II wojna światowa
źródło: MEP Fogra 1998
Polska pod okupacją |
dodano: 5.02.2003 |
Okupacja niemiecka 1939-1945, w wyniku klęski w wojnie obronnej 1939 ziemie polskie na zachód od Bugu i Sanu znalazły się pod okupacją niemiecką. Wilno wraz z okręgiem przekazano Litwie, kilka gmin na Podhalu przyłączono do Słowacji, pozostałe terytoria znalazły się pod okupacją radziecką. Z ziem polskich pod okupacją niemiecką w granice Rzeszy włączono (na podstawie dekretu Hitlera z dnia 8 X 1939) Śląsk, Pomorze, Wielkopolskę, większość województwa łódzkiego, część województwa warszawskiego, kieleckiego, krakowskiego i białostockiego. Obszary włączone do Rzeszy zamieszkiwało ok. 10 mln ludności, z czego tylko 6% stanowili Niemcy. Z pozostałych ziem okupowanych (na podstawie dekretu Hitlera z dnia 10 X 1939, z mocą obowiązującą od 26 października) utworzono Generalną Gubernię. W czasie trwania działań wojennych i bezpośrednio po ich zakończeniu do 25 X 1939, władza na zajętym terytorium należała do naczelnego dowódcy wojsk lądowych na Wschodzie, któremu podlegali dowódcy armii. Na zapleczu frontu działały grupy operacyjne policji i służby bezpieczeństwa dokonujące fizycznej likwidacji osób znajdujących się na specjalnych listach przygotowanych jeszcze przed agresją. Do 25 października oddziały wojskowe i policyjne spaliły 55 miast i 476 wsi, rozstrzelały 16 336 osób. Wśród rozstrzelanych większość stanowili działacze niepodległościowi, byli powstańcy śląscy i wielkopolscy. Po ustaniu zarządu wojskowego władzę nad okupowanym terytorium polskim objął powołany przez Hitlera Urząd Komisarza Rzeszy dla Umacniania Niemczyzny, którego kierownikiem został szef policji i reichsführer SS H. Himmler. Celem działalności Urzędu było przygotowanie nowych terenów osiedleńczych dla Niemców. Na ziemiach włączonych do Rzeszy wysiedlenia ludności polskiej rozpoczęły się już w październiku 1939. Do końca 1943 wysiedlono 860 tys. Polaków i sprowadzono na ich miejsce 370 tys. Niemców. Cechą hitlerowskiej polityki w stosunku do ludności polskiej stał się terror, którego celem strategicznym miało być biologiczne wyniszczenie Polaków. Odmienną taktykę przyjęto wobec mieszkańców obszarów włączonych do Rzeszy, których poddawano przyspieszonej germanizacji. Zadania administracji niemieckiej w stosunku do ludności podbitych obszarów wschodnich szczegółowo określał Generalny Plan Wschodni. Prowadzono akcję germanizacyjną poprzez wpisywanie na tzw. Volkslistę. 780 tys. byłych obywateli polskich należało do I i II grupy, obejmującej osoby faktycznie związane z niemieckością. Do IV i V grupy, przy użyciu terroru i szantażu, wpisano 2500 tys. Polaków. Szczególnie ostre prześladowania dotknęły Kościół rzymskokatolicki na terenach włączonych do Rzeszy. Likwidowano polskie parafie, zamykano kościoły. Ponad połowa polskich księży, z ogólnej liczby 2100, straciła życie z rąk hitlerowców. Eksterminacja ludności żydowskiej Już w październiku 1939 na okupowanych ziemiach polskich Niemcy podjęli pierwsze działania planowanej zagłady Żydów. Zaprowadzono obowiązek pracy dla ludności żydowskiej, rozpoczęto organizowanie gett. Z nich to w późniejszym czasie wywożono Żydów do obozów koncentracyjnych, będących najczęściej ośrodkami masowej zagłady. Bezwzględny terror stał się metodą sprawowania władzy w Generalnej Guberni (GG). Dotknął on w pierwszej kolejności najwybitniejszych przedstawicieli inteligencji polskiej w czasie tzw. akcji AB. W związku z dużym zapotrzebowaniem na siłę roboczą dokonywano masowych zsyłek ludności polskiej w głąb Rzeszy. Wysyłani do pracy pochodzili najczęściej z łapanek ulicznych. Wśród ludności GG szerzył się głód, przydziały kartkowe daleko odbiegały od minimum biologicznego. GG poddano niebywałej eksploatacji ekonomicznej. Niemcy przejęli w posiadanie nie tylko duże zakłady państwowe, lecz także zakłady prywatne, należące do osób wysiedlonych, wywiezionych, aresztowanych i uśmierconych, zarówno Polaków, jak i Żydów. Nie skonfiskowane fabryki i majątki ziemskie znalazły się pod przymusową administracją niemiecką, ich produkcja przeznaczona była na potrzeby armii. Prywatne gospodarstwa chłopskie zmuszone były oddawać coraz większe kontyngenty na rzecz władz niemieckich. Wydłużano dzień pracy nawet do 12 godzin. Kilkakrotnie wzrosły ceny podstawowych dóbr konsumpcyjnych przy płacach zamrożonych na przedwojennym poziomie. Trwająca 5 lat okupacja doprowadziła do ogromnych strat ludnościowych, ubytku potencjału ekonomicznego i szkód w dorobku kulturalnym. W latach 1939-1945 straciło życie ok. 6 mln obywateli przedwojennej Polski, do prac przymusowych na terenie Rzeszy wywieziono 2,5 mln osób i 200 tys. dzieci przeznaczonych do zgermanizowania (powróciło 10-15%). 500 tys. osób nabawiło się trwałego kalectwa, szerzące się choroby zakaźne, w tym gruźlica, powodowały dużą śmiertelność. Nastąpił znaczny spadek liczby urodzeń. Ogromne i trudne do oszacowania straty poniósł majątek narodowy. Zniszczeniu uległ przemysł, komunikacja i substancja mieszkaniowa. Wg szacunków Biura Odszkodowań Wojennych przy Prezydium Rady Ministrów łączne straty materialne poniesione na obecnym terytorium Polski wyniosły 50 mld dolarów. W pewnym stopniu do strat materialnych przyczyniła się także polityka radzieckich władz wojskowych na terenach poniemieckich, które zostały włączone do Polski na podstawie umów konferencji jałtańskiej i poczdamskiej. Delegatura Rządu na Kraj nazwa tajnego naczelnego organu władzy administracyjnej w okupowanej Polsce, utworzonego w 1940 z inicjatywy rządu emigracyjnego. Dzieliła się na departamenty, odpowiadające danemu ministerstwu rządu polskiego w Londynie. Działały okręgowe i powiatowe delegatury. Od 26 IV 1944 delegat stojący na czele Delegatury Rządu na Kraj piastował zarazem stanowisko zastępcy prezesa rady ministrów. W latach 1940-1945 urząd delegata posiadali kolejno: C. Ratajski (Stronnictwo Pracy), J. Piekałkiewicz (Stronnictwo Ludowe), J. Jankowski (Stronnictwo Pracy), S. Korboński (Stronnictwo Ludowe). Tworzyła podziemną organizację, mającą na celu objęcie władzy przez rząd emigracyjny w kraju po zakończeniu II wojny światowej. Służba Zwycięstwu Polski SZP, konspiracyjna organizacja założona 27 IX 1939 w Warszawie przez generała M. Tokarzewskiego-Karaszewicza. Powstała w porozumieniu z dowódcą armii Warszawa generałem J. Rómmlem i na podstawie pełnomocnictwa udzielonego przez Naczelnego Wodza E. Rydza-Śmigłego. Do głównych celów SZP należało prowadzenie walki o niepodległość i organizowanie ośrodków tymczasowej władzy. Statut i koncepcję organizacyjną wzorowano na Polskiej Organizacji Wojskowej. Na czele SZP stał Komendant Główny generał M. Tokarzewski-Karaszewicz, pseudonim Torwid, jego szefem sztabu został pułkownik S. Rowecki, pseudonim Rakoń. Komenda Główna składała się z siedmiu oddziałów. 10 października powołano Główną Radę Polityczną złożoną z przedstawicieli Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Ludowego, Stronnictwa Narodowego i początkowo Stronnictwa Demokratycznego. Wkrótce utworzono komendy wojewódzkie SZP w Kielcach, Krakowie, Lublinie, Łodzi i Warszawie oraz część komend powiatowych. Obawiając się nadmiernych wpływów sanacji w SZP W. Sikorski zarządził 13 XI 1939 powołanie do życia Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) z przebywającym w Paryżu generałem K. Sosnkowskim jako komendantem głównym. Rozkazy Sikorskiego i Sosnkowskiego z grudnia 1940 polecały przejęcie dotychczasowych struktur organizacyjnych SZP przez ZWZ.
