Witamy
w Islandii
informacje o systemie
ubezpieczeń społecznych
Wersja polska
Wydawca: Tryggingastofnun ríkisins Opracowanie: Argus-GH Fotografie: Odd Stefan Druk: Gutenberg 2002
1
Spis treści
2 System ubezpieczeń społecznych
2 Fundusze emerytalne
3 Ubezpieczenia emerytalne w systemie ubezpieczeń
3 społecznych
4 Ubezpieczenie na wypadek choroby systemie
3 ubezpieczeń społecznych
4 Ubezpieczenie od wypadku w systemie
3 ubezpieczeń społecznych
5 Służba zdrowia
5 Opieka stała
5 Ubezpieczenie z tytułu utraty pracy i zasiłki rodzinne
5 Pomoc społeczna ze strony państwa
6 Pomoc społeczna ze strony samorządów lokalnych
6 Zakład Ubezpieczeń Społecznych
6 Podania o przyznanie świadczeń pieniężnych
6 Wyjazd z Islandii
6 Umowy międzynarodowe w zakresie
3 ubezpieczeń społecznych
7 Przeprowadzka do Islandii
7 Prawa i przywileje społeczne
2
System ubezpieczeń społecznych
System powszechnych ubezpieczeń społecznych jest ważną częścią bezpieczeństwa
socjalnego mieszkańców Islandii. Zapewnia on określone prawem ubezpieczenia
podstawowe, które są finansowane z budżetu państwa. Osoby objęte systemem nie płacą
żadnych bezpośrednich składek, natomiast pracodawcy są zobowiązani do uiszczania
składki ubezpieczeniowej od wypłacanych poborów. Wszyscy, którzy mieszkają w Islandii
przez określony czas, są automatycznie ubezpieczeni w ramach islandzkiego systemu
ubezpieczeń społecznych, niezależnie od posiadanego obywatelstwa. Należy jednak
spełnić pewne warunki, ażeby uzyskać prawo do określonych świadczeń, np. odpowiedni
wiek lub stopień inwalidztwa, a także okres zamieszkania w Islandii. Dochody i sytuacja
rodzinna również mają wpływ na wysokość świadczeń.
Sprawami ubezpieczeń powszechnych i wypłatą niektórych świadczeń, jak np. zasiłki
porodowe i alimenty, zajmuje się Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Tryggingastofnun
ríkisins). Ubezpieczenia, które sÄ… w gestii ZakÅ‚adu, dzielÄ… siÄ™ na trzy dziaÅ‚y:
ubezpieczenia emerytalne, zdrowotne i od wypadków. Tryggingastofnun ríkisins
zajmuje się również realizacją pomocy socjalnej państwa. Urząd Zatrudnienia
(Vinnumálastofnun) przy Ministerstwie Spraw Socjalnych (Félagsmálaráðuneytið)
prowadzi i realizuje sprawy zasiłków dla bezrobotnych. Urzędy podatkowe (Skattstjórar)
zajmują się natomiast wypłatą świadczeń rodzinnych (barnabćtur).
Określone zasady dotyczą zameldowania w Islandii. W tej sprawie najlepiej zwrócić się
do Biura Ewidencji LudnoÅ›ci (Þjóðskrá) w UrzÄ™dzie Statystycznym (Hagstofa).
Fundusze emerytalne
Dodatkowo, oprócz zagwarantowanych prawem ubezpieczeń społecznych, działa
w Islandii, powiązany z rynkiem pracy, system ubezpieczeń emerytalnych. Wszyscy
zatrudnieni i ich pracodawcy są zobowiązani do płacenia określonych minimalnych
składek na fundusz emerytalny, z którego wypłacane są emerytury, renty inwalidzkie
oraz odszkodowania z powodu zgonu. Wysokość świadczeń zależy od wpłaconych
przez członka danego funduszu składek oraz długości okresu wpłat. Bliższych informacji
udziela się w odnośnych funduszach. Istnieje również możliwość dodatkowego
oszczędzania emerytalnego, ponad określone minimalne stawki, w specjalnych
funduszach lub też na kontach oszczędnościowych funduszy inwestycyjnych.
