396 Probl Hig Epidemiol 2007, 88(4): 396-401
Dom Dziecka w systemie opieki nad dzieckiem
Children s homes in the childcare system
1/ 1/ 2/ 1/
KATARZYNA VAN DAMME-OSTAPOWICZ , ELŻBIETA KRAJEWSKA-KUŁAK , IRENA WROŃSKA , CECYLIA ŁUKASZUK ,
1/
BEATA KOWALEWSKA , JOLANTA LEWKO 1/, MATYLDA SIERAKOWSKA 1/, KATARZYNA KRAJEWSKA 1/, KRYSTYNA KLIMASZEWSKA 1/,
KRYSTYNA KOWALCZUK 1/, AGNIESZKA SZYSZKO-PERŁOWSKA 1/, WOJCIECH KUŁAK 3/, MAREK SZCZEPAŃSKI 4/
1/
Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego, Akademia Medyczna w Białymstoku
2/
Katedra Rozwoju Pielęgniarstwa, Akademia Medyczna w Białymstoku
3/
Klinika Rehabilitacji Dziecięcej, Akademia Medyczna w Białymstoku
4/
Klinika Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Akademia Medyczna w Białymstoku
System opieki oraz wychowania dzieci osieroconych i opuszczonych The childcare and education system for orphaned and abandoned
w Polsce obejmuje różnorodne formy. Zalicza się do nich instytucje children in Poland takes various forms. These are diagnostic, qualifying
diagnostyczne, kwalifikacyjne oraz zakładowe (domy dziecka, oS
rodki and company institutions (children s homes, educational and training
szkolno-wychowawcze). Nadal standardem jest umieszczanie dzieci centres). Still the standard procedure is to place such children in state
w państwowych domach dziecka. Szacuje się, że w 380 domach dziecka children s homes. It is estimated that currently there are 21 thousand
przebywa ponad 21 tysięcy dzieci; kolejne 7 tysięcy dzieci w 63 children in 380 children s homes; 7 thousand children in 63 kids
pogotowiach opiekuńczych, oS
rodkach interwencji kryzysowej i hotelach, shelters, crisis intervention centres and hotels and about 1,5 thousand
a około 1,5 tysiąca w rodzinnych domach dziecka. Ponad 50 tysięcy in family-type children s homes. Over 50 thousand children attends day
dzieci korzysta z placówek wsparcia dziennego. 99% dzieci umieszczonych care support centres; 99% children placed in children s homes have
w domach dziecka posiada rodziców, zaS
tylko 1% to sieroty naturalne. parents, natural orphans constituting only 1%. Over 50 thousand
Ponad 50 tysięcy dzieci przebywa w rodzinach zastępczych, a tylko 2% children stay in foster families and only 2% in family-type children s
w rodzinnych domach dziecka. homes.
Każde społeczeństwo jest S
wiadome wagi tworzenia warunków, w których Each society is aware of the significance that underlies creating conditions,
dzieci mogą przychodzić na S
wiat, rozwijać się i dorastać. Być chronione in which children may come into this world, develop and grow up,
przed biedą, chorobami oraz otrzymywać wykształcenie, które rozwinie protected from poverty and diseases, receiving education that develop
ich potencjał intelektualny. Dzieci dla pełnego i harmonijnego rozwoju their intellectual potential. For their full and balanced development,
powinny wychowywać się w S
rodowisku rodzinnym, w atmosferze szczęS
cia children should be brought up in family environment, in an atmosphere
i zrozumienia, gdzie powinny nabywać wzorce potrzebne w dorosłym of happiness and understanding, where they could acquire standards
życiu. necessary for their adult life.
Dzieci, które nie mogą przebywać i wychowywać się w swojej rodzinie Children who cannot stay and be reared in their own families due to
z różnych powodów: S
mierci rodziców, choroby, więzienia, porzucenia various reasons, e.g. their parents death, disease or stay in prison,
etc., znajdują się poS
ród najbardziej zagrożonych w każdym abandonment etc. are at the highest risk in every society.
społeczeństwie.
