Metoda sondażu

Czym jest metoda sondażu:

Jest to metoda badań, której podstawową funkcją jest gromadzenie informacji o interesujących badacza problemach w wyniku relacji słownych osób badanych, zwanych respondentami. Cechą konstruktywną jest wypytywanie i sondowanie opinii. Polega na zadawaniu respondentom pytań. Odpowiedzi mogą być pisemne lub ustne. Pisemne- ankieta. Ustne - wywiad.

Metodę sondażu stosujemy gdy chcemy poznać opinie, oceny oraz co chcieliby wiedzieć. Może się przydać podczas badania postaw, motywów i zainteresowań. Bezużyteczna jest podczas rozwiązywania problemów. Może jednak pomóc w doprecyzowaniu celów i hipotez badawczych. Jest metodą pomocniczą. Najszersze zastosowanie ma w badaniach socjologicznych.

Wymagania stawiane w metodzie sondażu:

1. Poprawność pytań kwestionariuszowych

Należy unikać pytań: (wg Edwardsa)

- odnoszących się do przeszłości zamiast teraźniejszości

- dotyczących spraw oczywistych

- rozumianych wielorako, a więc niejednoznacznie

- nie mających znaczenia dla badanego problemu

Należy odwoływać się do: ( wg Edwadsa)

- pytań które zapewniają zróżnicowaną odpowiedź

- pytań sformułowanych prosto, jasno i bezpośrednio

- pytań zwięzłych

- pytań, z których każde dotyczy tylko jednej sprawy

- pytań, które nie zawierają słów „wszyscy”, „zawsze”, „żaden”, „nigdy”

- pytań, w których używa się z ostrożności słowa „tylko”, „prawie”, „zaledwie”

- pytań będących zdaniami prostymi a nie złożonymi

- pytań w których nie ma wyrazów niezrozumiałych

- pytań pozbawionych podwójnego zaprzeczenia

Współcześnie przyjmuje się:

- żeby pytania nie były przypadkowe lecz wg koncepcji

- ważne jest aby osoba pytająca była świadoma celu i przydatności tych pytań

- najpierw powinno się ustalić problem badawczy a potem pytania kwestionariuszowe. Ważne by pytania te:

1. Były jasno, jednoznacznie i dokładnie postawione, rozumiane jednakowo przez wszystkich

2. Dotyczyły spraw istotnych i nie były zbyt trudne do odpowiedzi, ani też zbyt liczne

3. Nie były sugestywne- czyli nie sugerowały odpowiedzi

4. Były wyrażone w formie grzecznościowej

5. Nie dotyczyły spraw nie do końca znanym respondentom

6. Nie wywołały rozdrażnienia, nie wzbudzały podejrzenia, ani nie naruszały sfery intymnej

2. Kolejność pytań kwestionariuszowych

Pytania powinny stanowić logiczną całość. Powinny być tak zadawane aby były zgodne z logiką respondenta.

Konstrukcja lejkowa- najpierw zadaje się pytania ogólne dotyczące danego problemu, a dopiero później pytania bardziej szczegółowe będące konkretyzacją pytań ogólnych.

Konstrukcja odwróconego lejka- zadawanie pytań najpierw szczegółowych, a dopiero później pytań bardziej ogólniejszych. Stosujemy ją zwłaszcza gdy respondent nie ma własnych przemyśleń, gdy jest w stanie napięcia emocjonalnego np lęku lub gdy ma trudności w formułowaniu swych myśli.

Nie powinno się zaczynać od pytań zbyt trudnych lub wymagających osobistych odpowiedzi gdyż można zniechęcić badającego do kolejnych pytań.

