UE
KONWERGENCJA NOMINALNA I REALNA
Wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej Polska została zobligowana - na mocy prawa wspólnotowego - do pełnego członkostwa w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW). Moment zamiany złotego na euro nie jest określony w kategoriach czasowych, ale uwarunkowany dostosowaniem ustawodawstwa krajowego do prawa UE oraz spełnieniem kryteriów konwergencji obrazujących poziom tzw. konwergencji nominalnej.
Konwergencja nominalna Członkostwo w strefie euro wymaga spełnienia następujących kryteriów konwergencji:
Kryterium stabilności cen uznaje się za spełnione, jeśli średnia stopa inflacji (mierzona za pomocą wskaźnika cen towarów konsumpcyjnych), odnotowana w danym państwie w ciągu roku poprzedzającego dokonywanie oceny, nie przekroczyła o więcej niż 1,5 punktu procentowego średniego wskaźnika cen towarów konsumpcyjnych w trzech krajach UE o najniższej wartości tego wskaźnika. kryterium długoterminowych stóp procentowych.
Kryterium długoterminowych stóp procentowych (mierzonych oprocentowaniem długookresowych obligacji rządowych lub podobnych instrumentów finansowych) uznaje się za spełnione, jeśli w ciągu roku przed przeprowadzeniem oceny przeciętna nominalna długookresowa stopa procentowa nie przekraczała o więcej niż 2 punkty procentowe średniej długookresowej stopy procentowej w trzech krajach UE o najniższym poziomie inflacji.
Kryterium fiskalne uznaje się za spełnione, jeśli w momencie dokonywania oceny dany kraj nie jest objęty procedurą nadmiernego deficytu, z uwzględnieniem wartości referencyjnych, które wynoszą 3% PKB w odniesieniu do deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych (określanego dalej w uproszczeniu mianem deficytu budżetowego) oraz 60% PKB w odniesieniu do poziomu długu publicznego.
Kryterium kursu walutowego Spełnienie kryterium kursu walutowego wymaga udziału waluty danego kraju
w mechanizmie stabilizowania kursów walutowych (ERM II) i utrzymania jej kursu w przedziale wahań +/-15% przez okres co najmniej dwóch lat, bez poważnych napięć oraz bez dewaluacji w stosunku do waluty innego państwa członkowskiego.
Konwergencja realna
Z badań przeprowadzonych przez NBP wynika, że największe różnice strukturalne między gospodarką Polski a strefą euro występują w zakresie struktury produkcji oraz struktury wydatków konsumpcyjnych (w szczególności inwestycyjnych). Odmienność struktury produkcji związana jest głównie ze stosunkowo wysokim udziałem w Polsce produkcji w rolnictwie, górnictwie i kopalnictwie oraz handlu i naprawach, przy jednoczesnym niskim udziale w strukturze produkcji sektorów usługowych, w tym zwłaszcza obsługi nieruchomości i firm, transportu oraz pośrednictwa finansowego. Różnice w zakresie struktury wydatków konsumpcyjnych są natomiast w dużej mierze pochodną niższych dochodów Polaków (stosunkowo duży udział dóbr podstawowych), a więc wraz ze wzrostem gospodarczym i z postępem integracji problem ten powinien być stopniowo eliminowany.
