1.Konwergencja nominalna i realna

Wraz z przystąpieniem do Unii Europejskiej Polska została zobligowana - na mocy prawa wspólnotowego - do pełnego członkostwa w trzecim etapie Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW). Moment zamiany złotego na euro nie jest określony w kategoriach czasowych, ale uwarunkowany dostosowaniem ustawodawstwa krajowego do prawa UE oraz spełnieniem kryteriów konwergencji obrazujących poziom tzw. konwergencji nominalnej.

Konwergencja nominalna Członkostwo w strefie euro wymaga spełnienia następujących kryteriów konwergencji:

• Kryterium stabilności cen uznaje się za spełnione, jeśli średnia stopa inflacji (mierzona za pomocą wskaźnika cen towarów konsumpcyjnych), odnotowana w danym państwie w ciągu roku poprzedzającego dokonywanie oceny, nie przekroczyła o więcej niż 1,5 punktu procentowego średniego wskaźnika cen towarów konsumpcyjnych w trzech krajach UE o najniższej wartości tego wskaźnika. kryterium długoterminowych stóp procentowych.

• Kryterium długoterminowych stóp procentowych (mierzonych oprocentowaniem długookresowych obligacji rządowych lub podobnych instrumentów finansowych) uznaje się za spełnione, jeśli w ciągu roku przed przeprowadzeniem oceny przeciętna nominalna długookresowa stopa procentowa nie przekraczała o więcej niż 2 punkty procentowe średniej długookresowej stopy procentowej w trzech krajach UE o najniższym poziomie inflacji.

• Kryterium fiskalne uznaje się za spełnione, jeśli w momencie dokonywania oceny dany kraj nie jest objęty procedurą nadmiernego deficytu, z uwzględnieniem wartości referencyjnych, które wynoszą 3% PKB w odniesieniu do deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych (określanego dalej w uproszczeniu mianem deficytu budżetowego) oraz 60% PKB w odniesieniu do poziomu długu publicznego.

• Kryterium kursu walutowego Spełnienie kryterium kursu walutowego wymaga udziału waluty danego kraju

w mechanizmie stabilizowania kursów walutowych (ERM II) i utrzymania jej kursu w przedziale wahań +/-15% przez okres co najmniej dwóch lat, bez poważnych napięć oraz bez dewaluacji w stosunku do waluty innego państwa członkowskiego.

Konwergencja realna

Z badań przeprowadzonych przez NBP wynika, że największe różnice strukturalne między gospodarką Polski a strefą euro występują w zakresie struktury produkcji oraz struktury wydatków konsumpcyjnych (w szczególności inwestycyjnych). Odmienność struktury produkcji związana jest głównie ze stosunkowo wysokim udziałem w Polsce produkcji w rolnictwie, górnictwie i kopalnictwie oraz handlu i naprawach, przy jednoczesnym niskim udziale w strukturze produkcji sektorów usługowych, w tym zwłaszcza obsługi nieruchomości i firm, transportu oraz pośrednictwa finansowego. Różnice w zakresie struktury wydatków konsumpcyjnych są natomiast w dużej mierze pochodną niższych dochodów Polaków (stosunkowo duży udział dóbr podstawowych), a więc wraz ze wzrostem gospodarczym i z postępem integracji problem ten powinien być stopniowo eliminowany.

Drugi aspekt realnej konwergencji

- tj. podobieństwo przebiegu cykli koniunkturalnych

- jest znacznie trudniejszy do zbadania. Z raportu NBP na temat pełnego uczestnictwa Polski w strefie euro opublikowanego w 2009 r. wynika, że w latach 1998- 2005 „wahania aktywności gospodarczej w Polsce (...) były wyprzedzające względem cyklu strefy euro, a także charakteryzowały się wyższą amplitudą”. Niemniej Polska, wraz z Węgrami i ze Słowenią, należy do grupy państw Europy Środkowej i Wschodniej o najwyższym poziomie synchronizacji cykli koniunkturalnych ze strefą euro. Ponadto, w świetle prognoz, cykl koniunkturalny w Polsce powinien w najbliższych latach podlegać dalszej synchronizacji. Podejmując decyzję o członkostwie Polski w strefie euro, należy również wziąć pod uwagę fakt, że Polska to kraj będący w trakcie tzw. procesu doganiania (określanego mianem beta konwergencji) charakteryzującego się wyższym wzrostem gospodarczym i jednocześnie niższym PKB na głowę jednego mieszkańca w porównaniu z krajami strefy euro. Większe tempo wzrostu gospodarczego i związana z nim realna aprecjacja złotego stwarzają zagrożenie, że stopa procentowa gwarantująca stabilną inflację i utrzymanie tempa wzrostu gospodarczego zgodnego z potencjałem gospodarki może być w Polsce inna niż w strefie euro. Innymi słowy, poziom stóp procentowych wyznaczany przez EBC (uwzględniający potrzeby wysoko rozwiniętych gospodarek krajów strefy euro) może być dla Polski zbyt niski. W świetle badań NBP przedwczesna akcesja do strefy euro, skutkująca przyjęciem przez Polskę zbyt niskiego poziomu stóp procentowych, zwiększa niebezpieczeństwo takich zjawisk jak wzrost

TRAKTAT Z MAASTRICHT. PAKT STABILNOŚCI I WZROSTU- WNIOSKI DLA POLSKI

Kryteria konwergencji nominalnej (kryteria zbieżności, kryteria z Maastricht) - są to ustalone w Traktacie o Unii Europejskiej wskaźniki ekonomiczne i zasady, jakie powinna spełniać polityka gospodarcza danego państwa, które aspiruje do członkostwa w Unii Gospodarczo-Walutowej (UGW) i tym samym do strefy euro. Aby móc uczestniczyć w trzeciej fazie UGW i tym samym wprowadzić w swojej narodowej gospodarce euro jako powszechny środek pieniężny, dane państwo musi spełnić 5 warunków ustalonych w protokole do traktatu z Maastricht:

Kryteria monetarne

• inflacja w państwie starającym się o członkostwo w Unii Gospodarczej i Walutowej (UGW) obserwowana przez cały rok przed procesem kwalifikacyjnym nie może być wyższa od poziomu wyznaczonego przez średnią inflację obliczoną dla trzech państw o najniższej inflacji wśród państw aspirujących do UGW, powiększoną o 1,5 punktu procentowego

• długoterminowa stopa procentowa (mierzona na bazie 10-letnich obligacji skarbowych o stałym oprocentowaniu) nie może być wyższa niż 2 punkty procentowe od średniej odpowiednich stóp procentowych w trzech państwach Unii Europejskiej o najniższej inflacji

• kurs walutowy powinien być stabilny przez 2 lata poprzedzające przystąpienie danego państwa do UGiW, innymi słowy dany kraj powinien przestrzegać normalnego przedziału wahań (+/-15%) swej waluty w ramach ERM i w ciągu co najmniej dwóch lat przed procesem kwalifikacyjnym nie może z własnej inicjatywy zdewaluować swojej waluty wobec waluty innego kraju członkowskiego

Kryteria fiskalne:

• deficyt budżetowy nie może przekraczać 3% PKB danego kraju

• dług publiczny nie może przekraczać 60% PKB danego kraju

(W latach 2005-2007 Polska wypełniała kryterium inflacji, kryterium kursu walutowego, kryterium długoterminowej stopy procentowej. Na koniec 2008 Polska nie wypełniała kryterium dotyczące inflacji, a wahania kursu walutowego przekroczyły granicę 15%. )

