności w stosunku do najżywotniejszych interesów własnych”⁵.

W aspekcie generalnym ZPOK był de facto jeszcze jedną organizacją społeczną kierującą się misją „podciągania w górę” nie wyedukowanych -ma^ poprzez skłanianie ich do większego angażowania się w sprawy publiczne. Stąd do głównych form działalności należało urządzanie odczytów lub wieczorów dyskusyjnych na tematy społeczno-panstwowe7 zakładame^świeTlicrpublikowanie broszur (w latach 1928-1932 ZPOK wydawał niskonakładowy dwutygodnik „Praca Obywatelska”). Obok tego tworzono formy pomocy materialnej oraz prawnej (z wyłączeniem działalności typowo charytatywnej) dla kobiet poszukujących pracy, przeżywających kłopoty w życiu rodzinnym, osobistym itp. W ramach ZPOK istniały więc komórki zakładające żłobki i przedszkola, prowadzące poradnie dla dziewcząt i kobiet opuszczających więzienia, zajmujące się problemami alkoholizmu i prostytucji. W założeniach jego twórczyń ZPOK miał docierać do kobiecych mas. Wedle danych Zarządu Głównego w 1930 r. ZPOK liczył około 31 tysięcy osób, skupionych w 360 oddziałach⁶. Ta sama autorka podaje, że w 1935 r. liczebność organizacji doszła do 90 tysięcy osób (900 oddziałów)⁷. Z zachowanej dokumentacji wynika, iż łączność owych tysięcy członkiń z organizacją sprowadzała się do biernego uczestniczenia w niektórych imprezach oraz korzystania z różnych form pomocy. Rzeczywisty szkielet ZPOK tworzyło kilkadziesiąt aktywis-tek, w większości ze sfer inteligencko-urzędniczych, przeważnie posiadających w swoim życiorysie chlubną kartę działalności niepodległościowej. Oprócz wymienionych wyżej parlamentarzystek ważną rolę w kierownictwie ZPOK odgrywały również Bronisława Dłuska, Wanda

1

   A. Chojnowski, Piłsudczycy u władzy. Dzieje Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem, Wrocław 1986, s. 73.

2

   J. Bełcikowski, dz. cyt., s. 67.

3

   Tamże,

4

   Z. Moraczewska, Związek Pracy Obywatelskiej Kobiet, Warszawa 1932, s. 10.

5

   J. Strzelecka, Jak rozumiemy feminizm, „Praca Obywatelska”, nr 2, 11 1929.

6

   BN, akc. 7636, notatki Z. Moraczewskiej pi. Wpisane do pamiętnika ZPOK.

7

~⁶ BN, akc. 11 883, Z. Moraczewska, Historia rozłamu w ZPOK w l. J933-1935, maszynopis.