Dwudziestolecie międzywojenne Jerzy Kwiatkowski (74)

II IW/|» KvłM ln u/)diiciuł. - IW

wybuchów zwariowanej radości. prwz świadomość szczucia, niejasny aupcą^ i przeczucie klęski i Śmierci — po stoickie poczucie tragizmu. (M Ri_;j odzyskanego do zapowiedzi Pbtopu Od Dnia do Nocy.

Poezja Dwudziestolecia odgrywa też Iwrdzo poważna folę w dalszym ro/wnjj lego gatunku Po pierwsze ~ co oczywiste — dzięki poetom, którzy -ukształtowawszy uc w Dwudziestoleciu — pisali czy pis/4 nadal JaUdwiA zaś ulegli i ulegają przemianom, jakie niesie czas i zmienność poetyk. v*k w ich twórcwSci pozostało z epoki, w której zaczęli poezję upraarą* Dwudziestolecie tai miało szczęk te do silnych indywidualaoki poctydrcŁ

To jednak dopiero początek roli. jaka okres ten odegrał w stomafcadopoezj lat późniejszych. I tak. katastrofikiwizjonerzy znaleźli kontynuatorów aatyd miast: mowa o zjawiskach tak wybitnych jak twórczość Baczyńskiego i Gajop Czechowicz wpłynął na poetykę Różewicza. Iwaszkiewicz przedwojenny -m rozwój powojennego klasycyzmu. Wpływ Leśmiana na poezję po 1956 rok

—    mniej wyrazisty - jest jednak rozległy. Przede wszystkim za( awangardom koncepcja poezji pozostała nadal -- i jui na stałe — punkiem wyjścu 6 każdego niemal debiutanta niezależnie od dalszych dróg jego rozwoju Zaprww. punktem coraz odleglejszym, coraz bardziej przesłanianym innymi wnuk które wyrosły po drodze. Ale także — niekiedy przybliżającym się nagle s posłużyć się przykładem niespodziewanego odrodzenia się wzorca Ptętm-skiego: zjawisko, jakie pojawiło się przed kilkunastu laty.

Znaczenie Dwudziestolecia, przez pewien czas — ze szkodą dla kadmy polskiej — niedocenianego, rośnie tez i w historii literatury, skupując na toki uwagę coraz większej liczby uczonych i krytyków, jakkolwiek daleko jcuor do owego kwantum wiedzy, które pozwala uznać jakąś epokę za zbadaną

I wreszcie okres ten. jak świadczą — ro/kupywanc — nakłady dzid poeta Dwudziestolecia, cieszy się nadal popularnością wśród czytelników. Dwudziestolecie bowiem to ukzc wielka antologia znakomitych wierszy. Była to pocą. która mówiła pełnym głosem, rozporządzała dużym zmysłem poetyckie), h czytelnikowi skierowanej, retoryki, ciążyła raczej ku poety kom kunsztu, cami wirtuozem, nu ku poetykom wyznania: zc wszystkich sił zwalczała poctytbt wiełodmne i emocjonalne mcopanow amc. jakich — z pewną przesili

—    dopatrywała się w pogardzanej przez siebie poezji młodopolskiej Wszystko to stanowiło znakomite warunki dla osiągnięcia wysokich, trwałych i łatwo odbieranych wartości estetycznych.

Póeci Dwudziestolecia warunków tych nic zmarnowali.

III. PROZA A.1918-1932 a) 1918-1926

h WPROWADZENIE. GŁÓWNE NURTY PROZY DWUDZIESTOLECIA

V porównaniu z poe/ja w prozie polskiej początek nowej epoki zarysował «w sposób mniej wyrazisty; z jednej strony — w pierwszych latach pndriestolecia w iększą rolę odegrały poetyki o charakterze kontynuacyjnym. s Miony drugiej — słabiej zaznaczyły sie tendencje nowatorskie Jedną i wielu przyczyn tego stanu rzeczy był fakt odmiennego nil w poezji dntrhowania się proporcji pokoleniowych. Nową epokę otwierały w prozie ijiiyk książki młodej generacji, powojennych debiutantów, ile dzieła pisarzy dojrzałych. a w każdym razie o znanych już przed wojną nazwiskach, jónn&i. Stnig, Nałkowska. Kaden — oto autorzy bestsellerów pierwszej fobay Id dwudziestych. Obok nich tworzą też nadal (co prawda. / nielicznymi •yjąlkami. utwory dalekie juz rangą od swoich szczytowych osiągnięć): ftWytlaw Stanisław Reymont. Władysław Orkan, Józef Weyssenhoff, ba - pisuje jeszcze powieści pozytywista Aleksander Świętochowski. Znaczną llnw.ość wykazuje Włodzimierz Perzyóiki. Poważną rolę w Dwudziestoleciu, i to w drugiej jego połowie, odgrywa proza Wacława Berenta. Rok 1918 •ł się dU nich wszystkich, jak dla całego narodu, dalą przełomową; naucj nic mógł być nią w tym samym stopniu, co dla pokolenia, dla bingo wyznaczał on jednocześnie początek kariery pisarskiej i moment pfecn walki / poprzednią generacją. Gwałtowne zerwanie z tradycją, pdat akceptacja nowej epoki cywilizacyjnej, entuzjastyczne zapatrzenie mc i przyszłość i wynikające stąd konsekwencje estetyczne niełatwo mogły Uf df udziałem pisarzy, którzy .stanowili już część tradycji, w poprzedniej cpocc ukształtowali swoją poetykę, byli „ludźmi przedwojennymi".

Mniej od poezji nowatorska, bardziej kontynuacyjna, była też proza początków Drodoestołecia i całej zresztą tej epoki, wyraźniej zwrócona ku problematyce politycznej. silniej nią zatroskana. Nie na wiele zdał się sławny alzyt literatura a życie polskie, w którym Stefan Żeromski domagał się od fttynkj polskiej prozy autotelizmu i uniwersalizmu. I on sam nie poszedł tą fcgl Wakacje od obowiązków obywatelskich były w prozie zjawiskiem mniej optym niż w poezji. Inaczej też rozkładały się w czasie.    203