Powinno się zaczynać od pytań łatwych i nie krępujących bo: badany nabiera nawyku do odpowiadania i w razie wywołania niechęci drażliwym pytaniem nie wpływa to na wcześniejsze odpowiedzi. Dlatego radzi się żeby pytania o wiek, pochodzenie zamieszczać na końcu

3. Niezbędność instrukcji w badaniach sondażowych

W metodzie sondażowej powinna być instrukcja, która powinna informować szczególnie o tym:

- kto jest inicjatorem badań i ponosi za nie odpowiedzialność oraz kto je przeprowadza- osoby badane mają prawo to wiedzieć, gdy nie będą wiedzieć mogą nie udzielać szczerych odpowiedzi

- jaki cel ma badanie- wystarczy zwięzła informacja, nie trzeba przedstawiać złożonego problemu celu badania

- jak należy odpowiadać na pytania-prosi się o odpowiedzenie na wszystkie pytania, zaznacza się, że nie ma odpowiedzi złej o ile jest wypowiedziana szczerze, zwykle zaznacza się żeby respondenci odpowiadali bez dłuższego zastanawiania się nad odpowiedzią

- w jakim stopniu badanie jest anonimowe- jest to ważne zwłaszcza gdy osoba przeprowadzająca zna osoby badane

- ważne jest by instrukcja nie była zbyt obszerna, bo może to wywołać znużenie, zagubienie, a także problemy z zapamiętaniem wszystkich informacji

4. Weryfikacja pytań kwestionariuszowych

Weryfikacja pytań kwestionariuszowych jest w ramach badań pilotażowych.

Badania pilotażowe:

- sprawdzają czy pytania nie wywołują niepożądanych efektów, czy są zrozumiałe i jakie wywołują odczucia

- pomagają określić czas jaki zajmuje osobom badanym odpowiedzenie na pytania

- badania te mają ułatwić korektę lub zmianę pytań rozumianych błędnie, niejednakowo lub z trudem

- mają pomóc w stwierdzeniu czy odpowiedzi są wystarczające oraz czy są szczere

- mają pomóc w sprawdzeniu poprawności instrukcji

Badania pilotażowe przeprowadza się z udziałem 25-30 osób. Osoby te pochodzić muszą z tego samego środowiska co osoby badane później.

Rodzaje pytań sondażowych ( kwestionariuszowych)

Pytania kwestionariuszowe- zamieszczona w kwestionariuszu wywiadu lub ankiety wypowiedź badacza, najczęściej w formie zdania pytajnego, skierowana do respondenta i wymagająca od niego wypowiedzi.

1. Pytania otwarte- pozostawiają respondentom swobodę wypowiedzi, czyli nieskrępowane wypowiedzi dotyczące tematu. Dzięki nim badacz rozpoznaje nowe aspekty badanego problemu oraz przekonuje się o stosunku badanego.

Dzielą się na:

1. Pytania wprowadzające- pytania najbardziej ogólne, ich zadaniem jest skierowanie respondenta na problem będący zainteresowaniem badacza

2. Pytania o opinie- dotyczą osobistego widzenia badanego problemu wraz z wyrażeniem oceny

3. Pytania o fakty- odnoszą się do łatwo sprawdzalnych danych: wiek, płeć, wykształcenie respondenta, osoby mu najbliższe itp.

4. Pytania o źródła informacji- udziela je respondent, odpowiada skąd wie o sprawie i jak się z nią zapoznał

5. Pytania o wiedzę- dotyczy poznania konkretnych wiadomości na różne tematy np. znajomość określonych nazwisk, dat itp.

6. Pytania o motywy- pytania typu „dlaczego”- ich celem jest dotarcie do subiektywnych uzasadnień danego postępowania

7. Pytania o sugestie- pytania w sprawie propozycji np. do unowocześnienie pracy wychowawczej itp.

8. Pytania uzupełniające- stosuje się w celu uzyskania dodatkowych informacji, by móc wzbogacić wcześniejsze wypowiedzi

9. Pytania sondujące- możliwe raczej tylko w wywiadzie, naprowadzają respondenta na pełniejszą odpowiedź. Zadawane są wówczas wtedy gdy nie ma pewności czy pytanie lub odpowiedź zostały dobrze zrozumiane

2. Pytania zamknięte- są to pytania z ustalonymi wcześniej możliwościami odpowiedzi. Respondent sam dokonuje wyboru. Pytania te nazywa się także pytaniami wyboru (lub z wyboru), kategoryzowanymi, kafeteryjnymi albo wieloalternatywnymi.

