europa śr wch5

I I . HU I¹,MY RZĄDZENIA W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWOWSCHODNIEJ

nia: przeciążenie aparatu sprawowania władzy wskutek roszczeń i żądań grup społecznych spowodowało spadek poparcia dla władz, a w konsekwencji delegitymizację podstaw nowego systemu²¹. To zjawisko charakteryzowało sytuację społeczno-polityczną w Polsce, w pierwszej fazie realizacji tzw. planu Balcerowicza (1990-1991).

W Czecho-Słowacji i na Węgrzech wybór strategii stopniowego budowania instytucji wolnego rynku, stosunkowo niski poziom politycznej mobilizacji społeczeństwa oraz dążenia do wzmocnienia instytucji społeczeństwa politycznego pozwoliły uniknąć gwałtownych wybuchów niezadowolenia społecznego. Jednak taka strategia przyniosła negatywne efekty uboczne, które w trakcie transformacji wpłynęły niekorzystnie na zdolność rządzenia. Po pierwsze, przesunięcie i odłożenie wielu decyzji ekonomicznych w imię stabilności społeczno-politycznej spowodowało kumulację negatywnych tendencji w gospodarkach tych krajów, które ujawniły się ze wzmożoną siłą i doprowadziły do kryzysu na Węgrzech w okresie 1995-1996, w Republice Czeskiej w latach 1997-1998 oraz w Słowacji w końcu 1998 roku. Po drugie, rządy tych krajów wykorzystały nastroje nacjonalistyczne oraz napięcia i konflikty o podłożu etnicznym do skanalizowania negatywnej energii społecznej i skierowania jej na obszar stosunków narodowościowych i etnicznych. Działania te przyniosły szereg groźnych skutków zarówno dla stabilności społeczno-politycznej tych krajów, jak i zdolności rządzenia. W skrajnym przypadku, doprowadziły do rozpadu federacyjnego państwa czechosłowackiego.

^2| Zob. A. Przeworski, Politica! Dynamics of Economic Refornts: East and South [w:] Dc-mocracy and Political Transformation. Thcorics and East-Ccntral Europcan Rcalitics, red.

Jednym ze wskaźników stabilności reżimu, a zarazem zdolności rządzenia, jest częstotliwość zmian ekip rządowych, średni okres pełnienia obowiązków przez dany gabinet, a także częstotliwość przeprowadzania wyborów powszechnych. Częste zmiany rządów pokazują bowiem, że formalny mandat demokratyczny udzielony danemu rządowi jest niewystarczający do zapewnienia zdolności rządzenia. Zatem częste zmiany na fotelu premiera odzwierciedlają niską skuteczność działań rządu, które z kolei mogą wywołać natychmiastową odpowiedź społeczną w formie protestów i żądań zmian w dotychczasowej polityce. Z kolei nadużywanie procedur demokratycznej legitymizacji podważa społeczną akceptację demokracji jako metody wyłaniania przedstawicieli władzy państwowej. Sugeruje bowiem, iż ich formalna legitymacja „zużywa się" tak szybko, że wymaga to przyspieszenia procedur jej odnowienia.

Polska od powołania we wrześniu 1989 roku gabinetu Tadeusza Mazowieckiego doświadczyła częstych zmian ekip rządowych w iście włoskim stylu. Nawet stosunkowo silna i pozornie stabilna większość parlamentarna (początkowo skupiająca partie wywodzące się z „Solidarności", następnie lewicowa koalicja SLD-PSL) nie zapobiegła kryzysom rządowym i zmianom na fotelu premiera. Polacy należeli także do najczęściej mobilizowanych społeczeństw, idąc do urn dziesięciokrotnie od czerwca 1989 roku. „Wyborcze znużenie" musiało więc wywrzeć wpływ na postawy polityczne społeczeństwa wobec demokracji rozumianej w kategoriach czysto proceduralnych. W sondażu opinii publicznej przeprowadzonym w 1992 roku przez „Times Mirror", tylko 41 procent Polaków przyznało, że wybory mają znaczenie dla polityki rządu. Podobnej odpowiedzi udzieliło 49 procent Węgrów oraz 58 procent mieszkańców Czechosłowacji²².

Tabela 2. Stabilność rządów w Europie Środkowowschodniej (czerwiec 1989 - październik 1998)

Kraj	Długość rządzenia (w miesiącach)	Liczba głosowań*	Liczba rządów
Polska	14,75	10	8
Węgry	25,50	7	4
Czechy	26,75	6	4
Słowacja	15,30	7	7

^Obejmuje wybory parlamentarne (bez uzupełniających), wybory samorządowe, bezpośrednie wybory prezydenckie oraz ogólnokrajowe referenda.

Częste zmiany rządu nie ominęły również Słowacji. Stabilizacja koalicji rządzącej, która nastąpiła po wyborach w październiku 1994 roku, nie poprawiła jednak sytuacji pod względem utrzymania zdolności rządzenia. Przeciwnie, osłabienie opozycji parlamentarnej zostało wykorzystane przez rządzącą większość do nieskrępowanej realizacji własnych interesów, z uszczerbkiem dla zasad i reguł demokracji. Na Węgrzech i w Czechach stabilna większość rządowa miała ogólnie pozytywny wpływ na zdolność rządzenia. Przede wszystkim była głównym oparciem rządu

‘² Cyt. za K. von Beyme, Transition to Democracy in Eastern Europę, Houndmills and London 1996, s. 154.