~LWF0090 (2)

166

Inaczej ułożyły się stosunki w półtora stulecia później, kiedy w celu obrony południowej Italii przed Bizancjum i Arabami tamtejsi panowie longobardzcy sprowadzili najemników z Normandii¹. Zromanizowani Normanowie francuscy zachowali wiele ze swych starych wzorów organizacyjnych, umacniając się w Kampanii na zasadzie lennej. Rychło zyskali też niezależność polityczną i nawiązali bezpośredni kontakt z papieżem. Właściwi twórcy nowego państwa Robert Guiskard ze swym bratem Rogerem podjęli rekonkwistę arabskiej Sycylii, uwieńczoną zdobyciem Palermo w 1071 r. W dwadzieścia lat później zostały zlikwidowane ostatnie punkty oporu muzułmańskiego na wyspie. Robert wyparł zarazem Bizan-, tyńczyków z południowej części Półwyspu Apenińskiego, sięgnął w 1081 r. na drugą stronę Adriatyku, zagrażając chwilami samej stolicy cesarstwa. Uwieńczeniem tej linii politycznej był udział jego syna i następcy Boemun-da w pierwszej krucjacie i utworzenie księstwa Antiochii na wybrzeżu pr zednioaz j aty ckirri.

W południowych Włoszech pod władzą normańską powstało w 1 połowie XII w. Królestwo Obojga Sycylii i rozkwitła jedna z najoryginalniejszych kultur wczesnośredniowiecznej Europy, łącząca harmonijnie w jedną całość grecką, romańską i arabską spuściznę. Językiem oficjalnym na dworze tamtejszych władców była greka, łacina i arabski, lecz czyż w tej symbiozie kultur nie widać dalekiego echa tak bardzo niegdyś otwartej na obce impulsy kultury normańskich wikingów w ich skandynawskiej ojczyźnie ?

Szlak zachodni to dla Normanów nie tylko konfrontacja z wielkimi cywilizacjami Europy i zatrata własnej tożsamości etniczno-kulturowej. To również poznanie za Oceanem Atlantyckim zupełnie odmiennych ludów, pierwotnych jeszcze, nie znanych dotąd mieszkańcom naszego kontynentu. Niewiele dało z tego punktu widzenia skolonizowanie Islandii, gdzie nieliczni iryjscy eremici opuścili rychło swe zagrożone samotnie. Już jednak w Grenlandii zajętej w 2 połowie X w. mogło dojść do spotkania z zapuszczającymi się w te strony myśliwymi i rybakami eskimoskimi², lecz ewentualne doraźne kontakty nie pozostawiły żadnego śladu w kształcie kultury islandzko-norweskich osadników. Osiedla ich na południowym cyplu wyspy i jej zachodnim wybrzeżu zachowały wszelkie cechy typowe dla dworów skandynawskich tamtej doby — długie, wieloczłonowe domostwa o ścianach z darni, wewnątrz obudowanych drewnem. Również sprzęt domowy nie odbiegał od dawnych wzorów.

W trudnych warunkach polarnych dwory te skupiały się jednak w rozległe osiedla. Zmienił się też model gospodarki; wśród znajdowanych szczątków kostnych 75% należało do zwierzyny łownej. Polowano na foki, renifery, łowiono ryby. Niektóre ze zwierząt, jak niedźwiedź polarny, były szczególnie cenione ze względu na swoje futro. Na niewielką skalę hodowano bydło, świnie, owce i kozy, trudno jednak ustalić stosunki ilościowe pomiędzy poszczególnymi gatunkami, Nie ma śladu uprawy zbóż. Dotkliwie dawał się odczuć brak drewna, które trzeba było sprowadzać spoza wyspy; w niewielkim tylko zakresie można było wytapiać żelazo. Mimo tych surowych warunków potomkowie skandynawskich osadników zdołali przetrwać na Grelandii aż do schyłku średniowiecza.

Nieco inny charakter przybrała dalsza penetracja Normanów ku wybrzeżom Ameryki Północnej³. Znane z sag wyprawy długo miały opinię na pół legendarnych przygód, lecz o kraju Yinland wiedział już np. Adam Bremeński. Ostatnie odkrycia archeologiczne na Nowej Punlandii przy ujściu rzeki Św. Wawrzyńca pozwoliły jednak ukonkretnić opowieści sagamadrów. Osiedle niewątpliwie normańskie w l’Anse aux Meadows z XI w. składało się z trzech zagród półkoliście rozłożonych na zboczu rzeczułki, uchodzącej obok do zatoki. Po drugiej stronie znajdowały się miejsca, gdzie wyciągano statki na ląd, pracownia kuźnicza i inne urządzenia. Kontakty z tubylcami, znane z relacji sag, nie układały się pomyślnie i osadnicy rychło opuścili te ziemie, mimo dogodnych warunków klimatycznych. Konfrontacja Normanów, reprezentujących rodzący się świat wczesnofeudalny, oparty na kulturze żelaza, z pierwotnym światem Eskimosów i Indian, żyjących w epoce kamienia, skończyła się bez żadnych głębszych następstw dla obu stron.

NA SZLAKU WSCHODNIM

Nieco inny charakter niż na „szlaku zachodnim” miała penetracja Normanów" na wschód. Odmienny był skład etniczny uczestników tych wypraw — przeważali Szwedzi i Goci, rzadziej trafiali się przybysze z pozostałych zakątków Skandynawii. Najistotniejsza różnica polegała jednak na tym, że po drugiej stronie Bałtyku zamiast bogatych krajów sukcesyjnej Europy łacińskiej rozciągały się siedziby zbliżonych poziomem rozwoju kulturowego fińskich i bałtyckich, za nimi słowiańskich społeczności dawnego barbaricum. Dopiero w dalszej perspektywie pociągały wikingów wielkie cywilizacje Południa i Wschodu — Bizancjum i świat muzułmański.

Tradycje związków z sąsiadami na wschodnim wybrzeżu Bałtyku sięgały" początków średniowiecza. Lapońskie i fińskie plemiona, osiadłe nad Zatoką Botnicką i Pińską, w ograniczonym zakresie uprawiały ziemię i hodowały zwierzęta, a na podbiegunowej Północy żyły już wyłącznie

1

   Ka temat ogólnej sytuacji w świecie bizantyńskim Bizancjum 1964; Ostro-gorski 1967, s. 263 n. Dobry przegląd problematyki państwa normańskiego i jego kultury w południowych "Włoszech i na Sycylii dają ostatnio Pontieri i in., [w:] I 'Wormanni 1969, s. 15 n. i in.; Atti 1973, tamże*dalsza'literatura.

2

   Les • Viking$ '1968, s. 113 n., tamże literatura, jak też ostatnio Jansen 1972.

3

Les YUcings 1968, s. 116 n., tamże literatura. O odkryciach w 1’Anse aux Meadows Ingstad 1977.