Przewidziane odpowiedzi nazywa się: odpowiedziami gotowymi, możliwymi, kategoriami, wariantami odpowiedzi lub ustalonymi alternatywnymi.

Każde z pytań zamkniętych składa się z co najmniej 2 części:

- pytania dotyczące konkretnej sprawy

- gotowe na nie odpowiedzi

Wśród pytań zamkniętych występują pytania:

- alternatywne (dychotomiczne)- rozpoczynają się od partykuły „czy”. Mają charakter dychotomiczny (proponowane dwie odpowiedzi, w tym jedna do wyboru). Przewidywane odpowiedzi to takie jak: tak lub nie, jestem za lub przeciw, zgadzam się lub nie zgadzam, dobrze lub źle. Dopuszcza się również trzecią odpowiedź: nie wiem, trudno powiedzieć, nie mam zdania, nie dotyczy

- dysjunktywne- wymagają wyboru spośród więcej odpowiedzi niż w pytaniach alternatywnych, ale wybór odnosi się do jednej spośród wielu odpowiedzi. Mogą one dotyczyć np. ulubionego przedmiotu nauczania. W przypadku takiego pytania wylicza się przemyślane wcześniej odpowiedzi- osoba badana wybiera tylko jedną z nich.

- koniunktywne- podobnie jak pytania dysjunktywne. Mają więcej niż dwie gotowe odpowiedzi. Wymagają wybrania więcej niż jednej odpowiedzi- kilku różnych ich wariantów. Zazwyczaj prosi się o podkreślenie np. 3 odpowiedzi.

3. Pytania Półotwarte i inne

Półotwarte - stanowią pośrednią formę między pytaniami otwartymi a zamkniętymi. Zawierają pytania otwarte i zamknięte. Pytania zawierają przykładowe odpowiedzi, ale także dają możliwość udzielenia własnej. Zazwyczaj po kafeterii zostawia się wolne miejsce.

Inne:

- pytania projekcyjne- pytania zadawane pośrednio. Gdy zada się pytanie bezpośrednio można uzyskać nieprawdziwą odpowiedź. Mogą przybrać formę otwartych, zamkniętych i półotwartych

- pytania filtrujące- pozwalają wyłączyć z odpowiedzi te osoby, które nie mają nic do powiedzenia. Poprzedzają zazwyczaj pytania zasadnicze

- pytania kontrolne- kontrolują otrzymane odpowiedzi, są zbieżne z treścią innych pytań lecz różne pod względem ich formy wyrażania. Wskazują nieszczerość respondenta

- Pytania z uszeregowaniem wariantów odpowiedzi- przedstawienie gotowej listy cech, zachowań, postaw, wartości w celu ich uporządkowania od najbardziej do najmniej przez niego cenionych.

Ankieta

Badania ankietowe polegają na zadawaniu respondentom pytań kwestionariuszowych z prośbą o pisemne odpowiedzi. Pytania zadawane są za pomocą drukowanego zestawu zwanego kwestionariuszem. Przeprowadzane badania mają charakter zazwyczaj anonimowy. Wyjątkiem jest rzadko stosowana ankieta jawna.

Wymagania stawiane badaniom ankietowym:

- poprawność pytań kwestionariuszowych- jest to ważne gdyż respondenci podczas odpowiadania są zdani tylko na siebie

- ważna jest forma zadawania pytań- należy się zwracać w formie grzecznościowej

- ważna jest kolejność pytań kwestionariuszowych- odpowiedzi na pierwsze pytania powinny wiązać się z następnymi, powinny ułatwiać dalsze odpowiadanie. Zaczynamy od pytań ogólnych i przechodzimy w bardziej szczegółowe. Pytania dotyczące danych osobistych zamieszczamy na końcu

- wydruk kwestionariusza powinien być staranny, dobrze jest dołączyć czystą kartkę, która może być potrzebna do pytań otwartych

- należy zwracać uwagę na liczbę pytań w ankiecie. Zbyt duża liczba zniechęca

- ważny jest także właściwy dobór osób badanych i sposób rozprowadzania kwestionariusza wraz z uzasadnieniem jej celu

