europa śr wch9

•ni I MY RZĄDZENIA W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWOWSCHODNIEJ

hi.i odpowiedzialności za los Węgrów mieszkających poza granicami państwa. Niemal od pierwszych dni funkcjonowania swego gabinetu premier Antall podkreślał, że demokratyczne władze muszą zmienić politykę zaniechania, prowadzoną przez komunistów w stosunku do Węgrów przebywających poza granicami ojczyzny, i zadbać o interesy swych pobratymców. 13 sierpnia 1990 roku Antall oświadczył, że czuje się duchowym premierem 15 milionów Węgrów, a nie tylko 10 milionów mieszkańców Węgier^{1 2}. Ogłoszony 24 sierpnia 1990 roku jednolity tekst znowelizowanej konstytucji republiki zawierał w § 6 (3) następujący zapis:

„Republika Węgierska czuje się odpowiedzialna za los Węgrów żrących poza jej granicami i popiera kultywowanie wdęzi z krajem węgierskim" .

Podobne stanowisko zajmowało kierownictwo MDF, gdzie najbardziej aktywne, a zarazem najostrzejsze i najbardziej radykalne stanowisko przyjęła nacjonalistyczna frakcja Istvana Csurki³. Apogeum narodowej retoryki, w ślad za którą szły konkretne posunięcia polityczne, nastąpiło w 1992 roku. Sprawa statusu „Hungaria Minor" i położenia Węgrów za granicą zajmowała poczesne miejsce w polityce rządu Antalia, a jednocześnie wywoływała żywe reakcje w innych krajach. Zaniepokojenie wyrażały nie tylko państwa zamieszkiwane przez mniejszość węgierską (Słowacja, Rumunia, Jugosławia), ale także społeczność międzynarodowa⁴. Już w schyłkowym okresie rządów MDF nastąpiło wyraźne złagodzenie tej polityki. Rząd Gyuli Florna pozbawił politykę wobec Węgrów za granicą akcentów mesjanizmu, stawiając na kompromis i poszukiwanie uregulowania sprawy położenia mniejszości węgierskiej w formie traktatowej (układy ze Słowacją w 1995 i Rumunią w 1996 roku).

Kwestia przestrzegania praw mniejszości jest szczególnie istotna w perspektywie zdolności rządzenia, ponieważ wiąże się z urzeczywistnieniem legitymacji systemu sprawowania władzy w aspekcie przestrzegania formalnych reguł gry, mających postać gwarancji konstytucyjnych, umów międzynarodowych czy też konwencji prawnomiędzynarodo-wych. Charakterystyczne w tym kontekście jest to, że próby odzyskania zdolności rządzenia przez nowy rząd Słowacji, sformowany po wyborach parlamentarnych we wrześniu 1998 roku, polegały na włączeniu do rządzącej koalicji politycznej reprezentacji słowackich Węgrów, czyli Koalicji Węgierskiej (MK). Pomimo kontrowersji pomiędzy pozostałymi członkami obozu rządowego w kwestii kooptacji MK (sprzeciw zgłaszała głównie Partia Lewicy Demokratycznej - SLD), przeważyło stanowisko o niezbędności uczestnictwa MK w rządach zarówno w celu stabilizacji koalicji rządzącej, jak i dla poprawy wizerunku nowych władz za grani-

Korupcja i nadużycia władzy

Z punktu widzenia zdolności rządzenia istotne jest to, że - jak podkreśla wielu autorów^{5 6} - często przyczyną delegitymizacji rządu, erozji rządów prawa oraz ograniczenia zdolności rządzenia jest pojawienie się szczególnych obszarów polityki wyłączonych spod demokratycznej kontroli odpowiednich organów przedstawicielskich. 0'Donnell używa określenia „obszary brązowe" dla określenia sfery polityki, gdzie demokratycznie wybrani członkowie rządu opierają swe działania na mechanizmach patronażu, klientelizmu, nepotyzmu, „amoralnego familizmu" itp., co prowadzi do fragmentacji państwa. Normatywne podstawy ustroju pozostają niejako w zawieszeniu, zastępowane przez reguły zwyczajowe, ustalone nieformalne praktyki, ciche porozumienia i układy⁷. Główny dylemat wiąże się z pytaniem postawionym przez Frydmana, Rapa-czyńskiego i Murphy'ego: „Czy korupcja jest tylko produktem ubocznym, odpadem liberalizacji gospodarczej, zjawiskiem przejściowym, które zniknie po zakończeniu tego procesu?"⁸

1

   G. Schópflin, Hungary and Its Neighbours, op.cit., s. 1(1.

2

   Konstytucja Republiki Węgierskiej, tłumaczenie i wstęp H. Donath, Wydawnictwo Sejmowe, Warszawa 1996, s. 20.

3

^h0 Zob. R.A. Haynes, Hungarian National Identity: Dcfinition and Redefinition [w:] Con-lemporary Nationalism in East Central Europę, red. P. La tawski, New York 1995, s. 96-98.

4

Zob. Z.A. Biró, Cliange of Covernment Through the Outsider's Eyes [w:] Qucstion Marks: The Hungarian Covernmenl 1994-1995, op.cit., s. 361-366.

5

„Sme", 28.09.1998, 5.10.1998, 29.10.1998; I. Remiaś, Cabinct prescnts programrne to par-liamcnt, „The Slovak Spectator", 1998, 4 (28).

6

Zob. M.A. Garretón, La posibilidad democratica en Chile, Santiago de Chile 1989; f.S. Valenzuela, Democratic Consolidation in Post-Transitional Settings: Notion, Process, and Facilitating Conditions (w:) Issues in Democratic Consolidation: tlie New South American Denioc-racies in Comparatwc Perspectiuc, red. S. Mainwaring, G. 0'Donnell, J.S. Valenzuela, Notre Damę 1992; P.C. Schmitter, Dangers, Udennnas and Prospectsfor the Consolidation of Democracy, mimeograph, Stanford 1993.

7

^<>4C. 0'Donnell, Acer ca dcl Estado, la dernocratización y algunos problemas conceptuales, „Desarrollo Económico", 1993, 33 (130), s. 170-171.

8

R. Frydman (et al.), Korupcja w świccie pokomunistycznym, „Rzeczpospolita", 2-3.01.1999, s. 9.