Pakt Stabilności i Wzrostu stanowi ramy prawne prowadzenia polityki budżetowej w Unii Gospodarczej i Walutowej. Zobowiązuje on kraje Unii Gospodarczej i Walutowej do utrzymywania równowagi budżetowej w średnim okresie, który obejmuje pełny cykl koniunkturalny. Wszystkie gospodarki muszą systematycznie przedkładać i aktualizować programy makroekonomiczne (programy stabilizacji gospodarczej i programy konwergencji), na podstawie których Komisja Europejska oraz Komitet Ekonomiczno - Finansowy ocenia ich sytuację gospodarczą. Ma to zapewniać stabilny i dobry stan finansów publicznych w celu poprawy warunków osiągnięcia wysokiego i trwałego wzrostu gospodarczego. ( tzw. system wczesnego ostrzegania) Reguły paktu mają także zapobiegać nadmiernemu rozluźnieniu polityki fiskalnej w okresie dobrej koniunktury, kiedy istnieje realna możliwość wykorzystania rosnących wpływów podatkowych do zwiększania wydatków państwowych. W praktyce oznacza to, że państwa nie powinny przekraczać wartości progowej deficytu (3% PKB), a w okresie wzrostu gospodarczego dążyć do generowania nadwyżki budżetowej. Główny nacisk położono na to właśnie kryterium, gdyż w momencie ratyfikacji paktu drugie kryterium fiskalne, czyli relacja długu publicznego do PKB (max 60% PKB) było w niektórych krajach nadzwyczaj wysokie i utrzymanie progowych wartości byłoby niemożliwe. Kraje przekraczające ustalone pułapy dotyczące kryterium deficytu budżetowego i nie przestrzegające dyscypliny fiskalnej mogą być zobowiązane do zapłacenia kary, chyba że ich gospodarka znajduje się w fazie wyraźnej recesji. Minimalna wysokość kary to 0,2% PKB danego państwa, przy czym wzrasta ona o 0,1% za każdy punkt procentowy deficytu powyżej 3% PKB.

Obecnie Polska nie spełnia 3 z 5 kryteriów. Wśród kryteriów które spełnia Polska należy dług publiczny wynoszący około 47,1% (w kryterium 60% PKB) oraz kryterium związane ze stopami procentowym długoterminowymi. Pozostałe kryteria które Polska nie spełnia to deficyt finansów który w 2009 roku wyniesie 4,6 % PKB w stosunku do kryterium 3%PKB, co oznacza będziemy musieli płacić karę w wysokości 0,2% PKB a za każdy kolejny punkt procentowy 0,1 % PKB. Kolejnymi kryteriami są inflacja która wynosi 3,6 % i obecnie minilamnie nie spełnia kryteriów obecnie średnia szacowana przez UE dla 3 krajów waha się od 1,7% do 2%, kurs walutowy jest także ważnym czynnikiem który Polsce się nie udaję spełnić. Wielu ekonomistów twierdzi, że najprawdopodobniej wejście do strefy euro Polski nastąpi w 2014 roku niż jak to się planuje obecnie na 2012 rok.

2. Istota fiskalizmu i jego miary oraz perspektywy

Fiskalizm to polityka skarbowa polegająca na pobieraniu nadmiernych podatków i opłat w celu osiągnięcia jak największych wpływów do budżetu państwa. Poziom fiskalizmu można porównać z poziomem w innych państwach za pomocą mierników.

Mierniki interwencji fiskalnej państwa - podejście ilościowe

1. zakres ingerencji systemu finansów publicznych w PKB

Redystrybucja PKB - udział państwa w dochodach i wydatkach, czyli ile pieniędzy przechodzi przez sektor finansów publicznych. Wskaźnik ten jest mierzony wedle wskaźnika alokacji (wydatki sektora instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB) oraz wedle wskaźnika fiskalizmu (dochody sektora instytucji rządowych i samorządowych w relacji do PKB).

2. stopień pokrycia wydatków publicznych z dochodów

Dwie grupy wydatków : wydatki realizujące podstawowe funkcje państwa oraz grupa wydatków socjalnych.

3. różnica między nominalną a efektywną stopą opodatkowania

Stawka nominalna pomniejszona o ulgi, odliczenia to efektywna stopa podatkowa.

4. zakres występowania szarej strefy w gospodarce

Jest to działalność nierejestrowana, uciekanie od podatków. Czynniki wpływające na szara strefę - zbyt wysokie podatki, zbyt wysokie ubezpieczenia, obniżenie kosztów produkcji, brak moralności podatkowej.

Ponadto :

- wysokość stawek podatkowych

- poziom obciążeń fiskalnych w stosunku do PKB

- budowa skal podatkowych

Mierniki interwencji fiskalnej państwa - podejście jakościowe

1. niestabilność systemu podatkowego

2. nadmiernie skomplikowane przepisy podatkowe

3. brak jednolitej interpretacji przepisów podatkowych

4. niska ściągalność podatków

5. występowanie ryzyka podatkowego.

O racjonalnym poziomie fiskalizmu można mówić, gdy skala ingerencji władz publicznych w dochody podmiotów gospodarczych umożliwia zaspokojenie niewygórowanych potrzeb władz publicznych w zakresie dochodów i jednocześnie pozwala funkcjonować oraz rozwijać się podmiotom gospodarczym, a gospodarstwom domowym zaspokajać potrzeby konsumpcyjne na przyzwoitym poziomie, tworząc warunki do oszczędzania, co w skali makro daje podstawy trwałego wzrostu gospodarczego.

Fiskalizm - polityka państwa polegająca na dążeniu do osiągnięcia jak największych wpływów do budżetu poprzez nakładanie kolejnych, obciążeń podatkowych. Nadmierny fiskalizm uznawany jest za jeden z głównych czynników hamujących rozwój gospodarczy. W Polsce same obciążenia administracji publicznej związane z niefiskalnymi zadaniami administracji skarbowej (np. wydawanie zaświadczeń) generują 15-20% kosztów, głównie związanych z zaangażowaniem czasu pracowników. Koszty poboru podatków wyliczone w 2009 wynoszą w Polsce 2,45 euro na każde 100 euro przychodu (dla porównania 1,31 w UK, 1,61 w Czechach). Koszty poboru wyliczone w 2002 roku dla całej polskiej administracji publicznej wynosiły 1,6% dochodów budżetowych. Jako przykład fiskalizmu w Polsce wskazuje się opodatkowanie niektórych darmowych świadczeń na rzecz pracowników - szczepionek przeciwko grypie czy darmowych napojów. W opublikowanych w 2009 roku założeniach programu "e-Podatki" Ministerstwo Finansów wskazało m.in. na następujące problemy w obecnym systemie podatkowym:

• niska ściągalność należnych podatków,

• niska wykrywalność oszustw podatkowych,

• duże obciążenia po stronie podatników związane z rozliczaniem należności,

• zbyt wysokie koszty pobierania podatków

Fiskalizm to polityka skarbowa polegająca na pobieraniu nadmiernych podatków i opłat w celu osiągnięcia jak największych wpływów. Granice fiskalizmu wyznaczają funkcję państwa: publiczne, społ.i gosp.

Rząd stosując polityke fiskalną musi manipulować poziomem dochodów i wydatków, wysokiego celu osiągnięcia wysokiego i stabilnego poziomu zatrudnienia, produkcji, stabilność cen i wzrost gospodarczy. PF obejmuje wszystkie posunięcia rządu w sferze wpływów i wydatków budżetowych Sfera, w której głównie oddziałuje to popyt. funkcja fiskalna podatku polega na tym, że wraz z jego zapłaceniem następuje definitywny przepływ dochodów między podatnikiem a państwem. racjonalny fiskalizm wyraża się zwłaszcza tym, że nakładane podatki nie obniżą skłonności do oszczędzania i w konsekwencji nie wywołają spadku podaży kapitału pieniężnego. Polityka fiskalna powinna doprowadzić do przekroczenia optymalnej granicy opodatkowania. Granice te zostaną przekroczone , jeśli nadmiernie spadają w wyniku interwencji fiskalnej- dochody podmiotów, a to z kolei wywołuje spadek oszczędności i kapitału pieniężnego. Racjonalny fiskalizm to taka ingerencja władz publicznych w dochody podmiotów gosp., która pozwala zaspokoić potrzeby władz publicznych w zakresie dochodów i funkcjonować oraz rozwijać się podm. gosp., a gosp. dom., zaspokajać potrzeby konsumpcyjne „na przyzwoitym poziomie”, a także tworzy warunki do oszczędzania. Praktyka fiskalna wskazuje na wyższość podatków pośrednich, w zasadzie powiązanych z konsumpcją, nad bezpośrednimi, obciążającymi dochody i majątek podatnika. Podatki pośrednie są łatwiejsze do wyegzekwowania; ograniczają pole do nadużyć, manipulacji i interpretacji, nie osłabiają motywacji do powiększania dochodów i kapitału, a więc są bardziej prorozwojowe. W Polsce rośnie systematycznie acz powoli udział podatków pośrednich w dochodach podatkowych ogółem. Wszelkie próby zwiększania stawek podatków bezpośresdnich spotykają się z ostrą krytyką społeczeństwa. “ Bez produkcji nie ma zysku, z kolei bez opłacalności produkcji nie ma miejsc pracy. Bez pracy, ludzie nie mają dochodów, co powoduje niemoc nabywczą całej gospodarki.” Aby kapitał nie został zmarnowany i mógł pracować dalej w gospodarce stawki podatku dochodowego nie mogą być za wysokie (może to nawet doprowadzić do większego bezrobocia).

