Rozwój mowy
i przyswajanie języka
ROZWÓJ J
ZYKOWY
FAKTY
ściśle określona sekwencja rozwoju o charakterze
uniwersalnym;
wiedza o języku nabywana w bardzo krótkim czasie,
do ok. 5 r.ż;
dzieci wyodrębniają kategorie i reguły językowe
mimo zróżnicowanych i zmiennych wzorców,
czyli zmiennych akustycznie, zależnych od cech
rozmówcy i sytuacji, przemijających strumieni
wypowiedzi;
dzieci tworzą wypowiedzi językowe, których nigdy
wcześniej nie słyszały   swoiste formy mowy
dziecięcej
GA
ÓWNE TEORIE
WYJAŚNIAJ
CE
BEHAWIORYZM
TEORIA MECHANIZMÓW
WRODZONYCH 
PSYCHOLINGWISTYKA
TEORIE POZNAWCZE
Behawioryzm
Klasyczny behawioryzm do roku 1960 -
w kategoriach warunkowania i praw
uczenia się
B.F.Skinner  Verbal Behavior 1957
badania w tym nurcie - także do dzisiaj
główny cel - wskazanie roli czynników
środowiskowych w nabywaniu języka,
Behawioryzm
Teoria społecznego uczenia się TSU -
rola naśladownictwa.
język nianiek - dorośli mówiąc do dzieci,
inaczej budują wypowiedzi
uczenie się przez naśladownictwo - to nie tylko
kopiowanie wzorów,
dostarcza podstawowego systemu reguł, który
dziecko wykorzystuje.
rodzice reagują na gramatyczną poprawność języka
swoich dzieci, dostarczając informacji zwrotnych i
instrukcji
Behawioryzm  argumenty przeciwko
w oparciu o uczenie 5 letnie dziecko nie
osiągnęłoby tego, co rzeczywiście potrafi
Słyszane wypowiedzi są zróżnicowane -
środowisko tworzy trudną łamigłówkę
problemy z wyjaśnieniem nabywania zdań - to
samo znaczenie odmiennie brzmienie (różne
modele). np. Jasio pocałował Kasie. Kasia została
pocałowana przez Jasia.
dzieci produkują dz
więki słowa i zdania, które
powstają drogą  odkrywania reguł
obrońcy teorii S-R-R :
wiele problemów można wyjaśnić odwołując się do
zdolności do generalizacji.
NOWE TEORIE WYROSA
E Z
BEHAWIORYZMU
Roger Brown, Susan Erwin, Martin Braine, Joan Berko.
Analiza dystrybucyjna elementów języka
(badanie w jakim otoczeniu one występują w ciągu wypowiedzi)
Koncepcja garamatyki osiowej
Cechuje wczesne stadium rozwoju składni dziecka,
wypowiedzi dwuwyrazowe złożone z 2 kategorii wyrazów:
Klasy P  słowa osiowe: tu, to, daj, ale (duża frekwencyjność)
Klasy O  słowa otwarte (liczne, niska frekwencyjność).
Możliwe połączenia: P.+O, P.+P., O+O;
Produktywne wytwarzanie tych połączeń (dziecko mówi to, czego nie słyszało)
Mowa telegraficzna - opuszczanie faktorów gramatycznych, przyimków i
spójników.
Brown i Bellugi (1964, 1980)
procesy interakcji dorosły  dziecko
prekursorzy hipotezy  motherese .
Model funkcjonalistyczny
w mniejszym stopniu akcentuje uczenie się,
ale kładzie nacisk na uwarunkowania
środowiskowe
pierwotną motywacją dziecka jest:
potrzeba komunikowania myśli
potrzeba bycia rozumianym przez otoczenie
nacisk na pragmatyke, czyli funkcjonalne
wykorzystanie języka
proces uczenia się dziecka zależy bardziej od
interakcji społecznych niż od jego wrodzonych
pojęć poznawczych
Model funkcjonalistyczny
J.Bruner (1983)
środowisko dostarcza wielu ustrukturowanych sposobności
do uczenia się języka.
