Planowanie oraz zapewnienie jakości w projektowaniu
produktu
mgr inż. Marta Grabowska
Katedra Zarządzania i Inżynierii Produkcji
Wykład WTCh 09.10.2012
Instrumentarium zarządzania jakością
Zasady
Strategie,
metodyki
Metody
Narzędzia/techniki
2
Zasady
czyli normy postępowania, standardy, reguły uznawane za podstawę
zachowań i działania, np. orientacja na klienta, przywództwo,
zaangażowanie pracowników, itd.
Orientacja na
klienta
Rzeczowe podejście do
podejmowania decyzji
Podejście procesowe
i systemowe
Ciągłe
doskonalenie
Wzajemne korzyści w
stosunkach z dostawcami
Przywództwo i zaangażowanie
3
8 Zasad TQM
orientacja na klienta: pozycja organizacji na rynku jest zależna od jej klientów
i dlatego stara się ona jak najpełniej zrozumieć ich aktualne i przyszłe potrzeby
przywództwo
zaangażowanie ludzi
podejście procesowe
podejście systemowe do zarządzania:
ciągłe doskonalenie: stałym celem organizacji jest ciągłe doskonalenie
realizowanych w niej procesów
rzeczowe podejście do podejmowania decyzji: decyzje opierają się na
analitycznej, logicznej bÄ…dz
intuicyjnej analizie wszelkich dostępnych danych i
informacji
wzajemne korzyści w stosunkach z dostawcami
4
Strategie, metodyki
" strategie  czyli sposoby
" metodyki (programy)
prowadzenia działań na
działania  czyli zespół
większą skalę; inaczej
wytycznych dotyczÄ…cych
perspektywiczne plany
sposobów postępowania,
działań, podejścia, np.
efektywnych ze względu
strategia wykrywania
na określony cel, oparty
niezgodności vs. strategia
na metodach i technikach
zapobiegania
występowaniu
niezgodnościom
5
Przykład działania metodycznego
Cykl Deminga  to cykl ciągłego doskonalenia umożliwiający
poprawę poziomu jakości poprzez realizację czteroetapowego
programu:
6
Narzędzia i techniki zarządzania jakością
" wyróżniają się prostotą i służą do zbierania
oraz przetwarzania danych ilościowych oraz
jakościowych w informacje użyteczne
100
bezpośrednio w obwodach sterowania
90
jakością lub pośrednio  w metodach
80
70
zarządzania jakością
60
50
40
30
" ponadto  ze względu na swój uniwersalizm i
20
10
oddziaływanie w krótkich okresach czasu  są
0
kojarzone w praktyce z bardzo różnymi fazami
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
nr wady
cyklu życia wyrobów
k ampania
rek lamowa
" w odniesieniu do stawianych w
przedsiębiorstwach celów jakościowych służą
strategia innowacyjna
realizacji celów cząstkowych; najczęściej dają usługowa strategia
się opisać prostym algorytmem, programem
lub instrukcjÄ… stosowania, np. diagram Pareto,
k onk urencyjne
współpraca
ceny
z kooperantami
macierzowa analiza danych, histogram
aspekty
społeczne
7
koszt całkowity w [%]
Metoda QFD
QUALITY FUNCTION DEPLOYMENT 
metoda rozwinięcia (dopasowania) funkcji jakości
" Metoda QFD została opracowana w Japonii w latach 60-
tych XXw.
" W latach osiemdziesiÄ…tych metodÄ™ QFD wykorzystywano z
powodzeniem w większości firm japońskich i
amerykańskich (np. Ford, GM, HP)
8
QFD
" QFD jest sposobem tłumaczenia potrzeb i wymagań
klienta na charakterystyki wyrobu lub usługi
" produkcja na skalę przemysłową, a także masowy
charakter świadczenia usług uniemożliwia bezpośredni
kontakt z odbiorcÄ… produktu.
