DSCN6529 (Kopiowanie)

|

■

■

»*pni3. Ponieważ plemnik nie mógłby przez nią przeniknąć, zapłodnienie następuje przed zniesieniem jaja i jest wewnętrzne (następuje w jajowodach). Samce gadów posiadają narządy kopulacyjne. _w postaci wynicowujących się fałdów lub woreczków, utworzonych wewnątrz lub w pobliżu steku. JsjasihoRatotółtkowc (polilecytalnc), w związku z czym rozwój zarodka, przebiegający na powierzchni bili żółtkowej, określamy jako bruzdkowanic częściowe i tarczkowe. Podczas rozwoju zarodka powstają opisane już wcześniej błony płodowe (ryc. 7-161). Gady żyjące w klimacie chłodniejszym (np. nasza żmija albo jaszczurka żyworódka) są jajoż.y worodne - zarodek rozwija się w ciele matki przez cały okres embrionalny i opuszcza je wylęgając się z jaja. U gadów nic ma form larwalnych -młode mają podobną budowę do osobników dorosłych.

Większość gadów żyła w okresie ery mezozoicznej (porów, rozdz. 2.2.2 A. i 2.23.2.); dziś pozostały tylko niedobitki, podobnie jak i płazy ulegające wymieraniu (głównie za przyczyną człowieka). Gromadę gadów dzieli się na cztery podgromady: Anapsida. Synapsida. Diapsida i Parapsida. Współcześnie żyją: żółwie (z podgromady Anapsida), oraz krokodyle, hatteric i łuskonośne (węże i jaszczurki) i podgromady Diapsida.

Żółwie (Chetoni a) mająciało okryte pancerzem (skorupą) zbudowanym z silnych tarcz rogowo-kostnycli. Górna część pancerza, zwana karapaksem, połączona jest po bokach ciała z dolną, tzw. plaslroncm. Gatunki lądowe (np. żółw grecki - Testudo graeca) zaniepokojone chowają głowę, ogon i kończyny do wnętrza pancerza. Kręgi szyjne tych gadów są bardzo ruchliwe, a szczęki pozbawione zębów, natomiast zaopatrzone w rogowy dziób. Żółwie są długowieczne - polski żółw błotny żyje do 120 lat, a żółwie olbrzymie (Testudo gigantea) do 300 lat. Większość gatunków wielkich żółwi lądowych została już dziś przez człowieka wyniszczona - grozi to też pozostałym, i także żółwiom morskim, których jaja, składane na plażach, wybierane są masowo i spożywane. Mięso niektórych gatunków uważane jest za przysmak (np. żółwia jadalnego - Chelonia mydas, z którego przyrządza się zupę żółwiową).

Współcześnie żyjące krokodyle (Crocodilia) żyją w wodach słodkich w krajach tropikalnych, w liczbie około 20 gatunków. Gawial (Cayiatis gangeticus) żyje w Indiach, gdzie uważany jest za zwierzę święte; gad ten ma wydłużony, wąski pysk, co umożliwia mu łapanie ryb w wodzie. Afiykańskie: krokodyl nilowy (Crocodilus niloticus) i krokodyl wąskopyski (C. cataphractus) oraz żyjący w Azji i Australii krokodyl błotny (C. palustris) są groźne dla człowieka. Różniące się od nich uzębieniem aligatory (rodzina Alligatoridae) podobnie jak krokodyle właściwe zostały prawie wytępione dla ich cennej skóry; obecnie dla celów handlowych są hodowane w specjalnie założonych fermach. Krokodyle są pierwszą grupą kręgowców, posiadających wtórne podniebienie: umożliwia ono oddychanie niezależne od połykania pokarmu.

Hatterie (Rhynchocephalia) są bardzo starą grupą, podobnie jak żółwie. Do dziś na wysepkach w pobliżu Nowej Zelandii dotrwał jeden gatunek - hatteria czyli tuatara (Sphaenodon punctatus); populacja nowozelandzka została wyniszczona przez instytucje naukowe, pragnące mieć okazy tych rzadkich zwierząt w swoich zbiorach. Hatteria przypomina kształtem jaszczurkę, lecz nie ma ucha środkowego i jamy bębenkowej, kości szczęki górnej przyrośnięte są do mózgoczaszki. posiada dobrze rozwinięte oko ciemieniowe, zaś jej zęby (z których dwa pierwsze są szczególnie duże) nie ulegają wymianie i ścierają się z czasem doszczętnie. Samce nie mają narządów kopulacyjnych, zaś szpara kloaki jest ustawiona poprzecznie do osi podłużnej ciała. T uatary żerują nocą, żywią się bezkręgowcami.

ł.uskonośne (Sąuamata) obejmują większość współczesnych gadów. Dzielimy je na dwa podrzędy. Jaszczurki (Lacertilia) liczą około 3000 gatunków. Są to zwierzęta z reguły ruchliw o, biegające pod skałach, a także drzewach. Gekkony (rodzina Gekkonidae) chodzą po ścianach i sufitach dzięki przylgom na końcach palców i wydają dźwięki podobne do ćwierkaniu ptaków. Legw uny są roślinożerne lub wszystkoźcme, niektóre (np. legwan morski Amhlyrhynchus cristutus) doskonale n i żywią się wodorostami. Mięso legwana zielonego (Iguana iguana) uważane jest w Ameryce ve) /a przysmak. Największą współczesną jaszczurką jest waran z Komodo (lumniu