filozofia egzamin3

Z postrzeże*. które mą tedy pierwszym podłożem wiedzy, powalają pojąc i a. Te tą różnych rodzajów: jedne z nich mą „naturalne", wytwarzano niejako automatycznie przez umysł, inne ni są wytwarzane świadomie na drodze refleksji. Pośród zaś naturalnych mą takie. co. jak np. pojęcia dobra i Boga. specjalnie odpowiadają naturze lodź. klej i przez to są powszechne, wszystkim .wspólne" (Morwai śWotor). Są naturalne i pow. szechne. ale nie wrodzone; nie czyniły wyłomu w sensualistycznych intencjach stoików, bo a one wyrastały na podłożu doświadczenia. Rozum był podstawowym czynnikiem filozofii stoików, ale nie rozporządzał wrodzonymi pojęciami; ich racjonalizm był połą. czony z genetycznym sensuatizmem.

2. KatYTOlUM PRAWDY. Naczelnym zagadnieniem ówczesnej logiki było tagadninir kryterium, czyli środka rozpoznawania prawdy i odróżniania jej od fałszu. Za kryterium mogą służyć tylko prawdy, które bezpośrednio i niezawodnie okazują swą praw. dziwość; one już kryteriów nic potrzebują, natomiast innym twierdzeniom służą za kryteria.

Stoicy przyjmowali, że takie prawdy istnieją i że poznajemy je przy pomocy zmysłów. Podobnie twierdzili i epikurejczycy; ale podczas gdy ci mniemali, że wszystkie postne-żenią są niezawodne i mogą służyć za kryteria, stoicy przyjmowali to dla niektórych tylko postrzeże*. Nic wszystkie wprawdzie, ale niektóre postrzeżenia są zupełnie jasne i przekonywające i dają przez to gwarancję, że ujmują rzeczy takimi, jakie są naprawdę. Są to postrzeżenia dokonywane w normalnym stanie, z odpowiedniej odległości, dostatecznie długo trwające, sprawdzane przez inne postrzeżenia. Takie postrzeżenia stoicy zwab kat ale ptycznymi (farrodiu amiłij*n««0-

Klasyfikując — w samodzielny sposób — władze poznawcze, uważali władzę sądzenia za władzę odrębną. Sądy nie są li tylko derywatem postrzeże*, są aktami sui getterls, mianowicie aktami uznania (otywnśhwc. synkalatcsis). Otóż jednym po strzeżeni om dajemy uznanie, innym nie. Postrzeżenia kataleptyczne są to te. którym uznania odmówić niepodobna. Na ich podstawie wytwarzamy słuszny i oczywisty sąd postrzega wczy. czyli sąd katalcptyczny {*axó2*pptę).

Grecy zajmowali w filozofii postawę obiektywną: ich teoria poznania była analizą przedmiotu poznania, a nie podmiotu. Do końca nie posiadali właściwej nazwy dla oznaczenia podmiotu. Stoicy byli tymi, którzy częściowo przynajmniej wyzwolili się z tego ograniczenia. Zapewne ich skłonność do refleksji etycznej skierowała uwagę na podmiot; dość, że doszli do wytworzenia pojęć takich, jak oczywistość (ćwśpyero), świadomość (ciWóęoą), i do przeciwstawienia bardzo już bliskiego przeciwstawieniu ..podmiot — przedmiot” (war'łs/MMar — xa0'óbcaeśn).

3. W iogics formalnej stoicy byli inicjatorami jednej z dwóch wielkich koncepcji, jakie wytworzyła starożytność: pierwsza była dziełem Arystotelesa, druga stoików. Pun-ktem wyjścia było dla nich przekonanie, że każda prawda i fałsz, a zatem każdy sąd stanowi nic rozkład a Iną całość, nie należy go więc traktować jako połączenie terminów, jak to czynił Arystoteles. Nie termin, lecz sąd należy uważać za jednostkę logiczną. W ten sposób stoicy zapoczątkowali propozycjonalnc traktowanie logiki. Tak pojmując sąd odnaleźli pewne prawa i rozróżnienia, która uszły uwagi Arystotelesa, między innymi rozróżniali wśród sądów złożonych sądy kopulatywne, hipotetyczne i dysjunktywne. W przeciwieństwie do Arystotelesa pierwotną postać sądu widzieli nie w sądzie kategorycznym „5 jest /*", lecz w hipotetycznym „jeżeli A, to B”.