" Pojawiła się zatem potrzeba opracowania metody, która
umożliwiłaby przełożenie uświadomionych oraz tych
nieuświadomionych potrzeb klienta (przyjmujących
postać wymagań) na parametry techniczne wyrobu z
jednoczesnym uwzględnieniem możliwości
technologicznych wykonania, stopnia istotności
poszczególnych cech oraz powiązań pomiędzy nimi
9
pole VI
" " " Ä™! Ä™! Ä™! " " “! “!
pole III
pole IV
pole I
3 0 0 0 0 2 3 0 0 0
szybkie połączenie (telefoniczne) 8 B A
2 3 0 0 2 0 2 0 3 0
szybkie przybycie do klienta 10 B A
0 1 3 3 3 0 0 0 0 0
szybkie usunięcie awarii 10 B A
0 0 0 0 0 0 0 0 0 3
stała cena usług 6 A/B
0 1 1 1 0 0 2 0 0 0
czas pracy 24h na dobÄ™ 8 A/B
pole II
0 0 0 0 0 3 1 0 0 0
łatwy dostęp do numeru telefonu 5 A B
0 2 0 0 0 0 1 3 0 0
widoczne ozn. pracowników 6 A B
0 0 3 3 3 0 1 0 2 3
fachowość pracowników 10 B A
pole V
3 0 0 0 2 3 3 0 3 2
komunikatywność pracowników B A
7
pole VII
ważność parametrów
65 60 68 68 94 52 102 18 71 62
pole VIII
technicznych 1 2 3 4 5
wartości docelowe parametrów 1kpl./ min. 10
--- 8 szt. --- --- --- --- ---
2x/rok
1 os. min.
technicznych
wskaz
niki technicznej trudności A 282
1 1 5 5 3 1 4 1 4 4
wykonania
B 235
parametry krytyczne II I III
pole IX
A  usługi własne B  usługi firmy konkurencyjnej
10
cennik usług
identyfikacja firmy
Biuro Obsługi Klienta
szkolenia pracowników
dane teleadresowe firmy
wyposażenie techniczne
części zamienne (dostawcy)
liczebność floty samochodowej
przepływ informacji o zgł. awarii
nowoczesna centrala telefoniczna
Przyjmuje się, że tradycyjny  Domek Jakości
składa się z IX elementów:
I. Wymagania klienta
II. Określenie ważności wymagań klientów
III. Wyznaczenie parametrów technicznych wyrobu
IV. Określenie zależności pomiędzy parametrami technicznymi i
wymaganiami klienta
V. Ocena ważności parametrów technicznych
VI. Identyfikowanie istotnych oddziaływań pomiędzy parametrami
technicznymi
VII. Ocena cech wyrobów konkurencji
VIII. Docelowe wartości parametrów technicznych
IX. Ustalenie wskaz
ników technicznej trudności wykonania
11
VI
Zależności pomiędzy
parametrami
III
Parametry techniczne
I II
IV VII
Wymagania
Porównanie wyrobu
Pole zależności
z ofertÄ… konkurencji
klienta
V
Ważność parametrów
technicznych
VIII
Docelowe wartości parametrów
technicznych
IX Wskaz
niki technicznej
trudności wykonania
12
Ważność wymagań
wyjście:
cechy
wyrobu
wejście:
wymagania
klientów
13
+
+
+
++
+
ßð Å»ð Å»ð ßð
oð oð oð oð oð oð
wyjście:
cechy
części
Filtracja wody 4 0 3 0 0 0 0 0 3 0 0
Koszty produkcji 10 1 3 3 0 3 3 2 2 3 2
Luzy na łożyskach (pasowanie) 5 0 0 0 0 3 3 1 0 0 0
Błąd względny pomiaru 4 2 0 0 0 0 0 0 0 0 0
wejście:
Czytelność tarczy licznika 4 0 0 0 3 0 0 0 0 0 0
cechy wyboru
Złożoność pomiaru 9 0 0 0 1 1 1 1 0 3 2
Åšrednica wlotu i wylotu 5 2 2 1 0 0 0 0 2 0 0
Straty ciśnienia przy przepływie 4 3 1 0 0 0 0 1 3 0 0
Trwałość 7 2 3 3 0 3 3 2 2 1 0
Odporność na ciśnienie 6 1 1 3 0 0 0 1 1 0 0
Użyte materiały 10 2 3 3 0 3 3 3 2 2 3
Stopień trudności 6 7 7 3 8 7 8 9 8 5
Mierzalne wartości docelowe