2. Ocena fiskalizmu-czy w Polsce jest nadmierny fiskalizm?

trudno jednoznacznie określić czy jest on nadmierny, ponieważ zależy od tego, czy rozpatrujemy go z punktu widzenia państwa, czy podatnika.

Nadmierny fiskalizm oceniany przez pryzmat państwa oznaczałby nadwyżkę budżetową, czego nie można stwierdzić. W ujęciu ilościowym fiskalizmu nadmiernego w Polsce trudno się dopatrzyć. Z punktu widzenia podatnika można jednak stwierdzić, że fiskalizm jest wysoki i stale rośnie. Potwierdzeniem tej tezy jest np. wzrost efektywnej stopy podatku dochodowego od osób fizycznych, wzrost stawek podatków pośrednich czy też wzrost składek na ubezpieczenie zdrowotne. Dla podatnika niezmiernie ważna jest warstwa jakościowa fiskalizmu. W Polsce trudno mówić o stabilności systemu podatkowego. Niestabilność wyraża się obecnie w związku z przystąpieniem naszego kraju do UE. Ponadto występuje nadmierna komplikacja przepisów podatkowych oraz mamy do czynienia z przypadkami różnej interpretacji tych samych przepisów przez aparat skarbowy. Nadmierne odciążenie podatkami powoduje zjawisko przerzucania podatku na inne podmioty, niepodejmowania, ograniczania lub likwidacji prowadzonej działalności; ogranicza rozwój gospodarczy kraju, sprzyjając przejściu do tzw. szarej strefy.

Szara strefa

Nadmierne odciążenie podatkami powoduje zjawisko przerzucania podatku na inne podmioty, niepodejmowania, ograniczania lub likwidacji prowadzonej działalności; ogranicza rozwój gospodarczy kraju, sprzyjając przejściu do tzw. szarej strefy

Szara strefa to wszelkie formy świadomego i celowego uchylania się od płacenia należnych podatków oraz wypełniania formalnych obowiązków podatkowych przez podatników, płatników, inkasentów oraz osoby trzecie.Te działania prowadzą do zmniejszenia wpływów podatkowych i ograniczenia finansowego zasilenia gospodarki budżetowej. Główny zarzut jaki jest kierowany w stronę polskiego systemu prawa podatkowego to nadmierny fiskalizm, gdyż zakres obciążeń w relacji do PKB jest wysoki. Według danych OECD w 1995 r. udział podatków w PKB wyniósł w Polsce 42,7%, jest to jedna z najwyższych relacji w Europie. “Obciążenie podatkowe, określane jako zdolność do zapłacenia podatku, jest w Polsce wyższe niż w wielu krajach rozwiniętych.” Jak również wysokość maksymalnych stawek podatków dochodowych i przychodowych, niedawno na tle innych krajów były wysokie, obecnie są one na przeciętnym poziomie, ale pod względem zamożności obywateli - należy je uznać za ostre. W Polsce jest trudność ze zrozumieniem systemu podatkowego, ponieważ istnieje podstawowy problem: “pazerny fiskalizm”, podatki w naszym kraju są skomplikowane i za wysokie. Jest to skutek choroby, na którą cierpi państwo: “ rozdętej strony wydatkowej budżetu”. W sektorze publicznym nie ma poczucia odpowiedzialności za racjonalność i celowość gospodarki finansowej. I dopóki to się nie zmieni, mówienie o reformie systemu podatkowego w ogóle nie ma sensu.” Fiskalizm w Polsce nadal wzrasta, podnosi się nadal składkę na ubezpieczenie zdrowotne: w 2003r. Wyniosła 8% przychodu ubezpieczonego, a w latach 2004 - 2007 wzrasta i będzie co rok wzrastać o 0,25% podstawy wymiaru składki. Z ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wynika, że jedynie składka w wysokości do 7,75% przychodu ubezpieczonego jest wydzielana z podatku, więc każdy wzrost składki będzie pokrywany z kieszeni podatnika. W Polsce pół roku pracujemy dla fiskusa, a pół dla siebie. “ Podatki są obywatelską powinnością, fiskalizm jest haraczem.” Biurokracja w Polsce co roku wydaje więcej pieniędzy, niż zbiera zadłużając w ten sposób przyszłe pokolenia.

Jednakże oceniając polski fiskalizm zwracać trzeba uwagę na fakt, że inne kraje mają wyższy poziom obciążeń podatkowych (np. W Szwecji). W Polsce często mylne jest rozpowszechnianie poglądu, że nasz system podatkowy charakteryzuje się niespotykanym w świecie stopniem fiskalizmem. “ Na tle innych krajów polski system podatkowy charakteryzuje się co najwyżej fiskalizmem umiarkowanym.”

w Polsce same obciążenia administracji publicznej związane z niefiskalnymi zadaniami administracji skarbowej (np. wydawanie zaświadczeń) generują 15-20% kosztów, głównie związanych z zaangażowaniem czasu pracowników.

Koszty poboru podatków wyliczone w 2009 wynoszą w Polsce 2,45 euro na każde 100 euro przychodu (dla porównania 1,31 w UK, 1,61 w Czechach). Koszty poboru wyliczone w 2002 roku dla całej polskiej administracji publicznej wynosiły 1,6% dochodów budżetowych.

Jako przykład fiskalizmu w Polsce wskazuje się opodatkowanie niektórych darmowych świadczeń na rzecz pracowników - szczepionek przeciwko grypie czy darmowych napojów.

Szacuje się, że obciążenie przeciętnego obywatela podatkami pośrednimi i bezpośrednimi w Polsce wynosi 44,8%. Stosunek dochodów podatkowych do dochodów Skarbu Państwa w 2007 roku wynosił w Polsce 34,2%.

3. FISKALIZM W UE- GŁÓWNE CECHY

Najwyższy poziom fiskalizmu w krajach Unii Europejskiej występuje w Szwecji, Francji, Danii, Finlandii, Belgii i Austrii. Kraje te majà najwyższy poziom dochodów i wydatków publicznych do PKB (około 50-60%). Są to jednocześnie państwa o najwyższych stawkach podatków(VAT powyżej 20%, CIT około 30%) i najwyższych łàcznych obciàżeniach dochodów (w postaci podatków i składek na ubezpieczenia społeczne) -wpływy z nich stanowià tam od 44% do 51% PKB. W ostatnich latach w krajach tych (poza Francjà) nastàpił jednak proces ograniczania wydatków publicznych (w relacji do PKB) - najsilniejszy w Szwecji i Finlandii. Państwa te wypracowujà sukcesywnie nadwyżki budżetowe, co pozwala na redukcję zadżużenia publicznego, a więc i kosztów z nim związanych. Nie zmienia to jednak faktu, że państwa te wciàż należà do czołówki Unii Europejskiej pod względem fiskalizmu, co popycha sporà część podmiotów do ucieczki w szarà strefę.

Niższym zakresem ingerencji państwa w gospodarkę poprzez system finansów publicznych charakteryzuje się większość nowych państw członkowskich. Wśród krajów Unii najniższy poziom dochodów (a więc i obciàżeń fiskalnych) oraz wydatków publicznych w relacji do PKB występuje w republikach nadbałtyckich i na Słowacji, ale także w Irlandii (około 35% PKB). Jest to poziom podobny jak w gospodarce USA czy Japonii. W niskich podatkach i innych obciàżeniach fiskalnych upatrujà one swojej szansy na zdynamizowanie wzrostu gospodarczego i nadrobienie dystansu, jaki dzieli Wschód od Zachodu.

