europa śr wch3

Mil ,i ' l l ll.\ W KRAJACH EUROPY ŚRODKOWOWSCHODNIEJ

hi w |inlilyci* łych partii, rodziły rosnące naciski na rząd Vladimira r.I. , i.iia w kierunku radykalnych działań w wielu sytuacjach napięć i konfliktów. Demagogia, nieobliczalność, polityczna schizofrenia i autokratyczne ciągoty premiera rządu doprowadziły do eskalacji konfliktów, głębokich podziałów społecznych, ograniczania partycypacji politycznej społeczeństwa, naruszania procedur demokratycznych oraz pogorszenia pozyq'i międzynarodowej Republiki Słowackiej. Nasilał się konflikt między premierem Vladimirem Mećiarem a prezydentem Michałem Kovaćem. W sierpniu 1995 roku syn prezydenta, Michał Kovać ml., zamieszany w aferę finansową w Niemczech, został porwany i uprowadzony do Austrii, najprawdopodobniej przez agentów Słowackiej Służby Informacyjnej (SIS)¹. W grudniu 1996 roku poseł rządzącego HZDS, Frantiśek Gaulieder, po wystąpieniu z klubu poselskiego HZDS został pozbawiony mandatu parlamentarnego mimo orzeczenia Sądu Konstytucyjnego o nieprawności tej decyzji². Warunki rządzenia uległy zatem wyraźnemu pogorszeniu, nasilały się objawy braku zdolności rządzenia.

Problemy gospodarcze Węgier w latach 1995-1996 oraz Czech w okresie 1997-1998 pokazały, że niekorzystna sytuacja ekonomiczna może mieć silny wpływ na model rządzenia realizowany przez ekipę rządową, zwłaszcza w wymiarze funkcjonalnym^{3 4}. Szczególnie istotne konsekwencje wystąpiły w Czechach. Model zdolności rządzenia, realizowany przez centroprawicową koalicję ODS-KDU-ĆSL oraz gabinet Vaclava Klausa, polegał na kombinacji wybranych elementów trzech zasadniczych paradygmatów zdolności rządzenia. Rząd Klausa starał się ugruntować demokratyczne mechanizmy i kanały reprezentacji oraz partycypacji (m.in. poprzez wzmocnienie roli komisji trójstronnej). Dzięki umiejętnej polityce informacyjnej oraz wizerunkowi i stylowi politycznemu stworzonemu przez premiera, rząd zgromadził duży kapitał zaufania, opartego na przekonaniu społeczeństwa o pierwszeństwie w grupie byłych państw komunistycznych pod względem stopnia zaawansowania transformacji, poziomu życia oraz pozycji międzynarodowej. W sferze gospodarczej najpoważniejszym osiągnięciem był program redystrybucji własności państowej, tzw. prywatyzacja kuponowa (kuponovka)^lĄ.

Problemy makroekonomiczne, które pojawiły się w Czechach wiosną 1997 roku spowodowały erozję opisanego modelu rządzenia. Konieczność „schłodzenia" gospodarki poprzez podjęcie odpowiednich działań w wymiarze makroekonomicznym - tzw. pakieciki (halicki) - oraz ograniczenia wielu świadczeń socjalnych ze strony państwa podważyły wiarę społeczeństwa w skuteczność i perspektywiczność strategii centroprawi-cy^{5 6 7}. Pogorszenie sytuacji społeczno-ekonomicznej spowodowało zerwanie strategicznego konsensu między rządem a polityczną reprezentacją społeczeństwa, czego jaskrawym przejawem były największe od czasu „aksamitnej rewolucji" 1989 roku manifestacje i protesty jesienią 1997 roku. Coraz częstsze afery korupcyjne wyraźnie ograniczyły zaufanie społeczne do władz¹⁶. Wreszcie coraz bardziej krytyczne opinie instytucji międzynarodowych, przede wszystkim Unii Europejskiej, pozbawiły Czechy pozycji prymusa w Europie Środkowowschodniej. Ujawnionych zostało szereg negatywnych efektów polityki rządu Klausa, także w dziedzinach uznanych za sztandarowe osiągnięcia, jak choćby kuponovka. Dymisja Vaclava Klausa osłabiła zdolność rządzenia w Republice Czeskiej, lecz równocześnie zmusiła czołowych uczestników gry politycznej do wypracowania formuły współdziałania w celu utrzymania zdolności rządzenia, głównie pod kątem możliwości realizacji gospodarczej strategii stabilizacyjnej. Przyspieszenie terminu wyborów parlamentarnych pokazało, że główni aktorzy polityczni postawili na procedury demokratyczne w celu redefinicji podstaw zdolności rządzenia.

Pakt polityczny zawarty przez ODS i ĆSSD po czerwcowych wyborach 1998 roku stanowił interesujący przyczynek do badań nad podstawami zdolności rządzenia w Europie Środkowowschodniej, szczególnie w kontekście orientacji elitystycznej. Umowa koalicyjna dotycząca podziału interesów stron nie była, rzecz jasna, novum. Podobne umowy zawierały partie tworzące koalicję rządową w Polsce po wyborach 1993 i 1997 roku. W przypadku Czech wyróżnikiem był element konwergencji przeciwnych partii politycznych, różniących się pod względem ideologii, doświadczenia historycznego, stylu działania, a nawet osobowości przywódców. Znamienne było to, że pomimo solennych zapowiedzi lidera prawicy, Vaclava Klausa, o wykluczeniu jakiegokolwiek współdziałania z socjaldemokratami, niechęć oraz osobiste animozje do mniejszych partii centroprawicowych - powszechnie postrzeganych jako naturalnych, pod względem ideologii, programu i historii, sojuszników ODS-spowodo-

1

G. Meseżnikov, Vnutropoliticky nynoj a politicka scena SR n rokit 1995 [w:] Slovensko 1995. Suhrnna sprana o stanę spoloćnosti, Bratislava 1995, s. 12-17.

2

^i: O sprawie Gauliedera: G. Meseżnikov, Vnutropoliticky nynoj a politicka scena [w:] Sionensko 1996, op.cit., s. 18; M. Kusy, Slonakia: A Democracy Without Democrats, „The New Presence", December 1997, s. 27-28.

3

   Z. Szilagy i, A Ycar of Economic Contronersy, „Transition", 1995,1 (21), s. 62-66.

4

   J. Pehe, Czech Republic: A Leader in Political Stabiliły and Economic Growtli, „Transition", 1995, 1 (1).

5

Czech Economy Far Front Recovery, „Central Europę Online", 10.06.1997; Czechy. Anato

6

mia sukcesu, anatomia porażki, „Rzeczpospolita", 10.06.1997.

7

^k’ J- Pehe, A Crisis of Politics, „The New Presence", December 1997, s. 2-5.