Drugi aspekt realnej konwergencji
- tj. podobieństwo przebiegu cykli koniunkturalnych
- jest znacznie trudniejszy do zbadania. Z raportu NBP na temat pełnego uczestnictwa Polski w strefie euro opublikowanego w 2009 r. wynika, że w latach 1998- 2005 „wahania aktywności gospodarczej w Polsce (...) były wyprzedzające względem cyklu strefy euro, a także charakteryzowały się wyższą amplitudą”. Niemniej Polska, wraz z Węgrami i ze Słowenią, należy do grupy państw Europy Środkowej i Wschodniej o najwyższym poziomie synchronizacji cykli koniunkturalnych ze strefą euro. Ponadto, w świetle prognoz, cykl koniunkturalny w Polsce powinien w najbliższych latach podlegać dalszej synchronizacji. Podejmując decyzję o członkostwie Polski w strefie euro, należy również wziąć pod uwagę fakt, że Polska to kraj będący w trakcie tzw. procesu doganiania (określanego mianem beta konwergencji) charakteryzującego się wyższym wzrostem gospodarczym i jednocześnie niższym PKB na głowę jednego mieszkańca w porównaniu z krajami strefy euro. Większe tempo wzrostu gospodarczego i związana z nim realna aprecjacja złotego stwarzają zagrożenie, że stopa procentowa gwarantująca stabilną inflację i utrzymanie tempa wzrostu gospodarczego zgodnego z potencjałem gospodarki może być w Polsce inna niż w strefie euro. Innymi słowy, poziom stóp procentowych wyznaczany przez EBC (uwzględniający potrzeby wysoko rozwiniętych gospodarek krajów strefy euro) może być dla Polski zbyt niski. W świetle badań NBP przedwczesna akcesja do strefy euro, skutkująca przyjęciem przez Polskę zbyt niskiego poziomu stóp procentowych, zwiększa niebezpieczeństwo takich zjawisk jak wzrost
TRAKTAT Z MAASTRICHT. PAKT STABILNOŚCI I WZROSTU- WNIOSKI DLA POLSKI
Kryteria konwergencji nominalnej (kryteria zbieżności, kryteria z Maastricht) - są to ustalone w Traktacie o Unii Europejskiej wskaźniki ekonomiczne i zasady, jakie powinna spełniać polityka gospodarcza danego państwa, które aspiruje do członkostwa w Unii Gospodarczo-Walutowej (UGW) i tym samym do strefy euro. Aby móc uczestniczyć w trzeciej fazie UGW i tym samym wprowadzić w swojej narodowej gospodarce euro jako powszechny środek pieniężny, dane państwo musi spełnić 5 warunków ustalonych w protokole do traktatu z Maastricht:
Kryteria monetarne
inflacja w państwie starającym się o członkostwo w Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) obserwowana przez cały rok przed procesem kwalifikacyjnym nie może być wyższa od poziomu wyznaczonego przez średnią inflację obliczoną dla trzech państw o najniższej inflacji wśród państw aspirujących do UGW, powiększoną o 1,5 punktu procentowego
długoterminowa stopa procentowa (mierzona na bazie 10-letnich obligacji skarbowych o stałym oprocentowaniu) nie może być wyższa niż 2 punkty procentowe od średniej odpowiednich stóp procentowych w trzech państwach Unii Europejskiej o najniższej inflacji
kurs walutowy powinien być stabilny przez 2 lata poprzedzające przystąpienie danego państwa do UGiW, innymi słowy dany kraj powinien przestrzegać normalnego przedziału wahań (+/-15%) swej waluty w ramach ERM i w ciągu co najmniej dwóch lat przed procesem kwalifikacyjnym nie może z własnej inicjatywy zdewaluować swojej waluty wobec waluty innego kraju członkowskiego
Kryteria fiskalne:
deficyt budżetowy nie może przekraczać 3% PKB danego kraju
dług publiczny nie może przekraczać 60% PKB danego kraju
(W latach 2005-2007 Polska wypełniała kryterium inflacji, kryterium kursu walutowego, kryterium długoterminowej stopy procentowej. Na koniec 2008 Polska nie wypełniała kryterium dotyczące inflacji, a wahania kursu walutowego przekroczyły granicę 15%. )
Obecnie Polska nie spełnia 3 z 5 kryteriów. Wśród kryteriów które spełnia Polska należy dług publiczny wynoszący około 47,1% (w kryterium 60% PKB) oraz kryterium związane ze stopami procentowym długoterminowymi. Pozostałe kryteria które Polska nie spełnia to deficyt finansów który w 2009 roku wyniesie 4,6 % PKB w stosunku do kryterium 3%PKB, co oznacza będziemy musieli płacić karę w wysokości 0,2% PKB a za każdy kolejny punkt procentowy 0,1 % PKB. Kolejnymi kryteriami są inflacja która wynosi 3,6 % i obecnie minilamnie nie spełnia kryteriów obecnie średnia szacowana przez UE dla 3 krajów waha się od 1,7% do 2%, kurs walutowy jest także ważnym czynnikiem który Polsce się nie udaję spełnić. Wielu ekonomistów twierdzi, że najprawdopodobniej wejście do strefy euro Polski nastąpi w 2014 roku niż jak to się planuje obecnie na 2012 rok.