Gospodarki krajów europejskich wciàż charakteryzuje wyższy poziom ingerencji systemu finansów publicznych aniżeli amerykańskà i nic nie wskazuje na to, by miało się to zmieniç.

3. Metody kształtowania kursu walutowego obecnie i perspektywa

Tradycyjne determinanty kursu walutowego, które można uznać za czynniki fundamentalne to tempo wzrostu gospodarczego, poziom realnej stopy procentowej oraz popyt i podaż na rynku walutowym.

Waluty można traktować podobnie jak towary - gdy dany towar cieszy się dużą popularnością, oznacza to wzrost popytu. Wyższy popyt powoduje, wzrost ceny. Na rynku walutowym sytuacja jest identyczna: wzrost popytu na złotówki powoduje aprecjację złotego - kurs złotego np. wobec euro spada. Podobnie z podażą - nadmiar towaru na rynku dóbr powoduje, spadek ceny. Natomiast waluta, która jest masowo wyprzedawana, deprecjonuje się. Gdyby ludzie zaczęli żywiołowo pozbywać się złotówek, to złoty uległby deprecjacji, czyli oznaczało by to wzrost kursu złotego np. wobec euro.

Rozpatrując czynniki, które wpływają na kurs walutowy warto dokonać podziału horyzontu czasowego na długi i krótki termin. Informacji na temat kształtowania się kursu walutowego w długim okresie dostarcza teoria parytetu siły nabywczej. Utrzymuje ona, iż kursy walutowe determinowane są przede wszystkim przez różnice w stopach inflacji. Waluta kraju o większej inflacji z racji utrzymywania parytetu siły nabywczej ulegnie deprecjacji względem waluty kraju o stabilnym poziomie cen. W ten sposób ustalana jest ścieżka kursu walutowego, w której wartość nominalna kursu walutowego zapewnia stały poziom wartości realnej. Kurs wyznaczony według powyższych zasad jest zakłócany czynnikami krótkoterminowymi, do których można zaliczyć zmiany w rachunku obrotów bieżących oraz przepływy kapitałowe. Skutki przepływu kapitału mogą przejawiać się w tym, iż „mogą stanowić przyczynę dużych i gwałtownych zmian kursów walutowych, gdyż - przeciwnie niż przepływy składające się na bilans obrotów bieżących - mogą one być stosunkowo łatwo wycofywane i zmieniać kierunek w krótkim czasie.” Głównym powodem i motywem przepływów kapitałowych jest maksymalizacja zysków, która stymuluje drogę od walut słabych - tanich do mocnych - drogich.

Innym ważnym problemem zachodzącym między kursem walutowym a inflacją jest ich związek z prowadzoną polityką pieniężną w gospodarce otwartej. Generalnie rzecz biorąc, polityka pieniężna musi wybrać:

• albo koncentruje się na utrzymaniu stabilnego kursu walutowego, godząc się na to by podaż pieniądza (a w ślad za tym również inflacja) swobodnie się zmieniały;

• albo koncentruje się na kontroli inflacji i podaży pieniądza, pozwalając na swobodne wahania kursu walutowego.

W pierwszym przypadku gdy bank centralny chce utrzymać kurs na określonym, niezmiennym poziomie (stosuje mechanizm kursu stałego). Jednocześnie w kraju zwiększa się inflacja. Normalnym działaniem banku centralnego w takiej sytuacji jest podwyżka stóp procentowych banku centralnego i ograniczenie ilości pieniądza na rynku. Jeśli jednak kurs nie ulega zmianie, wyższe stopy procentowe w kraju oznaczają dodatkowe zyski dla inwestorów portfelowych. Do kraju zaczyna więc napływać dodatkowy kapitał, a jego zagraniczni właściciele zmieniają posiadane przez siebie waluty obce na walutę danego kraju. W efekcie, rosną jednak rezerwy dewizowe, a w ślad za tym także ilość krajowego pieniądza, co z kolei sprzyja utrzymywaniu się inflacji na podwyższonym poziomie.

W drugim przypadku gdy bank centralny chce ściśle kontrolować inflację, a zatem i ilość pieniądza na rynku. Podobnie jak w poprzednim przykładzie, w kraju zwiększa się inflacja. Bank podnosi więc stopy procentowe, po to by ograniczyć ilość pieniądza. Wyższe stopy zachęcają do napływu obcy kapitał - jeśli więc bank chce, aby stopy pozostały na podwyższonym poziomie, musi pogodzić się ze wzmocnieniem kursu walutowego.

Innymi słowy, bank centralny nie może jednocześnie kontrolować inflacji i kursu walutowego.

Bank centralny wpływając na wzrost stopy procentowej zwiększa poziom atrakcyjności bezpiecznych inwestycji denominowanych w walucie krajowej. Warto zauważyć, iż zacieśniając politykę monetarną oddziałuje się na aprecjację waluty, w związku z tym wzrost stopy procentowej dodatkowo zwiększa stopę zwrotu poprzez umocnienie kursu. Uzasadnione jest więc twierdzenie, iż waluta kraju o rosnącej stopie procentowej ma tendencje i uzasadnione podstawy do aprecjacji. Oczywiście mechanizm działa odwrotnie przy luzowaniu polityki monetarnej (ekspansywna polityka).

Bezpośredni wpływ na poziom stopy zwrotu dzięki regulacji stóp procentowych to jeden ze sposobów, w jaki bank centralny wpływa na kurs walutowy. Restrykcyjna polityka pieniężna ogranicza aktywność gospodarczą danego kraju. Osiągając gorsze wyniki gospodarcze państwo traci na rynkach finansowych miano bezpiecznego, rośnie awersja do ryzyka inwestycji. Z drugiej jednak strony niski poziom aktywności gospodarczej obniża zapotrzebowanie na import, umacniając walutę. Kolejnym aspektem oddziaływania poziomu stopy procentowej na kurs walutowy jest regulowanie przez instrumenty polityki pieniężnej atrakcyjności projektów inwestycyjnych. Wyższa stopa procentowa przyczynia się do eliminacji pewnej części projektów finansowanych przez kapitał obcy, ze względu na wzrost kosztu kapitału.

W ostatnich latach kurs walutowy Polski, ulega stałej aprecjacji. Wpływ mają na to przede wszystkim dotacje, których ogromne strumienie płyną do tych krajów. Poza tym w ostatnim czasie moda na wschodzące rynki sprzyjała napływowi kapitału, umacniając walutę. rozwój tych krajów przybliża je do prawidłowego funkcjonowania wewnętrznych rynków, większej integracji z gospodarkami rozwiniętymi. Istotny wpływ wywiera także postępująca globalizacja, która zaciera granice zróżnicowania rozwoju i wpływu jednych gospodarek (ich kapitału) na drugie.

Można przyjąć, że istnieje ogólnie przyjęta zależność: przy uwolnionym kursie walutowym wzrost PKB powoduje również wzrost kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych.

Wzrost PKB oznacza zazwyczaj dobry stan gospodarki, wzrost produkcji przemysłowej, przypływ inwestycji zagranicznych, wzrost eksportu. Przypływ inwestycji zagranicznych i wzrost eksportu powodują zwiększenie popytu na walutę narodową ze strony zagranicy, co wyraża się we wzroście jej kursu. Utrzymujący się wzrost PKB może przejść w fazę "przegrzania gospodarki", wzrost tendencji inflacyjnych, oczekiwania podwyższenia stóp procentowych (jeden ze środków do walki z inflacją), co także prowadzi do wzrostu wartości waluty narodowej. Wzrost lub spadek PKB zależy od polityki gospodarczej rządu. Ze względu na środki, jakimi dysponuje państwo, dzielimy politykę makroekonomiczną na fiskalną i monetarną. Zależność ta może zostać zakłócona przez np. zmiany poziomu stóp procentowych w danym kraju.

Należy również pamiętać, że zbyt duży wzrost kursu waluty krajowej (aprecjacja) może doprowadzić do podniesienia kosztów eksportu (niekorzystny kurs wymiany waluty), spadku kosztów importu, co w konsekwencji odniesie się do spadku PKB lub przynajmniej spowolnienia jego wzrostu.

