W analizie przyczynowej naszym celem jest ustalenie jakie czynniki wpywaj na zjawisko ekonomiczne, w jaki sposób i w jakim stopniu. Mona okreli istotno wpywu czynników na ksztatowane przez nie zjawiska ekonomiczne. Na podstawie analizy mona podj decyzj ostateczn lub o pogbieniu bada analitycznych, np. rozoy jeden z czynników na elementy skadowe. W praktyce bada si czynniki niekorzystne a do podstawowego ich rozoenia.
Zaoenia dobrych metod analizy ekonomicznej:
1. Kompletno:
Zt=0, Zt=1, Zt=2 ... Zt=n - Z jako baza, plan, subskrypt okrela czas
Z0, Z1, Z2, ... , Zn
Z=a+b+c+...+m
Z=a*b*c*...*m
Odchylenie ogóem D = Z1 - Z0 jako rónica wartoci danego zjawiska w danym okresie wzgldem poprzedniego, w porównaniu z innym przedsibiorstwem lub wzgldem planu ma si równa sumie odchyle czstkowych:
D = da + db + ... + dm
2. Zgodno
Z0 = a0 * b0 * ... m0
Z1 = a1 * b1 * ... m1
Z2 = a2 * b2 * ... m2
...
Zm = am * bm * ... mm
Z0 Z1 Z2 Z3 Zn
0-----------------1----------------2-----------------3-------\\\-------n---->>
a0 a1 a2 a3 an
b0 b1 b2 b3 bn
...
m0 m1 m2 m3 mn
jeeli a0 < a1 to da > 0
jeeli a0 = a1 to da = 0
jeeli a0 > a1 to da < 0
3. Symetria
Jednakowej dynamice zmian dwóch rónych czynników odpowiadaj te same wartoci odchyle czstkowych.
a1 : a0 = b1 : b0 ==> da = db
4. Odwracalno
Z0 ---> Z1 DZ0, Z1 = Z1 - Z0
Z1 ---> Z2 DZ1, Z2 = Z2 - Z1
Zn ---> Zn+1 Dzn, Zn+1 = Zn+1 - Zn
a0 ---> a1 ---> ... an
b0 ---> b1 ---> ... bn
m0 ---> m1 ---> ... mn
Z0 <--- Z1 DZ0, Z1 = Z1 - Z0
Z1 <--- Z2 DZ1, Z2 = Z2 - Z1
Zn <--- Zn+1 Dzn, Zn+1 = Zn+1 - Zn
a0 <--- a1 <--- ... an
b0 <--- b1 <--- ... bn
m0 <--- m1 <--- ... mn
Odchylenia czstkowe liczone w rónych kierunkach (tak jak powyej) s co do wartoci równe (o przeciwnych znakach).
da (Z0 , Z1) + da (Z1, Z0) = 0
5. Rozszczepialno
Jeeli dane zjawisko jest ksztatowane przez okrelon liczb czynników i jaki wybrany czynnik daje si rozoy na poszczególne czynniki skadowe to bdziemy oczekiwali, e odchylenie czstkowe tego wybranego czynnika jest równe sumie odchyle czstkowych tych czynników drugiego stopnia czynnik pierwszego stopnia ksztatujcych.
Z = a * b * c * ... * m
b = g * d
db = d g + dd
Metoda logarytmiczna spenia wszystkie te warunki.
Funkcyjna: kompletnoci, zgodnoci znaków, symetrii i odwracalnoci.
Metoda kolejnych podstawie spenia warunki kompletnoci, zgodnoci znaków i rozszczepialnoci.
Z0 = a0 * b0 * c0 * ... * m0
Z1 = a1 * b1 * c1 * ... * m1
równa si rzecz jasna 1.
Jeeli a0 przechodzi do poziomu a1 , a poziom a1 jest róny od a0 to nie moe zaistnie sytuacja by warto odchylenia czstkowego da równa bya 0.
Metoda rónic czstkowych ma na celu ustali czny wpyw rónic czstkowych na dane zjawisko. Ze wzgldu na fakt, e nie spenia warunku zgodnoci znaków nie jest przydatna do prawidowej interpretacji czynników cznych.
Z0 = a0 * b0 * c0 ^ Z1 = a1 * b1 * c1
da = (a1 - a0) b0 c0
db = a0 (b1 - b0) c0
dc = a0 b0 (c1 - c0)
dab = (a1 b1 - a0 b0 ) c0
dac = (a1 c1 - a0 c0 ) b0
dbc = (b1 c1 - b0 c0 ) a0
dabc = a1 b1 c1 - a0 b0 c0 = Z1 - Z0 = D
Ta metoda nie spenia zasady kompletnoci, spenia natomiast zasad zgodnoci znaków.
Literatura:
Adam wirbla: Wyodrbnianie odchyle czstkowych za pomoc metody dzielenia na poowy - Rachunkowo nr 10, 1987 rok.
Znowu on: Odchylenia czstkowe oraz ich interpretacja ekonomiczna - Rachunkowo nr 6, 1988
Witold Olszaski: Wybór metod bada przyczynowych - Rachunkowo nr 2, 1989
Anna Gryglaszewska, Tadeusz Stanisz: Aksjomatyzacja metody analizy ekonomicznej - Rachunkowo 4-5, 1989.
Tadeusz Waniewski: Metody analizy ekonomicznej
Najlepiej stosowa metod logarytmiczn. Jeeli nie mona - to funkcyjn. Jeeli z kolei obu ich nie mona (np. przy addytywnoci) stosujemy metod kolejnych podstawie.
Kolejno czynników:
ilociowe, wartociowe
pierwotne, wtórne
przychody, koszty