101050

testamentu ; z czasem najważniejsza stała się nuncupatio; w związku z czym zaufana osoba nie nabywała własności majątku, a stawała się jedynie wykonawcą testamentu; zaczęto wyrażać nuncupatio w formie pisemnej

c)    testament pretorski -1 w. p.n.e.; zapowiedź pretora w edykcie, że udzieli bonorum possessio każdemu, kto przedłoży pisemny dokument opatrzony pieczęciami 7 świadków [ S świadków mancypacji, liberpens i familiae emptor); w okresie prawa klasycznego albo ten testament albo emancypacyjny

d)    w okresie poklasycznym (publiczne i prywatne formy)

• wpisanie ostatniej woli testatora do akt sądowych (testamentum apud acta conditum)

-    złożenie ostatniej woli w kancelarii cesarza (testamentum principi oblatum)

■ testamentum tripertitum - wzorowany na wymogach prawa cywilnego, pretorskiego i konstytucjach

cesarskich; formy obostrzone i złagodzone

-    testament holograficzny - V w.n.e.; na mocy konstytucji cesarza Teodozjusza II i Walentyniana III;

własnoręcznie sporządzony i podpisany przez testatora, bez potrzeby udziału świadków

e)    testament żołnierski (testamentum militis) - mógł być sporządzony w dowolny sposób; ważne by wola testatora była wyraźnie sformułowana; ważny nawet bez wyznaczenia dziedzica; za pomocą legatów można było ustanowić dziedzica do poszczególnych rzeczy; można było ustanowić dziedzicem z podaniem terminu czy warunku; dziedzicem mógł być również peregryn czy Latyn; tracił ważność w rok po zwolnieniu ze służby

3. Treść testamentu

a)    ustanowienie dziedzica (hereditatis institutio) - w okresie prawa przedklasycznego i klasycznego miało następować w sposób ściśle określony przez prawo, w słowach imperatywnych ( „dziedzicem moim niech będzie X"); gdy mniej stanowcze sformułowania - testament nieważny; ustanowienie to na początku testamentu; wszystkie zapisy przed ustanowieniem nieważne ( prokulianie uważali ze wyjątkiem jest ustanowienie tutora, które Mozę wyprzedzić ustanowienie dziedzica); w prawie poklasycznym można było już ustanowić w dowolnych słowach w dowolnym miejscu; dziedzic powinien być ustanowiony do całości spadku lub jego części; początkowo ustanowienie dziedzica do konkretnych rzeczy powodowało nieważność testamentu; z czasem zaczęto uwzględniać wolę testatora (favor testamenti); od czasów Aquiliusa Gallusa zaczęto uważać określenie poszczególnej rzeczy za niedodane i wyznaczony dziedzic otrzymywał cały spadek; można było ustanowić współdziedziców w częściach ułamkowych lub równych; do spadku również mógł być powołany nienarodzony, lecz poczęty zstępny (nasciturus); wyznaczona na dziedzica osoba powinna być indywidualnie określona (nominatum) z imienia lub innym jednoznacznym określeniem; nie można było ustanowić osoby nieoznaczonej (incerta persona); w prawie klasycznym osoby prawne, jak gminy i stowarzyszenia, uznawane za nieoznaczone, nie mogły dziedziczyć; w prawie poklasycznym zezwolono na dziedziczenie osób prawnych; ograniczano skuteczność nabywania spadku przez nieżonatych (caelibes) i bezdzietnych (orbi) w ustawodawstwie Augusta; ustanowienie dziedzica nie mogło nastąpić z dołożeniem jakiegokolwiek terminu ani warunku rozwiązującego (zasada : kto raz zostaje dziedzicem, pozostaje nim na zawsze [semel heres semper heres])

b)    substytucja (substitutio) - ustanowienie dziedzica mogło nastąpić pod warunkiem zawieszającym; można było ustanowić kilka „stopni" spadkobierców na wypadek, gdyby pierwszy z wyznaczonych nie mógł otrzymać majątku; substytucja pospolita (substitutio vulgaris): „X niech będzie spadkobiercą i niech oświadczy wolę przyjęcia spadku w ciągu stu najbliższych dni, w których będzie mógł to uczynić. Jeśli nie przyjmie spadku, wówczas spadkobiercą niech będzie Y"; na końcu spadkobiercą ustanawiano zazwyczaj niewolnika, którego obdarowywano jednocześnie wolnością (musiał również spłacać długi spadkowe); substytucja pupilarna (substitutiopupillaris): wyznaczano substytuta dla niedojrzałego dziecka ustanowionego dziedzicem; „X, mój syn, niech będzie spadkobiercą. Jeśli syn mój umrze przed dojściem do dojrzałości, wtedy spadkobiercą niech będzie Y", w tym wypadku ojciec chciał uniknąć dziedziczenia ustawowego w wypadku śmierci niedojrzałego; w chwili osiągnięcia dojrzałości substytucja gasła; causa Curiana - ojciec ustanowił dziedzicem nasciturusa, dla niego wyznaczył substytuta; po jego śmierci okazało się, że żona nie była w ciąży, wtedy nastąpiła sprawa miedzy dziedzicami ustawowymi (po ich stronie Scaevola) a substytutem Curianem (po jego stronie Crassus); wygrał substytut; od I w.p.n.e. zaczęto uwzględniać wolę spadkodawcy; substytucja quasi-pupilarna (substitutio qasi popularis) - wtedy, gdy na spadkobiercę powołano osobę umysłowo chorą, ustanawiano substytuta na wypadek, gdyby spadkobierca zmarł nie wracając do zdrowia; gdy ozdrowiał substytucja traciła ważność; substytucja pupilarna i quasi-pupilarna stanowiła jedyny wypadek, gdy ktoś ustanawia spadkobiercę nie dla siebie, ale dla drugiej osoby - swego niedojrzałego (czy chorego umysłowo) dziecka

c)    inne postanowienia zawarte w testamencie - ustanowienie dziedzica pod warunkiem zawieszającym potestatywnym ujemnym, czyłi zależnym od woli dziedzica i polegającym na powstrzymaniu się od działania; cautio Muciana - legatariusz mógł od razu objąć zapisany mu legat, o ile przyrzekł za pomocą stypulacji zwrot legatu jeśli nie dotrzyma warunku, w drodze analogii zaczęto korzystać z tej cautio również w przypadku dziedziczenia pod warunkiem zawieszającym potestatywnym ujemnym ; mogło w testamencie znaleźć się np. wyzwolenie niewolników, zapisy (cząstkowe rozporządzenia majątkowe), powołanie opiekunów dla niedojrzałych czy kobiet, darowizny na wypadek śmierci, rozmaite polecenia

2