Rola i sposób organizacji pomocy społecznej w trzech ideologicznych modelach polityki społecznej; liberalnym, konserwatywnym i socjaldemokratycznym.

Liberalny, konserwatywny i socjaldemokratyczny model polityki społecznej to wynik podziału polityki społecznej według najprostszego i najczęściej używanego kryterium, jakim jest stopień udziału państwa w realizacji polityki społecznej.

Pomoc społeczna jest częścią polityki społecznej, jest ona definiowana jako „instytucja polityki społecznej państwa mająca na celu umożliwienie osobom i rodzinom przezwyciężanie trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia”. W zależności od dominującego w danym społeczeństwie systemu określane będą cele działania instytucji pomocy społecznej, jej funkcje, zakres działania oraz grupy świadczeniobiorców. Teoria pomocy społecznej zbudowana jest na zasadzie zależności pomiędzy formułą określającą rodzaj społeczeństwa a specyficznymi środkami realizującymi jego cele. Dwa podstawowe modele pomocy społecznej są głęboko osadzone w analogicznych modelach polityki społecznej: rezydualnym i instytucjonalnym (podział za Titmussem).Są to dwa zupełnie odmienne spojrzenia na rolę i miejsce pomocy społecznej i w rzeczywistości społecznej trudno jest odnaleźć czyste typy tych koncepcji. W rzeczywistości jest tak, że owe koncepcje wyznaczają raczej końce pewnego continnuum, pomiędzy którymi lokują się systemy pomocy społecznej poszczególnych krajów w określonych okresach historycznych. Można przy tym wskazywać pewne ogólne tendencje postępowania, które wskazują na przechodzenie od koncepcji rezydualnej do instytucjonalnej.

POMOC SPOŁECZNA W MODELU LIBERALNYM

Konsekwencją założeń liberalnych jest model marginalny (inna nazwa to rezydualny) polityki społecznej, gdzie pomoc społeczna ma charakter selektywny, a ubezpieczenia i usługi społeczne oparte są na prawach ekonomicznych. Tutaj silnie rozwinięta jest działalność charytatywna, natomiast liczba i zakres programów socjalnych państwa są zdecydowanie mniejsze w porównaniu z innymi modelami.

Koncepcja rezydualna traktuje usługi pomocy społecznej jako narzędzia interwencji socjalnej, podejmowane wtedy, gdy rodzina lub jednostka znajduje się w sytuacji krytycznej - ich celem jest wtedy wzmocnienie jednostek lub przywrócenie im możliwości funkcjonowania. Tutaj najistotniejszym założeniem odróżniającym model rezydualny od instytucjonalnego jest to, że ten pierwszy zakłada istnienie dwóch podstawowych dla jednostki kanałów identyfikowania i zaspokajania jej potrzeb - rodziny i rynku. W momencie zaś, kiedy ich sprawne funkcjonowanie załamuje się lub jednostka nie może z tych kanałów korzystać z powodów obiektywnych, wtedy pojawia się pole do popisu dla pomocy społecznej. Model liberalny w jego klasycznym ujęciu jest realizowany w Stanach Zjednoczonych (ideologia oparta na koncepcji człowieka będącego kowalem własnego losu).

Owocuje to specyficzną mentalnością Amerykanów - wśród dużej części społeczeństwa utrzymuje się niechęć do ingerencji państwa w życie jego obywateli, nawet gdy ma to na celu pomoc w rozwiązaniu palących kwestii społecznych.

Marginalna, inaczej rezydualna koncepcja pomocy społecznej charakteryzuje się następującymi cechami:

-problemowe sytuacje są traktowane jako sytuacje kryzysowe

-pomoc jest udzielana jednostkom dopiero po wyczerpaniu się ich zasobów

problemy jednostki i świadczona pomoc powoduje stygmatyzację

pomoc przybiera formę czasowej poprawy warunków jednostki, niechętnie jest udzielana, traktowana jest jak jałmużna lub miłosierdzie, kończy się tak szybko, jak to jest możliwe

świadczenia maja charakter selektywny

pomoc społeczna tworzy siatkę bezpieczeństwa, ochraniającą przed upadkiem na samo dno

-filozofia surowego indywidualizmu

Spośród krajów europejskich najbliższą modelowi marginalnemu jest polityka społeczna realizowana w Wielkiej Brytanii.