Key words: children s home, children, care
Słowa kluczowe: dom dziecka, dzieci, opieka
� Probl Hig Epidemiol 2007, 88(4): 396-401 Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr n. med. Katarzyna Van Damme-Ostapowicz
www.phie.pl
Zakład Pielęgniarstwa Ogólnego, ul. M. Skłodowskiej-Curie 7A
Nadesłano: 12.11.2007
15-096 Białystok, tel. [phone]
Zakwalifikowano do druku: 27.12.2007
e-mail: [e-mail]
WYKAZ SKRÓTÓW:
FICE: Federacja Wspólnot Dziecięcych
GUS: Główny Urząd Statystyczny
TPD: Towarzystwo Przyjaciół Dzieci
UNICEF: Fundusz Narodów Zjednoczonych Pomo-
cy Dzieciom
MEN: Ministerstwo Edukacji Narodowej
UNESCO: Organizacja Narodów Zjednoczonych do
Dz. U.: Dziennik Ustaw
Spraw OS
wiaty, Nauki i Kultury
Van Damme-Ostapowicz K i wsp. Dom Dziecka w systemie opieki nad dzieckiem 397
Wszystkie społeczeństwa są S
wiadome wagi two- W niepodległej Polsce, po raz pierwszy problem
rzenia warunków, w których dzieci mogą przycho- opieki nad dzieckiem uwzględniła Konstytucja z 17
dzić na S
wiat, rozwijać się i dorastać. Być chronione marca 1921 r. Artykuł 103 tej Konstytucji mówił, że
przed biedą, chorobami oraz otrzymywać wykszta- dzieci nie otoczone dostateczną opieką rodzicielską,
łcenie, które rozwinie ich potencjał intelektualny [1]. zaniedbane pod względem wychowawczym mają pra-
Wychowanie dziecka w rodzinie odgrywa istotną rolę, wo do opieki i pomocy państwa w zakresie oznaczo-
gdyż wpływa znacząco na uczuciowy rozwój dziecka nym ustawą. Przewidywano również odjęcie rodzi-
i uczy tworzyć więx
emocjonalną. com władzy nad dzieckiem w drodze orzeczenia są-
dowego [3].
Pierwotnie słowo  sierota okreS
lało dziecko wy-
chowujące się bez ojca, którego rodzice nie żyją lub Następnie 16 sierpnia 1923 r. wprowadzono ra-
nie są znani. Z biegiem czasu nabrało szerszego zna- mową Ustawę o opiece społecznej, wzorowaną na po-
czenia. DziS
 sierotką jest nazywana nawet osoba dobnej ustawie niemieckiej z 1870 r.
samotnie ciągnąca losy.
Międzynarodowe dokumenty dotyczące praw
W czasach obecnych, obok sieroctwa naturalne- człowieka jednoznacznie uznają, że państwo ma ro-
go, istnieje oraz przybiera coraz bardziej niepokojące dzinę wspierać, pomagać jej, a ingerencja państwa
rozmiary  zjawisko  sieroctwa społecznego . Ter- w życie rodzinne winna ograniczać się do sytuacji
minem tym okreS
lany jest brak opieki rodzicielskiej szczególnych. Istnieje także wiele uregulowań praw-
wynikający głównie z zaburzeń w funkcjonowaniu nych mówiących o ochronie praw dziecka; oto wy-
rodziny: braku troski o dziecko, przestępczoS
ci, de- brane z nich [cyt. za 4]:
moralizacji rodziców, alkoholizmu i poważnych błę- " 365  zniesienie przez cesarza Walentyniana I pra-
dów wychowawczych. Wyróżnia się sieroctwo spo- wa do życia i S
mierci
łeczne sensu stricto dla okreS
lenia dzieci przebywają- " 1736  założenie w Warszawie  szpitala dla przyj-
cych w domach dziecka i sieroctwo społeczne sensu mowania i wychowania niemowląt porzuconych
largo używane dla okreS
lenia dzieci pozostających lub opuszczonych
w rodzinach, które nie wywiązują się z podstawo- " 1789  Rewolucja Francuska, podczas której ogło-
wych obowiązków opiekuńczych. Sierot społecznych szono Deklarację Praw Człowieka i Obywatela,
jest ok. 95% z ogółu dzieci wymagających opieki ze zakładająca równoS
ć wobec prawa wszystkich
strony Państwa [2]. obywateli, w tym dzieci
" 1804  Kodeks Napoleona głoszący, że wszyscy mają
W Polsce  sierotami społecznymi zajmują się
równe prawa
trzy resorty: 1) zdrowia, 3) pracy i polityki społecz-
" 1814  powstanie Warszawskiego Towarzystwa
nej, 3) edukacji narodowej oraz 3) sprawiedliwoS
ci.