DECYZJE POLSKI ZWIAZANE Z WEJŚCIEM DO STREFY EURO.
Zasady UGW przewidują dla nowych członków 3-etapową integrację. Pierwszy etap oznacza uczestnictwo z derogacją, czyli odroczenie w czasie pełnego członkostwa w UGW. Etap 2 oznacza przystąpienie do europejskiego mechanizmu walutowego-ERM2 (Exchange Rate Mechanism2), czyli systemu stabilizacji kursu waluty narodowej względem euro. Trzeci etap integracji walutowej oznacza wejście kraju do strefy euro, liczącej obecnie 12 członków. Ekonomiści są zgodni co do tego, że przebywanie w ERM 2 jest niewygodne, a nawet wiąże się z dużym ryzykiem. Wejście do systemu polega na ustaleniu przez kraj w konsultacji z EBC i radą ECOFIN (Ecofin Council) kursu centralnego względem euro, wokół którego przez minimum 2 lata kurs danej waluty narodowej winien oscylować w określonych granicach. Po 2-letnim pobycie w ERM2 i spełnieniu pozostałych kryteriów z Maastricht kraj może przejść do 3-go etapu integracji, tj. przyjąć euro. W takim wypadku przyjmowany jest pewien określony kurs konwersji, dotychczas był to kurs rynkowy z dnia przejścia. Należy zaznaczyć, że w czasie przebywania w systemie ERM2 kraj nie może przeprowadzać jednostronnej dewaluacji swojej waluty. Dodatkowo każdemu z nowych uczestników ERM2 Komisja Europejska wydaje zalecenia dotyczące odpowiedniej polityki makroekonomicznej, która ma ułatwić utrzymanie stabilności walutowej. Po raz pierwszy kwestia przystąpienia Polski do strefy euro pojawiła się w dokumencie Rady Polityki pieniężnej (RPP) z 1998 r. W Strategii polityki pieniężnej na lata 1999-2003 RPP sugerowała że Polska powinna dążyć do takich zmian systemowych w polityce pieniężnej, żeby strategia bezpośredniego celu inflacyjnego była oparta na w pełni płynnym kursie walutowym i z takim kursem walutowym Polska powinna dotrwać do wejścia do ERM2. Oprócz wymogów nominalnych konieczna jest również eliminacja słabości instytucjonalnych, barier działalności gospodarczej dla przedsiębiorstw na poziomie mikroekonomicznym. Pod uwagę brane jest zwiększenie mobilności przestrzennej i zawodowej siły roboczej oraz ograniczanie klina podatkowego. Ocenia się także inwestowanie w poprawę jakości zasobów ludzkich. Wymogi o charakterze formalnoprawnym, przed decydującą oceną przygotowania Polski do uchylenia derogacji będą musiały zostać przeprowadzane odpowiednie zmiany w Konstytucji RP, ustawie o NBP, ustawie Prawo bankowe oraz ustawie o Najwyższej Izbie Kontroli. Skala korzyści z przyjęcia wspólnej waluty zależy od dwóch czynników: (1) stopnia i siły powiązań gospodarczych z obszarem euro, które można ocenić porównując udział strefy euro w handlu zagranicznym Polski na tle krajów członkowskich strefy euro oraz (2) stopnia podatności polskiej gospodarki na szoki asymetryczne (szoki popytowe lub podażowe, które nie dotykają pozostałych krajów znajdujących się we wspólnym obszarze walutowym), który ocenia się badając wskaźniki synchronizacji przebiegu cyklu koniunkturalnego w Polsce i w strefie euro. Stopień integracji polskiej gospodarki z obszarem euro, określony na podstawie tradycyjnej analizy handlu zagranicznego, czyli udziału eksportu w eksporcie do strefy euro jest na takim poziomie, jaki, zdaniem banku centralnego, zapewnia wystarczający stopień integracji z gospodarką europejską.