Pracodawca wpłaca określoną kwotę jako uzupełnienie naszej wpłaty. Kwota ta może
być różna w zależności od zawartych przez związki zawodowe umów zbiorowych.
Ubezpieczenia emerytalne w systemie ubezpieczeń społecznych
Emerytura: Emerytura jest wypłacana począwszy od 67 roku życia, niezależnie od
sytuacji społecznej czy rodzinnej. Kobiety i mężczyz
ni mają takie same prawa. Ażeby
uzyskać prawo do emerytury, dana osoba powinna być zameldowana w Islandii
3
przynajmniej przez trzy lata pomiędzy 16 a 67 rokiem życia. Zamieszkiwanie przez 40
lat, w wieku od 16 do 67 roku życia, daje prawo do pełnej emerytury, natomiast krótszy
okres obniża odpowiednio przysługującą kwotę. W ten sposób wysokość wypłacanej
emerytury zależy od długości okresu zamieszkiwania w Islandii. Wysokość emerytury
jest określona prawem, lecz wypłaty z tytułu ubezpieczeń społecznych biorą pod uwagę
zmiany kosztów utrzymania, a także dwie podstawy do wypłaty: kwotę podstawową
(grunnlífeyrir) i kwotÄ™ zależnÄ… od dochodów (tekjutrygging). Wszyscy, którym
emerytura przysługuje, mają prawo do kwoty podstawowej oraz zależnej od dochodów,
lecz czynniki takie jak np. sytuacja rodzinna i dochody mają wpływ na wysokość
świadczenia.
Renta inwalidzka: Aby uzyskać prawo do renty inwalidzkiej, ubiegający się o nią powinien
mieszkać w Islandii przez ostatnie trzy lat, zanim podanie zostało przedłożone oraz być
w wieku od 16-67 lat. Renta inwalidzka wypłacana jest, jeśli stopień inwalidztwa został
oceniony na 75% i może trwać przez dłuższy okres czasu oraz jest skutkiem choroby
zakwalifikowanej przez medycynę jako przewlekła lub niepełnosprawności. Wysokość
renty inwalidzkiej zależy również od długości okresu zamieszkania w Islandii. Jej kwota
jest okreÅ›lona prawnie i skÅ‚ada siÄ™ z renty podstawowej (grunnlífeyrir) oraz zależnej od
dochodów (tekjutrygging). Wysokość renty wyznaczają te same elementy, które brane
sÄ… pod uwagÄ™ przy obliczaniu emerytury.
Renty na dzieci: Aby uzyskać prawo do renty na dziecko w przypadku śmierci lub
kalectwa rodzica dziecka, powinien jeden z rodziców lub dziecko zamieszkiwać w kraju
przez co najmniej trzy ostatnie lata, zanim podanie zostało przedłożone.
Osoby uprawnione do renty rodzinnej: Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie wypłaca
rent wdowich, wyłącznie renty na dzieci. Można natomiast ubiegać się o okresowe
zasiłki z powodu śmierci współmałżonka, zgodnie z prawem o socjalnej pomocy
państwa.
Świadczenia z tytułu porodu: Osoby, które były na krajowym rynku pracy przez co
najmniej sześć miesięcy, przed dniem rozpoczęcia urlopu z tytułu porodu, mają prawo
do zasiÅ‚ku wypÅ‚acanego z Porodowego Funduszu Urlopowego (Fćðingarorlofssjóður)
oraz do urlopu na określony czas. Prawo to odnosi się zarówno do kobiet, jak i mężczyzn.