Związek Walki Zbrojnej, ZWZ, kryptonimy SSS, PZP, konspiracyjna organizacja wojskowa, powołana rozkazem Naczelnego Wodza, generała W. Sikorskiego z 13 listopada 1939. Utworzony w miejsce, rozwiązanej tym samym rozkazem, Służby Zwycięstwu Polski (SZP), ZWZ wykorzystał dotychczasowy dorobek SZP, przejmując jej siatkę konspiracyjną i kadry. Komendantem ZWZ został mianowany generał K. Sosnkowski (do 30 czerwca 1940) przebywający w Paryżu, pełniący równocześnie funkcję przewodniczącego Komitetu Rady Ministrów do spraw Kraju. Likwidacja SZP i powołanie w jej miejsce ZWZ miało na celu odsunięcie od wpływów politycznych działaczy i oficerów związanych z obozem sanacji. Wykonaniu tej idei oraz podporządkowaniu ZWZ rządowi na emigracji, służyły dalsze postanowienia, podejmowane poza krajem, dotyczące podziału terytorium Polski na 6 niezależnych obszarów działania z komendami w: Warszawie, Białymstoku, Lwowie, Krakowie, Poznaniu i Toruniu. Komendanci obszarów podlegali bezpośrednio Sosnkowskiemu. Dopiero realia życia okupacyjnego i trudności w kierowaniu ZWZ, zmusiły rząd RP do poszukiwania innych rozwiązań organizacyjnych, polegających m.in. na: podziale okupowanego kraju na 3 części obejmujące: tereny okupacji niemieckiej, tereny okupacji radzieckiej i tereny włączone do Rzeszy. W styczniu 1940 wprowadzono nowy podział na tereny okupacji niemieckiej i tereny okupacji radzieckiej, wyznaczając na komendantów odpowiednio S. Roweckiego i generała M. Tokarzewskiego-Karaszewicza. Aresztowanie tego ostatniego przez NKWD przy próbie przekraczania granicy i brak warunków na prowadzenie działalności na większą skalę w strefie okupacji radzieckiej, spowodowały przejęcie od marca 1940 kierownictwa ZWZ w całym kraju przez S. Roweckiego. Klęska Francji w czerwcu 1940 i przeniesienie rządu Rzeczypospolitej Polskiej do Anglii, stworzyły trudności w utrzymaniu stałej łączności z krajem. K. Sosnkowski podjął decyzję o przekazaniu funkcji Komendanta Głównego ZWZ S. Roweckiemu, mianowanemu równocześnie generałem brygady. Szefem sztabu został pułkownik J. Albrecht, następnie od lipca 1941 pułkownik T. Pełczyński. Komenda Główna składała się z 7 oddziałów: I organizacyjny (podpułkownik A. Sanojca), II wywiadowczy (podpułkownik W. Berka), III operacyjny i szkoleniowy (pułkownik S. Tatar), IV kwatermistrzowski (podpułkownik A. Świtalski), V łączności (kapitan L. Chendyński), VI Biuro Informacji i Propagandy (pułkownik J. Rzepecki), VII Biuro Finansów i Kontroli (podpułkownik S. Thun) oraz z samodzielnych służb. Niezależnie od oddziałów i służb Komendy Głównej działał Związek Odwetu, powołany w sierpniu 1941. Pod koniec 1941 siatka terenowa ZWZ składała się z okręgów: Warszawa-Miasto, Warszawa, Kielce, Łódź, Kraków, Śląsk, Lublin, Wilno oraz obszaru Białystok z okręgami: Białystok, Nowogródek, Polesie, obszaru Lwów z okręgami: Lwów, Tarnopol, Stanisławów, Wołyń, obszaru Zachodniego z okręgami Poznań i Pomorze. ZWZ zmierzał do scalenia wojskowych organizacji podziemnych, jednak przystąpiło doń zaledwie kilka organizacji, w tym Gwardia Ludowa PPS-WRN. ZWZ prowadził także prace nad planem powstania powszechnego, do którego miało dojść w przypadku wkroczenia wojsk aliantów na ziemie polskie, bądź Armii Czerwonej bez zgody rządu Rzeczypospolitej Polskiej. Pierwsze akcje zbrojne przeciwko Niemcom o charakterze sabotażowo-dywersyjnym przeprowadził na wiosnę 1940 Związek Odwetu oraz organizacja Wachlarz w drugiej połowie 1941. We wrześniu 1941 ZWZ został uznany za część składową Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, w lutym 1942 przemianowany na Armię Krajową.
Biuro Informacji i Propagandy (BIP), utworzone przy VI Oddziale KG ZWZ, następnie Armii Krajowej, w połowie 1940. Szefem był pułkownik dyplomowany J. Rzepecki pseudonim Prezes. Posiadało szereg komórek organizacyjnych, m.in. Wydział Informacyjny, Wydział Propagandy Polskiej, Tajne Wojskowe Zakłady Wydawnicze. Wydawało przez cały okres okupacji Biuletyn Informacyjny, Wiadomości Polskie i Agencję Prasową. Armia Krajowa, konspiracyjna organizacja wojskowa, działająca od 14.02.1942 do 19.01.1945, podlegała rządowi emigracyjnemu w Londynie, na czele AK stała Komenda Główna, kolejnymi komendantami głównymi AK byli: generał S. Rowecki Grot, generał T. Komorowski Bór i generał L. Okulicki Niedźwiadek. Zadaniem AK była walka z Niemcami oraz przygotowanie powstania zbrojnego (plan Burza), które miało wybuchnąć w momencie klęski III Rzeszy na froncie wschodnim. W wyniku spodziewanego przełamania frontu wschodniego dowództwo AK podjęło decyzję o wybuchu powstania warszawskiego. Akcjami zbrojnymi AK kierował Kedyw podległy Kierownictwu Walki Konspiracyjnej. Według różnych źródeł liczebność AK wynosiła od 250 do 350 tys. żołnierzy, najbardziej znanymi akcjami AK były: zamach na F. Kutscherę, wykrycie i zdobycie nieuszkodzonego pocisku V-1, współudział w obronie Zamojszczyzny i inne. Wachlarz, kryptonim wydzielonej organizacji dywersyjnej, Związku Walki Zbrojnej i Armii Krajowej, utworzonej latem 1941 w związku z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej. Strefa planowanych operacji Wachlarz obejmowała ziemie ZSRR na wschód od granicy II Rzeczpospolitej, od Morza Bałtyckiego po Kijowszczyznę i Podole. Celem powołania Wachlarza było prowadzenie akcji na szlakach aprowizacyjnych armii niemieckiej walczącej w ZSRR oraz organizowanie osłony dla planowanego na ziemiach polskich powstania zbrojnego. W pierwszej fazie powstania przewidywano m.in. podjęcie akcji dywersyjnych na liniach komunikacyjnych, w celu opóźnienia wycofywania się wojsk niemieckich pobitych przez Rosjan, na tereny polskie. Początkowo kadrę stanowili oficerowie Tajnej Armii Polskiej (TAP), wcielonej do ZWZ. Pierwszym dowódcą mianowano byłego dowódcę TAP, podpułkownika J. Włodarkiewicza, którego w marcu 1942 zastąpił podpułkownik R. Grocholski. Dowództwo miało swą siedzibę w Warszawie, gdzie również przygotowywano żołnierzy i kadrę dla zespołów bojowych. Liczebność Wachlarza szacuje się na ok. 500 ludzi, w tym 26 cichociemnych oficerów - skoczków z Anglii. Do placówek na okupowanych terenach Związku Radzieckiego udało się przerzucić ok. 200 oficerów i żołnierzy. Od kwietnia 1942 patrole Wachlarza podjęły bieżącą działalność dywersyjną na bezpośrednim zapleczu frontu niemiecko-radzieckiego. Grupy bojowe przeprowadziły ponad 50 akcji sabotażowo-dywersyjnych na liniach kolejowych wokół Mińska i Dyneburga, podczas których m.in. wykolejono 12 pociągów oraz zniszczono linie łączności telefonicznej. Do głośniejszych akcji Wachlarza należało rozbicie więzienia w Pińsku (18 stycznia 1943) i uwolnienie więźniów. Akcję przeprowadził kilkuosobowy oddział pod dowództwem porucznika J. Piwnika. Straty Wachlarza w okresie działalności wyniosły 20 zabitych i 60-80 aresztowanych. W październiku 1942 oddziały realizujące plan Wachlarz, wraz ze Związkiem Odwetu i Tajną Organizacją Wojskową (od wiosny 1943), utworzyły Kierownictwo Dywersji (Kedyw). Okupacja radziecka 1939-1941, w wyniku układu Ribbentrop-Mołotow (23 VIII 1939) i późniejszych roboczych uzgodnień między ZSRR i III Rzeszą terytorium przedwrześniowej Polski podzielono na strefy okupacji niemieckiej i radzieckiej. Włączenie zajętych obszarów do ZSRR Agresja ZSRR na ziemie polskie 17 IX 1939 zapoczątkowała okres okupacji radzieckiej wschodnich obszarów Rzeczpospolitej. Granica niemiecko-radziecka przebiegała wzdłuż Pisy i Narwi do Ostrołęki, następnie Bugiem w górę rzeki do Małkini i od Leżajska w górę Sanu. Zajęte w wyniku działań wojsk niemieckich miasta, m.in.: Brześć, Augustów, Białystok, Przemyśl, hitlerowcy przekazali ZSRR. Wilno wraz z okręgiem, zajęte we wrześniu 1939 przez Armię Czerwoną, zostało przekazane Litwie. 