Są on zawarte w LASS (Language Acquisition Supprting
System)
system wsparcia językowego, dzięki któremu rodzice dostarczają
pomocy dziecku w uczeniu się języka.
towarzyszenie przez rodziców dziecku w jego wysiłkach w celu
opanowania znaczenia lub gramatycznych reguł
Centralny składnik: skrypt
skrypt= ustrukturowane interakcje społeczne, rutynowe sytuacje
mające miejsce między rodzicami a dziećmi, głównie matkami:
czytanie i wspólne oglądanie książeczek, zabawy w pokazywanie, piosenki,
wyliczanki itp.
pozwala dziecku uczyć się języka w określonym kontekście,
jt. zwykle uczenie się słów na pamięć z jednoczesnym
ćwiczeniem odpowiednich ruchów
Teorie mechanizmów wrodzonych
N. Chomsky (1965) - gramatyka transformacyjna
(generatywna).
Główna rola  wyposażenie biologiczne oraz
specyficzne mechanizmy przyswajania języka.
Wewnętrzny mechanizm przyswajania języka
(LAD)  ludzie są genetycznie zaprogramowani do
opanowywania języka, efekt zmiany ewolucyjnej u homo sapiens.
Pojęcie kompetencji językowej KJ  zdolność dorosłego
użytkownika języka do produkowania i rozumienia
wypowiedzi ; utajona, nieświadoma wiedza językowa.
Teorie mechanizmów wrodzonych
Język = zbiór zdań = gramatyka.
Struktura powierzchniowa  sposób w jaki słowa i frazy są
realizowane w mowie (specyficzna dla danego języka)
Struktura głęboka  funkcjonuje w umyśle w formie sądów i
stanowi znaczenie zdań.
Dzieci opanowują język naturalnie, nie są go nauczane.
Środowisko bez wpływu na opanowania języka.
Podsumowując:
Ludzie są genetycznie zaprogramowania do
opanowania języka, zatem neurofizjologiczne czynniki
determinują kierunek i sekwencję rozwoju języka.
Teoria mechanizmów wrodzonych a fakty:
Są częściowo wyjaśniane przez teorię.
Sekwencja  wynika z neurofizjologicznego rozwoju.
Zdolność do dzielenia i kategoryzowania strumienia mowy opiera się na argumentach
logicznych raczej niż na empirycznych.
Dziecko słyszy często zdania w których te same słowa pełnią różne funkcje np.
she is playing, I like playing (funkcja raz czasownika raz rzeczownika)
Aby kategoryzować słowa w zdaniach w odpowiednie kategorie syntaktyczne  musi
posiadać zestaw hipotez o możliwych relacjach które mogą być reprezentowane
poprzez język.
Tempo rozwoju mowy  związane z uwarunkowaniami neurofizjologicznymi,
proces trwa intensywnie do 5 roku życia, a jest doskonalony i kompletny wraz z
osiągnięciem dojrzałości
Zatem proces rozwoju języka to testowanie hipotez o jego strukturze.
Rola środowiska ograniczona  z
ródło danych do testowania hipotez.
Hipotezy są uwarunkowane biologicznym wyposażeniem dziecka i zmieniają się,
dopóki nie zostanie osiągnięta dojrzałość neurofizjologiczna.
Mc Neill
Korpus  LAD  gramatyka
Dziecko potrafi wykryć strukturę głęboką, tj. ogólne reguły
składniowe ukryte w strukturze powierzchniowej;
Reguły te tworzą uniwersalia silne  kategorie semantyczne i
fonologiczne tj. zdanie, fraza nominalna i werbalna, samogłoski i
spółgłoski;
Uniwersalia słabe  o charakterze poznawczym, pełniące
funkcje pomocniczą.