POMOC SPOŁECZNA W MODELU KONSERWATYWNYM

W modelu konserwatywnym, czyli inaczej w modelu socjalnej gospodarki rynkowej rolą państwa jest interwencja na rzecz ochrony obywateli w sytuacjach kryzysowych oraz podejmowanie reform społecznych. Istotę relacji pomiędzy obywatelem a państwem określa zasada pomocniczości czyli subsydiarności, pochodząca z doktryny kościoła katolickiego. Tutaj państwo gwarantuje jednostce warunki pozwalające jej na samodzielne zaspokojenie podstawowych potrzeb, ale za to każdy obywatel jest sam odpowiedzialny za swój los i pomoc państwa jest zawsze ostatecznością.

W myśl tej zasady rozwiązywanie problemów socjalnych zaczyna się na poziomie rodziny, grupy sąsiedzkiej i społeczności lokalnej. Dopiero po wyczerpaniu ich możliwości działania sięga się po pomoc państwa. Nacisk kładziony jest na rozwój inicjatyw lokalnych, zasada pomocniczości przejawia się w decentralizacji i realizacji reguły pomocy dla samopomocy. Rozwinięty charakter ubezpieczenia społecznego sprawia, że pomoc społeczna,a w szczególności komercyjne programy socjalne pełnia funkcję uzupełniającą, jeśli nie marginalną.„Głównymi podmiotami działania są autonomiczne przedsiębiorstwa przemysłowe i związki zawodowe, a podstawa uzyskania świadczeń jest zatrudnienie. Państwo, zachowując funkcje legislacyjna, prowadzi bezpośrednia działalność socjalna jedynie wobec wybranych grup czy kategorii społecznych - dzieci, rodzin itp.” Konserwatyzm był podstawową ideologią kształtująca politykę społeczną w Niemczech, na co silny wpływ miało także społeczne nauczanie Kościoła i idee korporacjonizmu. Na marginesie trzeba zaznaczyć, że konserwatywny model polityki społecznej w obecnej postaci stał się w Europie rozwiązaniem dominującym - modelem kontynentalnym.

POMOC SPOŁECZNA W MODELU SOCJALDEMOKRATYCZNYM

Model socjaldemokratyczny możemy śmiało zastąpić nazwą „model instytucjonalny”, jako że model instytucjonalny opiera się na założeniach socjalistycznych. Został on wypracowany w państwach skandynawskich, przede wszystkim w Szwecji i Norwegii. Każdy z modeli zakłada trochę inną definicję pomocy społecznej, w koncepcji instytucjonalnej brzmi ona tak: „pomoc społeczna jest to zorganizowany system usług społecznych i instytucji powstałych w celu pomocy jednostkom lub grupom społecznym w osiągnięciu satysfakcjonującego standardu życia”.

Jakie są w skrócie te założenia? Działaniami polityki społecznej kieruje zasada równości i sprawiedliwości społecznej, potrzeby społeczne i zobowiązania państwa dominują nad mechanizmami rynkowymi. Świadczenia socjalne realizowane są w oparciu o kryterium potrzeb i nie maja żadnego związku z działaniami jednostki. Tutaj pomoc społeczna jest traktowana jako system nie alternatywny, ale równoważny wobec rodziny czy rynku. Świadczenia często mają charakter permanentny, uniwersalny, a nie selektywny. Ich dostępność dla każdego implikuje stwierdzenie że korzystający z nich jest obywatelem, a nie pacjentem.

Realizacja modelu instytucjonalnego wymaga dużego zaangażowania państwa finansowo i organizacyjnie, redystrybucja oznacza najwyższe podatki i największy stopień scentralizowania instytucji pomocy społecznej.

Jak kształtuje się instytucjonalna koncepcja pomocy społecznej? Można ty wymienić kilka zasadniczych punktów:

-problemy są traktowane jako nieodłączny element współczesnego życia społecznego

-pomoc jest uruchamiana przed wystąpieniem symptomów kryzysu

-korzystanie z pomocy nie powoduje stygmatyzacji

-usługi są zinstytucjonalizowane w celu podkreślenia ich prewencyjnego i rehabilitacyjnego charakteru i mogą być świadczone permanentnie

-świadczenia maja charakter uniwersalny

-pomoc społeczna jest „rodzajem trampoliny”, od której jednostka może się odbić w trudnych dla siebie sytuacjach

-podkreślanie bezpieczeństwa i humanitaryzmu.

---