11 października na terenach zachodniej Ukrainy, a 12 X 1939 na terenach białoruskich ogłoszono proklamacje wzywające do wyborów do Zgromadzeń Ludowych. Przeprowadzone pod terrorem, sfałszowane wybory stały się podstawą formalnego wcielenia okupowanych ziem Rzeczpospolitej do republik radzieckich: białoruskiej i ukraińskiej. 21 VII 1940 Litwa, w skład której wchodził przedwojenny polski okręg wileński, została przyłączona do ZSRR. Od momentu wkroczenia Armii Czerwonej na wschodnie tereny Rzeczpospolitej okupant prowadził politykę eksterminacji w stosunku do ludności. Już w październiku 1939 dokonano na szeroką skalę aresztowań pozostających jeszcze na wolności oficerów Wojska Polskiego, funkcjonariuszy policji, Straży Granicznej i Więziennej, osób pracujących w polskim aparacie sprawiedliwości, działaczy politycznych i społecznych, przemysłowców, handlowców, ziemian oraz osób podejrzanych o postawę antyradziecką. Aresztowanych osadzano w obozach jenieckich i w więzieniach. Część oficerów, funkcjonariuszy policji i Straży Granicznej zamordowano w Katyniu, Miednoje i Charkowie. Dekretem Rady Najwyższej ZSRR z dnia 29 XI 1939 nadano obywatelstwo radzieckie wszystkim mieszkańcom terenów włączonych do republik radzieckich. Fakt ten w niczym nie przeszkodził władzom komunistycznym w przeprowadzeniu na ogromną skalę deportacji ludności z terenów okupowanych w głąb ZSRR. Deportacje przeprowadzone w lutym 1940 objęły 220 tys. osób, w kwietniu 320 tys., na przełomie czerwca i lipca wywieziono kolejnych 240 tys. osób. Czwartą, ostatnią deportację przeprowadzono tuż przed atakiem niemieckim w czerwcu 1941 - objęła ona 300 tys. ludzi. Wywożono nie tylko Polaków, na ogólną liczbę ok. 1,2 mln osób 40% stanowili Żydzi, Ukraińcy i Białorusini. Wśród deportowanych znalazło się także wielu polskich komunistów. Warunki wywózki, pobyt w łagrach i nowo organizowanych osiedlach, m.in. w Kirgizji, powodowały bardzo wysoką śmiertelność. Znamienny był los więźniów politycznych przetrzymywanych w więzieniach NKWD. W pierwszych dniach po niemieckiej napaści na ZSRR zostali oni rozstrzelani. W 2 więzieniach lwowskich: Brygidkach i Zamarstynowie, rozstrzelano ok. 8 tys. więźniów. Podobny los spotkał osoby przetrzymywane w więzieniach na Wileńszczyźnie. Obligatoryjne przyznanie obywatelstwa radzieckiego byłym obywatelom państwa polskiego na terenach okupowanych dało podstawę do powołania w latach 1939-1941 ok. 150 tys. Polaków do Armii Czerwonej. Od momentu wkroczenia na wschodnie tereny Polski okupanci zlikwidowali polską administrację, wprowadzili język białoruski i ukraiński w szkolnictwie, dokonali masowych aresztowań księży. Zamykane kościoły najczęściej przeznaczano na magazyny towarów masowych. Utrzymywaniu terroru w stosunku do ludności służyła policja tworzona wyłącznie z Ukraińców lub Białorusinów. Znacznemu pogorszeniu uległo materialne położenie ludności. Likwidowano zakłady produkcyjne, maszyny i urządzenia wywożono w głąb ZSRR. Ze skonfiskowanych majątków ziemskich wywożono bydło, trzodę chlewną, zapasy żywności i paszy. Wiele osób znalazło się bez pracy. Zawieszono wypłatę emerytur i rent. Zrównano polskiego złotego z radzieckim rublem, co oznaczało czterokrotne zmniejszenie jego siły nabywczej. Zablokowano konta o wkładach przekraczających 300 zł. Z dniem 1 I 1940 ostatecznie wycofano polskie złote z obiegu. Brak pracy i pozbawienie ludności wszelkich oszczędności spowodowały masową migrację ludności w poszukiwaniu źródła utrzymania w głąb ZSRR. Ok. 200 tys. osób opuściło w okresie okupacji radzieckiej z przyczyn ekonomicznych swe dotychczasowe miejsca zamieszkania, co wraz z 1,2 mln przesiedlonych przymusowo doprowadziło do znacznego wyludnienia terenów okupowanych. Wywózki ludności, terror, szeroko rozbudowana siatka NKWD nie pozwalały praktycznie na prowadzenie pracy konspiracyjnej. Przewidywany na komendanta Związku Walki Zbrojnej (ZWZ) na obszarze okupacji radzieckiej generał M. Tokarzewski-Karaszewicz został aresztowany w momencie przekraczania granicy radziecko-niemieckiej. Nie rozpoznany, uniknął niechybnej śmierci. Konfidentem NKWD okazał się, wyznaczony na stanowisko komendanta lwowskiego okręgu ZWZ, pułkownik E. Macieliński. Niechlubną rolę odegrali niektórzy polscy komuniści, pracując w charakterze informatorów dla potrzeb radzieckich służb specjalnych. Działalność konspiracyjna na tych terenach, w praktyce kierowana i koordynowana przez Komendę Główną ZWZ w Warszawie, nie nabrała takiego rozmachu, jak pod okupacją niemiecką.
Katyń, miejscowość koło Smoleńska, gdzie Sowieci wymordowali ok. 4200 polskich oficerów i podchorążych, wziętych do niewoli w wyniku agresji na Polskę 17 IX 1939 (wojna obronna Polski 1939). Wcześniej byli oni więzieni w Kozielsku. W trzech obozach (jeszcze w Ostaszkowie i Starobielsku) więziono łącznie 15 tys. oficerów i żołnierzy Korpusu Ochrony Pogranicza, policjantów i podchorążych. Także oni zostali zamordowani w Charkowie i Miednoje. 13 IV 1943 Niemcy ogłosili, że odkryli groby polskich oficerów zamordowanych przez NKWD. Sowieci gwałtownie temu zaprzeczyli oskarżając Niemców. Rząd polski zwrócił się do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża w Genewie o zbadanie sprawy. W odwecie Związek Radziecki zerwał stosunki dyplomatyczne z rządem polskim i oskarżył go o współpracę z Hitlerem. Brytyjczycy i Amerykanie zachowując bierność poparli właściwie działania Moskwy. Stalin uzyskał w ten sposób wolną rękę w tworzeniu struktur komunistycznej agentury w celu objęcia władzy w Polsce. W 1944 sfabrykowano dowody mające służyć oskarżeniu Niemców o tę zbrodnię. Mimo wysiłków sowieckich nie włączono tych pomówień do aktu oskarżenia w procesie Norymberskim. Władze PRL podtrzymywały sowiecką wersję wydarzeń aż do 1990. Mówienie prawdy o tych wydarzeniach kończyło się szykanami komunistycznej administracji, a czasami prześladowaniem przez SB. W 1992 Polska otrzymała kopię decyzji Ł. Berii o rozstrzelaniu 25 700 osób cywilnych i wojskowych pochodzenia polskiego.
