Komunikacja niewerbalna
Mowa ciaa, jzyk ciaa, komunikacja niewerbalna - zespó niewerbalnych komunikatów nadawanych i odbieranych przez ludzi na wszystkich niewerbalnych kana³ach jednoczenie. Informuj one o podstawowych stanach emocjonalnych, intencjach, oczekiwaniach wobec rozmówcy, pozycji spo³ecznej, pochodzeniu, wyksztaceniu, samoocenie, cechach temperamentu itd. Komunikaty te nadawane s i odbierane najczciej na poziomie niewiadomym, jednak mog by równie nadawane i odbierane wiadomie (tak jak wikszo gestów - emblematów czy wiele wyrazów mimicznych).
Kiedy mówimy, e mamy "przeczucie" lub "niejasne odczucie", i kto skama, tak naprawd mamy na myli, e mowa ciaa nie idzie w parze ze sowami.
Istniej co najmniej dwa róda zrónicowania przekazów niewerbalnych - normy kulturowe i indywidualne dowiadczenia czowieka. Generalnie kobiety s lepszymi od mczyzn nadawcami i odbiorcami komunikatów niewerbalnych. Oceniane s wic jako bardziej wewntrznie zgodne, bezporednie i ekspresyjne w porozumiewaniu si. Kiedy porównywano trafno interpretacji zachowa niewerbalnych obcych kobiet i mczyzn, kobiety wykazyway znaczc przewag zwaszcza przy odczytywaniu negatywnych komunikatów mczyzn. Rónica w dokadnoci odczytywania komunikatów pozytywnych nie bya taka dua. Ciekawe jest równie to, e maonki trafniej interpretuj sygnay przekazywane im przez obcych mczyzn ni niewerbalne komunikaty swoich mów. By moe jest to zwizane z wiksz "uprzejmoci" kobiet - gdy np. rozmówca chce co ukry, kobiety czciej "daj si nabra", to znaczy okazuj, e wierz tej osobie, cho spostrzegaj niespójno komunikatów. Dokadno nadawania i umiejtno odbioru komunikatów niewerbalnych ma wpyw na zadowolenie z maestwa.
Definicja
Komunikacja niewerbalna - dotyczy wszystkich ludzkich zachowa postaw i obiektów innych ni sowa, które komunikuj wiadomoci i posiadaj wspólne spoeczne znaczenie. Obejmuje: wygld fizyczny, ruch ciaa, gesty, wyraz twarzy, ruch oczu, dotyk, gos oraz sposób wykorzystywania czasu i miejsca w komunikowaniu si. Nie zawiera jednak gestów które zawieraj sowa, takich jak jzyk migowy, ani sów pisanych lub przekazywanych elektronicznie.
Style komunikacji niewerbalnej
tendencja afiliatywna (bliski dystans, dotyk, kontakt wzrokowy, umiech)
tendencja dominatywna (wyprostowana postawa, uniesiona gowa, szybka mowa, jednostronna komunikacja werbalna)
Funkcje komunikacji niewerbalnej
komunikowanie postaw i emocji (uzgadnianie postaw interpersonalnych)
wspomaganie komunikacji jêzykowej
zastpowanie mowy (gdy utrudniony kontakt werbalny)
Komunikaty niewerbalne
mimika (wyraz twarzy); stany emocjonalne, postawy
pantomimika (gesty); ilustracje wypowiedzi, ujawnianie zaangaowania w rozmow
ekspresja pantomimiczna:
emblematy - mona zastpi terminem werbalnym (na przykad pokazanie rodkowego palca)
regulatory - towarzysz wypowiedzi (np. podanie rki)
ilustratory - ilustruj wypowied (np. "taaaki duy")
adaptory - pomagajce przystosowa si do sytuacji (opanowanie emocji, przebywanie z ludmi, zaspokojenie potrzeb - dotykanie warg, drapanie si po karku, pocieranie nosa, poprawianie okularów itp.)
zachowania przestrzenne (proksemika)- sympatia/niech, pozycja spoeczna
czynniki paralingwistyczne (ton gosu, tempo mowy, intonacja, przerwy, chrzknicia, eeee, mmmm...) - stan emocjonalny
powierzchowno (rodzaj ubrania, zegarki, kolczyki, makija, komórka, sygnety, buty itp.) - status, zawód, samowyobraenie
stany fizjologiczne (zapach, rumiece, zawienie oczu) - stan emocjonalny
budowa ciaa - np. szerokie plecy, maa gowa, silne nogi, biodra wypite do przodu, due koci itp. - cechy temperamentu i styl charakteru
postawa cia³a (jak ciao stoi, siedzi itp.) - relacje interpersonalne
oczy (ruchy oczu, odruch reniczny i wielko renic, czsto mrugania, kierunek patrzenia, kontakt wzrokowy, wielko oczu itp.) - ukierunkowanie uwagi, rodzaj wyobrani (wzrokowiec, s³uchowiec, kinestetyk), stan emocjonalny, przykro-przyjemno, lubienie-nielubienie
Najprostszymi niewerbalnymi sygna³ami, które mog wskazywa na to, e si bronimy, s skrzyowane ramiona (czasem take nogi), pochylona sylwetka. Tak pozycj przyjmuj czsto osoby, które mao si znaj i czuj si ze sob niepewnie. Niezadowolenie manifestuje si najczciej nastpujco: cignite brwi, zacinite usta i szczki, pochylona gowa, spojrzenie skierowane w dó lub znad pochylonej gowy na rozmówc, ciao lekko odchylone do tyu. Niech moe by ujawniana take przez splecione palce lub zacinite pici. Z osob przekazujc takie sygnay niewerbalne trudno nawiza dobry kontakt, chocia wypowiadane przez ni sowa mog wskazywa na yczliwy do nas stosunek.
