247

RÓŻNICE I PODOBIEŃSTWA.

Podobieństwo wszystkich teorii cyklicznych polega na tym, iż opisane stadia rozwoju społecznego powtarzają się po pewnym czasie w tej samej kolejności po czym znowu wracają do fazy wyjściowej.

Zasadniczą różnicą występującą pomiędzy teorią Pareto, a teorią Sorokina było to, iż Pareto uważał, że na rozwój społeczny wpływają różnego rodzaju czynniki wewnętrzne i zewnętrzne, natomiast Sorokin uważał, że przyczyny zmian tkwią tylko w samym społeczeństwie, a czynniki zewnętrzne mogą tylko osłabiać lub potęgować dane czynniki wywołujące rozwój społeczny.

W teoriach Pareto i Kelles-Krauza postawiony był dość duży nacisk na zróżnicowanie społeczne, jako jeden z czynników wywołujących rozwój społeczny. Zarówno zjawisko „krążenia elit" w teorii Pareto jak i zasada indywidualizmu i socjalizmu w teorii Kelles-Krauza są podstawową siła motoryczną wszystkich przemian społecznych.

Drugim rodzajem teorii rozwoju społecznego są teorie dychotomiczne. Przedstawicielami tego nurtu byli: FERDINAND TONNIES, CHARLES H. COOLEY oraz EMILE DURKHEIM. Głównym założeniem tych teorii jest pogląd, iż społeczeństwa przechodzą od struktury społecznej opartej na elementach grupy pierwotnej do struktuty społecznej opartej na złożonych grupach umownych.

W teorii Ferdinanda Tonniese'a wyodrębnione są dwie kategorie grup z których zbudowane są społeczeństwa. Są to wspólnoty i społeczeństwa. Wspólnoty tworzą grupy społeczne oparte na stosunkach pokrewieństwa (rodziny, rody, grupy etniczne), na stosunkach przyjaźni (grupy przyjacielskie, rówieśnicze), oraz grupy sąsiedzkie. Wszystkie te wspólnoty były oparte na więziach naturalnych. Wspólnoty stanowiły trzon struktury społeczeństw czasów pierwotnych i feudalnych. Wraz z rozwojem industrializacji społeczeństwa z czasem staja się bardziej „profesjonalne", a stosunki pokrewieństwa tracą w nich na znaczeniu. Społeczeństwa te opierają się na stosunkach umownych, stają się dominujące i odgrywają główną rolę w strukturze teraźniejszych społeczeństw. Rozwój społeczny toczy się wiec od dominacji grup wspólnotowych do dominacji grup umownych.

Drugą, podobną koncepcję dychotomii rozwoju społecznego sformułował Charles H. Cooley. Zastosował on również podział grup społecznych na pierwotne i wtórne. Do pierwotnych zaliczał grupy oparte na stosunkach pokrewieństwa, przyjaźni i stosunkach sąsiedzkich. Są to grupy małe i cechuje je wysoki poziom identyfikacji członków z grupą jako całością. Cooley był zdania, że w społeczeństwach zindustrializowanych i zurbanizowanych dokonuje się zdominowanie struktury społeczeństwa przez grupy wtórne, umowne, złożone, w których więź społeczna opiera się na stosunkach sformalizowanych.

Trzecią koncepcją dychotomiczna była teoria sformułowana przez Emila Durkheima. Doszedł on do wniosku, że istotną cechą społeczeństwa jest jego społeczna solidarność. Rozróżnił on dwa typy społeczeństw, te w których świadomość zbiorowa zdominowana jest przez solidarność mechaniczną i te w których zdominowana jest przez solidarność organiczną. Solidarność mechaniczna charakterystyczna jest dla społeczeństw pierwotnych, gdzie podział pracy jest dość prosty. Obowiązuje tu solidarność rodowa, jednolity system norm i wzorców zachowań. Świadomość jednostki jest odbiciem świadomości społeczeństwa. Na straży solidarności mechanicznej stoi prawo represyjne.

Solidarność organiczna występuje w społeczeństwach w których jest brak prawa represyjnego a występuje prawo cywilne. Są to społeczeństwa nowoczesne.

Według Durkheima dokonujące się zmiany społeczne można określić jako tendencję od solidarności mechanicznej do organicznej.

RÓŻNICE I PODOBIEŃSTWA.

Cechą wspólna wszystkich tych trzech teorii jest to, iż rozwój społeczeństwa rozpoczyna się od grup opartych na stosunkach sąsiedzkich, pokrewieństwa i przyjaźni, które są dość małe, a pod wpływem industrializacji przeradzają się w grupy większe, oparte na stosunkach umownych. Teorie Tonniesa i Cooleya w zasadzie się ze sobą pokrywają, występuje tylko inne nazewnictwo. Przedstawiciele teorii linearnych głosili pogląd, iż społeczeństwa ulegają przemianom w toku rozwoju historycznego i zmiany te mają charakter linearny, kierunkowy i przechodzą od fazy pierwotnej do fazy końcowej. Głównymi przedstawicielami teorii linearnych byli: AUGUST COMTE, HERBERT SPENCER, KAROL MARKS.

August Comte na podstawie swoich rozważań stwierdził, iż cała ewolucja ludzkości toczy się według naturalnego prawa następstwa trzech stadiów: pierwotnego przejściowego i pozytywnego. Ewolucja taka jest zdaniem Comte’a uwarunkowana naturalnym rozwojem umysłu ludzkiego. Znajduje to odbicie w odmiennej jakości ludzkiego myślenia, poznania, rozumienia i wyjaśniania świata oraz powstania nowych idei filozoficznych. Wszystkie dziedziny życia w społeczeństwie są ze sobą ściśle powiązane więc typ poznania każdego okresu określa stan świadomości społecznej, wpływa na społeczną organizację, charakter państwa i ustroju.