|
Polska pod okupacją:
Rząd polski na emigracji i PSZ:
Działania wojenne w Europie:
Dyplomacja, konferencje:
|
Rząd polski na emigracji i Polskie Siły Zbrojne |
dodano: 5.02.2003 |
SIKORSKI Władysław Udał się do Francji, gdzie 28 IX 1939 objął dowództwo armii polskiej tworzonej we Francji. W dwa dni później desygnowany na premiera Rządu Rzeczpospolitej Polskiej na emigracji, w którym objął także tekę ministra spraw wojskowych. 7 XI 1939 mianowany Naczelnym Wodzem i Generalnym Inspektorem Sił Zbrojnych. W listopadzie 1939 powołał Związek Walki Zbrojnej. Po kapitulacji Francuzów walcząca wspólnie z nimi 84-tysięczna armia polska utraciła ok. 2/3 stanu osobowego. 5 VIII 1940 Sikorski podpisał umowę w sprawie odbudowy armii polskiej w Wielkiej Brytanii. Wiosną 1941 wyjechał do Stanów Zjednoczonych i Kanady w celu uzyskania pomocy materialnej i wojskowej. Po napaści Niemiec na ZSRR, 30 VII 1941 zawarł układ z rządem radzieckim normujący stosunki dwustronne i układ dodatkowy w sprawie utworzenia armii polskiej w ZSRR. Treść układu nie precyzująca przebiegu polskiej granicy wschodniej stała się przyczyną kryzysu rządowego i powstania silnej opozycji. Odkrycie grobów katyńskich doprowadziło 23 IV 1943 do całkowitego zerwania przez rząd radziecki napiętych już wcześniej stosunków dyplomatycznych z rządem polskim. Sikorski zginął w katastrofie lotniczej 4 VII 1943 w Gibraltarze, powracając z inspekcji wojsk na Środkowym Wschodzie. Przyczyn katastrofy nie wyjaśniono do chwili obecnej. Pochowany na cmentarzu polskich lotników w Newark, w Wielkiej Brytanii. Rząd Rzeczpospolitej Polskiej na emigracji, powołany we Francji 30 IX 1939 przez zaprzysiężonego w tym samym dniu na prezydenta W. Raczkiewicza. Przy mianowaniu prezydenta i powoływaniu rządu wykorzystano prerogatywy, jakie dawała Konstytucja kwietniowa. Urząd premiera otrzymał W. Sikorski, który równocześnie objął tekę ministra spraw wojskowych, a 7 XI 1939 przejął obowiązki Naczelnego Wodza i Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych po zrzeczeniu się tych stanowisk przez E. Rydza-Śmigłego. Poparcia rządowi udzieliło: Stronnictwo Ludowe, Stronnictwo Narodowe, Polska Partia Socjalistyczna i Stronnictwo Pracy. W skład rządu weszli: wicepremier S. Stroński, minister spraw zagranicznych A. Zaleski, minister skarbu A. Koc, minister opieki społecznej A. Stroński, ministrami bez tek zostali: J. Haller, S. Kot, A. Ładoś, M. Seyda i K. Sosnkowski. Do zadań rządu należało reprezentowanie Polski w stosunkach międzynarodowych, organizowanie wojska polskiego, utrzymywanie łączności z okupowanym krajem i tworzenie w nim ruchu oporu. Siedziba rządu znajdowała się w Paryżu, następnie w Angers i od kwietnia 1940 w Londynie. Najwcześniej uznany został przez Francję, w pierwszych dniach października przez USA i Wielką Brytanię. Neutralny stosunek do gabinetu Sikorskiego zachowały państwa europejskie nie będące w stanie wojny z Niemcami. Podobne stanowisko prezentował rząd włoski i przez pewien czas rządy przyszłych satelitów Niemiec: Rumunii, Węgier i Bułgarii. Przychylne stanowisko zajął Watykan, który ustanowił swego ambasadora w Angers już w styczniu 1940. Duże opory w Lidze Narodów napotykali przedstawiciele rządu ze strony ZSRR. Rząd od początku swej działalności większość wysiłków skierował na odbudowę armii. Od października 1939 działały komisje werbunkowe we Francji, w listopadzie tegoż roku podpisano porozumienie o polskiej flocie w Anglii. W styczniu 1940 zawarto umowę wojskową polsko-francuską. W maju 1940 Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie liczyły 84 tys. żołnierzy. Klęska Francji spowodowała utratę armii polskiej, co stało się przyczyną kryzysu rządowego. 5 VIII 1940 podpisano wojskową umowę polsko-brytyjską. Z inicjatywy rządu przystąpiono do tworzenia konspiracyjnej organizacji wojskowej na terenie okupowanego kraju - ZWZ (późniejsza AK) oraz organów władzy cywilnej - Delegatury Rządu na Kraj. Za łączność z krajem odpowiadał Komitet Ministrów do Spraw Kraju z generałem K. Sosnkowskim jako przewodniczącym. Niekorzystnie na sytuację rządu wpłynęło podpisanie, po agresji Niemiec na ZSRR, układu o pomocy wzajemnej i współpracy z rządem radzieckim (30 VII 1941). Brak w układzie punktu o niezmienności polskich granic z sierpnia 1939 zdecydował o wyrażeniu dezaprobaty dla premiera przez ministrów: Seydę, Sosnkowskiego i Zaleskiego, którzy ustąpili ze stanowisk. Układ przynosił jednak poprawę w traktowaniu obywateli polskich przez władze radzieckie i "amnestię" dla Polaków przebywających w więzieniach i łagrach, przede wszystkim zaś stwarzał możliwość utworzenia Armii Polskiej na Wschodzie. Sprawa polskiej granicy wschodniej stała się kartą przetargową w rozmowach W.L.S. Churchila i F.D. Roosevelta z J.W. Stalinem, który otrzymał od nich podczas konferencji w Teheranie w 1943 ostateczne potwierdzenie zgody na zatrzymanie zagrabionych w 1939 ziem polskich. 25 IV 1943 zostały zerwane stosunki polsko-radzieckie, a ich przyczyną było m.in. ujawnienie przez Niemców grobów katyńskich. Śmierć generała W. Sikorskiego w katastrofie gibraltarskiej 4 VII 1943 i powołanie nowego rządu z premierem S. Mikołajczykiem oznaczały dalsze osłabienie pozycji rządu polskiego. Próby nawiązania stosunków dyplomatycznych z ZSRR nie powiodły się ze względu na brak zgody ze strony polskiej na zmianę granicy polsko-radzieckiej. Po zakończonej niepowodzeniem próbie przejęcia władzy w kraju poprzez akcję Burza rząd premiera Mikołajczyka podał się do dymisji (24 XI 1944). Nowym premierem został T. Arciszewski (PPS). Na konferencji jałtańskiej (1945) zdecydowano o włączeniu wschodnich ziem Polski do ZSRR i powołaniu Tymczasowego Rządu Jedności Narodowej (TRJN) w oparciu o stworzony przez komunistów Rząd Tymczasowy. Powstanie TRJN z Stanisławem Mikołajczykiem jako wicepremierem i cofnięcie poparcia dla rządu w Londynie przez państwa zachodnie Po utworzeniu w Moskwie TRJN z udziałem S. Mikołajczyka - USA, Wielka Brytania i Francja cofnęły swe poparcie dla rządu w Londynie i wraz z ZSRR uznały TRJN (5 VII 1945). Decyzji jałtańskich nie przyjął do wiadomości rząd na emigracji i mimo cofnięcia uznania przez zachodnich sojuszników kontynuował swoją działalność. Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie podczas II wojny światowej, PSZ, oddziały wojska polskiego tworzone w krajach Europy Zachodniej po kampanii wrześniowej 1939 przez rząd polski na emigracji. Powstawały już od połowy września staraniem Polaków zamieszkałych we Francji. Po utworzeniu rządu polskiego we Francji z generałem W. Sikorskim jako premierem, opracowano w połowie października program przewidujący utworzenie na terenie Francji dwóch polskich korpusów piechoty, dywizji pancernej i 15-20 eskadr lotniczych. Polskie siły morskie działać miały z baz w Wielkiej Brytanii, gdzie już pierwszego dnia wojny dotarł dywizjon polskich niszczycieli. 7 XI 1939 premier W. Sikorski mianowany został Naczelnym Wodzem Wojska Polskiego. Utworzenie silnej armii stało się priorytetowym zadaniem rządu. Wodzowi Naczelnemu podlegał Sztab Naczelnego Wodza, Ministerstwo Spraw Wojskowych (od 1942 Ministerstwo Obrony Narodowej), Kierownictwo Marynarki Wojennej i Inspektorat Polskich Sił Powietrznych. Odbudowę armii planowano oprzeć na ochotniczym zaciągu spośród polskiej emigracji zarobkowej i żołnierzach kampanii wrześniowej, którym udało się przedostać do Francji. Formowanie oddziałów przeciągało się w czasie, głównie wskutek opóźnień w dostawach uzbrojenia i sprzętu przez stronę francuską. Nieprzerwany udział w walkach z Niemcami brała polska marynarka wojenna stacjonująca w Wielkiej Brytanii i piloci polscy walczący we Francji. Przedstawicielami armii lądowej, którzy podjęli walkę z Niemcami po klęsce wrześniowej, byli żołnierze Samodzielnej Brygady Podhalańskiej walczącej w bitwie o Narwik (28 V - 4 VI 1940). W "bitwie o Francję" wzięły udział: 1 dywizja grenadierów (16 165 żołnierzy, dowódca generał B. Duch) walczyła w Lotaryngii od 9 do 18 VI 1940. Została rozwiązana na rozkaz dowódcy 21 VI 1940, żołnierze w rozproszeniu przebijali się do południowej Francji. 