filozofia egzamin7

O _niej nic ale — _nic znaczy «o *"ów. aby była c*y*m fikcją umysłu. Locke po/_ni_n«lno«ci suhsmncr.. aJc ełKrąe być ostrożnym nie zaprzeczał jej istnieniu.

5 Wirn/A racjokai na. CNOĆ EMi*iavcv.NBOO POCHODZBNIA. Locke różnił Się od ,₄ cron«ri«ćvv w poglądzie nu pochocfzenrc poznania, ale posługiwał się tym samym pc*. ciem poznania. Łróre oni wytworzyli, i stosował wobec poznania te same kry ten a. co ₀, Jak oni. wymagał od prawdziwego poznania, aby ustalało prawdy konieczne. Nie od _rłVj by/ empiryzm zbudowany. Locke. ktdry stworzył pierwsze jego stadium, zdołał w duchu rozwiązać kwestią pochodzenia poznania, ale nie rozwiązał jeszcze kwestia przedmiotu . ważności. Stało się to dopiero w dalszym stadium rozwoju empiryzmu. _W/ u$u udomiono sobie iuntrrim między obu kwestiami i zrozumiano, te wiedza pochodzę^ empirycznego nie może mieć za przedmiot stosunków koniecznych.

U Locke*a natomiast pogląd na przedmiot • ważność poznania nic był jeszcze dopba winy do jego poglądu na pochodzenie poznania. Wbrew późniejszym empirystom. a zgcó nie z Kartezjuszem i innymi racjonalistami XVII w., za najwyższy rodzaj poznana n* uważał poznania fhktów jednostkowych, lecz poznanie — przez intuicją i dowód — prawi ogólnych. Stąd pochodził ten paradoksalny stan rzeczy, że Locke, ..ojciec empiryzmu'. ujemnie oceniał sądy empiryczne; z wyjątkiem sądów egzystencjalnych, nie widział w są. dach o /aktach prawdziwego poznania.

Wynikiem połowrczności empiryzmu Lockca był jego pesymistyczny pogląd na po. znanie. Posiadamy je tylko w zakresie idei prostych, w zakresie zaś idei złożonych jedyni; w matematyce i etyce, Nie osiągamy go nie tylko w dziedzinie metafizyki, ale i fizyk, | która, wychodząc poza sferę idei prostych, przestaje mieć wyniki pewne.

6. Filozofia praktyczna. Locke. choć do praktycznych spraw życia przywiązyw* j większą wagę niż do teorii, jednakże systematycznie opracował tylko teoretyczny cŁotf filozofii; praktyczne zaś jej działy traktował fragmentarycznie i w zastosowaniu do potrzeb aktualnych. Niemniej jednak dał w nich cenne pomysły, wystąpił z doniosłymi hastami Główne hasła jego były trzy: najpierw, domagał się prowadzenia badań w łącz noki z życiem; po wtóre, oparcia ich na podstawie psychologicznej; po trzecie, przyzna-nim każdemu prawa swobodnego rozwoju i sądu. W etyce wszystkie te baiłi znalazły zastosowanie: reguły etyczne powinny być żywe i konkretne, oparte na psychologii popędów i woli (analogicznie do teorii poznania Lockc’a, opartej na psychologii I ^i). * życie moralne powinno być wolne, oparte na własnym rozumie każdego, nic zai na autorytecie. Był jednym z tych. co sądzili, że ludzie zabiegają jedynie o własny intern, i myślał, że to jest w porządku, byle zabiegali rozumnie: poglądem tym przygotował późniejszy utylitaryzm. W pedagogice Locke domagał się uwzględniania indywidualności dzieci i rozumiał wartość metody poglądowej, jako dostosowanej do u my słów ości dziecin | W teorii państwa dał wyraz swym dążeniom wolnościowym; był teoretykiem nowożytnej tolerancji i sformułował zasady państwa konstytucyjnego: podział władz i prawo większości do rządzenia. W filozofii religii głosił wraz z de i sta mi religię naturalną, wolną od objawienia, i usiłował dać jej uzasadnienie psychologiczne.