IDEA HARMONIZACJI PODATKOWEJ W UNII EUROPEJSKIEJ Jednolity obszar walutowy i gospodarczy swe fundamenty znajduje w swobodnym przepływie towarów, kapitałów i ludzi. Umożliwia to stworzenie jednolitego rynku wewnętrznego, który w dużej mierze eliminuje problemy związane z ryzykiem walutowym, barierami celnymi, dostępem do rynku pracy poszczególnych krajów oraz możliwością inwestycji w poszczególnych państwach Unii Europejskiej, które tworzą jednolity obszar gospodarczy i gospodarczo-walutowy. Jednakże są to warunki, które nie wystarczają do stworzenia pełnej integracji gospodarczej na obszarze UE, jako że obszar gospodarczy, który tworzy wiele odrębnych krajów wymaga jeszcze uwzględnienia kwestii podatków, która jest bardzo istotnym elementem działalności wszelakich podmiotów. Konieczność procesów harmonizujących kwestie opodatkowania pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi wyrasta na gruncie dwóch powodów:
A).Współczesne państwo jest państwem podatkowym, co oznacza, że wyłączając ewentualne pożyczki, podatki są najważniejszym czynnikiem kształtującym dochody budżetu państwa
B).Różnice na gruncie historycznym, kulturowym, systemu wartości, programów społecznych, prowadzonej polityki, sprawiają, że systemy podatkowe poszczególnych krajów należących do Unii Europejskiej są bardzo zróżnicowane.
Harmonizacja dotyczy podstawy opodatkowania oraz stawek podatkowych.
W ramach podatków pośrednich próby harmonizacji (ujednolicenia) dotyczą (głównie) stawek. UE zaleciła krajom członkowskim stosowanie podstawowej stawki podatku od towarów i usług ( VAT ) nie niższej niż 15% oraz jednej lub dwóch stawek obniżonych, nie niższych niż 5%. Wśród państw UE najniższą stawkę podstawową - 15% - mają Cypr, Luksemburg i Wielka Brytania, a najwyższą - 25% - Dania i Szwecja. Stawka zerowa jest teoretycznie tylko na towary i usługi eksportowe, ale niektóre kraje mają ją też w obrocie krajowym- wbudowana w systemie podatkowym m.in. w Belgii, Danii, Finlandii, Irlandii, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Włoszech.
Harmonizacja akcyzy polega na istnieniu minimalnych stawek na tytoń, alkohol i paliwa. Prawo wspólnotowe wymaga aby charakter podatku był niedyskryminacyjny zarówno wobec towarów wytwarzanych w kraju, jak i pochodzących z importu.
Jeżeli chodzi o podatki bezpośrednie, pewien postęp w harmonizacji odnotowano w respektowaniu zasady unikania podwójnego opodatkowania, postęp w zakresie rezygnacji z podatku przy restrukturyzacji przedsiębiorstw (spółek) ponadnarodowych.
Po przyłączeniu nowych państw do Unii wzrosło w niej zróżnicowanie podatków od osób fizycznych: w starych krajach unijnych (krajach 15-stki) były tylko podatki progresywne, a wśród nowych - Słowacja, Rumunia, Łotwa i Estonia mają stawkę liniową. Generalnie podatek dochodowy od osób fizycznych wcale nie jest zharmonizowany.
Akty prawne Unii regulują opodatkowanie oszczędności i opodatkowanie urzędników UE. Nie są zharmonizowane podatki od nieruchomości - nie wszystkie kraje Unii go mają, a tam, gdzie mają, te podatki
są bardzo zróżnicowane pod względem stawek i podstawy opodatkowania.