Celem jest stabilizowanie kursów walutowych, mających znaczenie dla kształtowania cen eksportu i importu i wpływ na stabilność cen krajowych. Im wyższy udział importu i eksportu w dochodzie narodowym, tym ważniejszy kurs.

Polityka pieniężna wpływa ograniczająco na osiąganie nadwyżki eksportowej i powoduje aprecjację waluty, w Polsce kursy walutowe kształtują się pod wpływem działania mechanizmu rynkowego.

Polityka twarda - zwalczanie inflacji. Ograniczenie podaży pieniądza, napływ depozytów, podwyższenie stóp % - zmiana kredytu - ograniczenie eksportu, obniżenie dochodu, popytu, zatrudnienia, ogólna recesja, wzrost bezrobocia itd. Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określenia z góry poziomu kursu. złotego do innych walut. Zastrzega sobie jednak prawo do interwencji, o ile uzna je za konieczne do realizacji celu inflacyjnego.

Wstępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, że przystąpi do strefy euro. W przyszłości złoty zostanie zatem zastąpiony wspólną walutą europejską, a politykę pieniężną będzie kształtował Europejski Bank Centralny. Jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego. Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs złotego do euro zostanie, na co najmniej dwa lata, usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II (ang. Exchange Rate Mechanism II). Oznacza to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego.

W II kw. 2010 r. złoty osłabił się do euro o 7,3% (z poziomu 3,86 na koniec marca 2010 r. do 4,15 na koniec czerwca br.). Deprecjacja polskiej waluty wiązała się z silnym wzrostem awersji do ryzyka na światowych rynkach finansowych, wywołanym problemami fiskalnymi Grecji i obawami o ich rozszerzenie na inne kraje południa strefy euro. W stosunku do umacniającego się na rynkach światowych dolara amerykańskiego złoty stracił na wartości aŜ 18,2% (z poziomu 2,87 na koniec marca 2010 r. do 3,39 na koniec czerwca br.). WaŜnym wydarzeniem na rynku walutowym była w II kw. br. pierwsza od 1998 r. interwencja NBP (w ramach operacji przeprowadzonej 9 kwietnia bank centralny zakupił waluty obce).

4. Polityka pieniężna w Polsce.

Polska jest jednym z krajów kandydujących do członkostwa w Unii Europejskiej. Dlatego też NBP przy modernizowaniu i rozwoju systemów płatności bierze pod uwagę rekomendacje, zarówno Europejskiego Banku Centralnego, jak i innych instytucji Wspólnoty Europejskiej. NBP planuje dalsze udoskonalenie systemu płatniczego, między innymi pod kątem możliwości realizacji w systemie SORBNET  (System Obsługi Rachunków w Centrali NBP) wysoko kwotowych zleceń klientowskich oraz stworzenia systemów płatności, funkcjonujących w sposób spójny z systemami w krajach Unii Europejskiej. Ponadto, NBP zamierza usprawnić system rozliczeń transakcji giełdowych poprzez przejęcie roli banku rozliczeniowego dla transakcji papierami wartościowymi, rejestrowanymi w Krajowym Depozycie Papierów Wartościowych S.A. Kieruje on do Izby i otrzymuje z niej płatności, dotyczące należności i zobowiązań jednostek budżetowych, których rachunki prowadzi. Kwoty netto należności i zobowiązań banków, wynikające z wymiany za pośrednictwem Krajowej Izby Rozliczeniowej S.A., są przedmiotem rozrachunku w systemie SORBNET na sesjach rozliczeniowych o uzgodnionych z NBP godzinach. Obsługując rachunki swoich klientów, NBP realizuje zlecenie płatnicze pod warunkiem posiadania przez zleceniodawcę środków pieniężnych, wystarczających na jego pokrycie (brak możliwości debetu na rachunku bieżącym) .

5. Główne cechy polityki podatkowej w okresie transformacji

1. zachowana została zasada centralnego władztwa podatkowego, która i tak do końca nie była bezwzględnie przestrzegana gdyż prawo samorządowe dopuszcza możliwość samoopodatkowania się mieszkańców gminy,

2. przyjęto zasadę koncentracji dochodów władz publicznych za pomocą kilku wiodących podatków: od towarów i usług, akcyzowy, dochodowy od osób fizycznych, dochodowy od osób prawnych, jak również ceł,

3. przekazywanie części podatków w gestię władz samorządowych jako wyłączne źródło zasilania budżetów gmin,

4. oparcie się w większym stopniu dochodów budżetowych na podatkach pośrednich (łatwiejszych do ściągnięcia i nie naruszających wprost zysków przedsiębiorstw tworząc tym samym warunki do inwestowania),

5. wprowadzenie powszechnego podatku od dochodów osób fizycznych,

6. władze gminne mogą trwale partycypować w podatkach władz centralnych,

7. możliwość używania podatków do realizacji celów pozafiskalnych,

8. reforma systemu podatkowego zgodnie z podstawowymi zasadami obowiązującymi w Unii Europejskiej. W okresie transformacji w Polsce miała miejsce reforma podatkowa, miła ona łagodny charakter (Łagodna rewolucja podatkowa)

//////

1. Przesłanki zmian polityki podatkowej:
   1. rewolucja wystąpiła w okresie transformacji i konieczność reformy systemu podatkowego wynikała z jego anachronicznego i nieadekwatnego do współczesnej gospodarki rynkowej charakteru,
   2. praktyczny zanik podatku jako kategorii ekonomicznej, społecznej itd.,
   3. podatkami obciążona była gospodarka prywatna, głównie indywidualne gospodarstwa rolne, które dawały tylko kilka procent w tworzeniu budżetu państwa,
   4. ostry kryzys finansów publicznych na przełomie I i II kwartału 1991 r.,
   5. dochody państwa opierały się na podatkach bezpośrednich płaconych przez przedsiębiorstwa państwowe, jednak po zastosowaniu restrykcyjnej polityki dochody budżetu zaczęły spadać a jednocześnie nie nastąpił też zakładany wzrost podatków od sektora prywatnego. Wynikało to także z niedorozwoju aparatu skarbowego, który nie był w stanie kontrolować płacenia podatków przez sektor prywatny. W tej sytuacji konieczne było szybkie rozszerzenie podatków pośrednich przez rozszerzenie zakresu stosowania podatku obrotowego i podniesienie jego stawek a potem wprowadzenie podatku od towarów i usług,
   6. przywrócono w Polsce samorząd terytorialny, konieczne było ustanowienie finansowych podstaw działalności władz gminnych i oparciu ich działalności na podatkach centralnych i gminnych.
   II. Główne zasady reformy systemu podatkowego.
   1. zachowana została zasada centralnego władztwa podatkowego, która i tak do końca nie była bezwzględnie przestrzegana gdyż prawo samorządowe dopuszcza możliwość samoopodatkowania się mieszkańców gminy,
   2. przyjęto zasadę koncentracji dochodów władz publicznych za pomocą kilku wiodących podatków:
   - od towarów i usług,
   - akcyzowy,
   - dochodowy od osób fizycznych,
   - dochodowy od osób prawnych,
   - jak również ceł,
   3. przekazywanie części podatków w gestię władz samorządowych jako wyłączne źródło zasilania budżetów gmin,
   4. oparcie się w większym stopniu dochodów budżetowych na podatkach pośrednich (łatwiejszych do ściągnięcia i nie naruszających wprost zysków przedsiębiorstw tworząc tym samym warunki do inwestowania),
   5. wprowadzenie powszechnego podatku od dochodów osób fizycznych,
   6. władze gminne mogą trwale partycypować w podatkach władz centralnych,
   7. możliwość używania podatków do realizacji celów pozafiskalnych,
   8. reforma systemu podatkowego zgodnie z podstawowymi zasadami obowiązującymi w Unii Europejskiej.
   III. Filary reformy podatkowej.
   1. Wprowadzenie 1 stycznia 92 r. podatku dochodowego od osób fizycznych,
   2. Wprowadzenie 5 lipca 93 r. podatku od towarów i usług,
   3. Zreformowanie w 92 r. podatku dochodowego od osób prawnych,
   4. Wprowadzenie systemu podatków i opłat lokalnych: podatek od nieruchomości, rolny, od spadków i darowizn, od środków transportu,
   5. Ustanowienie podatku importowego,
   6. Wprowadzenie podatku od sprzedaży akcji w obrocie publicznym, podatku od gier losowych , opłaty wyrównawczej.
   IV. Skutki łagodnej rewolucji podatkowej.
   1. wprowadzono dwa podatki: dochodowy od osób fizycznych, oraz od towarów i usług, (udało się to głównie dzięki niskiej świadomości podatkowej społeczeństwa),
   2. przy wprowadzaniu podatku dochodowego od osób fiz. duże znaczenie miało ubruttowienie wynagrodzeń, co zneutralizowało w znacznym stopniu jego wpływ na dochody podmiotów.
   Wpływ wprowadzenia podatku od towarów i usług nie wywołał silnego impulsu inflacyjnego. Wzrost inflacji w roku 93 wyniósł około 6 pkt %, przy stopie inflacji 34,3%.

