europa śr wch7

, „ _Ni ■ I.NIA W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWOWSCHODNIEJ

₍........,'il/,ial przywilejów politycznych i społecznych, a także prze-

, , mir zasobów z kasy państwowej. Od końca 1997 roku komisja ,, .| 11 • u u i.i praktycznie przestała funkcjonować, jednak po upadku rządu i. u.ira nowy gabinet zapowiedział reaktywację formuły trójstronnej i zwiększenie jej roli na płaszczyźnie stosunków pracowniczych⁴⁵.

Konflikty społeczne

Wielość i różnorodność strategii transformacyjnych w Europie Środkowowschodniej, a jednocześnie społeczne konsekwencje liberalizacji i demokratyzacji, które to procesy przebiegały w warunkach podwyższonej mobilizacji społeczeństw, sprzyjały pojawieniu się wielu nowych źródeł konfliktogennych oraz wystąpieniu licznych, nierzadko nasilających się, napięć. Wysoka dynamika zjawisk społecznych była w znacznym stopniu warunkowana czynnikami kulturowymi, wpływając także na model instytucjonalizacji i rozwiązywania konfliktów. Społeczeństwa „wojownicze", jak choćby polskie, wykazywały stałe dążenie w kierunku otwartych, masowych i nierzadko gwałtownych form niezadowolenia i buntu. Społeczeństwa „ugodowe", takie jak czeskie, preferowały wyne-gocjonowane rozwiązania zbudowane na zasadniczym kompromisie albo rezygnacji, unikały natomiast działań radykalnych.

Scena polityczna krajów Europy Środkowowschodniej cechowała się zróżnicowanym tempem i zakresem instytucjonalizacji konfliktów. Procesowi temu nie sprzyjały na pewno niejasne i niestabilne reguły gry politycznej, szczególnie nieformalne, które często były nadużywane przez wielu aktorów politycznych w walce o władzę lub wpływy polityczne. Do tego dochodziły liczne różnice i podziały dotyczące wyboru strategii transformacji, w wymiarze zarówno polityczno-ustrojowym, jak i społeczno-ekonomicznych oraz kulturowo-etnicznym. Miało to niewątpliwie negatywne konsekwencje w perspektywie towarzyszącej procesowi transformacji systemowej redefinicji podstaw zdolności rządzenia. Po pierwsze, kwestie polityczno-ustrojowe rodziły napięcia i konflikty głównie na poziomie elit („wojna na górze" w Polsce, „wojna o media" na Węgrzech, problem „aksamitnego rozwodu" w Czechosłowacji), ale przenosiły się także na poziom społeczeństwa politycznego. Po drugie, trudności gospodarcze oraz społeczne konsekwencje reform rynkowych (lub ich zaniechania) były silnym bodźcem konfliktogennym na płaszczyźnie sto-surików pracy, oddziaływając także na układ sił na arenie politycznej. Po trzecie, konflikty coraz częściej wynikały ze strukturalnych podziałów powstałych na podłożu symboliczno-historycznym lub etniczno-narodo-wościowym.

Porównanie poziomu konfliktów społecznych w czterech omawianych krajach pozwala wyodrębnić dwie grupy. Pierwsza z nich obejmuje Polskę i Słowację - kraje o wysokiej intensywności oraz liczbie konfliktów, a zarazem stosunkowo silnej polaryzacji sceny politycznej. Drugą grupę stanowią Węgry i Czechy, w których dynamika transformacji, zwłaszcza w wymiarze mikrosystemowym, była stosunkowo słaba, co wynikało w dużej mierze z niskiej aktywności politycznej społeczeństwa, a zarazem dominacji partii politycznych w systemie partycypacji i reprezentacji grup społecznych. Większość badaczy transformacji systemowej w Europie Środkowowschodniej podkreśla rolę czynnika organizacyjno-kulturowego.

Ekiert i Kubik zwracają uwagę na kilka interesujących cech „polityki protestu" w omawianym regionie w okresie 1989-1993¹. Największe natężenie konfliktów wystąpiło w Polsce, tam też konflikty przybierały najostrzejszą i najbardziej gwałtowną formę. Stosunkowo wysoki poziom konfliktów istniał na Słowacji, jednak ich forma była znacznie łagodniejsza. Węgry oraz Czechy charakteryzowały się zdecydowanie niższym poziomem konfliktów. W przypadku W^Tęgier - w społeczeństwie dominowały postawy pragmatyczne, preferujące osiągnięcie konsensualnych formuł uregulowania sporów i konfliktów zamiast podniesienia intensywności konfliktu poprzez akcje protestacyjne czy strajki². Co więcej, pomimo najwyższego poziomu niezadowolenia społecznego, Węgrzy nie byli skorzy do uzewnętrzniania swoich postaw. „Negatywny konsens"³ czasami jednak okazywał się niewystarczający w obliczu radykalnych protestów społecznych (blokada taksówkarzy jesienią 1990), rywalizacji elit („wojna o media", 1992-1993) czy ogólnokrajowych strajków (strajłd kolejarzy jesienią 1994 oraz w kwietniu 1995 roku)⁴.

1

   G. Ekiert, J. Kubik, Contentious Politics in Netu Democracies: Hangary, Poland, Slomkia and the Former East Germany Since 1989, Program on Central and Eastem Europę, Working Paper Series No. 41, Cambridge 1996. Polska wersja w: „Studia Socjologiczne", 1997,4 (147), s. 21-59.

2

   V. Bunce, M. Csanadi, Uncerłainty in the Transition: Post-Cammunism in Hungary, „East European Politics and Societies", 1993, 7 (2), s. 255-256.

3

   D. Stark and L. Bruszt, op.cit., s. 183; L. Lengyel, The Mousetrap [w:] Question Marks: The Hungarian Government 1994-1995, op.cit., s. 19-20.

4

   Zob. A. Bozóki, Democrałs Against Democracy? Civil Protest in Hungary Since 1990 [w:] Flying Blind. Emerging Democracies in East-Central Europę, red. Gy. Szoboszlai, Budapest 1992.