By tworzyć zdania dziecko musi opanować zdolność transformacji.
nie dokonuje ono tego od razu  pierwsze wypowiedzi
odzwierciedlają strukturę głęboką wprost;
Dziecko na usłyszane wypowiedzi nakłada struktury głębokie
i uczy się odpowiedniości między nimi a strukturą powierzchniową.
Steven Pinker
Teoria wyuczalności i rozwoju języka
LLLD
Lata 80-te
Ciągłość procesu uczenia się języka
Realizacja przez każde dziecko możliwości stopniowego wyuczenia się systemu
reguł w pewnej stałej kolejności;

Mimo natywistycznego podłoża  uwzględnia elementy poznawcze i
semantyczne.
Zaczątki języka (bootstraping)
korelacyjne - dziecko jest wrażliwe na zespół cech dystrybucyjnych, które wykrywa w
słyszanych zdaniach
prozodyczne  dziecko rejestruje kontur intonacyjny
syntaktyczne  dziecko wyprowadza wnioski o strukturze zdań
semantyczne - odpowiednikami kategorii gramatycznych są podstawowe pojęcia
semantyczne;
jeśli dziecko uchwyci i zidentyfikuje kategorie i relacje semantyczno 
syntaktyczne w początkowym okresie rozwoju mowy, to będzie potem
odnajdywać bardziej szczegółowe reguły i zasady oparte na uniwersaliach.
TEORIE POZNAWCZE
Jean Piaget, Jerome Bruner, Dan Slobin
Pojęcie uniwersaliów poznawczych
Relacje: język  wiedza  poznanie - szukanie odniesień do rozwoju języka
w rozwoju poznawczym.
Piaget (1970)  wzrost logicznego myślenia leży u podstaw rozwoju językowego
i niejęzykowego.
Dziecko rozwija wiedzę ogólną i potem nanosi ją na językowe
kategorie i relacje.
Zatem dziecko musi posiadać zdolność do:
Wybierania obiektów i zdarzeń w środowisku.
Kategoryzowania tych obiektów i zdarzeń;
A
ączenia poszczególnych rzeczy wypowiedzianych z poszczególnymi obiektami i
zdarzeniami; to co wypowiedziane jest semantycznie reprezentowane przez te obiekty
i zdarzenia.
Rozwój myślenia niezależny od rozwoju języka, poprzedza go w pewnych
strukturach w sposób konieczny.
Struktura myślenia i języka są odmienne.
Slobin  uniwersalia językowe
Proces tworzenia gramatyki przez dziecko ma charakter
poznawczy.
Poznaje zjawiska świata zewnętrznego zakodowane w
języku, a po odbiorze informacji językowych
 przetwarza je, organizuje i przechowuje w pamięci.
Uniwersalia językowe (reguły operacyjne)
odbicie uniwersalnych praw rozwoju jednostki i
uniwersalnych zasad operacyjnych oraz szczegółowych
strategii dotyczących opanowania różnych aspektów języka.
Dziecko używa języka by się porozumiewać, co powoduje
jakościową zmianę jego sposobu myślenia.
Gramatyka dostarcza zbioru opcji, które umożliwiają
porządkowanie doświadczeń, by móc je słownie przekazać.
Teorie poznawcze a fakty:
Sekwencja i uniwersalność rozwoju językowego
związana z sekwencyjnością i uniwersalnością
rozwoju poznawczego;
Segmentacja i kategoryzacja strumienia
wypowiedzi wymaga zdolności, uwarunkowanych
zarówno rozwojem językowym, jak i poznawczym.
To co potrafi zrobić niejęzykowo, potrafi także w
języku.
Tempo nabywania języka  tak jak rozwój
poznawczy.
Podstawą tworzenia się asocjacji jest znaczenie,
wiedza leksykalna (wiedza o znaczeniu słów)
- kluczowa w opanowywaniu systemu
językowego.
TEORIE PRZETWARZANIA
INFORMACJI
Fodor, Bever i Garrett
Koncentracja na procesach przetwarzania
informacji wymaganych w tworzeniu i
rozumieniu zdań.