Znaczenie techniczne - absolutne 80 113 104 21 105 105 88 94 84 68
Znaczenie techniczne - względne % 9,3 13 12 2,4 12 12 10 11 9,7 7,9
14
Przewężenia
Materiał sitka
Materiał korpusu
Cyfry na tarczy
Rodzaj kamienia łożyskowego
Rodzaj tulejki łożyskowej
Materiał skrzydełka
A
ączna pow. otworów w sicie
Ilość kół zębatych
Ilość łopatek w skrzydełku
9
6
5 mm
Szafir
Noryl
MO58
Malen
max 90°
Poliamid
160,38 mm
+
+
+
+
wyjście:
parametry
procesów
Przewężenia 7 2 0 0 2 0 0 0
Materiał sitka 10 0 3 0 0 0 2 0
Materiał korpusu 9 3 0 0 3 0 2 0
Cyfry na tarczy 2 0 0 3 0 0 0 0
wejście:
Rodzaj kamienia łożyskowego 9 0 0 0 0 3 2 0
cechy części
Rodzaj tulejki łożyskowej 9 0 2 0 0 0 2 3
Materiał skrzydełka 8 0 3 0 0 0 2 0
A
ączna pow. otworów w sicie 9 0 2 0 0 0 0 0
Ilość kół zębatych 7 0 2 0 0 0 3 0
Ilość łopatek w skrzydełku 6 0 2 0 0 0 0 0
9 5 4 6 10 7 5
Stopień trudności
Wartości docelowe
Znaczenie techniczne - absolutne 41 116 6 41 27 111 27
Znaczenie techniczne - względne % 11 31 1,6 11 7,3 30 7,3
15
Odlewanie korpusu
Wykonanie części z tworzywa
Nanoszenie cyfr
Obróbka korpusu
Polerowanie kamieni
Montaż
Obróbka tulei łożyskowej
Wtrysk
Wtrysk
Kooperacja
Kooperacja
Foliowanie i nadruk
Toczenie na automacie
Montaż jednostanowiskowy
POLE I: Wymagania klienta
" zawiera elementy istotne dla odbiorcy (potrzeby i
wymagania )
" potrzeby i oczekiwania zapisane są  językiem klienta
" informacje na temat tych potrzeb można gromadzić w
różny sposób (ankiety, rozmowy, Internet, itd.)
16
POLE II: Ważność wymagań
wg klientów
" zawiera oceny dla wymagań wskazywane przez
klienta; niektóre z nich uzyskują ocenę priorytetową,
jak np.  oferujący wysoki poziom bezpieczeństwa , a
inne z kolei mają oceny niższe, np.  łatwy w
czyszczeniu
" w celu określenia ważności każdego z wymagań
można użyć skali punktowej, np. od 1 do 10, które to
z kolei oceny można otrzymać po przeprowadzeniu
badań marketingowych
17
POLE III: Wyznaczenie
parametrów technicznych
" w tym kroku metody definiuje się parametry produktu, które są
odzwierciedleniem wymagań klientów
" proponując i określając cechy produktu należy każdorazowo
odpowiedzieć na pytanie, jak spełnić analizowane wymaganie?
" czy każde z nich ma swoje odzwierciedlenie na liście cech
produktu?
18
Cechy/parametry techniczne mogą mieć
charakter:
maksymanta
nominanta
minimanta
Ä™!
O
“!
19
maksymanta ę! - wyrób spełnia wymagania klientów
tym lepiej im większa wartość cechy
minimanta “! - wyrób speÅ‚nia wymagania klientów tym
lepiej im mniejsza wartość cechy
nominanta O - wartość optymalna do której należy
dążyć
20
POLE IV: Zależności między wymaganiami
klienta a cechami wyrobu
" wymagania klienta (punkt I) są zestawiane z każdą cechą
produktu (punkt III) ze względu na wzajemne
zależności, wyrażone np. w liczbach od 0 do 3, które
oznaczajÄ…:
" 0  brak wzajemnych zależności
" 1  zależność słaba
" 2  zależność średnia
" 3  zależność mocna
" zależności pomiędzy parametrami technicznymi, a
wymaganiami klienta ustala projektant na podstawie
analizy funkcjonalnej, doświadczeń, analizy reklamacji,
itp.