6. Miary nierównowagi polityki fiskalnej

Za budżet w równowadze uznaje się taką sytuację, gdzie wszystkie wydatki państwa znajdują pokrycie w dochodach, tj. dochody państwa zrównają się z jego wydatkami, bądź je przewyższają. Z kolei za nierównowagę finansów publicznych uznaję się stan, kiedy to wydatki sfery budżetowej przewyższają jej dochody.

Deficyt budżetowy obliczany jest w skali rocznej. Może być on skutkiem planowanych działań, bądź też może być efektem procesów, na które sektor publiczny nie ma wpływu. W Polsce zakłada się brak równowagi budżetowej finansów publicznym, z tego też względu dąży się do planowania stanu nierównowagi. Dodatkowym skutkiem powyższego założenia jest proces ciągłego narastania deficytu finansów publicznych oraz nierównomierne rozłożenie w czasie tej nierównowagi. Ciągłe narastanie deficytu jest związane z faktem istnienia długu publicznego i kosztem jego finansowania. Dług publiczny jest największym zagrożeniem dla istnienia państwa, gdyż może on nakręcić spiralę zadłużeniową, przez co jeden dług państwo będzie zmuszone spłacać kolejnym. Z kolei nierównomierne rozłożenie deficytu w skali roku stanowi efekt niedopasowania wielkości wydatków do osiąganych dochodów, na przykład jest to związane z wypłatą nadpłat podatku dochodowego od osób fizycznych w pierwszym półroczu.

Dla celów informacyjnych wykształciły się różne ujęcia sald równowagi finansów publicznych, by pozyskać bardziej szczegółowych danych na temat sposobu prowadzenia polityki fiskalnej państwa, wpływu na saldo finansów publicznych cykli koniunkturalnych, czy inflacji. Dodatkowo ocena kierunku odchyleń od stanu równowagi stanowi ona kryterium oceny polityki fiskalnej jak i stanu finansów publicznych. Do najważniejszych rodzajów sald budżetowych zalicza się:

- Saldo nominalne, inaczej zwane rzeczywistym, stanowi różnice między nominalnym dochodem budżetowym a nominalnymi wydatkami państwa.

- Saldo realne, jest to saldo nominalne skorygowane o wpływ inflacyjny bądź operacyjny. Dzięki tej modyfikacji uzyskuje się informacje na temat rzeczywistego stopnia zadłużenia czy też nadwyżki budżetowej. Saldo nominalne jest korygowane o obciążenia i premie pojawiające się z tytułu występowania inflacji, mającej największy wpływ na dług publiczny. Objawia się to tym, że saldo realne przy długu publicznym oprocentowanym stopą zmienną będzie równe saldu nominalnemu, gdyż przy wzroście ogólnego poziomu cen dóbr i usług konsumpcyjnych, oprocentowanie długu rośnie o wielkość równą inflacji. Z kolei przy oprocentowaniu stałym długu publicznego, saldo realne będzie wyższe od nominalnego, ponieważ:

• przy wzroście inflacji nominalna wartość rynkowa papierów skarbowych spada,

• spadek ten nie jest rekompensowany przez wzrost wypłacanych odsetek,

• ponoszącymi straty są posiadacze skarbowych papierów wartościowych, natomiast beneficjentem jest państwo.

- Saldo pierwotne, inaczej kredytowe, stanowi różnicę pomiędzy dochodami a wydatkami budżetowymi pomniejszoną o koszty związane z obsługą długu publicznego. W metodzie tej dodatkowo eliminuje się dochody pochodzące z poprzednich okresów. Saldo to informuje o stanie finansów publicznych gdyby nie trzeba było ponosić kosztów długu publicznego, dodatkowo pokazuje rezultaty działania rządu w obszarach, na które ma wpływ. W przypadku tego rodzaju salda niedobór oznaczałby bezpośrednie zagrożenie finansów publicznych.

- Saldo majątkowe informuje nas o zmianie składników majątkowych państwa. Określa się je jako równicę między dochodami a wydatkami bieżącymi państwa, gdzie dochody są pomniejszane o pożyczki zaciągnięte na cele inwestycyjne oraz o dochód uzyskany ze sprzedaży majątku publicznego.

- Saldo cykliczne, inaczej koniunkturalne, odzwierciedla wpływ cykli koniunkturalnych na dochody i wydatki państwa. Wartość ta jest niezależna od polityki państwa.

- Saldo strukturalne to wielkość jaka została by osiągnięta przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych - a przede wszystkim przy pełnym zatrudnieniu, tj. w momencie gdy bezrobocie rzeczywiste równe jest bezrobociu naturalnemu. Wielkość takiego salda oblicza się korygując saldo rzeczywiste saldem cyklicznym. Jest ono wielkością hipotetyczną, przez co nie jest się pewnym otrzymanych wyników, nie wiadomo czy dochody i wydatki będą się kształtowały w sposób jaki zaplanowano. Nierównowaga strukturalna jest zjawiskiem trwalszym jak niedobór cykliczny, który zmienia się wraz ze zmianą koniunktury w gospodarce. Deficyt ten zależy od czynników, które wpływają długotrwale na saldo budżetowe.

Przedstawione powyżej rodzaje sald i sposoby ich obliczania zostały sklasyfikowane w ujęciu bezwzględnym. W praktyce niedobór budżetowy ujmuje się dodatkowo w ujęciu relatywnym i kasowym. Istnieje również ujęcie memoriałowe, które jednak ze względu na trudności i wysokie koszty wprowadzenia, małą liczbę instytucji rządowych skłonnych przejść na rachunkowość memoriałową, czy też ze względu na konieczność przeprowadzenia reform finansów publicznych, nie wykorzystuje się przy określaniu salda budżetowego.

W ujęciu relatywnym saldo budżetowe pokazuje się w relacji z różnymi wielkościami ekonomicznymi. Przy czym najczęściej wykorzystuje się relację - deficyt budżetowy - PKB. Metoda taka najczęściej jest wykorzystywana w statystykach krajowych i międzynarodowych. Ujęcie kasowe z kolei ujmuje dochody i wydatki w momencie przepływu środków pieniężnych. Zaletą takiego ujęcia jest jej prostota i możliwość bieżącego monitorowania środków pieniężnych. Natomiast najważniejszymi wadami jakie można wyodrębnić przedstawiając dochody i wydatki kasowo to:

• brak zachowania zasady współmierności przychodów i kosztów,

• informacje bilansowe nie są usystematyzowane, gdyż w tym przypadku ujmuje się składniki według zasady memoriałowej

• informacje na temat majątku i źródeł jego finansowania są często ograniczone.