Człowiek posiada wrodzoną zdolność do przetwarzania
informacji w określony sposób,
Środowisko nie gra kluczowej roli;
Potrzebny jest abstrakcyjny układ kategorii i reguł,
czyli gramatyka języka.
dziecko adoptuje gramatykę języka, która jest
możliwa od nauczenia (learnable)
Weryfikuje się hipotezy o sposobie uczenia się
gramatyki,
Np. teoria gramatyki interpretacji leksykalnych  Bresnan
1978
TEORETYCZNE KONCEPCJE ROZWOJU
J
ZYKOWEGO
TEORIE TEORIE TEORIE
BEHAWIORYSTYCZNE NATYWISTYCZNE POZNAWCZE

Orientacja na środowisko. Orientacja genetyczna, Orientacja rozwojowa
mechanizmy wrodzone.

Uczenie oparte Powiązania z lingwistyką Korzenie
na kilku podstawowych generatywną. w europejskich rozwojowych
zasadach. Rozróżnienie między strukturą szkołach psychologicznych.
głęboką i powierzchniową.
Określenie sposobów
formowania zdań i powiązań
między nimi.
Rozwój języka jest częścią Nacisk na podobieństwa Związek między językiem i
uniwersalnego systemu między językami. poznaniem.
uczenia się. Rozwój językowy
dzięki adaptacji organizmów
do otoczenia i organizacji
schematów poznawczych.
TEORIE TEORIE TEORIE
BEHAWIORYSTYCZ NATYWISTYCZNE POZNAWCZE
NE
Mechanizmy Celem badań języka Ciągłe interakcje
nabywania języka są jest rozwój teorii między struktura
proste: bodziec reakcja, języka. dziedziczną organizmu
wzmocnienie. i wpływem środowiska.
Język jest funkcją Strukturyzowanie Nacisk na językową
nabytą. języka i jego ontogenezę.
Jedynym wrodzonym nabywanie jest Język rozwija się
aspektem jest zdolność wrodzone. równolegle do
do reagowania na zdolności logicznego
bodz
ce. myślenia.
Zainteresowanie Dotyczy Przekonanie, że język i
językiem jako zinternalizowanej myślenie wpływają na
obserwowalnym kompetencji. siebie wzajemnie
zachowaniem. Struktury składniowe. dwukierunkowo.
Biologiczna podstawa.
Aspekt systemu Mechanizmy Teoria wyjaśniająca
językowego przyswajania
Teorie mechanizmów
Morfologia i fonologia Testowanie hipotez. wrodzonych
Analiza dystrybucyjna Teorie przetwarzania
informacji
Leksykon Asocjacje wyrazów z Teorie poznawcze
kategoriami poznawczymi
Teorie mechanizmów
Semantyka Testowanie hipotez. wrodzonych
Analiza dystrybucyjna Teorie przetwarzania
informacji
Pragmatyka Naśladownictwo i S-R-R
zapamiętywanie
Przyswajanie L1
Stałe fazy niezależne od przyswajanego języka
Kryterium ilościowe (wyraz) lub jakościowe
(podstawowe mechanizmy właściwe dla danej
fazy)
Faza przedjęzykowa
Faza językowa
Wypowiedzi jednowyrazowe (12-16 miesięcy)
Wypowiedzi dwuwyrazowe (17-27 miesięcy)
Wypowiedzi kilkuwyrazowe (20-24)
Pełne zdania (26-42 miesiące)
Osiąganie pełnej kompetencji w L1 (od 4 do 9 roku
zycia)
Faza językowa
Wypowiedzi jednowyrazowe (12-16 miesięcy)
Nie ma jeszcze składni, wypowiedz
pełni funkcję całego
zdania (holofraza)
Wypowiedzi dwuwyrazowe (17-27 miesięcy)
gramatyka osiowa wg Braine a dwie klasy wyrazów: O 
otwarta klasa wyrazów treściowych i P  zamknięta
klasa wyrazów funkcyjnych
Klasa O  mama, buty, spać, misio itp.