Wysokość świadczeń to określona część poborów. Porodowy Fundusz Urlopowy
(Fćðingarorlofssjóður) jest finansowany ze skÅ‚adek ubezpieczeniowych pÅ‚aconych
przez pracodawców. Osoby, które nie były zatrudnione w Islandii, ale mieszkały
tutaj przez 12 miesięcy mają również prawo do minimalnych wypłat z tego tytułu,
tzn. zasiłku porodowego wypłacanego z budżetu państwa. Zakład Ubezpieczeń
Społecznych (Tryggingastofnun) zajmuje się wypłatą zasiłku porodowego z budżetu
oraz załatwianiem spraw związanych z urlopem porodowym w imieniu Porodowego
Funduszu Urlopowego (Fćðingarorlofssjóður).
4
Alimenty na dziecko: Rodzic, który uzyskał decyzją władz prawo do alimentów
na swoje dzieci, może otrzymać minimalną kwotę alimentów wypłacaną przez
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Tryggingastofnun). Komornik gminny zajmuje się
egzekwowaniem należności od osoby zobowiązanej do świadczeń alimentacyjnych.
Ubezpieczenie na wypadek choroby
systemie ubezpieczeń społecznych
Ubezpieczenie na wypadek choroby: Ażeby być ubezpieczonym w Islandii, dana
osoba musi przebywać w kraju przynajmniej sześć miesięcy. Osoby, które przenoszą
się do Islandii z krajów Europejskiej Strefy Gospodarczej i były tam ubezpieczone,
uznane są za ubezpieczonych wraz z dniem przybycia, jeśli tylko przedstawią
odpowiednie zaświadczenia w Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych (Tryggingastofnun).
Ubezpieczenie obejmuje usługi z zakresu służby zdrowia, jak np. pobyt w szpitalu,
opiekę lekarską, wizyty lekarskie poza instytucjami lecznictwa społecznego, lekarstwa,
rehabilitację, transport na wypadek choroby, sprzęt do rehabilitacji i leczenia oraz usługi
stomatologiczne. Pobyt w szpitalu jest dla pacjenta bezpłatny, ale za leczenie poza
szpitalem i w przychodniach przyszpitalnych pacjent płaci określoną kwotę. Dotyczy to
również lekarstw i innej pomocy. Kwota opłaty jest określona odpowiednimi przepisami
i regulacjami prawnymi.
Zasiłki chorobowe: Zasiłki chorobowe są jednym z elementów ubezpieczenia na
wypadek choroby. Gdy choroba trwa tak długo, że prawo do wynagrodzenia, według
zasad określonych w umowach zbiorowych, już nie przysługuje, chory ma wówczas
prawo do zasiłku z funduszu ubezpieczeniowego na okres niezdolności do pracy.
Wysokość zasiłku jest dla wszystkich taka sama i jest określona odpowiednimi
przepisami prawnymi.
Ubezpieczenie od wypadku w systemie ubezpieczeń społecznych
Ubezpieczenie od wypadku przy pracy: Jeśli pracownik ulegnie wypadkowi w trakcie
wykonywania swojej pracy, podczas zajęć sportowych w klubie sportowym lub biorąc
udział w akcji ratowniczej, ma wówczas prawo, w większości przypadków, do świadczeń
z tytułu powszechnych ubezpieczeń wypadkowych. Zasiłek na każdy dzień (tzw. dieta)
jest wypłacany wówczas, gdy osoba, która uległa wypadkowi, była niezdolna do pracy
przez co najmniej 10 dni, a prawo do wynagrodzenia przestało obowiązywać. Gdy
pracownikowi przysługuje prawo do wynagrodzenia, zasiłek chorobowy jest wypłacany
pracodawcy. Wysokość zasiłku jest taka sama dla wszystkich i jest określona przez
odpowiednie przepisy prawne. Świadczenia z tytułu utraty zdrowia oraz śmierci w wyniku
wypadku są wypłacane na takich samych zasadach jak renty na dzieci. Przedstawione
koszty związane z wypadkiem takie jak: koszty wizyt lekarskich, lekarstw, itp. są również
zwracane poszkodowanemu.
5
Osoby, które na zeznaniu podatkowym zadeklarowały chęć ubezpieczenia się od
wypadku przy wykonywaniu prac domowych są też ubezpieczone od tego typu
wydarzeń losowych.
