europa śr wch2

Ml. K II INI w i IA|A( II EUROPY ŚRODKOWOWSCHODNIEJ

i    Imin.iliicj demokratycznej legitymacji nowych władz,

.1 • ■ 111 • i|,|i .iiili nlyc/.ne masowe poparcie społeczne dla rządu Mazo-\ ii i l> i- JM) Jednak w połowie 1990 roku, wskutek szybko narastającego niezadowolenia społecznego ze skutków „kuracji oszczędnościowej", nastąpiło szybkie przesunięcie akcentu na sprawę dokończenia „polskiej rewolucji", idące w parze z kwestionowaniem przez bardziej radykalne skrzydło „Solidarności", zgrupowane wokół Porozumienia Centrum, prawomocności umów „okrągłego stołu". Wybory prezydenckie i poprzedzające je populistyczno-demagogiczne popisy kandydatów, przede wszystkim Lecha Wałęsy i Stanisława Tymińskiego, osłabiły niewątpliwie społeczne podstawy zdolności rządzenia, ale równocześnie skanalizowały niezadowolenie obywateli, zmniejszając negatywną presję na strategię gospodarczą rządu.

Polityka w Polsce w latach 1990-1993, na Węgrzech w latach 1990-1994 i w Czecho-Słowacji do rozpadu federacji pokazała, że próby zwiększenia partycypacji społecznej poprzez mobilizację obywateli pod hasłami populistycznymi, nacjonalistycznymi i antykomunistycznymi osłabiają poparcie dla zasad i mechanizmów demokracji, a w konsekwencji ograniczają zdolność rządzenia¹. Generują bowiem szereg konfliktów o silnych uwarunkowaniach strukturalnych, wymagających wielokrotnie interwencji ze strony rządu, wskutek czego rząd sam często staje się stroną konfliktu. Kwestie rozliczeń z przeszłością, dekomunizacji, praw mniejszości narodowych, polityki informacyjnej rządu, politycznej kontroli nad publicznymi środkami masowego przekazu, prywatyzacji, napływu zagranicznego kapitału - to główne konfliktogenne zagadnienia dominujące w pierwszych latach transformacji ustrojowej w Europie Środkowowschodniej². Te działania często znacznie utrudniały skuteczność wysiłków w kierunku umocnienia zdolności rządzenia w wymiarze socjopolitycznym.

Istotna zmiana nastąpiła wraz ze stabilizacją koalicji rządowych i utworzeniem trwałej politycznej bazy systemu rządzenia. Nastąpiło to w Czechach po utworzeniu centroprawicowego rządu Vaclava Klausa w czerwcu 1992 roku, w Polsce po zwycięstwie partii komunistycznych we wrześniu 1993 roku oraz na Węgrzech po zwycięstwie socjalistów w wyborach w maju 1994 roku i powstaniu rządu Gyuli Homa popieranego przez koalicję centrolewicową. Nowe rządy cechowały się względną spójnością ideologiczną, znacznym pragmatyzmem w swej polityce oraz technokratycznym podejściem do metod i zasad sprawowania władzy³. Poparcie społeczne wyrażone za pośrednictwem procedury wyborów powszechnych pokazało, że większość obywateli w tych krajach lekceważy znaczenie uwarunkowań socjokulturowych i ideologicznych w procesie rządzenia, akceptuje natomiast dominującą rolę rządu oraz innych instytucji państwowych. Abstrahując od politycznych oraz psychospołecznych determinant tej postawy, uznanie dominacji państwa w polityce było efektem słabości społeczeństwa obywatelskiego oraz dominacji materialistycznych, konsumpcyjnych postaw społecznych. Nowe ekipy rządzące starały się umocnić socjopolityczne i ekonomiczne podstawy zdolności rządzenia poprzez zmodyfikowany, bardziej egalitarny model redystrybucji zasobów materialnych. Towarzyszyła temu strategia kooptacji niektórych grup społecznych w oparciu o mechanizmy kłientelistyczne i korporacyjne⁴.

Stabilizacja sceny politycznej i utworzenie względnie trwałej koalicji rządowej na Słowacji w końcu 1994 roku przyniosły efekty wyraźnie odmienne od doświadczeń pozostałych krajów. Po pierwsze, większościowa koalicja HZDS-SNS-ZRS reprezentowała partie o niejasnej ideologii i niespójnym programie politycznym, a w przypadku SNS i ZRS o dość egzotycznych poglądach na sprawy społeczno-polityczne i gospodarcze. Silne akcenty populistyczne, nacjonalistyczne, a nawet ksenofobiczne, widocz-

1

   Zob. J. Simon, Post-paternalist Political Culture in Hungary: Relationship Betiueen Citizens and Poliłics During and After the 'Melancholie Revolution' (1989-1991), „Communist and Post-Communist Studies", 1993, 26 (2); A. Bozóki, Prom Soft Communism to Post-Communism (Aulhoritarian Legacy and Democratic Transition in Hungary) [w:] Transition to Capitalism? The Communist Legacy in Eastern Europę, red. J.M. Kovacs, New Brunswick and London 1994, s. 137-143; G. Oblath, Macroeconomic Developmcnts betiueen 1990 and 1994, „The Hungarian Quarterlv", 1994, 35 (134); E. Oltay, Hungary: Political Fragmentation and Economic Recession, „RFE/RL Research Report", 1994, 3 (1); A. Kóroseny i, The Reasonsfor the Defeat of the Right in Hungary, „East European Politics and Societies", 1995, 9 (1); M. Csanadi, V. Bunce, A Systematic Analysis of a Non-System: Post-Communism in Eastern Europę, „Sisyphus", 1991, VIII (1), s. 55-75; J. Bunćak (et al.), Politickd zmena v spoloienskej rozprave, Bratislava 1996.

2

   Zob. J. Batt, Czechoslouakia [w:] The New Institutional Architecture of Eastern Europę, New York 1993, s. 49-51; B.A. Misztal, Postcommunist ambiimlence: becoming of a newfornia-tion?, „Archives Europeennes de Sociologie", 1996, XXXVII (1), s. 116-128; D. Ost, The Crisis of Liberalism in Poland, „Telos", 1991, 89; S.L. W olchik, The Politics of Transition and the

Break-Up of Czcchoslozmkia [w:] The End of Czechoslooakia, red. J. Musil, wyd. 2, Budapest-London-New York 1997.

3

Z. Barany, Socialist-Liberal Government Stumbles Through Its First Year, „Transition", 1995,1 (13); J. Pehe, The Czech Republic: A Successful Transition, „RFE/RL Research Report", 1994, 3 (1).

4

Zob. J. Tarkowski, Transition to Democracy or Transition to Ochlocracy?, „Sisyphus. Sorial Studies", 1992, VIII, 1, s. 139-149; J. Musil, Czechoslooakia in the Middle of Transition, „Daedalus", 1992, 121 (2), s. 177-181; S. Holmes, The Politics of Economic in the Czech Republic, „East European Constitutional Review", Spring 1995 (URL:http://www.law.chica-go.edu/Publications/CSCEE/EECR/Spring_1995/holmes.txt).