2 dywizja strzelców pieszych (15 830 żołnierzy, dowódca generał B. Prugar-Ketling) walczyła w Alzacji, prowadząc szczególnie ciężkie boje w dniach 17-19 VI 1940. Pozbawiona możliwości kontynuowania walki, okrążona przez Niemców, wycofała się na terytorium Szwajcarii, gdzie została internowana. 10 Brygada Pancerna (1079 żołnierzy, dowódca generał S. Maczek) walczyła w Szampanii i Burgundii. Ewakuowana z Narwiku Samodzielna Brygada Strzelców Podhalańskich (SBSP) zdążyła powrócić na ostatnie dni kampanii francuskiej. 136 polskich pilotów zestrzeliło 52 samoloty nieprzyjacielskie przy stratach własnych 26 pilotów. Bezpośredni udział w obronie Francji wzięło 55 tys. żołnierzy polskich. Po klęsce do Wielkiej Brytanii udało się ewakuować zaledwie 20,5 tys. żołnierzy. Pochodzący z polskiej emigracji zarobkowej żołnierze powrócili do swych domów na terenie Francji, ponad 16 tys. trafiło do niewoli niemieckiej, 13 tys. internowano, pojedynczy żołnierze przedzierali się przez południową Francję, Hiszpanię i Portugalię do Wielkiej Brytanii. Jedynie formowana w Syrii Brygada Strzelców Karpackich po kapitulacji Francji przedostała się do brytyjskiej Palestyny (4038 żołnierzy, dowódca generał S. Kopański). Rząd Sikorskiego przeniósł się do Londynu, gdzie na podstawie umowy wojskowej polsko-brytyjskiej z 5 VIII 1940 przystąpił po raz kolejny do odbudowy polskich sił zbrojnych. W pierwszym okresie zwracano uwagę na tworzenie polskiego lotnictwa i marynarki, a wobec bezpośredniego zagrożenia niemiecką inwazją przystąpiono do organizacji sił lądowych. Zasadniczą przeszkodą w tworzeniu polskich sił zbrojnych na Wyspach Brytyjskich był brak bazy rekrutacji żołnierzy. Akcje werbunkowe w USA prowadzone z udziałem W. Sikorskiego oraz generała J. Hallera i I.J. Paderewskiego doprowadziły do pozyskania zaledwie 2600 ochotników. Sformowany wówczas Pierwszy Korpus Polski w Szkocji składał się z dwóch rozwiniętych brygad strzeleckich i kilku brygad skadrowanych, odpowiadających sile batalionu piechoty. Korpus otrzymał zadanie obrony 200 km wybrzeża na wypadek inwazji niemieckiej. Osamotnionej w walce Wielkiej Brytanii pomagało polskie lotnictwo i polska marynarka, odnosząc znaczące sukcesy w bitwie o Anglię i w bitwie o Atlantyk. 1941 Samodzielna Brygada Strzelców Karpackich generała S. Kopańskiego wzięła udział w czteromiesięcznych walkach o utrzymanie Tobruku, następnie w przełamaniu pozycji włoskich pod El Ghazala. Przeformowana, po uzupełnieniu żołnierzami z ZSRR, rozwinęła się w 3 Dywizję Strzelców Karpackich. Możliwości mobilizacyjne wojska polskiego na Zachodzie uległy wyraźnej poprawie dopiero po ewakuacji Armii Polskiej generała W. Andersa ze Związku Radzieckiego na Bliski Wschód. Część żołnierzy ewakuowanych z ZSRR wykorzystano do uzupełnienia Pierwszego Korpusu Polskiego w Szkocji, zwłaszcza 1 Dywizji Pancernej i Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Pozostała część utworzyła Armię Polską na Wschodzie. W lipcu i sierpniu 1943 z Armii Polskiej na Wschodzie utworzono Drugi Korpus Polski, w skład którego weszła także 3 Dywizja Strzelców Karpackich. 50-tysięczny Korpus przerzucono na przełomie 1943 i 1944 do Włoch, gdzie w składzie 8 Armii brytyjskiej otrzymał zadanie natarcia w kierunku na Rzym. Odniósł świetne zwycięstwo pod Monte Cassino, zdobył Ankonę, przełamał obronę na tzw. Linii Gotów i zdobył Bolonię. Po inwazji sprzymierzonych we Francji 1 Dywizja Pancerna generała S. Maczka rozpoczęła swe walki od świetnego zwycięstwa pod Falaise. Polscy pancerni wyzwolili znaczne obszary Francji, Holandii i Belgii, kończąc szlak bojowy w niemieckim Wilhelmshaven. We wrześniu 1944 w operacji powietrzno-desantowej Market Garden użyto polskiej Samodzielnej Brygady Spadochronowej. Brygada stoczyła ciężki bój pod Arnhem i Driel tracąc 25% stanu osobowego z ogólnej liczby 2000 żołnierzy. Aktywne przez cały okres działań lotnictwo polskie na Zachodzie, liczące w 1944 czternaście dywizjonów, brało udział w nalotach na Niemcy i tereny okupowane, w obronie Anglii przed niemieckimi pociskami V-1, w zwalczaniu okrętów wojennych nieprzyjaciela. Ogółem w czasie wojny lotnictwo polskie na Zachodzie wykonało ok. 80 tys. lotów bojowych, zestrzeliło i uszkodziło ok. 1000 samolotów nieprzyjaciela, strąciło 190 bomb latających (V-1), zrzuciło ok. 14 tys. t bomb oraz ok. 1500 t min, zniszczyło kilka tys. pojazdów mechanicznych, lokomotyw i wagonów kolejowych oraz zatopiło lub uszkodziło ok. 200 okrętów wojennych i in. jednostek pływających nieprzyjaciela. Straty własne: 1803 lotników poległych w walkach i w czasie ćwiczeń, 1948 rannych i 445 zaginionych. Okręty polskiej marynarki wojennej walczyły na Oceanie Atlantyckim, na Morzu Północnym, Norweskim i Śródziemnym. Prowadziły walki z okrętami i lotnictwem wroga, eskortowały konwoje do USA, Kanady i ZSRR. Brały udział w operacjach inwazyjnych sprzymierzonych. W 1162 akcjach bojowych przebyły 1200 tys. mil morskich, brały udział w 787 konwojach, zatopiły 19 i uszkodziły 23 okręty wojenne, zatopiły 39 statków handlowych, zestrzeliły 20 samolotów. Straty własne: 7 zatopionych i 8 uszkodzonych okrętów. Pod koniec wojny stan PSZ wynosił 194,5 tys. żołnierzy, doskonale uzbrojonych i wyposażonych. Po zakończeniu działań wojennych żołnierze pełnili służbę okupacyjną w Niemczech i we Włoszech, następnie przechodzili demobilizację, pozostając w Polskim Korpusie Przysposobienia i Rozmieszczenia (1949-1950). Po śmierci W. Sikorskiego funkcję Naczelnego Wodza PSZ objął generał K. Sosnkowski (lipiec 1943-wrzesień 1944), następnie od października 1944 generał T. Komorowski (faktycznie przebywał w niewoli niemieckiej). Nadto obowiązki Naczelnego Wodza pełnił w okresie od lutego do czerwca 1945 generał W. Anders. Pierwszy Korpus Polski, PKP, związek taktyczny Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie, utworzony rozkazem Naczelnego Wodza W. Sikorskiego z dnia 28 IX 1940. Liczył 3498 oficerów i 10 884 żołnierzy. W związku ze spodziewaną inwazją niemiecką otrzymał za zadanie obronę 200-kilometrowego odcinka wybrzeża od Firth of Forth do Montrose w Szkocji. W skład PKP wchodziły: 1 i 2 brygada strzelców oraz 3, 4, 5, 7, 8 kadrowe brygady strzelców. 3 XI 1940 2 brygadę strzelców przemianowano na 10 Brygadę Kawalerii Pancernej, która dała początek utworzonej w 1942 Pierwszej Dywizji Pancernej (1 DPanc). Rozkazem z dnia 9 X 1941 4 brygadę strzelców przemianowano na Pierwszą Samodzielną Brygadę Spadochronową (1 SBS), która wg założeń polskich miała zostać użyta do wsparcia powszechnego powstania zbrojnego w Polsce. Pierwsza Dywizja Pancerna, 1 DP, jednostka armii polskiej w Wielkiej Brytanii, organizowana od 1942 w Szkocji. Twórcą i dowódcą 1 DP był generał S. Maczek dowodzący wcześniej 10 Brygadą Pancerno-Motorową w Polsce i we Francji. Z 10 Brygady Pancerno-Motorowej pochodziła znaczna część kadry oficerskiej. 1 DP liczyła prawie 16 tys. żołnierzy, w jej skład wchodziły: 10 Brygada Kawalerii Pancernej, 3 Brygada Strzelców Zmotoryzowanych, 10 Pułk Strzelców Konnych, 7 i 2 Pułk Artylerii Motorowej, pułk artylerii polowej, pułk artylerii przeciwpancernej i mniejsze pododdziały innych rodzajów wojsk. Przerzucona w ostatnich dniach lipca 1944 do Normandii, walczyła w składzie 1 Armii Kanadyjskiej do końca wojny. Wejście do walki zaznaczyła zwycięstwem w bitwie pod Falaise (7-22 VIII 1944), gdzie Polacy wzięli do niewoli prawie 6000 Niemców, niszcząc 70 czołgów, 500 samochodów i ponad 100 dział. Po zwycięskiej bitwie prowadziła pościg za wycofującym się nieprzyjacielem na osi Rouen-Gandawa. Wyzwoliła wiele miast w Belgii, m.in.: Thielt, Ypres, Axel, nie pozwalając Niemcom na zorganizowanie skutecznej obrony. Odegrała zasadniczą rolę w wyzwoleniu Gandawy. Po zdobyciu ujścia Skaldy, pancerni wyzwolili holenderską Bredę (29 października) i zdobyli umocniony rejon u ujścia Mozy. W kwietniu 1945 1 DP wkroczyła na teren Rzeszy pomiędzy Ems i Wezerą. Szlak bojowy zakończyła w Wilhelmshaven, zajmując bez walki w dniu 6 V 1945 nie bronione już miasto. Brygada Strzelców Podhalańskich, utworzona we Francji na początku 1940. Liczyła 5 tys. żołnierzy. Dowódcą był generał Z. Bohusz-Szyszko. Wzięła udział w bitwie o Narwik w Norwegii (1940). Następnie walczyła w kampanii francusko-niemieckiej na terenie Bretanii. Rozbita, część żołnierzy przedostała się do Wielkiej Brytanii, Egiptu, inni znaleźli się we francuskim ruchu oporu.
