7648594532

Pozytywizm 213

jaką znamy — postęp polega na tym, iż każde działanie siły wywołuje więcej niż jeden skutek. Zarazem jednak stan jednorodności jest stanem chwiejnej równowagi, a zatem różnicowanie to proces samona-

pędzający się. Wolno więc przyjąć, że pomnażanie skutków postępuje w stosunku geometrycznym do postępu różnorodności. „W ten sposób dochodzimy do przekonania, że postęp nie jest przypadkową cechą świata ani dziełem woli ludzkiej czy fantazji. Jest nieuchronnością przemian, ale wolno nam przyjąć, że jest to nieuchronność korzystna dla naszego gatunku”¹⁰⁹.

Spencer jest jednak dziwnym pozytywistą, gdyż uważa, że nie możemy dotrzeć do ostatecznej tajemnicy bytu, która pozostaje niedostępna. Paradoksalnie, zachowuje się jak konsekwentny kantysta, kiedy stwierdza, że poza zakresem możliwych kompetencji nauki rozciąga się obszar Niepoznawalnego. Podobnie jak Kant, zakłada, że „u kresu każdej refleksji nad nieskończonością, nad świadomością, nad poznaniem — docieramy do granicy, której poznanie nigdy nie zdoła przekroczyć”¹¹⁰. Do wyciągnięcia takiego wniosku skłania go przyjęcie odróżnienia materii od ducha, jednakże oba należy — jego zdaniem

—    rozumieć jako manifestacje jakiejś innej, nieznanej nam i absolutnej rzeczywistości. Spencer jest przekonany, że idea Niepoznawalnego

—    bądź też czysto negatywnej transcendencji — może stanowić dobry środek do pogodzenia nauki i religii, przy jednoczesnym zachowaniu właściwych granic roszczeń obu tych dziedzin. Wiedza pozytywna bowiem nie zapewnia umysłowi pełnej satysfakcji, ponieważ wykazuje on niezbywalną dążność do kierowania się ku temu, co jawnie przekracza ludzkie zdolności poznawcze i wszelki zakres wyobrażalnego doświadczenia — żywcem przypomina to tezę Kanta o metafizyce rozumianej jako naturalna skłonność ludzkiego rozumu. Wniosek, jaki wyciąga z tego Spencer, brzmi następująco: w życiu ludzkim jest miejsce na wiarę religijną, choć jest ona wyraźnie odróżniona od czynności naukowych.

Nauka w ujęciu Spencera sprowadza się jedynie do rozrośniętej i udoskonalonej sumy potocznych obserwacji, to znaczy jest ona systematyczną klasyfikacją faktów. To, że nie ma w niej miejsca dla rzeczywistości pozazjawiskowej, wynika z samej natury umysłu. Dlatego też nie można inaczej traktować zjawisk dostępnych nauce aniżeli jako zjawisk czegoś innego. Świat poznawany zawsze będzie się nam ukazywać jako objaw świata, o którym nic nie wiemy. Takie właśnie

—    zdaniem Spencera — jest założenie każdej filozofii, założenie, które

¹⁰⁹    Ibidem, s. 98.

¹¹⁰    Ibidem.