21
Pole V: Ocena ważności
parametrów technicznych
" jeżeli w kroku II oraz IV metody stosowana jest ocena
liczbowa, można określić ważność danego parametru
technicznego jako sumę iloczynów współczynników
ważności kolejnych wymagań oraz współczynników ich
zależności z rozpatrywanym parametrem technicznym
" uzyskane współczynniki pozwalają wskazać tzw. cechy
krytyczne wyrobu
22
POLE VI: Identyfikowanie oddziaływań
pomiędzy parametrami technicznymi
" w górnej części diagramu QFD dokonuje się analizy wzajemnych zależności w
projektowanym wyrobie pod względem konstrukcyjnym. Wszystkie parametry
produktu (pole III) są porównywane parami pod względem wzajemnego
wpływu na siebie. Zastosowanie mogą mieć następujące symbole:
o neutralne
+ wpływ pozytywny (wzmocnienie)
- oddziaływanie ujemne
" jeśli przeważają znaki (-) jest to wyraz
na informacja, że wybrana koncepcja
jest w dalekim stopniu wyczerpana; oznacza to, że nie ma już prawie
możliwości zmian wartości parametrów bez negatywnego wpływu na inne
cechy; prawdopodobnie musi być przerobiona (zmieniona) podstawowa
koncepcja, ponieważ przy koncepcji obecnej są małe możliwości jej
ulepszenia
" jeśli w przewadze występują znaki pozytywne i neutralne (+ lub o) oznacza to,
że wybrana koncepcja nie jest w pełni wyczerpana; stwarza dalsze możliwości
ulepszeń - mogą być więc dokonane zmiany w koncepcji bez równoczesnego
negatywnego wpływu w innych obszarach
23
POLE VII: Porównanie z
wyrobami konkurencji
" w punkcie tym porównuje się cechy produktów będących względem
siebie konkurencyjnymi ze wzgl. na stopień spełnienia wymagań klienta
oraz nowoczesność rozwiązań technicznych
" aby móc wykonać to zadanie, niezbędna jest szczegółowa znajomość
produktów konkurencji.
" porównanie konkurencyjności będzie bardziej przejrzyste, gdy w modelu
graficznym wstawi się symbole, wyrażające następującą treść:
++ rozwiÄ…zanie bardzo dobre
+ rozwiÄ…zanie dobre
o zadowalajÄ…ce
 wskazane ulepszenie
  rozwiÄ…zanie nie akceptowalne
24
POLE VIII: Ustalenie docelowych
wartości parametrów technicznych
" po zdobyciu informacji o projektowanym wyrobie, o
oczekiwaniach klientów, wyrobach konkurencji, projektant
określa wartości docelowe jakie muszą mieć mierzalne
parametry techniczne
" celem jest ustalenie konkretnych wartości i jednostek miar
dla parametrów technicznych projektowanego wyrobu
25
POLE IX: Ustalenie wskaz
ników
technicznej trudności wykonania
" w ostatniej fazie metody QFD ustala siÄ™ wskaz
niki będące miarą
trudności technicznych i organizacyjnych, które mogą wystąpić
w procesie wytwarzania wyrobu /świadczenia usługi
" wysoka wartość wskaz
nika oznacza, że należy zwrócić
szczególną uwagę na dany parametr, np. zwiększyć zakres
kontroli w czasie trwania procesu produkcji
26
Przykład - usługi gazowego pogotowia
technicznego  pole nr I
szybkie połączenie (telefoniczne)
szybkie przybycie do klienta
szybkie usunięcie awarii
stała cena usług
czas pracy 24h na dobÄ™
łatwy dostęp do numeru telefonu
widoczne ozn. pracowników
fachowość pracowników
komunikatywność pracowników
27
Przykład - usługi gazowego pogotowia
technicznego  pole nr I oraz II
szybkie połączenie (telefoniczne) 8
szybkie przybycie do klienta 10
szybkie usunięcie awarii 10
stała cena usług 6
czas pracy 24h na dobÄ™ 8
łatwy dostęp do numeru telefonu 5
widoczne ozn. pracowników 6
fachowość pracowników 10
komunikatywność pracowników
7
28
Przykład - usługi gazowego pogotowia
technicznego  pole nr III
" " " Ä™! Ä™! Ä™! " " “! “!
29
cennik usług
identyfikacja firmy
Biuro Obsługi Klienta
szkolenia pracowników
dane teleadresowe firmy
wyposażenie techniczne
części zamienne (dostawcy)
przepływ informacji o zgł. awarii
liczebność floty samochodowej
nowoczesna centrala telefoniczna
Przykład - usługi gazowego pogotowia
technicznego  pole nr IV
" " " Ä™! Ä™! Ä™! " " “! “!