Komunikaty interakcyjne
kontakt wzrokowy - regulacja rozmowy - zainteresowanie, nawizanie, podtrzymanie komunikacji; zmiany wielkoci renic - uwaga wzrokowa
relacje przestrzenne - odzwierciedlenie relacji w strukturowaniu przestrzeni (szerzej zobacz: dystanse personalne)
dystans interakcji:
strefa intymna (do 0,5 m) (zobacz: dystans intymny)
strefa osobista (do 1,2 m) (zobacz: dystans indywidualny)
strefa spoeczna (do 3,5 m) (zobacz: dystans spo³eczny (psychologia))
strefa publiczna (do 7,5 m i wicej) (zobacz: dystans publiczny)
dotyk - aktywny, pasywny, wzajemny - blisko, dotyk zinstytucjonalizowany, zrytualizowany
Po naruszeniu strefy intymnej, psychiczne zdystansowanie uzyskuje si przez odwrócenie twarzy (zawieszanie wzroku w przestrzeni, skupianie si na czym innym), stanie bokiem lub tyem, stosowanie si do tych zalece zwaszcza, gdy mamy do czynienia z osob nieznajom zapobiega eskalacji agresji i wynikajcej z niej kótni. Dzieci mog zareagowa na tak sytuacj lêkiem.
Chcc zwikszy odlego midzy sob i rozmówc, moe nieznacznie odchyli si do tyu lub w bok (zachowujc otwart przestrze przed twarz), czasem wyciga si nogi przed siebie. Próby zmniejszenia dystansu polegaj natomiast na nieznacznym zblianiu si do rozmówcy, wychylaniu si w jego kierunku. Ludzie stojcy lub siedzcy prawie wprost zwróceni do siebie twarzami lub majcy moliwo atwego zwrócenia twarzy w kierunku partnera, dodatkowo sylwetki obu osób nie maj cech napicia (m.in. nie s usztywnieni, nie krc si nadmiernie), cae rce i donie s otwarte. - wiadczy o tym, e relacja ta jest "zamknita", tzn. trudno byoby trzeciej osobie wczy si do rozmowy.
Ludzie pozostajcy ze sob w dobrym kontakcie spontanicznie i niewiadomie przyjmuj prawie identyczn pozycj ciaa, a take wykonuj podobne ruchy ciaem, jak w lustrzanym odbiciu. Czsto mówi do siebie gosem o podobnej sile, tempie i melodii. Moemy je wiadomie zastosowa, jeeli zaley nam na dobrym wczuwaniu si w stan przeywany przez rozmówc i chcemy by odbierani jako osoba rozumiejca i yczliwa.
Nawet wtedy, gdy mamy zamiar wyrazi przyjazne uczucia wobec mao znanego czowieka (np. gdy podchodzimy do niego blisko, poklepujemy go po ramieniu, obejmujemy), jest bardzo prawdopodobne, e zareaguje na takie gesty niechtnie. Moe bdzie usiowa zachowa si wobec nas uprzejmie, umiecha si, ale najprawdopodobniej bdzie natychmiast próbowa zwikszy dystans, choby nieznacznie. Jednym z niewiadomie stosowanych sygnaów zaznaczania wasnego terytorium, a jednoczenie wyznaczania minimalnego dopuszczalnego dystansu, jest rozkadanie wasnych rzeczy na stolikach, biurkach, zwaszcza wtedy, gdy s one wspólnie uywane.
W sytuacjach towarzyskich mczyni i kobiety daj sobie niewerbalne znaki wiadczce o wzajemnym zainteresowaniu erotycznym. Czsto robi to w sposób niezamierzony. Maj wówczas tendencj do prezentowania sylwetki wyprostowanej z wcignitym brzuchem. Jeeli s sob zainteresowani, mog zwróci si w swoim kierunku lub wycign stop, patrze troch duej ni zwykle. Intymne spojrzenie obejmuje nie tylko trójkt oczy - usta, ale oczy - klatka piersiowa. Mskie gesty zalotów polegaj gównie na tzw. "porzdkowaniu" sylwetki (np. poprawianie krawata, marynarki lub mankietów, przygadzanie wosów), a take na wkadaniu kciuków za pasek spodni. Kobiece gesty kokieterii s zwykle bardziej zrónicowane: odrzucanie gowy (jakby w gecie odrzucania wosów), spogldanie zza ramienia, spojrzenie skierowane w bok z lekko spuszczonymi powiekami, rozchylone usta, wyeksponowanie wewntrznej strony nadgarstków, bawienie si wosami itp.