KOSZTY I KORZYŚCI WEJŚCIA POLSKI DO STREFY EURO
Korzyści
Integracja walutowa może sprzyjać napływowi inwestycji bezpośrednich do naszego kraju w tym także inwestycji krajów spoza UE. Według zwolenników euro landu likwidacja ryzyka kursowego w wyniku zastąpienia złotego przez walutę euro powinna sprzyjać rozwojowi wymiany handlowej wewnątrz UE. Na istotną korzyść stosowania jednolitej waluty w UE jest likwidacja kosztów transakcyjnych związanych z kupnem-sprzedażą walut. Przyczynić się to ma do obniżenia kosztów działalności przedsiębiorstw. Ponieważ ceny wewnątrz UE będą w jednej walucie, ułatwi to ich porównywalność, usprawni proces alokacji kapitału. Przyjęcie euro sprawi że stracą na ważności kwestie utrzymywania stabilności kursu złotego i przywracania równowagi bilansu płatniczego Polski. Dla przedsiębiorstw korzyścią ma być ułatwienie źródeł finansowania działalności gospodarczej. Przyłączenie się do euro będzie sprzyjać integracji i rozwojowi jednolitego europejskiego systemu finansowego. Nasili się konkurencja między bankami co spowoduje rozszerzenie się ofert usług finansowych i obniżenie ich kosztów.
Koszty
Najważniejszym kosztem będzie utrata emisji pieniądza przez NBP i utrata dochodu z emisji pieniądza. Ograniczenie swobody polityki budżetowej kraju. Znaczącym kosztem dla Polski będzie rezygnacja z niezależnej polityki pieniężnej NBP, w tym rezygnacja z własnej polityki kursowej, polityki stóp %, polityki kształtowania podaży pieniądza i operacji otwartego rynku oraz rezygnacja z własnej polityki kształtowania rezerw kursowych. Przyłączenie się Dos strefy euro będzie oznaczało rezygnację z własnej polityki kursu walutowego, która stanowi ważny instrument kształtowania aktywności gospodarczej i niwelacji ujemnych skutków szoków wewnętrznych. Wraz z wejściem do strefy euro Polska będzie musiała przekazać Europejskiemu Bankowi Centralnemu dużą część rezerw dewizowych NBP.
POLITYKA PIENIĘŻNA przed i PO WEJŚCIU DO UE
Koniec lat 80-tych przyniósł zasadnicze zmiany w myśleniu o roli BC w gospodarce. Transformacja ustrojowa idąca w kierunku znaczącej liberalizacji gospodarczej wymagała utworzenia BC odpowiadającego wymogom stawianym przez gospodarkę rynkową. W 1989 r. wprowadzono ustawę o NBP, która zapewniła NBP znaczny stopień autonomii w kształtowaniu polityki pieniężno-kredytowej, a jako podstawowy cel działalności banku określono umacnianie polskiego pieniądza. W 1997 r. w ramach Konstytucji RP i ustawy o NBP za podstawowy cel NBP ustalono utrzymanie stabilnego poziomu cen. Kiedy w 1989 mieliśmy do czynienia w Polsce z hiperinflacją, zrozumiano, że ograniczenie stopy wzrostu cen do poziomu jednocyfrowego (charakterystycznego dla gospodarek rozwiniętych) będzie procesem długotrwałym. W październiku 1998 przyjęto Średniookresową strategię PP na lata 1999-2003, w ktorej stwierdzono, że średniookresowym celem PP będzie obniżenie rocznego tempa wzrostu inflacji do poziomu niższego niż 4% do końca 2003r.
Strategie realizacji celu inflacyjnego to utrzymanie stabilnego kursu waluty krajowej w stosunku do waluty kraju o niskiej inflacji oraz kontrola przyrostu podaży pieniądza. Ustalenie celów inflacyjnych w trakcie okresu objętego strategią i ocena ich stopnia realizacji opierały się na wskaźniku CPI.