DobroczynnoS
ci
Sytuacja dzieci w domach małego dziecka
" 1819  przeforsowanie przez Owena ustawy za-
przedstawia się następująco: opieką zajmują się głów-
braniającej zatrudnienia małych dzieci w fabry-
nie absolwentki szkół medycznych, a program wy-
kach, kopalniach i rolnictwie
chowawczy prowadzi się pod kontrolą psychologów
" 1837  zorganizowanie w Warszawie ochronki dla
i pedagogów. Niestety, S
rodowisko wychowawcze
dzieci rodziców na okres ich pracy.
tych placówek wpływa na opóx
nienia rozwojowe dzie-
" 1865  założenie we Francji Towarzystwa Opieki
ci. W związku z powyższym polityka opiekuńcza re-
nad NieletnioS
cią
sortu zdrowia zmierza do skrócenia pobytu dziecka
" 1869  powstanie w Anglii Stowarzyszenia Dobro-
w zakładzie i umożliwienie mu pobytu, jeS
li nie w do-
czynnoS
ci promującego prawa dzieci wymagają-
mu rodzinnym, to w rodzinie adopcyjnej.
cych opieki
Każde państwo, także Polska, ma konstytucyjny
" 1871  uznanie przez Towarzystwo Lekarskie Sta-
obowiązek udzielania pomocy rodzinom w trudnej
nu New York prawa nowo narodzonego dziecka
sytuacji bytowej i dzieciom pozbawionym opieki ro-
do ochrony i pomocy
dzicielskiej. W interesie zarówno dzieci, rodziców, jak
" 1884  powołanie Towarzystwa Opieki nad Ubo-
i państwa leży, aby pomoc ta oznaczała szeroko poję-
gimi Matkami i ich Dziećmi
te wsparcie dla rodziców. Przejęcie przez państwo
" 1892  powstanie Międzynarodowego Stowarzy-
opieki nad dzieckiem, a w szczególnoS
ci umieszcze-
szenia Opieki nad Dziećmi
nie go w instytucji opiekuńczej, powinno być zawsze
" 1918  powstanie Towarzystwa Przyjaciół Dzieci
ostatecznoS
cią.
" 1919  ustalenie (Konwencja Międzynarodowej
Na początku XX w. w wielu krajach Europy wy-
Organizacji Pracy) minimalnego dopuszczalne-
dane zostały akty prawne regulujące problem dzieci
go wieku zatrudnienia
opuszczonych.
" 1919  powstanie w Anglii pierwszej w S
wiecie
organizacji chroniącej dzieci (inicjatorka Eglen-
tyna Jebb).