Służba zdrowia
Organizacja służby zdrowia jest w gestii państwa islandzkiego. Kraj został podzielony
na rejony, w których prowadzone są przychodnie rejonowe. Każdy powinien wybrać
dla siebie lekarza rejonowego (lekarza rodzinnego), rejestrujÄ…c siÄ™ w przychodni.
W Reykjavíku istnieje również możliwość zarejestrowania siÄ™ u lekarza rodzinnego
pracującego na własny rachunek. Przyjęcie na leczenie szpitalne jest możliwe tylko na
podstawie skierowania od lekarza.
Opieka stała
W tym przypadku mowa o domach opieki dla ludzi starszych. Tego rodzaju usługi
organizuje państwo, opierając się na obowiązujących przepisach prawnych. W przy-
padku, gdy osoba jest stałym pensjonariuszem domu opieki, na którego utrzymanie łoży
państwo, wówczas traci ona prawo do emerytury z funduszu ubezpieczeń społecznych.
Ubezpieczenie z tytułu utraty pracy i zasiłki rodzinne
Osoby pracujące w Islandii są ubezpieczone od skutków utraty pracy, jeśli spełniają
okreÅ›lone warunki. UrzÄ…d Zatrudnienia (Vinnumálastofnun) przy Ministerstwie Spraw
Socjalnych (Félagsmálaráðuneytið) zajmuje siÄ™ ubezpieczeniami od skutków utraty
pracy i udziela bliższych informacji na ten temat.
Zasiłki rodzinne, w tym przypadku zasiłki na dzieci (barnabćtur), są wypłacane
rodzinom z dziećmi zgodnie z ustawą o dochodach i ustawą podatkową. Dokładnych
informacji udzielają urzędnicy podatkowi (Skattstjórar).
Pomoc społeczna ze strony państwa
W określonych warunkach można ubiegać się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych
(Tryggingastofnun) o świadczenia pieniężne, które określane są jako socjalna pomoc
państwa. W zależności od potrzeb ubiegającego się, mogą to być zasiłki opiekuńcze
z powodu opieki nad chorym dzieckiem, dodatki pieniężne dla emerytów i rencistów
w przypadkach szczególnych, na wydatki związane z prowadzeniem gospodarstwa
domowego lub z powodu choroby, świadczenia pieniężne na rehabilitację, czy na sprzęt
dla inwalidów, a ponadto dla osób samotnie wychowujących dzieci lub w przypadku
śmierci osoby bliskiej.
6
Pomoc społeczna ze strony samorządów lokalnych
Pomoc społeczna jest również w gestii samorządu lokalnego. Zajmuje się on organizacją
opieki pielęgniarskiej i pomocy w domu osobom potrzebującym oraz wsparciem
finansowym w przypadkach szczególnych. Jeśli istnieje taka konieczność, należy zwrócić
się do regionalnego ośrodka pomocy społecznej w miejscu zamieszkania.
Zakład Ubezpieczeń Społecznych
Główna siedziba Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (Tryggingastofnun) mieści się
przy ul. Laugavegur 114, w Reykjavíku. ZakÅ‚ad UbezpieczeÅ„ SpoÅ‚ecznych prowadzi
również ośrodek w Kópavogur, który zajmuje się wypożyczaniem i organizacją różnego
rodzaju sprzętu dla osób niepełnosprawnych i rehabilitantów Należy zaznaczyć, że
Zakład ma swoich przedstawicieli na terenie całego kraju, przy urzędach danego okręgu
administracyjnego.
www.tr.is
Zakład Ubezpieczeń Społecznych (Tryggingastofnun) wydaje broszury, w których
zawarte są dokładniejsze informacje na temat poszczególnych form ubezpieczeń
i pomocy społecznej udzielanej przez państwo. Są one dostępne w biurze głównym,
przy ul. Laugavegur, w urzędach administracji lokalnej na terenie całego kraju,
w przychodniach rejonowych, aptekach oraz w wielu innych miejscach. Dokładne
informacje można też znalez
ć w Internecie (www.tr.is), m.in. po angielsku.
