filozofia egzamin8

moąywy naturalistycznc i mcchanistycznc. nic będące zresztą jego pomysłem oryginalnym Głównym zaś terenem kultu Spinozy stały się Niemcy w końcu XVIII w. Kult ten wy ród jut nie na glebie trzeźwego naturalizmu, ale wprost przeciwnie, romantyzmu. Twórcami jego byli Jacobi. Herder. Goethe. A podtrzymywali go potem romantycy wszystkich krajów, z Byronem i Shelleyem na czele. Romantyków pociągała zarówno doktryna, jak i osoba Spinozy. I*a nici z m jego odpowiadał ówczesnej postawie umysłów, a w nim s*. mym wielbiono prawdziwego mędrca, samotnego filozofa. męczennika nauki. Generację romantyków, niekompetentną w rzeczach ścisłości, podziwem przejmowała ścislośó matematyczna Spinozy i w systemie jego widziano nicpr/cścigniony, definitywny twór rozumu. Nauka Spinozy stula się tematem ożywionych dyskusji, najpierw między Jacobim i Mendelssohnem (1785 — 1786). potem między Jacobim i Herderem. Od tych czasów datuje się filozoficzna powaga Spinozy. Od romantyków kult jego przejęli idealiści niemieccy, Schclling i Hegcl. którzy zbliżali się doń sposobem filozofowania, abstrakcyjnym i moiu-stycznym. Przez Hegla kult ten przeszedł znów do materialistów, ze Straussem i Feuerbachem na czele Odtąd w XIX i XX w. Spinoza znajdował stale zwolenników, czczących w nim protoplastę monizmu. apostoła wolnej myśli itd. W r. 1921 wielbiciele Spinozy z*, łożyli międzynarodowe zrzeszenie Socicias Spinoza na z siedzibą w Hadze; w r. 1927 uro-czystym zjazdem w Hadze obchodzili 250 rocznicę jego śmierci, a w r. 1932 — 300 rocznicę jego urodzin.

LEIBNIZ

Ostatni wielki system racjonalistyczny XVII w., zbudowany przez Leibniza, wyrósł m podłożu pluralizmu i indywidualizmu, z poczucia różnorodności i indywidualności rzeczy Na tym podłożu umiał uzgodnić przeciwieństwa, jakie ujawniła dotychczasowa filozofia

ŻYCIE LEIBNIZA było jedyne w swoim rodzaju zc względu na pełnię i wszechstronność poczynań. Goctfricd Wilhelm Leibniz żył od 1646 do 1716. Urodził się w Lipsko jako syn uczonego prawnika, profesora. Jest prawdopodobne, iż pochodził z rodzin) emigrantów polskich, arian Lubicnieckich. Był umysłem wyjątkowo wcześnie dojrzałym: od dzieciństwa pochłaniał książki naukowe; mając lat 15 wstąpił na uniwersytet, gdzie studiował prawo, matematykę i filozofię; mając lat 17 napisał rozprawę Ot principia inditidjt. w której wykazał niepospolitą erudycję i samodzielność; mając lat 20 został doktorem praw. Zaproponowano mu wówczas katedrę uniwersytecką; ale pragnąc bardziej pełnego i czynnego życia odrzucał propozycję: i nigdy potem pracą akademicką się nie trudnił. Natomiast wszedł na służbę elektora mogunckicgo i jako współpracownik jego pierwszego ministra dostał się od razu w wir wielkiej polityki europejskiej. Różnorodne sprawy, jedna ważniejsza od drugiej, zajmowały jego umysł: reforma nauczania juryspni-dcncji. kodyfikacja praw. sposób zwalczenia herc/.yj, pogodzenie katolicyzmu z protestantyzmem. Mając lal 24 został radcą sądu najwyższego w Palatynacic; w misjach polityc* nych bawił przez cztery lata w Paryżu, w latach 1673 i 1676 jeździł do Londynu, w 1676 do

_(fr,|_;,mu. Jednocześnie prowadził rozlegle studia; studiował matematykę i przyrodo* Ltwo; dokonał wówczas, w r. 1674, odkrycia rachunku różniczkowego; studiował

Al*

5nie* Woiofów: Kartczjusza, Hobbesa, Pascala. Zawarł, głównie podczas pobytu w Pa* ,_tf( osobiste stosunki i nijpierwszymi uczonymi tamtych czasów, jak Amaułd, Mak* ^Mnobc. Kuci, Tschirnhaus, Mariotte. Huyghens. Boylc, Collins. Odwiedzał Spinozę,

ŁoftfP⁵

ndował z Newtonem.