398 Probl Hig Epidemiol 2007, 88(4): 396-401
" 1920  powstanie Międzynarodowego Związku mu. Z danych opublikowanych po konferencji wyni-
Pomocy Dzieciom (założycielka Eglentyna Jebb) kało, że w 1972 r.:
" 1922  ustanowienie Międzynarodowego Stowa- " pod opieką sądów opiekuńczych znajdowało się
rzyszenia Opieki nad Dzieckiem ogółem 107 464 dzieci,
" 1924  przyjęcie przez Zgromadzenie Ogólne " w placówkach opiekuńczo-wychowawczych prze-
Narodów Zjednoczonych Deklaracji Praw Dziec- bywało 24 434 dzieci,
ka (Deklaracja Genewska). " oczekiwało na miejsca 4 078 dzieci,
" 1946  powołanie Zgromadzenia Ogólnego Na-
różne formy zastępczego rodzicielstwa objęły:
rodów Zjednoczonych UNICEF
" przysposobienie 3 763 dzieci,
" 1946  rozpoczęcie działalnoS
ci UNESCO
" rodziny zastępcze 4 476 dzieci,
" 1948  uchwalenie przez Zgromadzenie Ogólne
" rodzinne domy dziecka 150 dzieci [5].
Narodów Zjednoczonych Powszechnej Deklaracji
Dane z lat 1976-1980 wskazywały, że liczba do-
Praw Człowieka
mów dziecka zmalała w tych latach, podobnie jak
" 1948  powstanie Federacji Wspólnot Dziecięcych
liczba sierot naturalnych, natomiast wzrosła liczba
(FICE)
dzieci kierowana do placówek przez sądy [5].
" 1959  proklamowanie przez Zgromadzenie Ogól-
W Polsce także istnieje okreS
lony system opieki
ne Narodów Zjednoczonych Deklaracji Praw
oraz wychowania dzieci osieroconych i opusz-
Dziecka rozszerzającej Deklarację Genewską do
czonych, obejmujący różnorodne instytucje i formy
10 zasad.
opieki nad dzieckiem:
" 1978  polska propozycja Konwencji o prawach
" instytucje diagnostyczne kwalifikacyjne (Pogoto-
Dziecka
wia Opiekuńcze, OS
rodki adopcyjno- opiekuń-
" 1979  seminarium w Warszawie nt.  Ochrona
cze),
praw dziecka
" rodzinne formy opieki (Rodzina adopcyjna i za-
" 1981  powołanie w Warszawie Komitetu Ochro-
stępcza, Rodzinne domy dziecka, Wioski dziecię-
ny Praw Dziecka
ce),
" 1990  R
wiatowy Szczyt w sprawie Dzieci w No-
" instytucje zakładowe (Domy dziecka, OS
rodki
wym Yorku
szkolno-wychowawcze) [5].
" 1995  zmiana Kodeksu Rodzinnego i Opiekuńcze-
Instytucjami, które zajmują się umieszczaniem
go
dzieci w rodzinach adopcyjnych są oS
rodki adop-
" 1996  Europejska Konwencja o Wykonywaniu Praw
cyjno-opiekuńcze. W 1973 r. działało w Polsce 9 ta-
Dzieci.
kich oS
rodków, w kolejnych latach powstało ich jesz-
We współczesnym S
wiecie nie istnieje społeczeń-
cze 28. Z danych TPD wynika, że dzięki działalnoS
ci
stwo, które nie borykało by się z problemem zapew-
oS
rodków w 1980 r. udało się przywrócić rodzinom
nienia opieki dzieciom osieroconym i opuszczonym.
naturalnym 191 dzieci, 1325 dzieci umieszczono
W związku z powyższym od lat poszukiwane są takie
w rodzinach adopcyjnych, 1027 w rodzinach zastęp-
formy, które zapewniłyby im optymalne warunki roz-
czych. Rok 1980 był pierwszym rokiem prac nad or-
woju [3].
ganizacją terapeutycznych rodzin zastępczych (po
W polskiej rzeczywistoS
ci pomoc dla rodzin
ukazaniu się zarządzenia Ministerstwa OS
wiaty i Wy-
w trudnej sytuacji jest słabo rozwinięta. MożliwoS
ci
chowania) [5].
umieszczenia dzieci w profesjonalnych rodzinach za-
W chwili obecnej wypracowane zostały dwa za-
stępczych są ciągle niewielkie. Pozostają jedynie pla-
sadnicze modele: 1) zakładowy i 2) rodzinny.