Podania o przyznanie świadczeń pieniężnych
O przyznanie świadczeń pieniężnych należy ubiegać się na specjalnych kwestionariu-
szach. Formularze, pomoc przy ich wypełnianiu oraz dokładne informacje można
uzyskać w urzędach Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (Tryggingastofnun) i w ich
przedstawicielstwach na terenie całego kraju. Często wymaga się dodatkowych
dokumentów, np. zaświadczenia lekarskiego, informacji o dochodach, odcinków wypłat,
aktu urodzenia itp.
Wyjazd z Islandii
Wraz z opuszczeniem Islandii wygasa prawo do świadczeń pieniężnych z tytułu
ubezpieczeń społecznych. Świadczenia wypracowane, np. emerytura, są wypłacane do
innego kraju, jeśli z tym krajem została podpisana umowa o wzajemnej wymianie takich
świadczeń.
Umowy międzynarodowe w zakresie ubezpieczeń społecznych
Umowy z innymi krajami o ubezpieczeniach społecznych mogą mieć wpływ na to,
jakie prawa ma w Islandii osoba pochodząca z danego kraju. Głównym obowiązującym
międzynarodowym aktem prawnym jest umowa o ubezpieczeniach społecznych
7
krajów należących do Europejskiej Strefy Gospodarczej (Unia Europejska + EFTA).
Według niej istnieje obowiązek brania pod uwagę okresu ubezpieczenia w krajach do
niej należących. Istnieje również obowiązek wypłacania wypracowanych świadczeń
pomiędzy państwami. Jeśli osoba mieszkała lub pracowała w którymś z krajów Strefy,
ma ona i jej najbliżsi prawo do świadczeń emerytalnych, renty lub odszkodowania
w przypadku śmierci. Ubiegając się o świadczenia z tytułu ubezpieczeń społecznych
w urzędzie islandzkim, powinniśmy podać okres pobytu lub pracy w krajach Europejskiej
Strefy Gospodarczej, jeśli oczywiście taka sytuacja miała miejsce. Islandii dotyczą
przepisy o powszechnym ubezpieczeniu społecznym obowiązujące w Unii, a odnoszące
się do zasiłków dla bezrobotnych, zasiłków rodzinnych i określonych prawem funduszy
emerytalnych, nie dotyczÄ… natomiast przepisy odnoszÄ…ce siÄ™ do pomocy socjalnej
państwa i samorządu lokalnego.
Przeprowadzka do Islandii
Osoby przeprowadzające się do Islandii mogą zwrócić się do Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych (Tryggingastofnun) w chwili przyjazdu i uzyskać wszelkie informacje
o przysługujących im prawach związanych z ubezpieczeniami społecznymi. Prawa
te mogą być różne w zależności od tego, czy pomiędzy danymi krajami podpisana
została dwustronna umowa o ubezpieczeniach. Obywatele krajów Europejskiej Strefy
Gospodarczej majÄ… specjalne prawa. W momencie przenoszenia siÄ™ do Islandii muszÄ…
oni mieć przy sobie określone zaświadczenia, np. E104 - dla osób rozpoczynających
pracę w Islandii; E101, E106 lub E128 - dla pracowników państwowych przeniesionych
do pracy za granicÄ… oraz innych ubezpieczonych w kraju pochodzenia; E109 lub E128
- dla studentów i uczniów ubezpieczonych również w kraju pochodzenia oraz E121 - dla
emerytów i rencistów, którzy mają wypłacane świadczenia w jednym z krajów Unii.
Zaświadczenia te należy niezwłocznie po przyjez
dzie do Islandii przesłać do Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych (Tryggingastofnun).