W 1676 r., po śmierci elektora i jego ministra, opuścił służbę w Palatynacic i osiadł

Hanowerze jako radca dw oru i bibliotekarz. Na tym stanowisku pozostał łat czterdzieści, ^ do śmierci; zresztą, więcej bodaj czasu spędzał aa podróżach politycznych i naukowych jU w zacisznym, małym mieście, które nie zaspokajało jego ambicji. W związku ze swym stanowiskiem brał udział w różnorodnych rokowaniach dyplomatycznych, a także pra* (Oiril na polu historii prawa, wydawał Annalet Brmsticrmts, Scripiores rerum BrunsYicen-Codex iuris geittim, wielką historię rodu książąt brunświckich. A poza tym pracował gd mnóstwem rzeczy, robiąc odkrycia, budując teorie i snując projekty działań i reform. W zakres jego dociekań wchodziła nadal teologia, specjalnie idea godzenia wyznań, prawo, płaszcza państwowe, przyrodoznawstwo wszelkich działów, a szczególniej mechanika, pon tym medycyna, górnictwo, językoznawstwo, logika, a najwięcej matematyka i filo* _/0ńa Skarżył się nieraz na nadmiar i rozbieżność swych prac. ale me byłby się zgodził tryrzec którejkolwiek z nich. Ukochaną jego myślą była organizacja nauk i tworzenie «• tym celu akademij; robił o to starania w Berlinie. Dreźnie. Wiedniu i Petersburgu. W Berlinie, gdzie dużo przebywał, odkąd zaprzyjaźniona z nim ks. Zofia Karolina wyszła u Fryderyka I, doprowadził do otwarcia Akademii Nauk w 1700 r. i był jej pierwszym przewodniczącym. W Wiedniu natomiast, gdzie spędził lata 1712-1714, mianowany nm radcą cesarskim i baronem, planu utworzenia akademii nie przeprowadził z powodu dych tinansów państwa. Nie tylko sfery naukowe, ile i dwory monarsze interesowały się jego filozofią (zwłaszcza Zofia hanowerska, Zofia Karolina pruska, księżna Walii, Eugeniusz Sabaudzki), zabiegały o jego rady (Piotr Wielki), obdarzały go tytułami i laskami, Ale - po życiu pełnym świetności - umarł w Hanowerze zupełnie samotny.

Był umysłem jedynym w swoim rodzaju; filozofia nie zna umysłu bardziej wszechstronnego i oryginalnego. Był przede wszystkim filozofem, ałe i w widu innych naukach pracował twórczo, łączył w swych rozważaniach najróżniejsze punkty widzenia: metafizyczny, naukowy, społeczny, religijny. Charakterystyczną cechą jego umysłu była postawa koncylialorska, dążność do godzenia przeciwnych poglądów, Inną cechą było to. co można by nazwać wyobraźnią filozoficzną: zdolność wodzenia myśli po nieutartych i niespodziewanych torach.

PISMA. Z ogromnej ilości pism Leibniza mała tylko część została ogłoszona za jego życia. Oddzielnie wydał, poza młodzieńczymi dysertacjami, tylko Ttodyctg. Najwięcej publikował w pismach naukowych, w „Acta cruditorum" i „Journal des saviints". Wypowiadał się w rozprawach specjalnych i akademickich komunikatach, ale poza tym także w ogromnej korespondencji naukowej (sama Biblioteka Królewska w Hanowerze posiada 15000 jego listów, skierowanych do tysiąca z górą osób), a również w pismach okolicznościowych i polemicznych {Teodyceo została wywołana przez słownik Bayłe'a, Atomu* essais było polemiką z Lockiem) i w popularnych skrótach przeznaczonych