DSCN6352 (Kopiowanie)

7. Przegląd śniala istot JnwA I ich klasyfikacja

podstawka

Ryc. 7-23. Cykl rozwojowy podstawczaków (opis w tekście). Rysunki w kółkach przedstawiają schematy obrazów mikroskopowych:

n - haploidalna liczba chromosomów.

2n - diploidalna liczba chromosomów (JO).

Podobnie jak u workowców, również u podstawczaków rozmnażanie płciowe polega na plazmogamii i kariogamii, bardzo znacznie oddalonych w czasie. Następuje tu zatem wyraźna przemiana faz jądrowych. Podstawczaki nie wytwarzają jednak żadnych organów płciowych (gametangiów). Haploidalne strzępki w następstwie podziałów mitotycznych rozrastają się i jeżeli podczas tego wzrostu grzybnia zetknie się ze strzępką należącą do innego typu kojarzenia (“różnoimicnną“ - porównaj oznaczenie “+” i na ryc. 7-23), to cytoplazma dwóch komórek zlewa się (plazmogamia). Natomiast jądra nie łączą się i w dzielących się komórkach pozostają jako para jąder sprzężonych (tzn. ich kariokinezy są zsynchronizowane w czasie). Taka dikariotyczna grzybnia rozrasta się i w pewnych miejscach tworzy owocniki. Określone miejsca owocników wytwarzają komórki podstawkowe. W komórkach tych zachodzi kariosamia (czyli zlewanie się jąder), po której jadro zygotyczne wchodzi w proces mejozy. Powstają cztery haploidalne jądra potomne, każde z nich wędruje ku wierzchołkowi komórki podstawkowej i wytwarza na jej szczycie zarodnik podstawkowy (haploidalny). Przez jakiś czas związany on jest z komórką, z której powstał, a która obecnie przekształciła się w bezjądrową podstawkę (bazydium). Następnie zarodniki uwalniają się i - trafiwszy na sprzyjające warunki - mogą wykiełkować, wytwarzając strzępki nowej grzybni (haploidalnej). Jak widzimy na ryc. 7-23, jedna podstawka

wytwatza zazwyczaj cztery zarodniki. Wyjątkiem od tej reguły jest uprawiana w wielu krajach pieczarka dwuzarodnikowa (Agariais bisporus), która produkuje tylko dwa zarodniki na każdej podstawce. W zależności od budowy owocnika, różne są miejsca wytwarzania podstawek. Rdze (np. rdza żdźblowa) nie tworzą owocników i wytwarzają zarodniki podstawkowe na kilkukomórkowych strzępkach kiełkujących zarodników zimowych (teleutosporów). Rdze i głownie należą do podklasy Phragmobasidiomycetidae\ ich cechą charakterystycznąjest to, iż podstawki dzielą się podłużnie lub poprzecznie na cztery komórki. Rdza żdźblowa zbóż (Pucctnia graminiś) jest groźnym pasożytem różnych rodzajów traw, np. zbóż uprawnych, a do swego rozwoju wymaga drugiego żywiciela 1 berberysu. Głownia kukurydzy (Ustilago maydis), wytwarzając guzowate narośla (głownie) niszczy różne narządy kukurydzy, co przynosi dodatkowe szkody hodowcom.

Ryc. 7-24. Owocniki trującego tęgoskóra pospolitego (Ściero-derma mlgare), czasem mylnie uważanego za jadalną trullę. Po lewej przekrojony dojrzały owocnik (JO).

Druga podklasa podstawczaków to wnętrzniaki (Gastero-mycelidae), u których warstwa zarodnionośna z podstawkami pozostaje aż do czasu dojrzałości wewnątrz owocnika. Zarodniki podstawkowe uwalniają się dopiero po uszkodzeniu dojrzałego owocnika. Przykładem grzybów tej podklasy są purchawki. Do wnętrzniaków należy też występujący w Polsce teeoskór pospolity (Scleroderma vulgare - ryc. 7-24); jest to grzyb trujący, który powoduje corocznie sporo zachorowań, ponieważ mylnie uważany jest za jadalną truflę (prawdziwe trufle w Polsce nie rosną).

Trzecią podklasę podstawczaków tworzą obłoczniaki |Hymenomycelidae), o podstawkach nie podzielonych na komórki. Należą tu niemal wszystkie grzyby kapeluszowe oraz huby.