351

351



HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ

3.    Trójpodział filozofii o znaczeniu etycznym

Stoicyzm, jak i wszystkie inne szkoły hellenistyczne, dzielił filozofię na logikę, fizykę i etykę. Epiktet proponuje nowy podział, który ma ściśle określone korzenie i motywacje etyczne. Podział ten nie ma znaczenia teoretycznego, lecz wyodrębnia sfery, które powinien stopniowo opanować ten, kto pragnie osiągnąć wolność i doskonałość moralną - ma więc znaczenie pedagogiczno-moralne. Epiktet wymienia trzy dziedziny: pragnienia i odrazy, postanowienia i przedsięwzięcia oraz pozytywnego działania, by uniknąć błędów.

- Pierwsza dziedzina, dziedzina namiętności. jest najdonioślejsza. Opanowanie jej i przezwyciężenie namiętności osiąga się przez zdanie sobie sprawy z tego, iż rzeczami, które nas naprawdę dotyczą, są rzeczy odnoszące się do duszy. Tylko one zależą od naszej woli.

-    Druga dziedziną, którą trzeba opanować rozumem, jest dziedzina impulsów i repulsji, które pobudzają nas do działania lub nas przed nim powstrzymują. Jest to sfera powinności (kathekonta) wobec innych ludzi. U Epikteta wzbogaca się ta powinność o wymiar głęboko ludzki i miłość - człowiek jest .zwierzęciem, które kocha i chce być kochane".

-    Trzecia dziedzina dotyczy ludzi, którzy poczynili już pewne postępy. Muszą się oni tak zabezpieczyć, w żadnym szale nie dali sobą owładnąć żadnemu krytycznie nie zbadanemu wyobrażeniu.

4.    „Proairesis", czyli podstawowy wybór moralny

Epiktet przyjął za podstawę moralności, w miejsce abstrakcyjnego kryterium prawdy, proairesis - „przed-wybór”, „przed-postanowienie”, które ogólnie ustala, co jest dobrem, a co nim nie jest. Jest to podstawowa decyzja, podejmowana raz na zawsze, determinująca kształt jednostkowego bytu moralnego. Proairesis utożsamia się w idealnej postaci z wielką zasadą etyki Epikteta, która odróżnia rzeczy będące w mocy ludzkiej od rzeczy w mocy ludzkiej niebędących. Wszystkie wyboiy szczegółowe są konsekwencją tego wyboru pierwotnego.

Proairesis stanowi więc istotę ludzkiego bytu moralnego (gęśli ten wybór moralny będzie u ciebie piękny, to i ty sam będziesz piękny"). Jest tym, co w człowieku największe, jedynym źródłem cnoty, ale i jedynym źródłem występku

Proairesis nie jest, wbrew pozorom, aktem woli, lecz aktem rozumu. Etyka Epikteta nie jest zatem etyką woluntarystyczną. To ogólny i zasadniczy sąd o wartości rzeczy. Chcenie zostaje wyznaczone dopiero w następnym momencie, przez przedstawienie celu, który nam wskazuje decyzja intelektu. Etyka Epikteta jest komynuacją etyki Sokratesa - cnota to wybór poprawny, wada - wybór błędny, podyktowany nieznajomością tego, co naprawdę ważne i pożyteczne. Myśl grecka nie potrafiła uwolnić się od intełektualizmu Sokratesa, sens i wielkość człowieka upatrywała niemal wyłącznie w logosie.

5.    Nowy sposób odczuwania tego, co boskie

Epiktet nie odrzucił stoickiej immanentystycznej koncepcji tego, co boskie, ale wprowadził do niej ładunek duchowości i pobożności. Z drugiej strony, brakuje mu kategorii tego, co ponadzmyslowe i transcendentne, nie może więc wyjść z panteizmu i materializmu. W ten sposób dochodzi do stanowiska, które graniczy z zerwaniem i w wielu punktach powoduje pęknięcia w nauce starej szkoły stoickiej.

Bóg jest inteligencją, wiedzą, prawym rozumem, dobrem, opatrznością, która troszczy się nie tylko o ogół rzeczy, ale i o każdego człowieka z osobna (obok każdego człowieka jest jakby jego duch opiekuńczy). Posłuszeństwo rozumowi i czynienie dobra stanowi akt poddania się Bogu, wolność utożsamia się z podporządkowaniem boskiemu chceniu.

Poza tym, według Epikteta, sami pochodzimy od Boga i wracamy do Niego po śmierci.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJSofiści Powstanie, natura i cele ruchu sofistyeznego W pierwotnym znac
71.    Historia filozofii. T. 1. Filozofia starożytna i średniowieczna /
KATOLICKI UNIWERSYTET LUBELSKI WYDZIAŁ FILOZOFII Giovanni Reale HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ T. I:
UWAGI WSTĘPNE Ta « Historia filozofii starożytnej», która począwszy od wydania piątego (1987)
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ Arystoteles - ■■Metafizyka,, (księgi: IV. VI, VII, VIII. IX. XII) 1.
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJOdkrycie ezoterycznych pism Arystotelesa i jego ograniczone
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ 3.    Wyprowadzenie „cnót" z „części
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ Aksjomaty odnoszą się do wszystkiego, co istnieje, do bytu jako takie
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ 3.    Dusza wegetatywna Dusza wegetatywna jest najbard
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ Zaraz jednak odróżnia Filon Logos od Boga, czyni z niego jakby hipost
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ Lukrecjusz wnosi do filozofii współczucie z powodu zła i cierpienia,
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ 4.    Nowa antropologia: człowiek jako ciało, dusza I
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ XVI,    71C-72A - Sokrates: to, co nie żyje powstaje z
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ XXVI, 246D- XXIX, 249D - Sokrates opowiada o wędrówce dusz (metempsyc
HISTORIA FILOZOFII STAROŻYTNEJ Platon - ..List siódmy" 325A-326B - Platon: o procesie i śmierci

więcej podobnych podstron