europa śr wch
0

, i mii 1,1'.MY RZĄDZENIA W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWOWSCHODNIEJ

l<ic poziom inwestycji zagranicznych. Co ważne, takie stanowisko zajmują największe międzyrządowe organizacje i instytucje gospodarczo-finansowe, jak Bank Światowy czy Organizacja Współpracy i Rozwoju Gospodarczego (OECD), a także organizacje pozarządowe, jak Transparency International. Można się zatem spodziewać, że główną rolę w działaniach antykorupcyjnych odegrają z jednej strony instytucje międzynarodowe, z drugiej zaś organizacje pozarządowe działające na szczeblu lokalnym, zwłaszcza tam, gdzie istnieje silne społeczeństwo obywatelskie.

Próba bilansu

Omawiane kraje reprezentują generalnie dwa warianty modelu sprawowania władzy. Pierwszy z nich cechuje się wyraźnymi postępami w kierunku umocnienia społeczno-politycznych podstaw zdolności rządzenia, przy równoczesnym ograniczeniu skutków oraz minimalizacji negatywnej percepcji problemów rządzenia w rozumieniu govemabilily. Ten wariant obejmuje Węgry, Czechy oraz Polskę. Drugi, negatywny wariant dotyczy Słowacji w okresie dominacji HZDS i jego lidera, Vladimira Mećiara. Strategia ugruntowania struktur władzy przez ograniczanie rywalizacji politycznej i działalności sił opozycyjnych, specyficzna nacjo-nalistyczno-zaściankowa kultura polityczna oraz wzniecanie konfliktów politycznych i społecznych doprowadziły do destabilizacji ładu społeczno-politycznego, a w efekcie podważyły demokratyczną zdolność rządzenia.

Poza już wymienionymi cechami transformacji ustrojowej w Europie Środkowowschodniej, należy zwrócić uwagę na dodatkowe aspekty oddziaływające na zdolność rządzenia w tych krajach:

1. Dominacja elit politycznych. To jeden z zasadniczych powodów trudności demokratycznego rządzenia, zważywszy silne inklinacje rządzącej elity w kierunku oligarchizacji i realizowania własnych interesów na szkodę pozostałych aktorów sceny politycznej. Często jest to głównym powodem delegitymizacji systemu władzy, zwłaszcza legislatywy i władzy wykonawczej¹.

2.    Politycy jako punkt odniesienia. Identyfikacja społeczna z jednostkami sprawującymi władzę lub wywierającymi dominujący wpływ na proces rządzenia była efektem dezorientacji i poczucia zagubienia znacznej części społeczeństwa w trakcie procesu zmiany politycznej i społecznej. W efekcie wielu obywateli obdarzyło polityków i liderów ogromnym kapitałem politycznym, który często jednak bywał nadużywany, albo też wykorzystywany do partykularnych celów. Spektakularne kariery Wałęsy, Meciara czy Klausa pokazują, że często legitymacja oparta na charyzmie politycznej zostaje bezpowrotnie utracona wskutek przerostu ambiq'i, pyszałkowatości, woluntaryzmu i cynizmu.

3.    Słabość społeczeństwa obywatelskiego. Dominacja przywódców i elit na poziomie państwa wynika w dużym stopniu ze słabości społeczeństwa obywatelskiego, bierności lub niedostatecznej aktywności obywateli, powszechnego poczucia niemocy lub apatii, a zarazem negatywnego potencjału obywatelskiego, wzmocnionego przez pozostałości kultury politycznej komunizmu. Ta słabość jest szczególnie widoczna na poziomie społeczności lokalnych, gdzie wzorce demokracji uczestniczącej są wypierane przez klientelizm i polityczny patronaż².

4.    Konieczność połączenia demokratycznej zdolności rządzeni az socjoekonomiczną metodą rządzeni a. Jest to szczególne wyzwanie wskutek immanentnych trudności, a nawet sprzeczności, pomiędzy koncepcyjną a faktyczną zawartością tych pojęć. Największy problem polega na konflikcie między demokratycznymi procedurami legitymacji władz a społecznymi podstawami stabilności systemu związanymi z pozytywnym funkcjonowaniem gospodarki.

Problem zapewnienia zdolności rządzenia oraz stosowania skutecz-

1

Zob. S. Szomolanyi, Identifying Slomkia s Emerging Reginie [w:] Slovakia, Problems of Democratic Consolidation, red. S. Szomolanyi, J.A. Gould, Bratislava 1997, s. 9-33; J. Wasilewski, E. Wnuk-Lipiński, Polska: kręta droga od elity komunistycznej do postsolidarnościowej [w:] Elity w Polsce, w Rosji i na Węgrzech. Wymiana czy reprodukcja?, red. I. Szelenyi, D.Treiman, E. Wnuk-Lipiński, Warszawa 1995, s. 59-84; S. Szelenyi, I. Szelenyi,

I. Kovach, Sfragmentaryzowane elity węgierskie: krążenie w polityce, reprodukcja zu gospodarce [w:] Elity tu Polsce, w Rosji i na Węgrzech, op.cit., s. 85-104; G. Mink, J.-C. Szurek, Adapta-tion Strategies o/Eormer Communist Elites, „Politiczna Dumka", 1994, 4, s. 139-147; J. Higley (et al.), Elites, Institutions, and Regimes in East-Central Europę, referat, VI World Congress of the International Council for Central and East European Studies, Warszawa 9.08.1995.

2

Zob. J. Staniszkis, Władza bez polityki, „Rzeczpospolita", 11.12.1998, s. 8; G.M. Ta mas, A Disquisition on Civil Society, „Social Research", 1994, 61 (2), s. 205-222; I. Mi kłoś, Econotnic Transition and the Emergence of Clientalist Structures in Slonakia [w:] Slo-oakia, Problems of Democratic Consolidation, red. S. Szomolanyi, J.A. Gould, Bratislava 1997, s. 57-67; J. Tarkowski, Patroni i klienci, Warszawa 1994, cz. II; B. Crawford, A. Lijphart, E.rplaining Political and Econotnic Change in Post-Communist Easterti Europę. Old Legacies, New Institutions, Hegemonie Nortns, and International Pressures, „Comparative Political Studies", 1995, 28 (2), s. 184-186; T. Ko los i, M. Sagi, Social Changes in Postcommunist Societies, „The Hungarian Quarterly", 1997, 38 (146).