cówki opiekuńcze, w których umieszcza się dzieci
w przekonaniu, że  jest to zło konieczne , ale jed- Najbardziej krytykowane w ostatnim czasie są
domy dziecka, ze względu na znaczną liczbę wy-
noczeS
nie uważa się, że placówki te muszą zastąpić
niewłaS
ciwie funkcjonujące rodziny. W celu kontro- chowanków przy nielicznym i zmiennym personelu
wychowawczym, anonimowoS
ć dziecka, brak nor-
li nad jakoS
cią opieki sprawowanej w takich placów-
malnych kontaktów społecznych z otoczeniem, pod-
kach, w Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka, w ra-
porządkowanie codziennych czynnoS
ci okreS
lonym
mach programu  prawa dziecka , powstał projekt
rygorom i regulaminom. Nie są one w stanie nawet
monitorowania domów dziecka w zakresie przestrze-
w przybliżeniu odtworzyć dziecku warunków nor-
gania praw wychowanków [3,4].
malnie funkcjonującej rodziny. Szczególnie dotkliwe
W maju 1973 r. odbyła się pierwsza Ogólnopol-
są skutki braku indywidualnej więzi między dziec-
ska Konferencja Naukowo-Pedagogiczna, poS
więco-
kiem a dorosłym, co prowadzi do osamotnienia uczu-
na  sieroctwu społecznemu zorganizowana przez
ciowego dziecka, a w konsekwencji do zaburzeń w ro-
Zarząd Główny Towarzystwa Przyjaciół Dzieci. Ce-
zwoju psychicznym i fizycznym [3].
lem Konferencji było okreS
lenie rozmiarów proble-
Van Damme-Ostapowicz K i wsp. Dom Dziecka w systemie opieki nad dzieckiem 399
Czyż [5] w swoim raporcie  Stan przestrzegania praw Przebywało w nich 17 645 wychowanków (miejsc
wychowanków Domów Dziecka pisze, że  Domy w domach dziecka było 18 899, w tym dla dzieci do
Dziecka to instytucje opiekuńcze dla dzieci, których lat 3  2 226). Pełnych sierot było 610, półsierot 3 832.
rodzice zaniedbują swoje obowiązki lub nadużywają Wychowanków w wieku 4-16 było 12 783, starszych
władzy rodzicielskiej w takim stopniu, że należy inge-  2 966. Małoletnich matek z dziećmi było 78. Na
rować w autonomię i prawa rodziców . PodkreS
lić podstawie decyzji sądu przyjęto 16 658 wychowan-
należy, że ingerencja ta powinna być zgodna z pra- ków, co stanowiło ok. 94% ogółu dzieci w domach
wem, ale nie musi i nie powinna oznaczać umiesz- dziecka. W ciągu roku ubyło ogółem 5 794 dzieci
czenia w placówce. w tym: do rodzin wróciło 1 580, do rodzin adopcyj-
nych odeszło 1 088 (głównie z domów małego dziec-
Według Rozporządzenia MEN z dnia 21 lutego
ka), do rodzin zastępczych 483, do innych placówek
1994 r., załącznik nr 2  ramowy statut domu dziecka
1 108, usamodzielniono 1 017, skreS
lono z listy 509
(Dz. U. 1994, Nr 41, poz. 156 ze zm.)  Dom dziecka
[5].
jest placówką, która dzieciom i młodzieży pozbawio-
nym trwale lub okresowo opieki rodziny własnej za- Domy dziecka zatrudniały 4 253 pracowników
stępuje rodzinę, zapewnia opiekę i wychowanie, odpo- merytorycznych (czyli na jednego opiekuna przypa-
wiednie do potrzeb warunki rozwoju, przygotowuje dało S
rednio około 4 wychowanków) i 744 pracow-
do samodzielnego życia , a jego podstawowym celem ników służby zdrowia. Dla porównania  rodzinnych
jest  tworzenie właS
ciwych dla prawidłowego rozwoju domów dziecka było 125 dla 863 wychowanków,
dzieci i młodzieży warunków wychowawczych, zdro- w tym niemal połowę stanowiły sieroty i półsieroty
wotnych i materialnych oraz umożliwienie prawidło- (386). Od początku lat 90-tych liczba rodzinnych
wego przebiegu procesów rozwoju i socjalizacji (ż 7.1). domów dziecka spadła o 39 (w 1989 r. rodzinnych
Cele, o których mowa, realizowane są we współpracy domów dziecka było 164, w 1998 r. już tylko 125)
z rodzinami wychowanków i sądami (...) ż 7.2 roz- [5].
