DSC�77

Njalicz. Istota Najwyższa Dinków, widzi zabójstwa i kradzieże, pręczenie zwierząt podlega surowej kontroli ze strony „Głowy Wysokiej” u Czimsjanow, Sila-Pinga u Eskimosów; niepotrzebne łowy i tępienie zwierzyny widzi Najwyższa Istota szczepu Cri-Montagnais. Puluga Adamańczyków gniewa się na widok nieprawidłowego szlachtowania świni i wykopywania bulw w niewłaściwym czasie. Nieraz też występki seksualne bywają szczególnym obiektem czujności wszechwiedzy bogów: cudzołóstwo widzi bóg nie tylko w Księdze Hioba i u Eklezjastyka, ale także u Bahauów z Borneo i mieszkańców wyspy Flores (na równi z kradzieżą); kazirodztwo — u krajowców z Niasy, u To-radżów z Celebesu, Ngadha z Flores, Goajirów z Kolumbii, Kunów z Panamy, Mundurucu z Brazylii; sodomię u Toradżów itp.

Przedmiotem boskiej wszechwiedzy są nie tylko uczynki ludzi, ale i słowa. Słyszeć wszystko, co się mówi, to oczywiście uzupełnienie widzenia wszystkiego, co się czyni. Wszystkosłyszenie łącznie z wszystkowidzeniem stanowi doskonałą wszechwiedzę. Co nie przeczy zgoła twierdzeniu, że wszechwiedza nosi charakter przede wszystkim wizualny, gdyż wszystkosłyszenie jest tylko drugorzędnym jej uzupełnieniem, owocem różnicującej i racjonalizującej refleksji.

Jahwe słyszy wszystko. „Jest takie oko zazdrosne — powiedziano w Księdze Mądrości — które wszystko słyszy i nawet szept najcichszy mu nie umknie’*. Ptah słyszy i widzi wszystko. Ea jest „bóstwem ucha”, które jest narzędziem porozumienia. Wszystkosłyszący jest Temaukel u Ona-Selknamów, Słońce Da-kotów i Tarasków („nasz ojciec Słońce” słyszy każde kłamstwo), Grzmot będący Najwyższą Istotą u szczepów Nisenan i Ponka, Ne Nanacz, Istota Najwyższa u Gros Ventres, Yuttoere u Carrie-rów („Yuttoere słyszy was” — mówi się do nieposłusznych dzieci).

Wielokroć, w wierzeniach ludów pierwotnych, wszystkowidze-nie i wszystkosłyszenie występują razem jako połączone atrybuty Najwyższej Istoty niebiańskiej lub słonecznej. Yeddariye u Czi-pewejów widzi i słyszy z wysokości nieba wszystko, co się mówi i robi na ziemi. U Irokezów wielki Oki z nieba widzi i słyszy wszystko. Tak samo dzieje się wszędzie indziej na terenie Ameryki Północnej. W Chinach Szang-ti obserwuje i słyszy; Tien za

21

4 — W»mtiwUd/a bogów