|
Polska pod okupacją:
Rząd polski na emigracji i PSZ:
Działania wojenne w Europie:
Dyplomacja, konferencje:
|
Działania wojenne w Europie |
dodano: 5.02.2003 |
Gotów Linia, Goten-Stellung, zbudowany w latach 1943-1944 we Włoszech, system niemieckich fortyfikacji, biegnący wzdłuż rzeki Foglia, grzbietem Apeninu Toskańskiego do Massy nad Morzem Liguryjskim. W okresie sierpień-grudzień 1944 obiekt walk toczonych z Niemcami przez wojska sprzymierzonych, z udziałem 2 Korpusu polskiego. Główne siły 8 Armii wojsk alianckich na początku sierpnia miały się przegrupować w rejon Pesaro i 25 sierpnia 1944 przejść do natarcia z zadaniem przełamania Gotów Linii 2 Korpus przystąpił do natarcia 9 sierpnia 1944, następnego dnia przełamał opór niemiecki na grzbiecie między rzeką Misa i Cesena i zetknął się z dobrze przygotowaną obroną niemiecką na przedpolu rzeki Metauro. W dniach 18-22 sierpnia 1944 toczył walki o przełamanie pozycji Metauro walcząc z 278 niemiecką Dywizją Pancerną i spowodował wycofanie się Niemców na północny brzeg rzeki Metauro. 25 sierpnia 1944 do bitwy wprowadzone zostały 5 Korpus brytyjski i 1 Korpus kanadyjski, z zadaniem zdobycia obszaru między rzekami Metauro i Foglia. W kierunku na Pesaro i Cattolica atakowali Polacy, na Rimini - 1 Korpus kanadyjski, a na zachód od nich 5 Korpus brytyjski. Do 30 sierpnia 1944 nacierający w środku ugrupowania 8 Armii Kanadyjczycy przez zaskoczenie włamali się w poprzedni skraj głównego pasa obrony Gotów Linii. Wykorzystując ich powodzenie 3 Dywizja Strzelców Karpackich zaatakowała 1 września 1944 pozycje niemieckie, w natarciu tym 1 brygada zajęła miasto Cattolica, rozbijając większość niemieckiego 1 pułku spadochronowego. Zwycięstwem tym 2 Korpus polski zakończył blisko trzymiesięczną operację nad Adriatykiem i zgodnie z planem przeszedł do odwodu armii, by 10 października 1944 ponownie uczestniczyć w walkach (góry Apenin Emiliański). Straty niemieckie: ok. 3 tys. zabitych i 4 tys. jeńców, straty 2 Korpusu polskiego w walkach sierpniowych: 257 poległych, 1088 rannych i 13 zaginionych. Po zamachu na Hitlera (22 lipca 1944) nastąpiły masowe aresztowania i śmierć wielu wyższych oficerów Wehrmachtu (m.in. feldmarszałek E. Rommel). Oddziały te dokonywały masowych zbrodni. Białoruska operacja, kryptonim Bagration. Całokształt operacji zaczepnych przeprowadzonych w okresie od czerwca do lipca 1944 przez wojska 1 Frontu Nadbałtyckiego i 1, 2 i 3 Frontu Białoruskiego przeciwko niemieckiej grupie Armii "Środek". Wojska radzieckie przełamały na całej linii obronę niemiecką i wyzwoliły Białoruś, część Łotwy, Litwy i tereny Polski po Wisłę. W walkach brała udział 1 Armia Wojska Polskiego, która walczyła w składzie 1 Frontu Białoruskiego. Wiślańsko-odrzańska operacja 1945, działania zaczepne wojsk radzieckich prowadzone od stycznia do marca 1945 siłami 1 Frontu Białoruskiego i 1 Frontu Ukraińskiego z udziałem 1 i 2 Armii Wojska Polskiego i polskiego 1 Korpusu Pancernego. Na całość działań składały się dwie operacje zaczepne: warszawsko-poznańska prowadzona przez 1 Front Białoruski i sandomiersko-śląska - 1 Frontu Ukraińskiego. Wojska 1 Frontu Ukraińskiego rozpoczęły ofensywę 12 stycznia z przyczółka sandomierskiego i w ciągu 6 dni przełamały obronę niemiecką na froncie o szerokości 250 km i głębokości od 120 do 150 km. Pod koniec stycznia podeszły na przedpola Wrocławia i rozpoczęły forsowanie Odry. Wojska 1 Frontu Białoruskiego rozpoczęły natarcie 14 stycznia z przyczółka warecko-magnuszewskiego i w ciągu dwóch dni przełamały obronę niemiecką. 22 stycznia okrążyły Poznań, 30 stycznia przełamały Międzyrzecki Rejon Umocniony i do 2 lutego sforsowały Odrę w rejonie Kostrzynia, gdzie utworzyły przyczółek o szerokości 12 km i głębokości 3 km. Wobec zagrożenia prawego skrzydła 1 Frontu Białoruskiego, konieczne stało się przeprowadzenie w lutym i marcu operacji pomorskiej przez siły 1 i 2 Frontu Białoruskiego, celem rozbicia niemieckiej Grupy Armii Wisła i opanowania Pomorza Zachodniego oraz Pomorza Gdańskiego. Przeprowadzenie wiślańsko-odrzańskiej operacji stworzyło warunki do przeprowadzenia operacji berlińskiej. Powstanie słowackie, zbrojny zryw narodu słowackiego przeciwko okupacyjnym wojskom niemieckim i rodzimemu reżimowi faszystowskiemu. Przygotowane i kierowane przez Słowacką Radę Narodową (zdominowaną przez komunistów), wybuchło 29 VIII 1944 w rejonie Bańskiej Bystrzycy i objęło obszar środkowej Słowacji. Słowacka Rada Narodowa ogłosiła deklarację wzywającą do walki przeciwko władzy prezydenta J. Tisy i jego Słowackiej Partii Ludowej, proklamowała Republikę Czechosłowacką jako państwo suwerenne dwóch równoprawnych narodów. Krwawe walki toczyły się przez dwa miesiące, pod koniec października 1944 w wyniku przewagi wojsk niemieckich powstańcy wycofali się w góry (27 października padła Bańska Bystrzyca), gdzie przetrwali do ofensywy Armii Czerwonej. Siłę zbrojną powstania stanowiło ok. 20 tys. partyzantów i ok. 60 tys. żołnierzy regularnych wojsk słowackich, które przeszły na stronę powstania. Berlińska operacja, łużycka operacja, całokształt działań operacyjnych wojsk radzieckich przeciwko zgrupowaniom wojsk niemieckich broniących Berlina. Brały w niej udział wojska 1 Frontu Białoruskiego, a w jego składzie 1 Armia Wojska Polskiego, 2 Frontu Białoruskiego oraz 1 Frontu Ukraińskiego, w skład którego wchodziła 2 Armia Wojska Polskiego i polski Korpus Pancerny. W wyniku działań zaczepnych, w dniach od 16 do 25 IV 1945, przełamano obronę niemiecką na linii Odry i Nysy, okrążając zgrupowanie wojsk 4 i 9 armii niemieckiej, w sile około 1 mln żołnierzy. Wojska radzieckie dotarły do Łaby na odcinku Torgau-Riesa. Przypuszczono bezpośredni szturm na Berlin, który został zdobyty w dniu 2 V 1945. Operacja ta przyspieszyła bezwarunkową kapitulację III Rzeszy. Niepowodzeniem aliantów zakończyła się próba opanowania przepraw na Renie (bitwa pod Arnhem 17-26 września 1944 z udziałem I Brygady Spadochronowej generała S. Sosabowskiego), która miała przyspieszyć zajęcie załębia Ruhry. Sukcesem wojsk niemieckich była kontrofensywa w Ardenach 16-31 grudnia 1944, zatrzymana jednak przez aliantów. Wiosną 1945 załamały się ostatnie linie obronne wojsk niemieckich. Na froncie wschodnim Armia Czerwona przeszła do realizacji operacji berlińskiej i operacji wiedeńskiej (16 marca - 15 kwietnia), co pozwoliło zająć terytorium Austrii, zachodnich Węgier, a także Bratysławę (4 kwietnia). Likwidowano jednocześnie ośrodki oporu niemieckiego w Prusach Wschodnich i Pomorzu Zachodnim. Na froncie zachodnim przekroczono Linię Zygfryda i osiągnięto lewy brzeg Renu, kierując natarcie na Bremę, Hamburg i Lubekę, następnie w kierunku Saksonii i Czech. Na froncie południowym rozpoczęto działania w środkowej części Półwyspu Apenińskiego (21 kwietnia zajęto Bolonię). Po przekazaniu władzy admirałowi K. Dönitzowi, A. Hitler popełnił samobójstwo (30 kwietnia 1945). 2 maja 1945 dowódca obrony Berlina, generał H. Weidling, zdecydował o poddaniu miasta Armii Czerwonej, tego samego dnia poddały się resztki armii niemieckiej w północnych Włoszech. 7 maja 1945 w kwaterze głównej Alianckich Sił Ekspedycyjnych generała D. Eisenhowera w Reims, generał A. Jodl podpisał akt bezwarunkowej kapitulacji III Rzeszy Niemieckiej, ze strony alianckiej akt podpisał generał B. Smith. Postanowienia aktu weszły oficjalnie w życie 8 maja 1945, od godziny 23.01. Mimo obecności w Reims przedstawiciela wojskowego ZSRR, akt kapitulacyjny powtórzono w kwaterze dowództwa radzieckiego w Karlshorst 8 maja 1945, gdzie ze strony niemieckiej podpisał go feldmarszałek W. Keitel, alianckiej: marszałek G. Żukow (ZSRR), marszałek A. Tedder (USA), generał C. Spaatz (Wielka Brytania) i generał J. de Lattre de Tassigny (Francja). W momencie kapitulacji III Rzeszy Niemieckiej, jej wojska stacjonowały jeszcze w części Chorwacji i Holandii, w Danii i Norwegii. 11 maja 1945 skapitulowało zgrupowanie wojsk niemieckich marszałka F. Schörnera w zachodnich Czechach (9 maja Armia Czerwona zajęła Pragę). Nowe władze w okupowanych Niemczech ukonstytuowały się na podstawie ustaleń Europejskiej Komisji Doradczej z 12 września 1944 (pracującej w oparciu o deklaracje ministrów spraw zagranicznych USA, ZSRR i Wielkiej Brytanii z 30 października 1943), która realizowała plan podziału Niemiec na strefy okupacyjne (Jałtańska konferencja). Dalsze rozstrzygnięcia kwestii niemieckich zapadły podczas rokowań w Poczdamie.