ZNACZENIE. W empirystycznej filozofii Lockc'a najdonioślejsze było: uczynienie poznania naczelnym zagadnieniem filozofii;

stosowanie w rozwiązywaniu tego zagadnienia metody psychologicznej i genetycznej; oddzielenie dwóch źródeł doświadczenia: postrzeżenia i refleksji;

im.

p_ról)3 rozgraniczenia między materiałem doświadczenia a jego opracowaniem przez

im

^powszechnienie dystynkcji między jakofciami pierwotnymi a wtórnymi; wytyka pojęcia substancji;

oprowadzenie do filozofii praktycznej, w szczególności do etyki, pedagogiki, teorii ^siwa - zasad wolności i indywidualnego rozwoju.

"przeciwstawiano później (pierwszy uczynił to badaj Hunie) wiek XVII i XVIII w ten sposób. XVII zajmował się przyrodą, a XVIII - człowiekiem. Do tej zasadniczej pzetnitny zainteresowań Locke przyczynił się najwięcej.

Locke niewiele poglądów stworzył, ale wicie umocnił w nauce. Nie był geniuszem. Ibędąc człowiekiem o trzeźwym i pełnym umiaru sposobie myilema i będąc „właści-jpn człowiekiem we właściwym czasie", zdziałał więcej od niejednego geniusza.

OPOZYCJA. Dzieła Locke’a posiadały szereg słabych stron pobudzających do sprzęgłu, przede wszystkim niedokładność wykonania i wynikającą z niej wieloznaczność pojęć (nic wyłączając zasadniczych, jak „idea”) i niekonsekwencje w poglądach (np. wkraczanie w dziedzinę metafizyki lub mieszanie zagadnień cpistemołogicznych z psychologicznymi).

1.    Pierwszy sprzeciw został wywołany nie przez te braki formalne, lecz przez sam empirystyczny i antymctafizyczny program Locke'a. Konserwatywni myśliciele ówcześni inslizy umysłu wcale nie uważali za filozofię; więc też Lochanie uważali za filozofa, i jego Essay dyskwalifikowali a priori. Widzieli w nim godny potępienia subiektywizm, prowadzący nieuchronnie do sceptycyzmu. Wiele było książek specjalnie przeciw niemu skierowanych. Jedna nosiła tytuł Metoda nauki, czyli solidna filozofia, uzasadniona przed* mrzonkom ideistów (J. Scrgeant, 1697), inna - Anty-sceptycyzm (H. Lee, 1702).

2.    Rzeczowa krytyka ze stanowiska racjonalizmu znalazła najświetniejszy wyraz u Leibniza, który dziełu Locke’a Essay przeciwstawił swe Nouveaux essais (pisane w 1704, mit wydane jednak z powodu śmierci Lockc’a i ogłoszone dopiero w 1765 r.).

3.    Krytykę poglądów Lockc’a ze stanowiska samego empiryzmu przeprowadził zwłaszcza Berkeley; wskazał na to, że Locke był połowiczny w swym ompiryzmie i nie wyciągnął zeń wszystkich konsekwencji.

NASTĘPCY. Locke nie był nauczycielem i nie miał uczniów we właściwym słowa Buczeniu; ale miał liczne koto zwolenników. Wpływ jego nie ograniczył się do sfer naukowych; dzieła jego, pisane przystępnie, nie krępujące się ścisłością, trafiły do szerokich kół inteligencji i uczyniły Lockea filozoficznym leaderem ruchu liberalnego. Kultura Oświecenia wyrosła na głoszonej przezeń zasadzie wolności. Wpływy jego sięgały również kontynentu; jednakże najwybitniejszych następców naukowych znalazł w swej ojczyźnie.

I. Prąd empirystyczny, zainicjowany przez Lockea, najważniejszy prąd naukowy Oświecenia, rozwinął się znakomicie w Anglii XVIII wieku. Najbardziej twórczy spośród następców Locke’a byli tu Berkeley i Hume. Przez Woltera prąd ten dostał się do Francji: Cowlillac i inni stali się uczniami Locke’a. Ogólnie rzec można: filozofia nowożytna obejmuje dwa wielkie kierunki: aprioryzm i empiryzm. Otóż początkowo, przez Kartę-tjmza, zapanował pierwszy; od Lockc*a zaś drugi wziął górę.