Klasa P  nie jeszcze be chodz
, daj, pa-pa
Faza językowa
Wypowiedzi kilkuwyrazowe (20-24)
Pełne zdania (26-42 miesiące)
Osiąganie pełnej kompetencji w L1 (od 4 do 9
roku zycia)
W fazach III  V pojawiają się struktury frazowe i reguły
transformacyjne
Większość dzieci opanowuje podstawowe struktury języka
ojczystego w wieku 4 lat, równolegle z odpowiednimi
umiejętnościami poznawczymi i społecznymi, niezbędnymi
dla rozwoju językowego.
Rozwój języka  na podstawie I.Kurcz 2000
FAZ ŚD Przykład Fonologia Słownik Semantyka Składnia
A W
I 1 Mama, da, Kilka 1-10 Słowa treściowe Holofrazy i
babu spółgłosek słowa
funkcyjne
II 1,8 Mama daj, Intonacja Ok.50 Agens-obiekt, Gramatyka
spacej posiadanie, osiowa
idzie nie, nieistnienie
Kasia zupę
III 2,3- Mama kupi b, p, m, w, h 270 Modulowanie Struktury
3,5 lizaka znaczenia frazowe
IV 4 Dlaczego Podstawowe 1000 Cechy Reguły
nie jesz reguły abstrakcyjne transformac
kaszki fonologiczne yjne
V-- Subtelne > 2000 Rozumienie Pełna
reguły metafor składnia
fonologiczne
Uwarunkowania neurofizjologiczne:
Gwałtowne zwiększenie się liczby synaps
w korze w wieku 16-24 miesięcy  czemu
odpowiada gwałtowny wzrost słownika,
połączenia słów i następujący potem
gwałtowny rozwój gramatyki
Najwyższemu poziomowi metabolizmu
mózgu przypadającemu na 48 miesiąc
życia odpowiada opanowanie większości
struktur gramatycznych
Rozwój mowy według
Leona Kaczmarka
G.Krasowicz  Kupis
Instytut Psychologii UMCS
Teoria Kaczmarka
Badania z lat 60-tych
Bogaty materiał empiryczny
Ujęcie językoznawcze  koncentracja
na strukturach
Systematyzacja zjawisk i wyodrębnienie
stadiów
Ograniczony zakres (do 7 roku życia)
Kryteria i wskazówki diagnostyczne
Okresy w rozwoju mowy
0. okres przygotowawczy
1. okres melodii
2. okres wyrazu
3. okres zdania
4. okres swoistej mowy dziecięcej
Okres przygotowawczy
Ukształtowanie i rozwijanie narządów
mowy
Lateralizacja funkcji psychicznych
Ślady pamięciowe
Zmysł słuchu w pełni funkcjonuje
Okres melodii
Rozwój percepcji mowy, głównie melodii
Dialog językowo-niejęzykowy
Komunikacja niewerbalna
Głużenie
Gaworzenie
Onomatopeje
Słownik bierny
Artykulacja
Okres wyrazu
Wyrazy strzępkowe
Onomatopeje
Gestykulacja
Pierwsze słowa
Słownik czynny i bierny
Eksplozja nazywania
Styl ekspresyjny i referencjalny
artykulacja
Okres zdania
Holofrazy
Hipergeneralizacje
Inne błędy
Uproszczona wymowa
Podstawy gramatyki  odmiana
Hiperegularyzacje
Okres swoistej mowy dziecięcej
Swoiste formy językowe
Neologizmy
Zaciekawienie językowe
Świadomość językowa
Twórczość językowa
Zabawy językiem
Wymowa
Hiperpoprawność
Dalszy rozwój języka
Bogacenie słownictwa
Rozumienie przenośni, metafor i przysłów
oraz związków frazeologicznych
Dostrzeganie odcieni znaczeniowych
Kultura języka
Pragmatyzm użycia języka
Odmiany języka