Odmiany badań ankietowych:

a) ze względu na sposób rozprowadzania

- ankieta audytoryjna (środowiskowa)- przeprowadza się ją w miejscu pracy osób badanych. Ankieta jest bezpośrednio rozprowadzana przez ankietera wśród specjalnie dobranych osób. Później ankieta jest odbierana osobiście, wszystkie kwestionariusze powracają

- ankieta pocztowa- polega na rozsyłaniu drogą pocztową kwestionariusza do specjalnie wyselekcjonowanych osób. Nie wszystkie ankiety są później odsyłane

- ankieta prasowa- zamieszczenie kwestionariusza ankiety w gazecie

Ankieta jawna- ujawnia się nazwisko respondenta, lub zamieszcza dane ułatwiające identyfikację. Mniejsza szczerość wypowiedzi. Rzadko stosowana.

Ankieta anonimowa- bez podawania danych, większa szczerość wypowiedzi

Wywiad

Wywiad- bardziej wiarygodny niż ankieta. Jest to sposób gromadzenia informacji za pomocą bezpośredniego kontaktu z respondentem. W wywiadzie uczestniczą co najmniej dwie osoby: prowadzący wywiad i respondent. Jest to ustne zadawanie respondentowi pytań. Pytania są z góry ustalone, ale nie muszą być zadawane w takim samym brzmieniu, kolejności i o takiej samej treści. Ważne jest by uczestnicy wywiadu oddziaływali na siebie- aby powstała interakcja.

Oddziaływanie na siebie (interakcja podczas wywiadu) zależy od:

-cech osobistych respondenta i badającego,

- cel i przedmiot badań,

- zewnętrzne warunki badań,

- środowisko społeczne

- emocjonalnego zaangażowania się

- wyglądu zewnętrznego i sposobu mówienia

Wywiad powinien mieć zapewnione trzy funkcje:

1. Funkcja komunikacyjna- zgodność zasłyszanej wypowiedzi z tym co chciano przekazać

2. Funkcja ekspresyjna- zakłada szczerość wypowiedzi

3. Funkcja informacyjna- zapewnia wartość poznanych informacji

Korzyści wywiadu: dzięki niemu możemy dotrzeć do informacji z wydarzeń, w których nie byliśmy w stanie uczestniczyć.

Sposoby przeprowadzania wywiadu:

- do każdej osoby należy podejść indywidualnie- należy zapytać o zgodę przeprowadzenia wywiadu, należy dążyć do nawiązania kontaktu z respondentem

- osobiste przedstawienie się

- na początku rozmawiamy z respondentem na przyjemne tematy

- przekazanie instrukcji wywiadu

- zadawanie pytań- pytania muszą być powiązane ze sobą, nie przeskakujemy z tematu na temat, za każdym razem zwracamy uwagę na to czy pytania zostały dobrze zrozumiane, pytania nie powinny odbiegać od umysłowości, słownictwa i formy językowej respondenta, staramy się mówić prosto i rzeczowo, ważna jest także intonacja głosu i wyraźne wymawianie, miarą udanego wywiadu nie jest ilość pytań, ale jakość, ważna jest umiejętność słuchania wypowiedzi (nie narzucać poglądów, cierpliwie słuchać, nie można być jednak biernym słuchaczem)

- adekwatne zapisanie wypowiedzi (recznie w trakcie lub po wywiadzie, na taśmie magnetofonowej- po wcześniejszym uzyskaniu zgody)

- zakończenie wywiadu- rozmówca ma odczuć, że spełnił nasze oczekiwania, musimy pozostawić także czas na różne wyjaśnienia, o które prosił nasz rozmówca

- zapisanie własnych spostrzeżeń: powinny one zawierać- nastawienie osoby badanej, stopień rozumienia pytań, miejsce, warunki i czas przeprowadzania wywiadu, atmosfera podczas wywiadu.