3 0 0 0 0 2 3 0 0 0
szybkie połączenie (telefoniczne) 8
2 3 0 0 2 0 2 0 3 0
szybkie przybycie do klienta 10
0 1 3 3 3 0 0 0 0 0
szybkie usunięcie awarii 10
0 0 0 0 0 0 0 0 0 3
stała cena usług 6
0 1 1 1 0 0 2 0 0 0
czas pracy 24h na dobÄ™ 8
0 0 0 0 0 3 1 0 0 0
łatwy dostęp do numeru telefonu 5
0 2 0 0 0 0 1 3 0 0
widoczne ozn. pracowników 6
0 0 3 3 3 0 1 0 2 3
fachowość pracowników 10
3 0 0 0 2 3 3 0 3 2
komunikatywność pracowników
7
30
cennik usług
identyfikacja firmy
Biuro Obsługi Klienta
szkolenia pracowników
dane teleadresowe firmy
wyposażenie techniczne
części zamienne (dostawcy)
liczebność floty samochodowej
przepływ informacji o zgł. awarii
nowoczesna centrala telefoniczna
Przykład - usługi gazowego pogotowia technicznego  pole nr V
3 0 0 0 0 2 3 0 0 0
szybkie połączenie (telefoniczne) 8
2 3 0 0 2 0 2 0 3 0
szybkie przybycie do klienta 10
0 1 3 3 3 0 0 0 0 0
szybkie usunięcie awarii 10
0 0 0 0 0 0 0 0 0 3
stała cena usług 6
0 1 1 1 0 0 2 0 0 0
czas pracy 24h na dobÄ™ 8
0 0 0 0 0 3 1 0 0 0
łatwy dostęp do numeru telefonu 5
0 2 0 0 0 0 1 3 0 0
widoczne ozn. pracowników 6
0 0 3 3 3 0 1 0 2 3
fachowość pracowników 10
3 0 0 0 2 3 3 0 3 2
komunikatywność pracowników
7
ważność parametrów
65 60 68 68 94 52 102 18 71 62
technicznych
31
cennik usług
identyfikacja firmy
Biuro Obsługi Klienta
szkolenia pracowników
dane teleadresowe firmy
wyposażenie techniczne
części zamienne (dostawcy)
liczebność floty samochodowej
przepływ informacji o zgł. awarii
nowoczesna centrala telefoniczna
Przykład - usługi gazowego pogotowia
technicznego  pole nr VI
" " " Ä™! Ä™! Ä™! " " “! “!
32
cennik usług
identyfikacja firmy
Biuro Obsługi Klienta
szkolenia pracowników
dane teleadresowe firmy
wyposażenie techniczne
części zamienne (dostawcy)
liczebność floty samochodowej
przepływ informacji o zgł. awarii
nowoczesna centrala telefoniczna
Przykład - usługi gazowego pogotowia
technicznego  pole nr VII
8 szybkie połączenie (telefoniczne)
B A
10
szybkie przybycie do klienta
B A
10
szybkie usunięcie awarii
B A
6
stała cena usług
A/B
8
czas pracy 24h na dobÄ™
A/B
5
łatwy dostęp do numeru telefonu
A B
6
widoczne ozn. pracowników
A B
10
fachowość pracowników
B A
komunikatywność pracowników
B A
7
1 2 3 4 5
A 282
B 235
33
" " " Ä™! Ä™! Ä™! " " “! “!
Przykład - usługi
gazowego
pogotowia
3 0 0 0 0 2 3 0 0 0
2 3 0 0 2 0 2 0 3 0
technicznego 
0 1 3 3 3 0 0 0 0 0
0 0 0 0 0 0 0 0 0 3
pole nr VIII 0 1 1 1 0 0 2 0 0 0
0 0 0 0 0 3 1 0 0 0
0 2 0 0 0 0 1 3 0 0
0 0 3 3 3 0 1 0 2 3
3 0 0 0 2 3 3 0 3 2
65 60 68 68 94 52 102 18 71 62
1kpl./ min. 10
--- 8 szt. --- --- --- --- ---
2x/rok
1 os. min.
34
cennik usług
identyfikacja firmy
Biuro Obsługi Klienta
szkolenia pracowników
dane teleadresowe firmy
wyposażenie techniczne
części zamienne (dostawcy)
liczebność floty samochodowej
przepływ informacji o zgł. awarii
nowoczesna centrala telefoniczna
Przykład -
usługi
3 0 0 0 0 2 3 0 0 0
gazowego
2 3 0 0 2 0 2 0 3 0
0 1 3 3 3 0 0 0 0 0
pogotowia
0 0 0 0 0 0 0 0 0 3
0 1 1 1 0 0 2 0 0 0
technicznego
0 0 0 0 0 3 1 0 0 0
0 2 0 0 0 0 1 3 0 0
 pole nr IX
0 0 3 3 3 0 1 0 2 3
3 0 0 0 2 3 3 0 3 2
65 60 68 68 94 52 102 18 71 62
1kpl./ min. 10
--- 8 szt. --- --- --- --- ---
2x/rok
1 os. min.
