406

HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ

(era chrześcijańska). Systematykiem starej szkoły stoickiej był Chryzyp, dlatego omówienie tej szkoły skupia się przede wszystkim na omówieniu nauki Chryzypa.

Trójpodział filozofii i logos

Szkoła stoicka przyjęła ustalony przez Akademię trójpodział filozofii na logikę, fizykę i etykę. Zenon filozofię porównuje do sadu, w któiym logika jest murem i bastionem, fizyka - drzewami (czymś, bez czego nie byłoby sadu), a etyka - owocami (a więc celem istnienia sadu).

Stoicy potrafili też ukazać wspólny fundament trzech części filozofii - jest nim logos - zasada prawdziwości w logice, zasada stwórcza kosmosu w fizyce i zasada normatywna w etyce.

Logika starej szkoły stoickiej

Logika, choć nie jest celem filozofii stoickiej, jest metodologicznie pierwszym z jej działów, którym powinno się zajmować, co tłumaczy porównanie filozofii z ogrodem. Głównym celem logiki jest w stoicyzmie wypracowanie i ustalenie kryterium absolutnej prawdziwości i pewności. Stoicyzm byl najbardziej dogmatyczną filozofią całej epoki hellenistycznej. Stoicy, wciągnięci w polemikę ze sceptykami, stopniowo przyznawali logice coraz większe znaczenie -w przeciwieństwie do epikurejczyków/.

Nowy w stosunku do arystotelesowskiego horyzont logiczny Portyku musiał z konieczności wprowadzić zmianę horyzontu logicznego. Zenon podzielił logikę na dialektykę i retorykę -uznawał tylko te dwie możliwości prowadzenia dyskursu.

Wykład logiki stoickiej należy zacząć od nauki o kryterium prawdy. Dusza jest na początku .niezapisaną tablicą'; drogą doświadczenia nabywa całej swojej wiedzy. Ale stoicy nie uznali za nieomylne wrażeń zmysłowych (jak uczynili to epikurejczycy), ale zmysłowe przedstawienie lub wyobrażenie. Podstawą poznania jest wrażenie zmysłowe, które jest .odciśnięciem” w organie zmysłowym. Przenosi się następnie za pośrednictwem zmysłów do duszy, a odciskając się w niej, tworzy przedstawienie. Zgodnie z doktryną materializmu, Zenon i Kleantes pojmowali to odciśnięcie w duszy jako materialne, a Chryzyp mówił o .zmianie jakościowej".

Stoicy uściślili, że kryterium prawdy nie jest każde, dowolne przedstawienie, ale przedstawienie kataleptyczne, obejmujące całość. Według stołków, aby przedstawienie było prawdziwe, potrzebne jest nie tylko wrażenie zmysłowe, na które nie mamy wpływu, ale i przyzwolenie ze strony znajdującego się w duszy logosu. Dopiero wtedy, kiedy wydamy przyzwolenie, następuje pojmowanie. Przedstawienie, które uzyskało nasze przyzwolenie, jest przedstawieniem kalaleptycznym. Tylko ono jest kryterium i gwarancją prawdy. Należy jednak zauważyć, jak niejasna jest wolność przyzwolenia. Ostatecznie jest ona uznaniem przedmiotowej oczywistości lub nieuznaniem nieoczywistości. Oczywistość ta wynika z modyfikacji materialnej, jaką przedstawienie kataleptyczne wywołuje w duszy.

Poznanie nie wyczerpuje się na wrażeniach zmysłowych i doświadczeniu, które w istocie jest nagromadzeniem wspomnień przedstawień zmysłowych. Stoicy uznają, że człowiek ma też zdolność rozumowania, to znaczy formowania przedstawień rozumowych (pojęć), wiązania ich ze sobą oraz wyprowadzania z tych powiązań wniosków.