DSCN6472 (Kopiowanie)

.glcwobecności trzeciego z wymienionych, hormonu juwenilnego. Ten ostatni jest wydzielany pr/Hpan; gruczołów położonych z tyłu zwoju mózgowego i nazwanychciałami przyległymi (córpora tllala). Hormon juwenilny jest pochodną kwasów tłuszczowych; chemicznie, wyizolowany ijedwabników, okazał się estrem metylowym kwasu 10-epoksy-7-ety!o-3.11-ilwumciylolridckanowego (tyc. 7-112). Jeżeli poziom hormonu juwenilnego jest wysoki, wydzielenie ekdyzonu powoduje linienie. Pod koniec okresu larwalnego wydzielanie hormonu juwenilnego jest obniżone i wówczas wydzielenie ekdyzonu powoduje rozpoczęcie procesu przeobrażenia się larwy w poczwarkę. Okazało się, że przeszczepienie dojrzałym do przepoczwarzenia gąsienicom ciał pizyległych pobranych od młodych gąsienic powoduje zatrzymanie przeobrażenia - gąsienice takie przechodziły zwykłą wyłinkę, nadal odżywiały się i rosły do nienormalnych rozmiarów. Następnie pzepoczwarczały się i z poczwarki wylęgał się motyl większy niż normalnie. Natomiast usunięcie ciał przyległych u młodych gąsienic powodowało wczesne przeobrażenie się i powstanie bardzo małych motyli. Tak więc hormon juwenilny blokuje geny warunkujące dojrzewanie organizmu owada i utrzymuje jego rozwój na etapie larwalnym. W stadium poczwarki hormon ten w ogóle nie jest wydzielany, zaś wydzielenie hormonu mózgowego i ekdyzonu w nieobecności hormonu juwenilnego powoduje powstanie osobnika dojrzałego.

Kontrola metamorfozy u owadów jest przykładem współdziałania układu nerwowego i układu •twnątrzwydziclniczego: z podobnymi przykładami współdziałania mamy także do czynienia woiganizmach kręgowców, m. in. człowieka. Oto bowiem do mózgu dopływają bodźce z narządów zmysłów, powodując wydzielenie hormonu przez komórki nerwowe (jest to zatem neurohormon, zaś samo zjawisko wydzielania przez ncurocyty nosi nazwę neurosekrecji). Pod wpływem hormonu mózgowego gruczoły przedtułowiowe wydzielają ekdyzon, którego działanie uzależnione jest od stężenia hormonu juwenilnego. Szereg gatunków owadów w klimacie umiarkowanym jest w stanie przetrwać okres zimy wyłącznie w stadium poczwarki. Dla nich bodźcem do przepoczwarczenia sięjest coraz krótszy dzień; skracanie się okresu naświetlania rejestruje zmysł wzroku, przesyłając mfonnacje do mózgu. W zimie poczwarka tych owadów wchodzi w okres spoczynku (diapauzy), podczas którego wydzielanie hormonów zostaje wstrzymane. Dopiero z końcem zimy czynność wydzielnicza mózgu zostaje wznowiona, co powoduje wydzielenie ekdyzonu, dokonanie metamorfozy i dorosły owad opuszcza osłonkę poczwarki. N iektóre gatunki owadów wymagają do swsgó rozwoju, aby poczwarka przebywała przez jakiś czas w temperaturze poniżej zera. Poczwarki innych odbierają bodźce świetlne i wylęgają się dopiero wówczas, gdy np. dzień trwa ponad 15 godzin (jest to więc przykład fotoperiodyzmu, zjawiska omówionego w rozdziale poświęconym roślinom). Opisany mechanizm regulacji neurohormonalnej metamorfozy tłumaczy, dlaczego różne owady wylęgają się o różnych porach roku. Ich wylot przeważnie skorelowany jest z okresem wzrostu roślin źywicielskich, które też rozwijają się w zależności od długości dnia.

Rośliny jednak bronią się przed owadami i do swojej “wojny chemicznej” wykorzystują regulację hormonalną procesów przeobrażenia. Liście niektórych roślin (np. szpilki cisa) produkują Mbstancje o działaniu podobnym do ekdyzonu, co uniemożliwia wielu gatunkom owadów żerowanie aa tych roślinach (larwy ulegają zbyt wczesnemu przeobrażeniu i giną). Inne rośliny produkują substancje podobne do hormonu juwenilnego - w tym przypadku larwy nie mogą się przeobrazić •zdychają nie pozostawiwszy potomstwa. Te obserwacje wykorzystywane są także przez człowieka to walki ze szkodliwymi owadami. Okazało się, że sztuczny hormon juwenilny jest dobrym •Mtktycydem (środkiem owadobójczym), ponieważ spryskanie nim liści roślin uprawnych niszczv 'trujące na nich larwy.

La! owadów. Owady są grupą zwierzęcą, która w najdoskonalszy sposób opanowała atmosferę j®Mką Wszystkie 25 rzędów owadów możemy usystematyzować w dwóch podgrumadach: oh adów tookr/jdiych (/ł/j(t'/ygoW) iowadów uskrzydlonych (Pterygota) (ryc. 7-109),