DSCN6472 (Kopiowanie)

.de w obecność i trzeciego z wymienionych, hormonu juwenilnego. Ten ostatni jest wydzielany pzez parę gruczołów położonych z tyłu zwoju mózgowego i nazwanych ciałami pr/yleyWini Irnrpnm lUaa)- Hormon juwenilny jest pochodną kwasów tłuszczowych; chemicznie, wyizolowany (jedwabników, okazał się estrem metylowym kwasu 10-epoksy-7-etylo-3.il-dwumctylotridekanowcgo (ryc. 7-112). Jeżeli poziom hormonu juwenilnego jest wysoki, wydzielenie ełdyzonu powoduje linienie. Pod koniec okresu larwalnego wydzielanie hormonu juwenilnego jest obniżone i wówczas wydzielenie ckdyzonu powoduje rozpoczęcie procesu przeobrażenia się larwy w poczwarkę. Okazało się, że przeszczepienie dojrzałym do przcpoczwarczenia gąsienicom ciał pjzyległych pobranych od młodych gąsienic powoduje zatrzymanie przeobrażenia - gąsienice takie przechodziły zwykłą wylinkę, nadal odżywiały się i rosły do nienormalnych rozmiarów. Następnie pztpoczwarczały się i z poczwarki wylęgał się motyl większy niż normalnie. Natomiast usunięcie ciał przyległych u młodych gąsienic powodowało wczesne przeobrażenie się i powstanie bardzo małych motyli. Tak więc hormon juwenilny blokuje geny warunkujące dojrzewanie organizmu owada i utrzymuje jego rozwój na etapie larwalnym. W stadium poczwarki hormon ten w ogóle nie jest wydzielany, zaś wydzielenie hormonu mózgowego i ckdyzonu w nieobecności hormonu juwenilnego powoduje powstanie osobnika dojrzałego.

Kontrola metamorfozy u owadów jest przykładem współdziałania układu nerwowego i układu newnąbzwydziclniczcgo; z podobnymi przykładami współdziałania mamy także do czynienia wotganizmach kręgowców, m. in. człowieka. Oto bowiem do mózgu dopływają bodźce z narządów zmysłów,powodując wydzielenie hormonu przez komórki nerwowe (jest to zatem neurohormon, zaś samo zjawisko wydzielania przez ncurocyty nosi nazwę neurosekrecji). Pod wpływem hormonu mózgowego gruczoły przedtulowiowe wydzielają ekdyzon, którego działanie uzależnione jest od stężenia hormonu juwenilnego. Szereg gatunków owadów w klimacie umiarkowanym jest w stanie pizetrwać okres zimy wyłącznie w stadium poczwarki. Dla nich bodźcem do przepoczwarczenia sięjest coraz krótszy dzień; skracanie się okresu naświetlania rejestruje zmysł wzroku, przesyłając hfonnacje do mózgu. W zimie poczwarka tych owadów wchodzi w okres spoczynku (diapauzy), podczas którego wydzielanie hormonów zostaje wstrzymane. Dopiero z końcem zimy czynność wydzielnicza mózgu zostaje wznowiona, co powoduje wydzielenie ekdyzonu, dokonanie metamorfozy i dorosły owad opuszcza osłonkę poczwarki. Niektóre gatunki owadów wymagają do swego rozwoju, aby poczwarka przebywała przez jakiś czas w temperaturze poniżej zera. Poczwarki innych odbierają bodźce świetlne i wylęgają się dopiero wówczas, gdy np. dzień trwa ponad 15 godzin (jest to więc przykład fotoperiodyzmu, zjawiska omówionego w rozdziale poświęconym roślinom). Opisany mechanizm regulacji neurohormonalnej metamorfozy tłumaczy, dlaczego różne owady wylęgają się o różnych porach roku. Ich wylot przeważnie skorelowany jest z okresem wzrostu roślin żywicielskich, które też rozwijają się w zależności od długości dnia.

Rośliny jednak bronią się przed owadami i do swojej “wojny chemicznej” wykorzystują "Pdncję hormonalną procesów przeobrażenia. Liście niektórych roślin (np. szpilki cisa) produkują '“hsiancje o działaniu podobnym do ekdyzonu, co uniemożliwia wielu gatunkom owadów żerowanie ¹¹⁸ tych roślinach (larwy ulegają zbyt wczesnemu przeobrażeniu i giną). Inne rośliny produkują ^stancje podobne do hormonu juwenilnego - w tym przypadku larwy nie mogą się przeobrazić ¹ dychają nic pozostawiwszy potomstwa. Te obserwacje wykorzystywane są także przez człowieka "■walki ze szkodliwymi owadami. Okazało się, że sztuczny hormon juwenilny jest dobrym '••ktycydem (środkiem owadobójczym), ponieważ spryskanie nim liści roślin uprawnych niszczy *ⁿ9ł« na nich larwy.

l-oi owadów. Owady są grupą zwierzęcą, która w najdoskonalszy sposób opanowała atmosferę /**(■ Wszystkie 25 rzędów owadów możemy usystematyzować w dwóch podgrumadach: owadów ^ydłych (ApUiygOta) i owadów uskrzydlonych (&6fygóta) (ryc. 7-109).