porządzenia. Każdy dom dziecka powinien w szcze-
W latach 90-tych liczba wychowanków domów
gólnoS
ci zapewnić:
dziecka systematycznie wzrastała (w 1990 r. było ich
1. warunki prawidłowego rozwoju psychofizyczne-
14 393, czyli ponad 3 tys. mniej niż w 1998 r.) [5].
go, z uwzględnieniem zaspokajania potrzeb emo-
Warto też zwrócić uwagę, że na 15 724 wycho-
cjonalnych kompensujących brak domu rodzin-
wanków w domach dla dzieci powyżej 3 roku życia,
nego;
aż 15 167 umieszczono na podstawie decyzji sądu
2. odpowiednie warunki mieszkaniowe, całodzien-
opiekuńczego co oznacza, że to nie rodzice dobro-
ne wyżywienie, zaopatrzenie w bieliznę, odzież
wolnie rezygnują z opieki nad dziećmi, tylko państwo
i inne przedmioty osobistego użytku, w tym za-
uznaje, że nie wypełniają oni swoich obowiązków ro-
bawki;
dzicielskich [5].
3. opiekę pielęgnacyjną i w razie potrzeby konsul-
Polskie regulacje dotyczące postępowania z dzieć-
tacje i opiekę lekarską;
mi pozbawionymi opieki rodzicielskiej  to przede
4. usamodzielnienie wychowanków pozbawionych
wszystkim Ustawa o systemie oS
wiaty z 1991 r.
całkowicie opieki rodzicielskiej.
(Dz. U. Nr 95, poz. 425 ze zm.) oraz rozporządzenie
Dyrekcja i pracownicy Domu Dziecka zobowią-
MENiS w sprawie rodzajów, organizacji i zasad dzia-
zani są utrzymywać kontakty z rodzicami lub innymi
łania publicznych placówek opiekuńczo-wychowaw-
członkami rodziny wychowanków w celu tworzenia
czych i resocjalizacyjnych z 1994 r. (Dz. U. Nr 41,
warunków ich powrotu do rodziny. Współpracować
poz. 156 ze zm.) z załącznikami zawierającymi ra-
z oS
rodkami adopcyjno-opiekuńczymi w celu pozy-
mowe statuty poszczególnych rodzajów placówek,
skania dla wychowanków zastępczych form wycho-
w tym domów dziecka.
wania rodzinnego oraz w miarę możliwoS
ci obejmo-
W chwili obecnej osoba podejmująca się prowa-
wać opieką dzieci pozostające w rodzinach własnych,
dzenia rodzinnego domu dziecka z chwilą zawar-
które nie zapewniają im prawidłowych warunków
cia umowy nabywa status pracownika (ma stałe wy-
rozwoju.
nagrodzenie, prawo do urlopu, prawo do ubezpie-
Dane epidemiologiczne wskazują, iż w 1947 r.
czeń). Tak więc, choć funkcje i cele rodzinnych do-
w domach dziecka tzw.  sieroty stanowiły około 50%
mów dziecka i rodzin zastępczych są takie same, róż-
ogółu wszystkich wychowanków, a obecnie  ok. 3%
nią się one pod względem organizacyjno-prawnym.
[5].