Aby uzyskać wyznaczony cel od 1999 RPP zaczęła podwyższać stopy %, dzięki czemu w 2.połowie 2000 r. nastąpiło odwrócenie tendencji wzrostu inflacji. Wobec istotnej niepewności co do trwałości spadkowych tendencji inflacji RPP w lutym 2001 uznała za bezpieczne rozpoczęcie procesu stopniowych obniżek stóp procentowych. W rezultacie w grudniu 2003r. roczna stopa inflacji wyniosła 1,7%. Wieloletni proces obniżania inflacji w Polsce doprowadził do jej ograniczenia do poziomu notowanego w krajach rozwiniętych.
Zdobyte doświadczenia w realizacji strategii BCI oraz nowe wyzwania stojące przed polityką pieniężną po 2003 roku wymuszają pewną modyfikację prowadzonej strategii polityki pieniężnej. Podstawowym zadaniem Strategii jest członkostwo Polski w strefie euro, które zdaniem Rady powinno nastąpić w możliwie najszybszym terminie. Jest ono jednak warunkowane spełnieniem wszystkich kryteriów konwergencji nominalnej, które tylko w części zależy od polityki pieniężnej. W związku z tym celem polityki pieniężnej po 2003 r. jest ustabilizowanie stopy inflacji na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. Ocena stopnia realizacji ciągłego celu inflacyjnego na powyższym poziomie będzie się opierać na wskaźniku wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI) w ujęciu rok do roku. Dążenie do szybkiego członkostwa w strefie euro sprawia, że niezbędne jest publikowanie i śledzenie dodatkowego indeksu cen, który służy do weryfikacji spełnienia inflacyjnego kryterium konwergencji z Maastricht (Jest nim HICP).
Doprowadzenie Polski do strefy euro wymaga również spełnienia kryterium zbieżności, które dotyczy stopy inflacji, długoterminowej stopy procentowej, stabilności kursu walutowego, deficytu sektora finansów publicznych oraz długu publicznego. Polityka pieniężna wywiera bezpośredni wpływ na realizację trzech pierwszych kryteriów.
Kryterium inflacyjne jest spełnione, gdy średnioroczna stopa inflacji, mierzona obowiązującym w Unii Europejskiej zharmonizowanym indeksem cen konsumpcyjnych (HICP), w momencie weryfikacji nie przekracza średniej inflacji w trzech krajach UE o najniższym wskaźniku wzrostu cen o więcej niż 1,5 punktu procentowego. Kryterium długoterminowej stopy procentowej jest spełnione, gdy średnioroczne, nominalne oprocentowanie długoterminowych (zwykle dziesięcioletnich) obligacji skarbowych ukształtuje się na poziomie nie przekraczającym o więcej niż 2 punkty procentowe średniej obliczonej dla trzech krajów UE o najniższej stopie inflacji. Kryterium kursowe wymaga utrzymania przez okres co najmniej dwóch lat kursu walutowego w systemie kursowym ERM II bez "nadmiernych napięć" na rynku walutowym.
W ramach przyjętej strategii bank centralny ma zamiar tak kształtować zestaw instrumentów polityki pieniężnej, aby osiągnąć założony cel inflacyjny. NBP dąży do ujednolicenia instrumentów w ramach operacji otwartego rynku z funkcjonującymi w Eurosystemie, jednakże ich dobór i szybkość dostosowań uzależnione są od uwarunkowań rynkowych, a w szczególności od poziomu płynności w sektorze bankowym. Stopa procentowa jest głównym instrumentem realizacji celu inflacyjnego. Stopami wytyczającymi kierunek polityki pieniężnej są stopa referencyjna, stopa lombardowa i stopa depozytowa.
Największe znaczenie mają zmiany polegające m.in. na zmniejszeniu stopy rezerwy obowiązkowej do poziomu obowiązującego w Eurosystemie oraz - pod warunkiem wprowadzenia odpowiednich podstaw prawnych - oprocentowaniu środków rezerwy.
Łagodzeniu wpływu krótkoterminowych zmian płynności w sektorze bankowym na poziom stawek rynkowych służą operacje kredytowo - depozytowe. Kredyt lombardowy umożliwia bankom zaciągnięcie kredytu na koniec dnia, zaś lokata na koniec dnia złożenie jednodniowego depozytu.