DSC 38

PROBLEM NOWELI 117

PROBLEM NOWELI 117

5

Jak już zaznaczyliśmy, prawodawca i kodyfikator noweli, Paul Heyse, wystąpił na widownię jednocześnie z kilkoma innymi pisarzami, odbudowującymi z gruzów romantycznych teorię literatury, zwłaszcza teorię od-lębnych rodzajów i gatunków literackich. Gustaw Freytag ułoży) znaną Theorie des Dramas, Spielhagen zaś w szeregu prac zajął się teoretycznie problematami powieści. Jest to znamienne i ważne, że dla Spielhagena dramat był rodzajem najwyższym, wzorem idealnym, do którego usiłował nagiąć powieść (typowa to postawa teoretyków niemieckich, wykształconych na literaturze w której najświetniej rozwinęła się poezja drama-lyczna); tak więc żąda on od powieściopisarza ścisłego obiektywizmu, zwartości kompozycyjnej i techniki dramatycznej, tzn. opowiadanie powinno posuwać się od sytuacji do sytuacji, od sceny do sceny, narrator jest tylko reżyserem i inscenizatorem, obowiązanym do zręcznego ukrywania się za kulisami **.

Wpływ dramatu zaznaczył się również w teorii noweli Heysego, który, jak wiemy, specjalnie akcentował znaczenie konfliktu psychologiczno-• moralnego. Heyse jednak ulegał również sugestiom (swoiście przezeń rozumianej) sztuki narracyjnej renesansu i dlatego nie jest typowy dla swej epoki. Prawdziwym prawodawcą noweli psychologicznej był este-yk Friedrich Theodor Vischer. Mówi on, że w noweli „dany być może ie rozwój ludzkiego żyda, lecz. tylko jedno określone napięde, jeden Iryzys. W silnie zaakcentowanym zwrocie losu (jest tu — jak zaznacza lirsch — zastąpienie czysto formalnego momentu zwrotnego Tiec-a przez podanie osobliwego rodzaju treści nowelistycznej*) może być pio-ii zez jednorazowy wypadek ukazany czynnik ogólnoludzki"^łł. W tym jęciu nowela ma charakter na wskroś dramatyczny, zgodnie ze siołami współczesnego Vischerowi i Heysemu nowelisty Storma. który azwał nowelę „siostrą dramatu i najbardziej ścisłą formą prozy artystycznej" ^E7a.

Charakter dramatyczny, pogoń za niezwykłą sytuacją przy jednoczesnym wykorzystywaniu psychologii dla spotęgowania napięda — to wszytko występuje najsilniej, w krańcowej formie, w angielskiej „short-\tory“. Utwory tego typu znajdujemy nawet w twórczości Conrada, np. y Sześciu opowieściach lub w doskonałej w swoim rodzaju, „zapierającej lech w piersiach" historii Gospoda pod dwiema wiedźmami. Mistrzem Ishort-story" jest współczesny pisarz angielski Somerset Maugham. V jego pełnym sytuacyjnego i psychologicznego napięcia cyklu nowel

*• F Spielhagen, Bettrdge rur Theorie und Technik Im Romans Leipsig Ml.

" Cyt. eb; H Irsch. Sn t*. a si ■ Tamie, •. ES