Rodzina zastępcza pełni swe funkcje bezpłatnie, po-
W 1998 r. funkcjonowało w Polsce ogółem 356
moc pieniężna jest przyznawana jedynie na pokrycie
domów dziecka, w tym 37 dla dzieci do lat 3. Prowa-
kosztów utrzymania dziecka. Również liczba dzieci
dzonych przez organizacje wyznaniowe było 28.
jest czynnikiem różniącym te dwie formy opieki. Ro-
400 Probl Hig Epidemiol 2007, 88(4): 396-401
dzina zastępcza może przyjąć najwyżej 3 dzieci, wy- stępczej na kwotę 750 zł miesięcznie oraz jednora-
jątek stanowią rodzeństwa. W rodzinnym domu zową zapomogę w wysokoS
ci 1500 zł. Ponadto uchwa-
dziecka może przebywać 6-10, a czasami nawet 12 ła przewidywała prawo do korzystania ze S
wiadczeń
wychowanków (poza dziećmi własnymi) [3]. służby zdrowia i usług socjalnych. W wyniku tych
działań wzrosła liczba rodzin zastępczych. Kolejne
Według danych GUS z 2004 r. dotyczących pla-
akty prawne z lat 1974 i 1979 bardziej kompleksowo
cówek rodzinnych i specjalizacyjnych wynika, że
regulowały zarówno wymagania wobec rodzin, jak
w latach 2004-2005 funkcjonowały w Polsce 382 tra-
i zasady udzielanej pomocy [3].
dycyjne Domy Dziecka, w których przebywało
16 875 dzieci oraz 213 rodzinnych domów dziecka, Rodzina zastępcza zaczęła się stawać wreszcie
z 1530 dziećmi [6]. Wynika z tego, że spoS
ród dzieci formą docenioną, aczkolwiek nie wolną od kontro-
z Domów Dziecka zaledwie 8% mieszka w rodzin- wersji [3].
nych domach dziecka [6].
Rodziny opiekuńcze  to specyficzny typ ro-
Podsumowanie kampanii społecznej 2004/2005 dziny zastępczej, w której przebywają dzieci do 3 roku
 Grunt to Rodzina, Pomóż rodzinnym domom dziec- życia. Rodzina zaprzyjax
niona zaS
to rodzina, która
ka, przeprowadzonej przez Fundację R
więtego Miko- nie zapewnia dziecku opieki całkowitej, lecz współ-
łaja, pod patronatem Prezydenta Miasta Stołeczne- pracuje z placówką opiekuńczo-wychowawczą,
go Warszawy z Koalicją na Rzecz Rodzinnej Opieki utrzymując stały kontakt z wybranym dzieckiem.
Zastępczej, pozwoliło na stwierdzenie, iż w rodzin- Zabiera je do swego domu na niedziele i S
więta oraz
nym domu dziecka mieszka z reguły 12 dzieci, ferie i wakacje. Pozwala to złagodzić niedostatki wy-
a w zwykłej palcówce  nawet 80 dzieci. Rodzinne chowania zakładowego, niestety jednak może nad-
domy dziecka przewyższają zwykle placówki ponie- miernie rozbudzić nadzieje i oczekiwania dziecka.
waż, dzieci są w nich częS
cią rodziny. Mają oboje ro- Rodziny z punktu widzenia prawa nie mają żadnych
dziców, rodzeństwo, własny dom. Uczą się w codzien- okreS
lonych obowiązków i uprawnień wobec dziec-
nych obowiązkach samodzielnoS
ci i zaradnoS
ci. Opie- ka, które przez cały czas pozostaje wychowankiem
kują się nimi nie wychowawcy, ale rodzice i rodzeń- placówki [3].
stwo. Koszt utrzymania dziecka w rodzinnym domu
Biorąc pod uwagę specjalizację funkcji opiekuń-
dziecka wynosi od 1200 do 1500 zł, a w zwykłej pla-
czych wyróżnia się trzy podstawowe typy rodzin za-
cówce socjalizacyjnej od 2 do 3 tysięcy. Niestety, zale-
stępczych:
dwie 22% Polaków zna rodzinny dom dziecka jako
1. Terapeutyczna rodzina zastępcza  opiekująca
rodzaj opieki nad dziećmi osieroconymi [7].
