DSC 46 (2)

PROBLEM NOWELI M

Wzrost tendencji realistycznych był czynnikiem wzmagającym popyt i podaż na nowelę, przy czym rozprzężenie formalne również wzrastało Fabuła schodzi na plan drugi, do opowiadania wkraczają nowe składniki, realia, a więc realistyczne obrazy przyrody, opisy, charakterystyki obyczajów, dyskusje ideowe i dygresje, rozwijające aktualne tendencje. Taki właśnie charakter ma wiele utworów Prusa. Sienkiewicza,. Orzeszkowej. Próżno zastanawiać się nad swoiście nowelistycznym żywiołem w takich utworach, jak Szkice węglem lub Anielka, skoro w świadomości artystycznej autorów granice między powieścią a nowelą miały wyłącznie ilościowy charakter. Stosunkowo późno zaczęła się odbudowa teorii literatury i normatywnej poetyki. Jak dla dramatu Freytag. a dla romansu Spielhagen, tak dla noweli Heyse był kodyfikatorem i prawodawcą. Heyse — oraz Szwajcar Conrad Ferdinand Meyer — byli czcicielami renesansu i pragnęli nawrócić sztukę do jego tradycyj. Liczne opowiadania Heysego i Meyera są jednak tylko świetnym wykwitem epigo-nizmu. Meyer (Dte Versuchung des Pescara. Hochzeit des Monchs) lubuje się w dramatycznym geście, Heyse (Nino i Maso, Haf&urrTui z Tremao) w czasach drobnomieszczańskiej sytości z rozkoszą rozsnuwa zaczerpnięte z kronik włoskich krwawe i namiętne historie. W noweli Pafciorka z Tremo mówi Heyse przez usta narratora .

każde

j historii naj-

Wciąż jeszcze stoję na przestarzałym stanowisku, że w ważniejszą rzeczą jest historia ^lł.

W słowach tych autor Wesela na Kapri bratu fabuły, coraz bardziej lekceważonej przez pisarzy. Ale właśnie poprzez tę degradację fabuły wytworzył się nowy typ noweli, nowela psychologiczna, która w najwyższych swych osiągnięciach, przede wszystkim w twórczości Ckechowa i Ma u pa ssania, rzeczywiście stworzyła odrębny rodzaj harmonijnego .układu zamkniętego".

Cóż stanowi ośrodek noweli psychologicznej? Hans Franek w .swej leorii sztuki narracyjnej mówi:

■wie fur die Anekdoie dat tatbegleitete, dat unerhorte Wart, to iii ffir dk Ato-velle die wortbegleitete, unerhtirte Ta i weae ntgemdtt der Hoht punkt jjN

Jakiż to niesłychany czyn stanowi kulminacyjny punkt w noweli psychologicznej? Taki czyn, czy — używając właściwszej terminołagii — odruch. w którym uzewnętrznia się natura działającego człowieka. W ton [sposób pojedynczy moment, wyrwany z żyda, okazuje B rewelacją charakterologiczną. Ten moment stanowi punkt kulminacyjny, ośrodek I rdzeń opowiadania.

■ p He?** iwk B " H Prasek. Bniaki

Lmóm MM. a m kwt Trier im. a 47

J