Prawa i przywileje społeczne
Zarówno pracownicy sezonowi oraz inne osoby czynne na rynku pracy, powinni
zapoznać się z przysługującymi im prawami, zarówno z systemem prawnym jak i
z umowami zbiorowymi. Wcześniej wspomniano o obowiązku płacenia minimalnych
składek na fundusz emerytalny oraz o możliwości dodatkowego, emerytalnego
oszczędzania. Jest również bardzo ważne, aby zapoznać się dobrze z uzgodnieniami
zawartymi w umowach zbiorowych, szczególnie jeśli dotyczą one zasiłków
chorobowych, urlopu porodowego, świadczeń z tytułu wypadków, leczenia, emerytur
i rent oraz wysokości składek, ponadto prawa do urlopu, świadczeń pogrzebowych itp.
Wszelkich informacji na te tematy udzielą nam przedstawiciele związków zawodowych.
8
Ministerstwo Spraw Socjalnych (Félagsmálaráðuneytið),
HafnarhÅ›s, Tryggvagata, 150 Reykjavík,
tel. [phone], fax [phone], www.stjr.is
Ministerstwo Zdrowia i UbezpieczeÅ„ SpoÅ‚ecznych (Heilbrigðis- og tryggingamálaráðune
ytið), Laugavegur 116, 150 Reykjavík,
tel. [phone], fax [phone], www.stjr.is
Ministerstwo Finansów (Fjármálaráðuneytið), Arnarhváll, 150 Reykjavík,
tel. [phone], fax [phone], www.stjr.is
ZakÅ‚ad UbezpieczeÅ„ SpoÅ‚ecznych (Tryggingastofnun ríkisins),
Laugavegur 114-116,150 Reykjavík,
tel. [phone], biuro obsługi klienta, 560 4460, fax [phone], www.tr.is
Krajowy UrzÄ…d Podatkowy (Ríkisskattstjóri), Laugavegur 166, 105 Reykjavík,
tel. [phone], fax, 562 4440, www.rsk.is
UrzÄ…d Zatrudnienia (Vinnumálastofnun), HafnarhÅ›s, 150 Reykjavík,
tel. [phone], fax [phone], www.vinnumalastofnun.is
Krajowa Federacja Funduszy Emerytalnych (Landssamtök lífeyrissjóða),
SćtÅ›n 4, 105 Reykjavík,
tel. [phone], fax [phone], www.ll.is
Federacja Zwiazków Zawodowych (Alþżðusamband Íslands),
Grensásvegur 16, 108 Reykjavík,
tel. [phone], fax [phone], www.asi.is
UrzÄ…d Statystyczny (Hagstofa Íslands), Skuggasund 3, 101 Reykjavík,
tel. [phone], www.hagstofa.is
Biuro Ewidencji LudnoÅ›ci (Þjóðskrá), Skuggasund 3, 101 Reykjavík,
tel. [phone], fax [phone], www.hagstofa.is
Centrum Wielokulturowe (AlþjóðahÅ›sið), Hverfisgata 18, 101 Reykjavík,
tel. [phone], fax [phone], www.ahus.is
UrzÄ…d Miejski w Reykjavíku, Ratusz (RáðhÅ›s),
tel. [phone], fax [phone], www.reykjavik.is
íslenska
danska
pólska
enska
serbneska
tćlenska
íslenska
danska
pólska
enska
serbneska
tćlenska
íslenska
danska
pólska
enska
serbneska
tćlenska
íslenska
danska
pólska
enska
serbneska
tćlenska
íslenska
danska
pólska
enska
serbneska
tćlenska
íslenska
danska
pólska
enska
serbneska
tćlenska
íslenska
danska
pólska
enska
serbneska
tćlenska
íslenska
danska
pólska
enska
T R Y G G I N G A S T O F N U N
R Í K I S I N S
serbneska
LAUGAVEGUR 114 116 · 150 REYKJAVÍK
tćlenska
SÍMI 560 4400 · SÍMBRÉF 560 4451 · www.tr.is
íslenska
danska
Wydawca: Tryggingastofnun ríkisins Opracowanie: Argus-GH Fotografie: Odd Stefan Druk: Gutenberg 2002