Zakócenia komunikacji
Przyczyny zaburze w komunikowaniu:
brak przygotowania do rozmowy
brak jasnoci komunikatu
okolicznoci
niedokadny odbiór/wybiórczo
subiektywizm
brak zaufania/szacunku
Wysyanie niespójnych komunikatów przez rozmówc moe wywoa dezorientacj, utrudnia osigniecie porozumienia (due prawdopodobiestwo kamstwa, indywidualno mowy, bardzo powane zdenerwowanie). Warto zaznaczy, e "decyzja" - czy istotniejsza jest cz niewerbalna, czy werbalna - wcale nie musi przebiega w naszej wiadomoci.
Niespójno midzy komunikatami przekazywanymi przez dwa róne kanay niewerbalne. Niespójno tak dostrzegamy wtedy, gdy kto mówi podniesionym, gniewnym tonem i jednoczenie umiecha si. To, co syszymy, brzmi agresywnie, widzimy natomiast przyjazny wyraz twarzy.
Psychologowie zwracaj uwag na to, e przejawianie przez jednego z rozmówców komunikatów nioscych sprzeczne treci doprowadza do tego, i po pewnym czasie take drugi z nich zaczyna wysya niespójne przekazy.
Niespójno polegajca na wysyaniu specyficznych przekazów niewerbalnych. Neurolingwinistyczne programowanie szczególn wag przywizuje do sygnaów traktowanych jako wyraz wtpliwoci, zastrzee, sprzecznych tendencji, których czowiek zwykle nie jest wiadomy. Ujawniaj si one przede wszystkim przez niesymetryczne uoenie ciaa, np. podniesiona jedna rka, a opuszczona druga. Osoba przeywajca pewne obiekcje, niepewna tego, co mówi, moe przestpowa z nogi na nog, cigle zmienia pozycj ciaa. Czowiek, który mówi co z gbokim przekonaniem, nie boi si, jak zostanie odebrany przez innych, ufa sobie, wykazuje pen symetri ciaa. Stoi mocno, pewnie na wasnych nogach. Jeli wykonuje jakie gesty, to jednoczenie dla przykadu podnosi obie rce. Istnieje kilka podstawowych prawidowoci, dobrze sprawdzonych w badaniach psychologicznych, dotyczcych rónic w komunikacji niewerbalnej mczyzn i kobiet (Noller, 1984).
Osoby zdenerwowane mówi drcym gosem, mowa nie jest pynna, robi czsto krótkie pauzy, zdania take s raczej krótkie. Pewno siebie te bdzie sycha w gosie osoby mówicej. Taka mowa bdzie swobodna, gos brzmi naturalnie, pomyki bd rzadkie itd. Akcent z kolei moe zdradzi z jakiego regionu pochodzi dana osoba. Bez trudu rozpoznajemy akcent ludzi ze Œl¹ska czy z Polski Wschodniej. Inne znaki to chrzknicia, przerywniki na zebranie myli w rodzaju "eee" czy "yyy" (powinnimy ich unika).
Badania
Etolog Irenaus Eibl-Eibesfeld stwierdzi, e umiech na twarzy dzieci guchych i niewidomych pojawia si niezalenie od uczucia lub naladowania, co oznacza, e take musi by wrodzony. Nasz aktualny nastrój, stosunek emocjonalny do rozmówcy lub te tematu rozmowy najczciej wyraamy w postaci minimalnych ruchów mini twarzy, rk, caego ciaa, intonacji czy melodii gosu.
Ustalono, e ludzie (podobnie jak zwierzta) maj swoje strefy i terytoria. Najbardziej odpowiednimi warunkami do prowadzenia udanych rozmów nieformalnych jest usadzenie rozmówców pod ktem 45° wzgldem siebie. Takie ustawienie daje moliwo naturalnego nawizywania i zrywania kontaktu wzrokowego, co sprzyja podtrzymaniu konwersacji. Czas w jakim pojawi si dany znak oraz dugo jego trwania take mona wykorzysta w celu zdobycia informacji. Na przykad wiadomo, e prawdziwa ekspresja mimiczna nie pozostaje na twarzy duej ni kilka sekund. Wikszo wyrazów trwajcych duej to ekspresje symulowane. Wyjtkiem s tu oczywicie stany gbokiej depresji czy patologicznej euforii. Take czas pojawienia si ekspresji w odniesieniu do mowy pomaga ustali czy mamy do czynienia z emocj spontaniczn czy symulowan. Jeli kto mówi, e jest zy i wyraz zoci pojawi si po wypowiedzi z duym prawdopodobiestwem mona stwierdzi, e jest to zo udawana. Na podstawie bada ustalono, e ekspresje spontaniczne pojawiaj si tu przed wypowiedzi emocjonaln lub w trakcie jej wypowiadania.
Jednym z najbardziej popularnych gestów jest uniesiony do góry lub opuszczony kciuk doni. W przypadku uniesienia go sygnalizujemy, e co jest dobre. Opuszczony kciuk oznacza nasze niezadowolenie z zaistniaej sytuacji bd drugiej osoby.