ISTOTA STOICYZMU leżała w połączeniu racjonalizmu / materializmem Pwrwvy go z filozofią Platońiko-Aryitoteletowtką, drugi go od mej oddziela Materialna •iiuri jest jedynym bytem rzeczywistym, jedyną miarą dobra w etyce i prawdy w logice alt natura jeit racjonalna, podległa prawom rozumu.

Obraz Świnia, jaki wytworzył się na tej podstawie, był meteriilarycznym momzmem. ile takim, który materię pojmował jako żywą, rozumną, rozwijającą się celowo, boską, l^ł więc hilozoitfyczay. finaliityczny i panteistyczny.

Stoicyzm, nawet tam, gdzie zasady przejął z dawniejszej filozofii, w przeprowadzeniu i*b wykazał wiele oryginalności. Zwłaszcza w etyce: oryginalna była zasada zgodnoSci i naturą, ideał mędrca, pojmowanie wolnoSci i intencji moralnej, teoria namiętności, społeczne pojmowanie etyki Ale również i w logice: teoria postrzeżeó kataleptycznych, pojęć naturalnych, sądu jako aktu uznania, językowa koncepcja logiki lub nowa wobec Arystotdesowskiej klasyfikacja sądów.

Surowość, z jaką stoicy żądali przeprowadzenia zasad cnoty w życiu, najszerszy zna-lida oddźwięk - i ona to popularnie nosi nazwę stoicyzmu.

SZKOLĄ STOICKA przeszła przez 3 okresy: 1) stara szkoła ateńska, do której na-Idą twórcy stoicyzmu, 2) średnia szkoła, która kwitła na przełomie Dii*, p-iu., ale _Die« Atenach już, lecz na wyspie Rodos, i która od czystej nauki stoickiej przeszła do eklektycznej, 3) młodsza szkoła, rozwijająca się w Rzymie w okresie Cesarstwa, która częściowo powróciła do pierwotnej doktryny stoickiej.

ŚatDNi okres stoicyzmu zaczął się, odkąd kierownictwo szkoły w 129 r. objął Pa-iiitios z Rodosu (185-110). Najwybitniejszym wszakże myślicielem tego okresu był jego następca, Poseidonios (135-50). Pochodził z syryjskiej Aparaei, był niewiele juzy od Cycerona. Zagubienie jego pism przyczyniło się do tego, że zasługi jego poszły v zapomnienie, i dopiero najnowsze badania wydobyły na jaw, że był przełomową postacią w dziejach późnogreckiej myśli. A pisma te były, jak można sądzić, nie mniej liczne i nie mniej różnorodne niż Arystotelesa. Istotne w jego filozofii było to, że oparł ją na zdoby-ench nauk ścisłych. Metodę na nich wypróbowaną zastosował także w teologii, historii kultury, pedagogice. Zarówno do objaśniania materii jak ducha używał pojęć fizykalnych, takich jak natura, siła, przyczyna, działanie. I przeto jego obraz świata wypadł zupełnie jednolicie. Ducha interpretował jako siłę natury, tę samą, która objawia się też jiko siła życiowa. Tchnął w stoicyzm nowe życie, dociągając go do najwyższego poziomu ówczesnej nauki. „Jako syntetyk (nie eklektyk)" - powiada o nim Simko - -zamyka filozofię hellenistyczną, jak Arystoteles klasyczną".

Ale niebawem zaczął się w filozofii stoików objawiać zwrot zupełnie inny, a naturalny twym okresie. Zbliżyli swój sposób myślenia do doktryn idealistycznych i dualistycznych; przede wszystkim zaś do doktryny Platona. Co więcej, zbliżyli go także do sposobu myślenia ludzi Wschodu. Tradycyjne greckie zainteresowanie światem zewnętrznym zaczęło ustępować miejsca zainteresowaniu światem wewnętrznym. 1 w duchu nadchodzącej ery religijno-filozoficznej wzmogły się także w filozofii stoików czynniki teologiczne i pojawiły mistyczne.

U młodszych stoików wszakże wziął górę nie ten prąd religijny, lecz rzymsko-mo-niistyczny. Ograniczyli filozofię stoicką prawie wyłącznie do zagadnień etyki i mądrości fjowej. Najsławniejsi wśród nich byli i są dziś jeszcze: Seneka (3-65 n.e.), dygni-

137