|
Polska pod okupacją:
Rząd polski na emigracji i PSZ: |
Działania wojenne na Pacyfiku |
dodano: 5.02.2003 |
Pearl Harbor - bitwa (1941), atak powietrzny Japonii na bazę marynarki wojennej USA na wyspie Oahu na Hawajach, co zapoczątkowało wojnę japońsko-amerykańską. Plan akcji opracowany został przez sztab admirała I. Yamamoto i polegał na ataku bez wypowiedzenia wojny. Jego realizację przewidziano na dzień 7 XII 1941, a sygnałem było hasło Tora-Tora-Tora (po japońsku - tygrys). Do operacji wyznaczono siły pod dowództwem wiceadmirała Ch. Nagumo. Wyszły one w morze 26 XI 1941 i pozycję 275 mil na północ od wyspy Oahu zajęły o świcie 7 grudnia. Do ataku ruszyło 40 samolotów torpedowych, 104 bombowce, 45 myśliwców. 50 myśliwców krążyło nad ugrupowaniem jako osłona przed atakiem lotnictwa amerykańskiego. W sumie na pokładzie lotniskowców znajdowało się ok. 350 samolotów. W porcie Pearl Harbor na stosunkowo niewielkiej przestrzeni znajdowało się 70 okrętów, nie było lotniskowców, które wyszły z portu 9 dni wcześniej z transportem samolotów na wyspę Wake i Midway. Na Oahu znajdowało się także 387 samolotów. Dowódcą amerykańskich sił na Pacyfiku był admirał H.E. Kimmel. Japońskie samoloty w pierwszej fazie dotarły nad cel ok. godziny ósmej i wykonały zadanie, drugie uderzenie nastąpiło nieco później. Cała akcja zakończyła się o dziesiątej rano. W wyniku ataku straty amerykańskie wyniosły: 7 pancerników, zatopionych lub poważnie uszkodzonych, oraz 11 mniejszych jednostek i 188 samolotów. Zabitych i rannych zostało 3581 żołnierzy. Japończycy stracili 29 samolotów, 6 łodzi podwodnych (w tym 5 miniaturowych) oraz 50 ludzi. Przyczyną klęski i zaskoczenia był m.in. termin operacji (niedziela). Amerykanie nie dopełnili podstawowych wymogów bezpieczeństwa: nie istniała sieć posterunków obserwacyjnych, nie działało rozpoznanie radiolokacyjne, okręty były pozbawione sieci przeciwtorpedowych. W chwili ataku żadne działo przeciwlotnicze nie było gotowe do użycia. Zaskoczenie jest dziwne tym bardziej, że Amerykanie złamali słynny japoński "purpurowy kod" jeszcze w 1940 (kryptolog W. Friedman). Klęska okazała się chwilowym, choć dotkliwym niepowodzeniem. Pozwoliła Japończykom zachować inicjatywę strategiczną przez następne pół roku. Na Pacyfiku wojna rozpoczęła się 7 grudnia 1941 japońskim atakiem na bazę morską USA Pearl Harbor, który spowodował przystąpienie Stanów Zjednoczonych do wojny z państwami Osi (11 grudnia 1941). Do połowy 1942 Japonia zajęła m.in. Hongkong, Filipiny, Malaje, Holenderskie Indie Wschodnie, Birmę, część wysp Melanezji i Mikronezji oraz Aleuty. Klęska w bitwie pod Midway (3-5 czerwca 1942) zahamowała dalszą japońską ekspansję i zakończyła okres przewagi cesarskiej armii w wojnie na Pacyfiku. Japonia przeszła do defensywy, próbując ustabilizować swoją pozycję na okupowanych terenach. Po bitwach o Guadalcanal (7 sierpnia 1942-8 lutego 1943), alianci przeszli do działań kontrofensywnych. W latach 1942-1944 odebrali Japonii większość zdobyczy z poprzedniego okresu walk na Oceanie Spokojnym. Od 10 października 1944 do 15 sierpnia 1945 trwały walki o Filipiny. Klęska Japonii w bitwie morsko-powietrznej koło Leyte (23-26 października 1944) wyłączyła całkowicie cesarską flotę z działań bojowych. W pobliżu wyspy Leyte miała miejsce największa bitwa morska II wojny światowej, stoczona w dniach 23-26 X 1944 pomiędzy flotą amerykańską i japońską. 18 X 1944 flota japońska otrzymała rozkaz zniszczenia floty amerykańskiej oraz amerykańskich sił desantowych. Czterodniowa bitwa stoczona w trzech rejonach zakończyła się klęską Japończyków, którzy stracili m.in. 4 lotniskowce, 3 okręty liniowe, 10 krążowników i 9 niszczycieli. Amerykanie stracili 3 lekkie lotniskowce i 3 niszczyciele. Klęska ta oznaczała praktycznie kres japońskiej floty wojennej. Główną przyczyną porażki była zdecydowana przewaga Amerykanów w powietrzu. Inwazja przebiegła później bez większych przeszkód, a wyspa Leyte została zdobyta w grudniu 1944. Do sierpnia 1945 zakończyła się aliancka ofensywa w Birmie. Po zdobyciu wysp Iwo-jima (9 lutego-17 marca 1945) i Okinawy (1-22 kwietnia 1945) Amerykanie rozpoczęli ofensywę powietrzną przeciwko strategicznym punktom Wysp Japońskich, której apogeum było zrzucenie bomb atomowych na Hiroszimę (6 sierpnia 1945) i Nagasaki (9 sierpnia 1945). Od 8 sierpnia do wojny przeciwko cesarskiej Japonii przystąpił ZSRR. Do 20 sierpnia Armia Czerwona rozbiła japońską armię kwantuńską, opanowała Mandżurię, Koreę, południowy Sachalin i Kuryle. Akt kapitulacji Po zrzuceniu bomby atomowej na Hiroszimę i Nagasaki władze japońskie podjęły decyzję o kapitulacji. 8 VIII 1945 rząd radziecki wypowiedział wojnę Japonii. Zajął Mandżurię, Sachalin, Kuryle i północną Koreę. 2 IX w Zatoce Tokijskiej na okręcie Missouri przedstawiciele Japonii podpisali akt bezwarunkowej kapitulacji. |
Polska pod okupacją:
Rząd polski na emigracji i PSZ: |
Dyplomacja, konferencje |
dodano: 5.02.2003 |
Moskiewska konferencja 1943, spotkanie ministrów spraw zagranicznych ZSRR (W. Mołotow), USA (C. Hull) i Wielkiej Brytanii (A. Eden), które odbyło się w Moskwie w dniach 19-30 października 1943. Uchwalono tam 4 deklaracje: 1) w sprawie powszechnego bezpieczeństwa, która potwierdzała gotowość prowadzenia wojny w celu osiągnięcia bezwarunkowej kapitulacji państw osi, oraz utworzenia po wojnie międzynarodowej organizacji dla utrzymania pokoju i bezpieczeństwa, 2) w sprawie Włoch - ustalono zasady polityki wobec tego państwa po wojnie i wprowadzenia tam demokracji, 3) w sprawie Austrii - o odbudowie suwerennej i demokratycznej Austrii, 4) w sprawie ukarania nazistowskich zbrodniarzy wojennych. Powołano też wtedy Europejską Komisję Doradczą z siedzibą w Londynie, której celem było przygotowanie zaleceń dla rządów Wielkiej Trójki w sprawie pokoju w Europie. Dyskutowano też o innych kwestiach, co do których nie podjęto decyzji, np. w sprawie podziału Niemiec, nawiązania stosunków dyplomatycznych polsko-sowieckich, utworzenia na Zachodzie II frontu. Spotkanie moskiewskie było przygotowaniem do konferencji teherańskiej. Teherańska konferencja 1943, pierwsze spotkanie przywódców 3 mocarstw walczących w czasie II wojny światowej z III Rzeszą, tzw. Wielkiej Trójki: F.D. Roosevelta (USA), W.L. Churchilla (Wielka Brytania) i J.W. Stalina (ZSRR) w Teheranie, w dniach od 28 listopada do 1 grudnia 1943. Spotkanie zostało przygotowane na konferencji moskiewskiej (19-30 października 1943) przez ministrów spraw zagranicznych tych państw. Na konferencji teherańskiej ustalono plan otwarcia drugiego frontu w maju 1944 w Normandii. 