europa śr wch8

,. r/.ĄDZENIA W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWOWSCHODNIEJ

,. r/.ĄDZENIA W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWOWSCHODNIEJ

i ntfrlnny

narodowościowe

Respektowanie interesów oraz przestrzeganie praw mniejszości narodowych lub etnicznych było jedną z głównych przeszkód, często najbardziej eksponowaną wobec opinii publicznej w kraju oraz za granicą, w zapewnieniu zdolności rządzenia. Dotyczyło to przede wszystkim Słowacji i Węgier, choć również Polska i Czechy nie uniknęły negatywnych skutków związanych z prawami mniejszości¹.

Najpoważniejsze konsekwencje problemów narodowościowych dla zdolności rządzenia wystąpiły w Słowacji. Problem mniejszości węgierskiej w tym kraju, a jednocześnie jego międzynarodowe reperkusje, związane z polityką rządu węgierskiego w tej kwestii, osłabiały wewnętrzne oraz międzynarodowe uwarunkowania procesu rządzenia w Słowacji. Źródła konfliktu między władzami słowackimi a polityczną reprezentacją słowackich Węgrów tkwią w naturze procesu formowania państwa narodowego w trakcie wychodzenia z komunizmu i budowy zrębów demokratycznego państwa prawa zarówno w Słowacji, jak i na Węgrzech. Wybór tradycyjnego modelu państwa narodowego przez dominujące siły polityczne w obydwu krajach pociągał za sobą poszerzenie zakresu sprawowania władzy poprzez włączenie wielu zadań służących wzmocnieniu tożsamości i spójności narodowej w wymiarze organizacyjnym, społecznym i kulturowym². W przypadku Słowacji ortodoksyjne traktowanie kwestii przyszłego modelu przez aktywnych zwolenników niepodległości, jak choćby Matica Slovenska, wpłynęło na stanowisko rządu słowackiego z Vladimirem Mećiarem na czele. Działania ograniczające prawa mniejszości węgierskiej i odrzucające starania o uzyskanie pewnego zakresu autonomii kulturowej i edukacyjnej stały się elementem polityki rządowej³.

Po rozpadzie federacji władze słowackie były wyjątkowo wrażliwe na punkcie własnej niezależności oraz niepodległości, szczególnie w kontekście stabilności i spójności młodego państwa. Formułowane przez liderów mniejszości węgierskiej wezwania do obrony swych praw, szczególnie w zakresie lokalnej samorządności, szkolnictwa i języka (przede wszystkim tzw. apel komameński z 1994 roku), były traktowane jako zagrożenie spójności i integralności młodego państwa słowackiego⁴. Sharon Fisher podkreślała, że aktywność reprezentantów mniejszości węgierskiej wywołała rosnącą nieufność Słowaków i spowodowała ich wyobcowanie w społeczeństwie niepodległej Słowacji⁵. Problem tkwił także w tym, że w świetle konstytucji Republiki Słowackiej oraz polityki władz słowackich autonomia nie jest rozumiana jako prawomocny samorząd⁶. Nasilenie konfliktu nastąpiło po powrocie Mećiara na urząd premiera w listopadzie 1994 roku, jako szefa koalicyjnego gabinetu skupiającego partie o orientacji populistycznej (ZRS) i nacjonalistycznej (SNS). Pod naciskiem liderów Słowackiej Partii Narodowej rząd traktował postulaty autonomii, formułowane przez przedstawicieli społeczności węgierskiej, przede wszystkim ruch Współistnienie, jako akty wrogie wobec narodu i państwa słowackiego, szkodzące racji stanu, a jednocześnie godzące w reputację Słowacji w Europie i na świecie⁷.

Węgry z kolei obciążone były historyczną spuścizną terytorialnych uwarunkowań egzystenq'i własnego narodu. Fakt pozostawania od czasu traktatu z Trianon z 1920 roku kilku milionów Węgrów poza terytorium państwa węgierskiego niejednokrotnie mocno wpływał na politykę wewnętrzną i zagraniczną Budapesztu. Po upadku rządów komunistycznych problem stosunku do mniejszości węgierskiej w państwach ościennych stał się jednym z głównych wyzwań rządu Józsefa Antalla⁸. Jeszcze przed pierwszymi wyborami demokratycznymi, w parlamencie pracującym nad zmianami konstytucyjnymi pojawiły się tendencje do zwiększe-

1

W przypadku Polski chodzi o położenie mniejszości niemieckiej oraz litewskiej, w odniesieniu do Czech przede wszystkim o Cyganów.

2

³¹ Zob. M. Kusy, The State of Humań and Minority Righls in Slozmkia [w:] Sloimkia, Pro-blcms of Democratic Consolidation, red. S. Szomolanyi, J.A. Goul-d, Bratislava 1997, s. 171-173.

3

G. Schópflin, Hangary and Its Neighbours, Chaillot Papers nr 7, Paris, May 1993,

4

   Zob. Slovensko rok po. Ccsty a krizonatky noneho śtatu oćarni jclio olnyvatel'ov, red. Z. Butorova, M. Butom, Praha 1994, s. 51.

5

   S. Fisher, Eflinie Hungarians Back Thnnselnes bito a Corner, „Transition", 1995, 1 (24), s. 58.

6

³³ Por. treść art. 34 konstytucji Słowacji (Konstytucja Republiki Słowackiej z 1 września 1992

r. , wstęp i tłumaczenie K. Skotnicki, Wydawnictwa) Sejmowe, Warszawa 1993, s. 43). Zob. także M. Kusy, Autonomy as a Way of Political Management of Ethnic Conflicts (Tlw Case of Hungarian Minority in Slonakia), „Romanian Journal of International Affairs", 1997, III (3),

s.    171; tenże, Madarskd menśina na Slonensku v podmienkach Slonenskeho narodnćho śtatu, „Mezinarodni vztahy", 1996,3, s. 41-42.

7

⁶ Zob. A. Marko, P. Martinicky, Slonensko-madarskć vzt’ahy - historia a sućasnost’ vo faktach, Bratislava 1996; V. Fabry, O Slondkoch a Madaroch. 100 otazoka 99 odponedi, Bratislava 1997; O. Dostał, Minorities [w:] Global Report on Słona kia. Comprehensine Analyses frotn 1995 and Trends frotn 1996, red. M. Butora, P. Hunćik, Bratislava 1997, s. 63-74; O. Dostał, Menśiny [w:] Sieneńsko 1996. Suhrnna sprana o stanę spoloćnosti a trendach na rok 1997, red. M. Butora, Bratislava 1997, s. 253-265.

8

Zob. L. Lengyel, Forcign Policy or National Policy [w:] Balance. The Hungarian Gonern-ment..., op.cit., s. 363-368.