europa śr wch4

Pi I Im IM, |<. Al >/l NI A W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWOWSCHODNIEJ

u .ily /wrócenie się w stronę ĆSSD. Ścisła i szczegółowa umowa koalicyjna została podyktowana zarówno istniejącymi różnicami między obiema partiami, jak i wysokim potencjałem wzajemnej nieufności. Ten czynnik był także decydujący w odniesieniu do polskich partii politycznych tworzących koalicje rządzące.

Kolejnym interesującym aspektem zdolności rządzenia w omawianych krajach była rola demokratycznych instytucji i procedur. Przyjęcie istniejącego systemu instytucjonalnego jako jedynej prawomocnej podstawy działań na rzecz zmiany politycznej stanowiło ważny przejaw demokratycznej konsolidacji, a jednocześnie rodziło zwiększone zainteresowanie społeczne problematyką zdolności rządzenia^{1 2 3 4}. Taka sytuacja zaistniała na przykład w Polsce latem 1997 roku, kiedy referendum konstytucyjne rozbudziło społeczną dyskusję nad normatywnymi podstawami systemu sprawowania władzy. Ważnym efektem tej debaty było uznanie przez znaczną liczbę obywateli, że dla zapewienia formalnych podstaw zdolności rządzenia (to jest zaaprobowania nowej konstytucji) konieczne jest dokonanie pozytywnego i pragmatycznego wyboru, pomimo wielu zastrzeżeń o charakterze merytorycznym i ideologicznym. Takie stanowisko prezentowała na przykład większość działaczy Unii Wolności.

Wydarzenia polityczne na Słowacji pokazały z kolei, że nawet w sytuacji niepokojących i podważających zdolność rządzenia działań ze strony rządu istnieje proceduralne minimum demokracji, odróżniające Słowację od reżimów, które przekroczyły krytyczny poziom elastyczności demokratycznych reguł gry i narzuciły rozwiązania autorytarne, jak choćby Białoruś pod rządami Aleksandra Łukaszenki. Tak więc mimo wielu działań naruszających lub nadużywających demokratyczne procedury ze strony rządu Vladimira Mećiara⁵, władze postanowiły respektować instytucję wolnych wyborów powszechnych, choć nie powstrzymały się od prób osłabienia opozycji poprzez zmiany w ordynacji wyborczej. Uczciwe wybory parlamentarne we wrześniu 1998 roku, zakończone zwycięstwem opozycji, udowodniły, że zdolność rządzenia w sytuacjach krytycznych zależy od respektowania podstawowych reguł gry politycznej.

przede wszystkim prawomocnych metod legitymacji systemu sprawowania władzy.

Determinanty zdolności rządzenia w Europie Środkowowschodniej

Stabilność systemu politycznego

Wysiłki w celu zapewnienia stabilności politycznej towarzyszyły demokratyzacji od momentu zapoczątkowania procesu zmian ustrojowych. Strategie przyjęte przez wiodących uczestników transformacji w Polsce, Czechosłowacji i na Węgrzech miały na celu uniknięcie destabilizacji, masowego buntu społecznego, a nawet siłowej konfrontacji. Wybór konsensualnego modelu zmiany ustrojowej: paktu politycznego w Polsce, porozumienia elit na Węgrzech, cesji władzy w Czechosłowacji, determinowany był dążeniem strategicznych aktorów do zapewnienia względnie stałych warunków sprawowania władzy oraz utrzymania minimum zdolności rządzenia⁶. Rosnąca dynamika transformacji, obejmującej coraz szersze kręgi oraz obszary działalności nie tylko politycznej, lecz również gospodarczej, społecznej, kulturowej, rodziła nowe zagrożenia stabilności i zdolności rządzenia.

Najpoważniejsze konsekwencje miały przemiany zachodzące na obszarze gospodarki, w sferze społeczeństwa politycznego, a także w stosunkach etnicznych i narodowościowych. Przejście do gospodarki rynkowej, mimo odmiennego tempa przebiegu w poszczególnych krajach regionu, przyniosło zbliżone konsekwencje. Uwolniło lawinę indywidualnych i zbiorowych roszczeń, których formułowanie i reprezentowanie było znacznie ułatwione w efekcie pluralizacji sceny politycznej oraz demokratyzacji reguł gry. Wysokie społeczne i polityczne koszty realizacji reform przy mizernych efektach doraźnych wzmagały działania rewindykacyjne ze strony podmiotów zorganizowanych interesów, głównie . związków zawodowych oraz partii politycznych⁷. Ta sytuacja wywołała efekty charakterystyczne dla klasycznego pojmowania zdolności rządze-

1

^l/ Por. A. Lijphart, C.H. Waisman, Institutional Design and Democratization [w:] lnsti-tutional Design in New Democracies. Eastern Europę and Latin America, red. A. Lijphart, C.H. Waisman, Bouldcr and Oxford 1996, s. 2.

2

Można podać wiele przykładów takich działań: sprawa posła Gauliedera, pozbawionego mandatu poselskiego w grudniu 1996 roku wskutek odejścia z klubu poselskiego HZDS; groteskowe referendum w maju 1997 roku, zbojkotowane przez społeczeństwo; blo

3

kowanie wyboru nowego prezydenta i przejęcie jego prerogatyw przez premiera po wygaś

4

nięciu mandatu prezydenckiego w marcu 1998 roku; brak efektywnej kontroli nad działal

5

nością służby bezpieczeństwa SIS.

6

Por. D.V. Friedheim, Bringitig Society Back into Dcmocratic Transition Theory after 1989: Pad Makingand Reginie Collapse, „East European Politics and Societies", 1993, 7 (3).

7

G. Ekiert. J. Kubi k, Collecłive Protest and Democratic Consolidation in Polarni, 1989-93, Princeton 1997, s. 17-24.