3 mocarstwa wyraziły poparcie dla utrzymania całkowitej niezawisłości i integralności terytorialnej Iranu. Uzgodniono zasięg radzieckiej strefy wpływów w Europie Wschodniej i Środkowej (ustalając m.in., że granica Polski będzie biegła wzdłuż tzw. linii Curzona). Podjęto decyzję o zorganizowaniu pomocy dla partyzantów w Jugosławii. Wielka Trójka wyraziła również potrzebę powołania do życia międzynarodowej organizacji pokojowej - późniejszej ONZ, której celem byłoby dążenie do powojennej współpracy wszystkich krajów. Jałtańska konferencja (zwana też konferencją krymską), obradowała w dniach 4-11 II 1945 z udziałem szefów trzech mocarstw: J. Stalina, reprezentującego Związek Radziecki, F.D. Roosevelta prezydenta USA i W. Churchilla premiera Wielkiej Brytanii. Podjęto tam decyzje w sprawach: współpracy w celu militarnego pokonania Niemiec i wymuszenia na nich bezwarunkowej kapitulacji, dalszej współpracy w celu pokonania państw osi, utworzenia nowej organizacji międzynarodowej, a także polityki wobec spraw niemieckich i państw wyzwolonych spod niemieckiej okupacji. Zdecydowano o okupacji Niemiec i podziale na cztery strefy okupacyjne (dołączono francuską). Ustalono m.in. sprawy reparacji wojennych, demilitaryzacji, demokratyzacji i denazyfikacji. Niemcy miały zapłacić odszkodowania wojenne m.in. w formie jednorazowej konfiskaty majątku narodowego. Związek Radziecki zobowiązał się do przystąpienia do wojny przeciw Japonii w 2-3 miesiące po zakończeniu wojny w Europie w zamian za koncesje na Dalekim Wschodzie (Wyspy Kurylskie, okupacja Korei). Ustalono termin i miejsce (25 IV 1945, San Francisco) zwołania konferencji założycielskiej Narodów Zjednoczonych (m.in z udziałem radzieckich republik Ukrainy i Białorusi). W sprawie Polski wytyczono granicę wschodnią wzdłuż tzw. linii Curzona, poparto przyrost terytorialny Polski na Zachodzie, dokonano uzgodnień w sprawie reorganizacji Rządu Tymczasowego. W sprawie Jugosławii "zalecono" natychmiastowe utworzenie wspólnego rządu, złożonego z popieranego przez Moskwę Jugosłowiańskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (J. Tito) i rządu emigracyjnego w Londynie I. Šubašicia. Poczdamska konferencja 17 VII-2 VIII 1945, konferencja berlińska, konferencja z udziałem przywódców mocarstw sojuszniczych w II wojnie światowej, tzw. Wielkiej Trójki, w składzie: USA - H. Truman, Wielka Brytania - W.L.S. Churchill (od 28 lipca C. Attlee), ZSRR - J.W. Stalin. Celem konferencji było ustalenie trybu likwidacji skutków II wojny światowej, losów Niemiec, opracowanie traktatów pokojowych i zasad organizacji powojennego świata. Konferencja poczdamska uzgodniła podział Berlina na 4 sektory okupacyjne: amerykański, brytyjski, francuski, radziecki. Określono cele okupacji Niemiec nazywając je skrótowo mianem "czterech d": demilitaryzacji, denazyfikacji, demokratyzacji, dekartelizacji. Konferencja poczdamska ustaliła ukaranie zbrodniarzy hitlerowskich, przyjęła radziecki program w kwestiach wschodnich granic Niemiec. Po konsultacji z delegacją polską w składzie: B. Bierut, S. Grabski, S. Mikołajczyk, E. Osóbka-Morawski, M. Rola-Żymierski, W. Rzymowski, wytyczono zachodnią granicę Polski na Odrze i Nysie Łużyckiej. Obok Szczecina Polsce przyznano Gdańsk i południowo-zachodnią część Prus Wschodnich, pozostałą część z Królewcem przyznano ZSRR. Podjęto decyzje w sprawie wysiedlenia Niemców z Polski, Czechosłowacji i Węgier. Sojusznicy zwycięskiej koalicji antyhitlerowskiej uzgodnili sprawę reparacji i odszkodowań wojennych, które miały zostać wyegzekwowane od Niemiec. Na wniosek Stalina Polskę wyłączono z bezpośredniego udziału w spłatach. W późniejszym czasie ZSRR miał przyznać Polsce 15% swojej części odszkodowań. Postanowienia konferencji poczdamskiej stały się podstawą powojennego układu sił na kontynencie i podziału Europy na dwa rywalizujące ze sobą bloki. Osobna deklaracja, wydana 25 lipca przez delegacje USA, Chin i Wielkiej Brytanii, wzywała Japonię do bezwzględnej kapitulacji i ustalała zasady jej demokratyzacji i demilitaryzacji. ONZ W czasie trwania II wojny światowej doszło do kolejnych spotkań Wielkiej Trójki (USA, Wielkiej Brytanii, ZSRR), podczas których ustalono, bazując na Karcie Atlantyckiej z 14 VIII 1941, że istnieje potrzeba powołania powszechnej organizacji w celu pokojowego rozwiązywania konfliktów. Zasady Karty Atlantyckiej uznane zostały w Deklaracji Narodów Zjednoczonych podpisanej 1 I 1942 przez 26 państw. Atlantycka Karta, porozumienie zawarte pomiędzy USA i Wielką Brytanią, podpisane 14 VIII 1941 na pokładzie pancernika Prince of Wales na Atlantyku (stąd nazwa) przez F.D. Roosvelta i W.S. Churchilla. Dotyczyła powojennych stosunków międzynarodowych oraz polityki obu państw (rezygnacja z podboju obcych terytoriów, prawo każdego narodu do suwerenności, współpraca wszystkich państw na równych prawach, nieużywanie siły w stosunkach międzynarodowych). Do Karty Atlantyckiej przyłączyło się ogółem 47 państw sygnatariuszy Kolejne etapy tworzenia organizacji to konferencje: moskiewska, teherańska, w Dumbarton Oaks, w Jałcie oraz założycielska w San Francisco. Konferencja w San Francisco, będąca ostatnim etapem tworzenia ONZ, rozpoczęła się 25 IV 1945 i zakończyła po dwóch miesiącach obrad podpisaniem 26 czerwca Karty Narodów Zjednoczonych. Brało w niej udział 50 delegacji państw będących jej założycielami, 51 państwem-założycielem była Polska, która nie wzięła udziału w konferencji (podpisała Kartę Narodów Zjednoczonych 15 X 1945, a dokumenty ratyfikacyjne złożyła po 11 dniach). Lend-Lease Act, specjalna amerykańska pożyczka wojskowa udzielona państwom sprzymierzonym na mocy ustawy Kongresu USA z 11 III 1941. Upoważniała ona prezydenta do sprzedaży, wynajmu, dzierżawy i pożyczki materiałów wojennych i sprzętu państwom, dla których pomoc uzna on za żywotny interes obronny USA. Państwa, które otrzymywały pomoc w ramach tego aktu, zawierały ze Stanami Zjednoczonymi dwustronne porozumienia. Pierwsze zawarły Wielka Brytania i Chiny. Długi za materiały, które w czasie działań wojennych zostały zniszczone lub stracone, podlegały umorzeniu, a resztę spłacano po wojnie w formie długoterminowych kredytów. Układ ten podpisał 1 VII 1942 w Waszyngtonie Rząd Polski w Londynie (Rząd emigracyjny). Ogólna suma dostaw dla wszystkich państw do 1945 wyniosła 50,6 mld $, z czego skorzystały 42 państwa, m.in. Wielka Brytania 30 mld, Związek Sowiecki 11 mld, Wielka Brytania otrzymała m.in. 25 tys. czołgów i 50 tys. samolotów, a Związek Sowiecki 11 tys. czołgów i 18 tys. samolotów i - szczególnie ważną - pomoc żywnościową w wysokości 4,5 mln t. Po kilkaset mln dolarów otrzymały: Australia, Francja, Polska, Nowa Zelandia, państwa Afryki i Bliskiego Wschodu. Negocjacje w sprawie spłaty zaciągniętych przez Sowietów, w ramach Lend-Lease Act, kredytów trwały do 1972. Kredyty te uległy prawie w całości umorzeniu. |
Polska pod okupacją:
Rząd polski na emigracji i PSZ:
Działania wojenne w Europie:
Dyplomacja, konferencje:
|