Aby otrzymać wiarygodne informację na temat wpływu polityki fiskalnej na gospodarkę należy wyodrębnić w deficycie budżetowym komponent strukturalny oraz komponent cykliczny. Jest to istotne przy ocenie wpływu polityki fiskalnej, ponieważ deficyt cykliczny powstaje nawet przy niezmienionej polityce fiskalnej. Nie oznacza to jednak, że deficyt strukturalny jest idealną miarą do oceny finansów publicznych.

podstawowe źródła finansowania deficytu budżetowego Jest to prywatyzacja, zaciąganie długu i tzw. monetyzacja długu. Ten trzeci sposób oznacza, że bank centralny drukuje po prostu pieniądze, które budżet może potem wydać. Jest to bardzo niebezpieczny sposób, którego chwytają się kraje znajdujące się w skrajnej nierównowadze, prowadzi on w konsekwencji do hiperinflacji. Najlepszym sposobem finansowania budżetu jest prywatyzacja, które nie tylko pozwala pokryć deficyt, ale również przyczynia się do rozwiązywania problemów strukturalnych gospodarki, ponieważ wiąże się najczęściej z podwyższaniem jej efektywności. Sposobem dominującym w krajach rozwiniętych jest zaciąganie długu, zarówno na rynku wewnętrznym, jak i za granicą. Różne są jednak tego konsekwencje. Jeżeli jest to dług krajowy, to zmniejszają się w znacznym stopniu zdolności inwestycyjne naszych firm, ponieważ te oszczędności krajowe, które mogłyby pójść na finansowanie rozwoju gospodarczego, nowych inwestycji, zostaną pochłonięte przez budżet. Bowiem banki przeznaczają na zakup papierów skarbowych pieniądze ze zgromadzonych przez ludność oszczędności, które mogłyby przeznaczyć na inwestycje dla przedsiębiorstw. Jest to tzw efekt wypychania. Rosnący deficyt budżetowy może prowadzić i najczęściej prowadzi do ograniczenia inwestycji w sektorze prywatnym , a przez to do obniżenia tempa długookresowego wzrostu. Z kolei wychodzenie na rynki międzynarodowe pozwala zachować neutralność budżetu dla oszczędności i inwestycji krajowych , jednak jest to rozwiązanie ryzykowne, ponieważ w przypadku załamania się kursu walutowego gwałtownie wzrośnie zadłużenie naszego kraju i poziom długu publicznego. Jest to więc rozwiązanie tańsze, z punktu widzenia makroekonomicznego może wydawać się nawet lepsze, ale jest ono obarczone ryzykiem. Dodatkowo, jeśli pożyczamy za granicą, prowadzi to najczęściej do aprecjacji naszej waluty, co sprawia, że nasi eksporterzy mają mniejsze szanse ekspansji na rynki zagraniczne.

Przeciwdziałanie monetyzacji deficytu budżetowego (dodruku pieniądza).
Rząd może finansować deficyt budżetowy przez zaciągnięcie pożyczki - emituje obligacje (trzeba jednak pamiętać iż kosztami obsługi tego długu, tj. odsetkami od pożyczonego przez rząd kapitału zawsze zostają obarczeni podatnicy. Rząd bowiem nie prowadzi przecież działalności gospodarczej tak, jak robi to przedsiębiorca i jego bezwzględnie głównym źródłem dochodu są zawsze podatki).
· Może też sprzedać swoje obligacje bankowi centralnemu, który w celu ich zakupienia dostarczy dodatkową ilość pieniądza. Rząd wykorzysta te pieniądze na pokrycie deficytu. Jest to wówczas równoznaczne z drukowaniem pieniędzy na pokrycie deficytu budżetowego.
· Rząd decyduje się na monetyzację deficytu, gdy nie ma możliwości pożyczania (tzn., gdy nie może sprzedać obligacji). Kiedy może się to zdarzyć? Na przykład: Gdy deficit jest bardzo duży i rząd nie może znaleźć chętnych na kupno obligacji. Skutek - monetyzacja deficytu, dodruk pieniędzy i...wyższa inflacja.

7. Sposoby komunikowania sie NBP z otoczeniem

1. publikowanie komunikatów po każdym decyzyjnym posiedzeniu RPP (Rady Polityki Pieniężnej)

2. konferencja prasowa po każdym posiedzeniu RPP

3. publikowanie w styczniu, kwietniu, lipcu i październiku raportów o inflacji

4. publikowanie do końca września założeń polityki pieniężnej

5. do końca maja publikowanie „Sprawozdania z wykonania założeń polityki pieniężnej" za poprzedni rok

6. do końca września każdego roku publikowanie „Opinii RPP do projektu ustawy budżetowej" na następny rok

7. wywiady członków RPP dla mediów

8. udział RPP w seminariach naukowych krajowych i zagranicznych

9. wszystkie uchwały RPP zamieszczane sana stronie internetowej NBP

10. Prezes NBP reprezentuje NBP na zewnątrz, a także wobec międzynarodowy;;h instytucji bankowych i za zgodą rady ministrów międzynarodowych instrumentów finansowych

8. Metody komunikacji NBP z uczestnikami rynków finansowych.

Kształtując i współrealizując politykę gospodarczą państwa, NBP współdziała z właściwymi organami państwa. W związku z tym NBP przekazuje organom państwa założenia polityki pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym. Opracowując plany finansowe państwa NBP współdziała z Ministerstwem Finansów, ponadto opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących działalności banków i mających znaczenie dla systemu bankowego.

W kontaktach z organami państwowymi NBP reprezentowany jest przede wszystkim przez Prezesa NBP. W ramach swoich kompetencji Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu. W imieniu Rady Polityki Pieniężnej przedstawia on Sejmowi i Radzie Ministrów kwartalne informacje o bilansie płatniczym, roczne bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa, a ponadto przekazuje Radzie Ministrów i Ministrowi Finansów projekty założeń polityki pieniężnej, opinie w sprawie projektu ustawy budżetowej, prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia Rady. Od naczelnych organów państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, banków i innych jeszcze podmiotów Polski Bank Centralny otrzymuje dane niezbędne do ustalenia polityki pieniężnej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej. NBP realizuje ponadto politykę walutową ustaloną przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej. Założenia polityki pieniężnej, sprawozdania z ich wykonania oraz akty normatywne organów NBP ogłaszane są w Monitorze Polskim. Prezes NBP wydaje ponadto Dziennik Urzędowy Narodowego Banku Polskiego, w którym ogłaszane są m.i.n. akty organów NBP dotyczące funkcjonowania banków, bilans oraz rachunek zysków i strat NBP oraz obwieszczenia w sprawie utworzenia, likwidacji oraz upadłości banków.

9. Decyzje Polski zwiazane z wejściem do strefy euro.

Zasady UGW przewidują dla nowych członków 3-etapową integrację. Pierwszy etap oznacza uczestnictwo z derogacją, czyli odroczenie w czasie pełnego członkostwa w UGW. Etap 2 oznacza przystąpienie do europejskiego mechanizmu walutowego-ERM2 (Exchange Rate Mechanism2), czyli systemu stabilizacji kursu waluty narodowej względem euro. Trzeci etap integracji walutowej oznacza wejście kraju do strefy euro, liczącej obecnie 12 członków.

Ekonomiści są zgodni co do tego, że przebywanie w ERM 2 jest niewygodne, a nawet wiąże się z dużym ryzykiem. Wejście do systemu polega na ustaleniu przez kraj w konsultacji z EBC i radą ECOFIN (Ecofin Council) kursu centralnego względem euro, wokół którego przez minimum 2 lata kurs danej waluty narodowej winien oscylować w określonych granicach. Po 2-letnim pobycie w ERM2 i spełnieniu pozostałych kryteriów z Maastricht kraj może przejść do 3-go etapu integracji, tj. przyjąć euro. W takim wypadku przyjmowany jest pewien określony kurs konwersji, dotychczas był to kurs rynkowy z dnia przejścia. Należy zaznaczyć, że w czasie przebywania w systemie ERM2 kraj nie może przeprowadzać jednostronnej dewaluacji swojej waluty. Dodatkowo każdemu z nowych uczestników ERM2 Komisja Europejska wydaje zalecenia dotyczące odpowiedniej polityki makroekonomicznej, która ma ułatwić utrzymanie stabilności walutowej.

Po raz pierwszy kwestia przystąpienia Polski do strefy euro pojawiła się w dokumencie Rady Polityki pieniężnej (RPP) z 1998 r. W Strategii polityki pieniężnej na lata 1999-2003 RPP sugerowała że Polska powinna dążyć do takich zmian systemowych w polityce pieniężnej, żeby strategia bezpośredniego celu inflacyjnego była oparta na w pełni płynnym kursie walutowym i z takim kursem walutowym Polska powinna dotrwać do wejścia do ERM2.