się dzieckiem wymagającym ze względu na stan
Nowym, choć budzącym wiele kontrowersji po- zdrowia szczególnej troski i stosowania stałych
mysłem, jest tworzenie wiosek dziecięcych. Koncep- specjalistycznych zabiegów leczniczych oraz
cja ta opiera się na kilku założeniach, mianowicie: wychowawczych.
opiekunką dzieci jest samotna kobieta, dzieci wycho- 2. Resocjalizacyjna rodzina zastępcza  wychowu-
wują się wspólnie z przybranym rodzeństwem, są jącą dzieci, które nie wkroczyły jeszcze na drogę
w różnym wieku. Rodzinę tworzy więc matka i 7-8 przestępstwa, ale zauważa się u nich daleko po-
dzieci. W skład wioski wchodzi od 15-20 domków suniętą demoralizację i społeczne niedostosowa-
jednorodzinnych oraz budynek ze wspólną S
wietlicą nie, bądx
też dzieci zagrożone demoralizacją.
[3]. 3. Preadopcyjna rodzina zastępcza  opiekująca się
dzieckiem z zamiarem jego adopcji w przyszło-
Inne funkcjonujące formy opieki rodzinnej  to
S
ci [3].
rodziny opiekuńcze oraz rodziny zaprzyjax
nione.
W zachodnich społeczeństwach wprowadzono
Polskie ustawodawstwo lat 20-tych XX wieku nie
mechanizmy, ustalenia prawne i praktyczne umożli-
wypowiadało się na temat rodzin zastępczych. Było
wiające efektywne działania, mające na celu zapobie-
jednak wiadomo, że tego typu działalnoS
ć ma miejsce
ganie rozpadowi rodziny oraz pomocy rodzinie znaj-
i podlega kompetencji samorządów terytorialnych
dującej się w ciężkiej sytuacji. W sytuacji kiedy wy-
[3]. Dopiero uchwała Rady Ministrów z dnia 22 li-
chowanie dziecka poza domem jest nieuchronne,
stopada 1971 r. zagwarantowała pomoc materialną
nowoczesne programy wychowanie dziecka starają
dzieciom umieszczonym w rodzinach zastępczych do
się skrócić jego pobyt poza domem do minimum,
lat 18 (w uzasadnionych przypadkach do lat 24).
podkreS
lając wagę regularnych kontaktów z ro-
Ustalono kwotę pomocy na dziecko w rodzinie za-
dziną [1].
Van Damme-Ostapowicz K i wsp. Dom Dziecka w systemie opieki nad dzieckiem 401
PiS
miennictwo / References
1. Tranda L. www.brpd.gov.pl/szczyt/Ks_Lech_Tranda.htm, 4. Biała-Walęciuk A. Dziecko i jego prawa. Ann Univ Mariae
data przejrzenia strony - 01.03.2005. Curie Sklodowska, Lublin 1999;1: 15: 119-228.
2. Kozak S. Sieroctwo społeczne. Psychologiczna analiza za- 5. Czyż E: Stan przestrzegania praw wychowanków domów
burzeń w zachowaniu się wychowanków domu dziecka, dziecka. Helsińska Fundacja Praw Człowieka, Warszawa
PWN, Warszawa 1986:102, 104, 111, 300. 2000. www.hfhrpol.waw.pl/index_pliki/dzieci/raportdd.doc
- data przejrzenia strony - 16.03.2006.
3. Siembab M. Rodzina zastępcza jako S
rodowisko wycho-
wawcze, http://www.psychologia.net.pl/artykul.php?le- 6. Mały Rocznik Statystyczny Polski, GUS, Warszawa 2004.
vel=19, data przejrzenia strony - 16.03.2006.
7. Podsumowanie kampanii społecznej 2004/2005  Grunt
to Rodzina. GUS, Warszawa 2004.