1 1 5 5 3 1 4 1 4 4
35
cennik usług
identyfikacja firmy
Biuro Obsługi Klienta
szkolenia pracowników
dane teleadresowe firmy
wyposażenie techniczne
części zamienne (dostawcy)
liczebność floty samochodowej
przepływ informacji o zgł. awarii
nowoczesna centrala telefoniczna
Dziękuję za uwagę
7 pytań dostawcy
1. Kto jest moim klientem (wewnętrznym lub zewnętrznym) ?
2. Czego potrzebuje klient ode mnie ? (towaru, usługi)
3. Jakie oczekiwania ma mój klient ? (cele, mierniki, zakładane
oczekiwania)
4. Co oferuję mu obecnie ? (towar, usługę, cechy jakościowe)
5. W jakich punktach nie spełniam Jego oczekiwań ?
6. Co mogę zrobić, aby spełnić jego oczekiwania ? (zmiana
operacji, procesów)
7. Jakie działania wdrożę ? (co, gdzie, z czyja pomocą)
37
Analiza Pareto
" opcjonalne nazwy: diagram Pareto, analiza 80-20
" zastosowanie: ukazanie nierównomierności rozkładu przyczyna-
skutek, opiera się na sprawdzonej empirycznie prawidłowości, że
20% przyczyn powoduje 80% efektów
" efekt: oddzielenie przyczyn błahych od istotnych (często
występujących, uciążliwych, kosztownych, itd.)
38
Obróbka
Nazwa Koszt 1
%
dodatkowa w %
części min.[zł] narastająco
min
zasuwa 1 300,3 42,9 42,9
dżwignia 1 3 159,6 22,8 65,7
przełącznik 2 106,4 15,2 80,9
płyta 3 42 6 86,9
oprornik 15 27,3 3,9 90,8
włącznik 10 12,6 1,8 92,6
obudowa 13 12,6 1,8 94,4
dżwignia 2 3 9,8 1,4 95,8
wał 3 8,4 1,2 97
sprężyna 5 6,3 0,9 97,9
tarcza 3 5,6 0,8 98,7
magnes 1 4,2 0,6 99,3
przycisk 2 2,8 0,4 99,7
pedał 8 2,2 0,3 100
14 części 700
39
Przykład rozkładu Pareto
120
100
80
60
40
20
0
40
Czas obróbki dodatkowej %
Å‚
Å‚
a
a
k
a
k
1
2
k
a
a
i
s
i
i
a
a
sk
yt
e
w
w
a
a
d
Å‚
w
ci
i
i
rn
rcz
n
o
e
p
żyn
n
n
czn
czn
su
a
g
d
p
ro
t
g
g
Ä…
Ä…
rÄ™
rzy
i
i
Å‚
Å‚
u
p
za
p
b
o
w
ma
sp
o
żw
żw
rze
d
d
p
Diagram macierzowy (Matrix Diagram)
Opcjonalna nazwa
diagram tablicowy, matryca
zależności, wykres matrycowy
Przeznaczenie:
umożliwia przedstawienie zależności między co
najmniej dwoma zbiorami elementów (np.
między wymaganiami klienta a cechami
technicznymi wyrobu);
" Charakterystyka
" ilustruje powiązanie między parami elementów
(lub jego brak) oraz  siłę tej relacji
" w zależności od liczby rozpatrywanych zbiorów
rozróżnia się różne rodzaje macierzy: X,Y, L,T
41
Sposób konstruowania diagramu
1. Wskazanie zbiorów oraz ich elementów
2. Wybór odpowiedniego rodzaju macierzy
3. Rozmieszczenie elementów odpowiednio w wierszach i
kolumnach macierzy
4. Wskazanie zależności (lub ich braku) pomiędzy
elementami rozpatrywanych zbiorów
5. Określenie  siły zależności z wykorzystaniem
ustalonych symboli graficznych oraz odpowiadajÄ…cym
im wartościom liczbowym
Ilustracja graficzna
A B C D E F G
1
2
3
4
42
a1
a2
b4
a3
b3
diagram Y
b2
c3 b1
c2 b2
b1
c1 b3
a1 a2 a4 c1 c2 c3 c4
a3
d1
d2
d3
c4
d4
c3
c2
diagram X
c1
b4
b1 b3 b2
b2 b1 b3
b4
a1 a1
a2 a2
a3
a3
a4 a4
diagram T
diagram L
43