higiena3

90 Podstawy ekotoksykologii 4.2. WIELOETAPOWY ROZWOJ NOWOTWOROW

Tradycyjna nazwa nowotworów używana jest zarówno na określenie nowotworów łagodnych, jak i złośliwych. Główną ich cechą wspólną jest „nowotworzenie” tkanki, czyli tworzenie guza.

Nazwa nowotworu złośliwego odnosi się do ok. 200 chorób, które rozwijają się w różnych tkankach i narządach, zazwyczaj w formie naciekających guzów, znacznie różniących się objawami, dynamiką przebiegu i podatnością na leczenie.

Rozwój nowotworów złośliwych, w przeciwieństwie do guzów niezłośliwych, ma charakter postępujący. W wypadku ich niclcczcnia najczęściej prowadzą one - ■ aczkolwiek w różnym czasie od pojawienia się pierwszych objawów do śmierci wskutek uszkodzeń struktury i funkcji narządów pierwotnie objętych procesem, przerzutów odległych i wyniszczenia ustroju.

Nowotwory złośliwe mają kilka cech wspólnych, które różniąje od innych chorób:

• Trwałe zaburzenie w regulacji namnażania się komórek, czego skutkiem jest stale

zwiększanie się masy nowotworu;

• Charakter wzrostu złośliwych guzów nowotworowych, który polega na naciekaniu

zdrowych tkanek w sposób nieregularny oraz inwazyjny, np. wzdłuż naczyń krwionośnych, co prowadzi do zniszczenia prawidłowej „architektury” tkanek i narządów.

Tylko w początkowej fazie, tzw. wzrostu in situ. naciekanie jest hamowane przez naturalne bariery oddzielające poszczególne struktury w organizacji narządowej, np. błony podstawowe oddzielające nabłonki od śluzówek Po „przełamaniu" tych barier proces nowotworowy penetruje w głąb narządu, a także może obejmować narządy sąsiednie.

W różnych fazach rozwoju różnych nowotworów ujawnia się ich zdolność do tworzenia przerzutów wskutek zasiedlania się komórek nowotworowych przenoszonych z chłonką pierwotnego ogniska do regionalnych węzłów chłonnych, a z krwią-do narządów odległych i ich namnażania się w tych miejscach.

łagodne

raki mięsaki inne nowotwory złośliwe

Rys. 4.1. T radycyjny podział nowotworów

Mutagenne i kancerogenne działanie ksenobiotyków 91

Rak jest pojęciem węższym, obejmuje bowiem tylko nowotwory wywodzące się z komórek nabłonkowych.

-----«

Z tradycyjnego podziału nowotworów wynika, że nie każdy nowotwór jest nowotworem złośliwym, nic każdy nowotwór złośliwy jest rakiem, ale każdy rak jest nowotworem.

Utajona forma wczesnego uzłośliwienia komórki może pozostawać w organizmie przez większą część jego życia bez pojawienia się jakiegokolwiek wzrostu rakowatego. Okres utajony może wynosić 20 lat i dłużej. Zgodnie z twierdzeniem niektórych naukowców okres utajony jest odwrotnie proporcjonalny do dawki inicjatora.

---

Istotą procesu kancerogenezy są nieodwracalne zmiany w aparacie genetycznym, przekazywane komórkom potomnym. Etap inicjacji w kan-cerogenezic predysponuje komórki do transformacji nowotworowej.

Inicjacja jest to etap, w którym czynnik kancerogenny przedostaje się do komórki i wiąże się z materiałem genetycznym, co prowadzi do zmian w DNA Okres ten nazywa się/lksaiją kancerogemi. Pod wpływem uszkodzeń DNA komórka ulega stałej mutacji. Aby doszło do ustalenia nowej cechy, komórka musi przejść co najmniej jeden cykl reprodukcyjny. Uszkodzona komórka początkowo nic jest rozpoznawana jako nowotworowa - staje się nią dopiero w następnym etapie.

Mimo wielu przesłanek do końca nie rozstrzygnięto, czy rzeczy wiście przekształcenie nowotworowe komórki może dokonać się w wyniku jednej mutacji, czy też jest wynikiem kilku następujących po sobie procesów mutacyjnych. Pewne jest to, że mutacje somatyczne są przyczyną przekształcenia nowotworowego i że najczęściej transformacja nowotworowa następuje w wyniku sumowania się mutacji. Podstawą takiego poglądu jest fakt, że w miarę starzenia się organizmu wzrasta częstość powstawania nowotworów, co może świadczyć o gromadzeniu w komórce, w różnym czasie, kolejnych mutacji i pojawianiu się coraz większej liczby zmutowanych genów.

Norma    Inicjacja    Promocja    Progresja

komórka czynniki    komórka    komórka    nowotwór

normalna rakotwórcze    zainicjowana    nowotworowa (guz)

Rys. 4.2. Etapy powstawania i rozwoju nowotworów