europa śr wch6

|*|« >III.EMY RZĄDZENIA W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWOWSCHODNIEJ

w trakcie realizacji trudnych i niepopularnych decyzji ekonomicznych, a jednocześnie instrumentem projekcji polityki rządowej wobec niezbyt aktywnego społeczeństwa.

Niektórzy obserwatorzy podkreślali, że stabilność systemu społeczno-politycznego była funkcją skuteczności oraz uprawomocnienia partii politycznych. Twierdzili, iż partie stopniowo zajęły główne miejsce w nowym systemie instytucjonalnym, a także odgrywały kluczową rolę w zapewnieniu zdolności rządzenia nowych demokracji¹. Wydaje się jednak, że w praktyce partie były raczej słabym ogniwem na poziomie społeczeństwa politycznego niż wiodącym aktorem. Partie polityczne w tradycji regionu funkcjonowały na bazie związków interpersonalnych opartych na lojalności i więzach krwi, umożliwiając przekształcenie związków i mechanizmów klientelistycznych w podstawę ładu politycznego². Ten mechanizm został zmodyfikowany pod rządami komunistów, jednak trwałość mechanizmów klientelistycznych zaznaczyła się również w warunkach tworzenia i konsolidowania ustroju demokratycznego³.

Wyniki badań opinii publicznej pokazują, że społeczne notowania partii były nadspodziewanie niskie. Cykliczne sondaże w ramach New Democracies Barometer udowodniły, że partie polityczne należały do instytucji obdarzonych najmniejszym zaufaniem społeczeństwa⁴.

Tabela 3. Zaufanie do partii politycznych, 1994/1996

Kraj	Wysokie	Neutralne	Niskie	Różnica
Czechy	24/21	38/34	38/44	-14/-13
Słowacja	16/14	25/27	58/58	-42/-44
Węgry	11/10	23/22	65/69	-54/-59
Polska	7/9	22/20	71/71	-64/-62

Źródło: R. Rosę, Ch. Haerpfer, New Democracies Barometer III: Leaming from What is Happening, Glasgow 1994 oraz R. Rosę, Ch. Haerpfer, Nero Democracies Barometer IV: A 10-Na-tion Suroey, Glasgow 1996. (Respondenci wykazywali zaufanie w skali siedmiopunktowej: wysokie, 5-7; neutralne, 4; niskie, 1-3.)

Inne badania, zrealizowane pod koniec 1993 roku, ujawniły niskie oceny skuteczności partii. Tylko 22 procent Węgrów, 39 procent Słowaków oraz 41 procent Czechów dostrzegło pozytywny efekt działalności partii politycznych⁵. Gabor Toka utrzymuje zaś, że systemy partyjne czterech analizowanych krajów pozostały niezbyt stabilne wskutek niedokończonej instytucjonalizacji, oznaczającej w szczególności niezależność organizacji partyjnej od liderów⁶. Instytucjonalna niestabilność jest także jednym ze źródeł polaryzacji ideologicznej oraz fragmentacji systemów partyjnych⁷.

Reprezentacja interesów

Interesującym przykładem, a zarazem przyczynkiem do zagadnienia zdolności rządzenia w Europie Środkowowschodniej jest zastosowanie neokorporacyjnych mechanizmów agregacji i reprezentacji interesów. Jest to ważny aspekt badań nad postkomunistyczną transformacją z racji tego, że niektórzy autorzy utrzymują, iż w określonych warunkach struktu-

P. Kopecky, Deocloping Party Organizations in East-Central Europę. Wlmt Type of Party is Likely to Emerge?, „Party Politics", 1995, 1 (4), s. 515-516; A.M. Cirtautas, In pursuit of tlie democratic intcrest. The inslitutionalization ofparties and interests in Eastern Europę [w:] The neto great transforniation? Change and continuity in East-Central Europę, red. C.G.A. Bryant, E. Mokrzycki, London and New York 1994, s. 37—40; D.M. Olson, Party Formation and Party System Consolidation in tlić New Democracies of Central Europę, „Political Studies", 1998, XLVII (3).

Zob. G. Schopflin, The Political Traditions of Eastern Europę, Daedalus, 1990, 119 (1), s. 72; A. Koroseny i, Stadle or Fragile Democracy? Political Cleaoages and Party System in Hun-gary [w:] Flying Blind. Democracies in East-Central Europę, red. Gy. Szoboszlai, Budapest 1992, s. 349-353.

Zob. A. Koroseny i, Rcvival of tlie Past or Netu Beginning? The Naturę of Post-Commu-nist Politics [w:] Democracy and Political Transforniation..., op.cit., s. 165-168.

Zob. R. Rosę, Mobilizing Demobilized Voters in Post Communist Societies, Madrid 1995; tegoż, Whcre Arc Post-Communist Countries Coing?, Glasgow 1997.

M. Wymanet al., The Place of 'Party' in Post-communist Europę, „Party Politics", 1995, 1 (4), s. 540.

G. Tóka, Political parties in East Central Europę [w:] Consolidating the Third Wave Democracies, red. L. Diamond et al., Baltimore and London 1997, s. 96; G. Tóka, Parties and electoral choices in east-central Europę [w:] Stabilising fragile democracies. Comparing new party systems in Southern and eastern Europę, red. G. Pridham, P. Lewis, London and New York 1996, s. 100-125.

J. Elster et al., Institutional Design in Post-communist Societies. Rebuilding the Sliip al Sea, Cambridge-New York-Melbourne 1998, s. 146.