Odmiany wywiadu:

- wywiad nieskategoryzowany (częściowo skategoryzowany)- duży zakres swobody w zadawaniu pytań, nie muszą być zadawane pytania, które mieszczą się w kwestionariuszu, stosuje się w nim pytania otwarte i zamknięte. Otwarte wyraźnie dominują. W zadawaniu pytań kierujemy się celem badawczym, a nie kwestionariuszem wcześniej przygotowanym

- wywiad ustrukturalizowany (skategoryzowany)- zadawanie przeważnie pytań zamkniętych zgodnie z wcześniej przygotowanym zestawem (kolejność pytań taka jak w kwestionariuszu, nie zadaje się dodatkowych pytań)

- wywiad jawny- badani zdają sobie sprawę, że wywiad jest z nimi przeprowadzany. Wiedzą ogólnie o jego celu i wyrażają zgodę na przeprowadzenie wywiadu oraz jego zapisywanie lub nagrywanie

- wywiad ukryty- przeciwny jawnemu (bardzo rzadko stosowany)

- wywiad jawny nieformalny- pośredni między jawnym a ukrytym, osoba badana, zdaje sobie sprawę, że jest z nią przeprowadzany wywiad, zgadza się na jego przeprowadzenie, ale nie zna celu badania lub jest o nim błędnie poinformowana

- wywiad indywidualny- przeprowadzany z jedną osobą, stwarza większy komfort poczucia bezpieczeństwa można

- wywiad zbiorowy- przeprowadzany z więcej niż jedną osobą, można uzyskać bardziej wiarygodne dane, gdyż uczestnicy się uzupełniają

Źródła błędów w badaniach sondażowych:

1. Błędne sformułowanie pytań sondażowych:

- oto niektóre z nich: pytania wyrażone w formie alternatywnej (wolisz to czy to)

- pytania odnoszące się jednocześnie do kilku rzeczy na raz

- pytania żądające odpowiedzi na temat o którym respondent nie ma dużo do powiedzenia

- pytania żądające odpowiedzi tak lub nie gdy osoba badająca nie ma stanowiska

- pytania zawierające trudne pojęcia

- pytania sformułowane w języku specjalistycznym, propagandowym czy gazetowo publicystycznym

- pytania sugerujące

2. Zbytnia pewność co do wiarygodności wypowiedzi respondentów: respondenci udzielając odpowiedzi mogą źle zrozumieć pytanie, mogą być pod wpływem jakiegoś stanu emocjonalnego lub mogą zapomnieć co się wydarzyło.

Nie zawsze wiemy czy:

- osoba wypowiedziała się zgodnie z tym co chciała powiedzieć

- powiedziała to co myśli

- czy wyrażone przez nią myśli są zgodne z rzeczywistością

3. Niewłaściwy sposób przeprowadzania badań:

- nie powinno się wymuszać odpowiedzi

- należy stworzyć odpowiedni nastrój i odpowiedzieć na pytania respondenta

- właściwy przekaz instrukcji, zapewnienie osobom badanym pewnej dyskrecji

- powinno się umożliwić przeprowadzenie wywiadu bez osób trzecich

4. Niekorzystne warunki zewnętrzne badań:

- krępująco na respondentów działają miejsca które wywołują przykre doznania

- źle oddziałują na respondentów różnego rodzaju zakłócenia lub przyjście kogoś niespodziewanie, a także korzystanie z połączeń telefonicznych, włączenie TV, radia

- nie należy przeprowadzać wywiadu w miejscach, w których rozpraszana jest uwaga- kawiarnia, park, szkoła

- wywiad nie powinno się przeprowadzać dłużej niż 1-1,5 h

5. Cechy i poglądy osób badających:

- duży wpływ na wywiad mają cechy i wygląd badającego

- błędem jest okazywanie respondentowi, że nie wierzymy w jego wypowiedzi

- nie należy okazywać swoich poglądów podczas wywiadu

- brak kompetencji respondentów- nieprecyzyjne odpowiadanie, chęć popisania się przed badającym, celowe podawanie fałszywych informacji, lęk przed ujawnieniem poglądów, brak stanowiska i podanie przez to fałszywych informacji

---