W strategiach państw pretendujących do UGW szczególną uwagę zwracano na dwa korzystne elementy warunkujące przystąpienie. Za podstawowy koszt przyjęcia euro uznaje się utratę możliwości prowadzenia autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej. Polityka prowadzona przez EBC koncentruje się na całej strefie euro. Oznacza to że nie zawsze będzie dostosowana do specyficznej sytuacji naszego kraju. Negatywne skutki związane z członkostwem w strefie euro zależeć będą w głównej mierze od tego czy polityka pieniężna EBC okaże się „odpowiednia” z punktu widzenia sytuacji gospodarczej Polski. Wejście do strefy euro oznacza również przesunięcie ciężaru związanego z przywracaniem i utrzymywaniem równowagi gospodarczej z polityki pieniężnej (np.ustalania st.%) na szerzej zakrojoną politykę finansową. Politykę finansową prowadzi się trudniej niż pieniężną. Instrumenty polityki finansowej mają bowiem wyraźny wpływ na sytuację materialną określonych grup społecznych i zawodowych. Społeczeństwa boją się reform zmierzających do ograniczenia czy racjonalizowania wydatków budżetowych, natomiast rząd i politycy nie są skuteczni w przeciwstawianiu się takim oporom. Innym kosztem związanym z przystąpieniem do strefy euro jest konieczność przekazania EBC części rezerw walutowych oraz odejście od kursu złotego, który zmniejsza prawdopodobieństwo występowania kryzysów i pozwala łagodzić wahania produkcji i zatrudnienia związane z występowaniem niektórych wstrząsów gospodarczych. Formalne warunki jakie musi spełnić państwo chcące przystąpić do strefy euro, zwane też kryteriami nominalnej konwergencji wynikają z traktatu z Maastricht. Kryterium fiskalne nakazuje by deficyt sektora finansów publicznych nie przekraczał 3% PKB a relacja zadłużenia publicznego do PKB nie przewyższała 60%. Kryterium stabilności cen wymaga, aby inflacja w kraju ubiegającym się o członkostwo w strefie euro nie przekraczała o więcej niż 1,5 pkt proc średniej inflacji w 3 krajach członkowskich UE najlepszych pod względem stabilności cen. Kryterium kursowe zakłada co najmniej 2-letni okres uczestnictwa ERM II. Mechanizm ten przewiduje, że przez co najmniej 2 lata kurs waluty danego kraju może się wahać w przedziale 15% powyżej lub poniżej kursu centralnego w stosunku do euro. Kurs centralny jest ustalany przy przystąpieniu do ERM II na podstawie porozumienia zawieranego przez ministra finansów i prezesa banku centralnego danego kraju z ministrami finansów krajów strefy euro, EBC oraz szefami resortów finansów państw uczestniczących w ERM II i ich banków centralnych. Kryterium stóp procentowych wymaga, by długoterminowa nominalna stopa procentowa w Polsce nie przekraczała o więcej niż 2 pkt.proc.średniej z tak wyznaczonych stóp w 3 krajach UE najlepszych pod względem stabilności cen. Spełnienie kryteriów pozwoli uznać że gospodarka kraju będzie konkurencyjna i nie stanie się ciężarem dla pozostałych uczestników strefy euro.

Oprócz wymogów nominalnych konieczna jest również eliminacja słabości instytucjonalnych, barier działalności gospodarczej dla przedsiębiorstw na poziomie mikroekonomicznym. Pod uwagę brane jest zwiększenie mobilności przestrzennej i zawodowej siły roboczej oraz ograniczanie klina podatkowego. Ocenia się także inwestowanie w poprawę jakości zasobów ludzkich.

Stopień konwergencji oceniany jest przez Radę UE na podstawie sprawozdań z postępów w wypełnianiu kryteriów z Maastricht. Sprawozdanie takie sporządzają Komisja i EBC nie rzadziej niż raz na 2 lata lub na wniosek państwa członkowskiego dążącego do przyjęcia euro. Eksperci uznają że kluczowe znaczenie z punktu widzenia sprawnego funkcjonowania w strefie euro ma zbliżanie się do siebie gospodarek poprzez m.in.zwiększanie wzajemnych powiązań handlowych oraz zbieżność cykli koniunkturalnych. W Polsce warunek zbieżności gospodarki ze strefą euro jest w umiarkowany sposób spełniony, gdyż ponad ¾ obrotów zagranicznych przypada na wymianę z Europą. To umożliwia przenoszenie się impulsów koniunkturalnych kanałem handlu zagranicznego, decydują o upodobaniu się polskiego cyklu do europejskiego. Ponadto w fazie przygotowań do integracji walutowej istotną zmienną jest saldo bilansu obrotów bieżących. Można wejść do euro landu z dużym deficytem w wymianie zagranicznej, to jednak nie ułatwia gospodarce funkcjonowania w unii monetarnej. Jeśli bowiem pojawi się presja inflacyjna i zabraknie narzędzi krajowej polityki pieniężnej, aby ją zredukować, środkiem rozładowania napięć staje się zwiększenie importu. Zrównoważony bilans handlowy pełni wówczas rolę buforu antyinflacyjnego. W sytuacji zaś, gdy luka na rachunku bieżącym jest duża, stosowanie tego mechanizmu pozostaje ograniczone. Pożądaną cechą gospodarki będącej w strefie euro jest także jej maksymalna elastyczność, zwłaszcza w obszarze rynku pracy (umożliwiająca mobilność siły roboczej i obniżanie płac) i finansów publicznych. Chodzi głównie o zdolność do elastycznego reagowania na pojawiające się w gospodarce szoki zewnętrzne. Kiedy zbliża się recesja mechanizmy działające na rynku pracy umożliwiają jej łagodną absorpcję, bez wzrostu bezrobocia. podobnie stabilizująco na gospodarkę wpływać może zbilansowany budżet. Gdy tempo wzrostu gospodarczego spada, możliwe jest lekkie poluzowanie polityki fiskalnej, łagodzące przejściową zmianę koniunktury. Zwiększenie deficytu budżetowego w warunkach słabnącej aktywności gospodarczej rekompensuje niemożność obniżki krajowych stóp procentowych. Istotne jest aby w fazie szybszego wzrostu PKB maksymalnie ograniczać nierównowagę fiskalną po to, by na wypadek spowolnienia istniały możliwości do budżetowego amortyzowania niekorzystnych wahań cyklicznych. Przed wejściem do strefy euro opłaca się redukować deficyt zdecydowanie bardziej niż tylko do wymaganej granicy 3% PKB. Przynależność do strefy euro wymusza uporządkowanie finansów publicznych w tym spełnienie wymagań Paktu Stabilności i Wzrostu, co powinno umożliwić efektywne wykorzystywanie automatycznych stabilizatorów fiskalnych, jako narzędzia łagodzenia wahań gospodarczych. Polega to m.in.na tym, że gdy spada produkcja w gospodarce wówczas maleją wpływy podatkowe a rosną niektóre wydatki publiczne np.zasiłki dla bezrobotnych. W rezultacie negatywne skutki wstrząsu zostają złagodzone a wzrost deficytu tworzy dodatkowy popyt w gospodarce. W okresie ożywienia rosną z kolei wpływy podatkowe, a maleją wydatki sektora finansów publicznych, co powoduje poprawę sytuacji fiskalnej.

Wymogi o charakterze formalnoprawnym, przed decydującą oceną przygotowania Polski do uchylenia derogacji będą musiały zostać przeprowadzane odpowiednie zmiany w Konstytucji RP, ustawie o NBP, ustawie Prawo bankowe oraz ustawie o Najwyższej Izbie Kontroli.

Skala korzyści z przyjęcia wspólnej waluty zależy od dwóch czynników: (1) stopnia i siły powiązań gospodarczych z obszarem euro, które można ocenić porównując udział strefy euro w handlu zagranicznym Polski na tle krajów członkowskich strefy euro oraz (2) stopnia podatności polskiej gospodarki na szoki asymetryczne (szoki popytowe lub podażowe, które nie dotykają pozostałych krajów znajdujących się we wspólnym obszarze walutowym), który ocenia się badając wskaźniki synchronizacji przebiegu cyklu koniunkturalnego w Polsce i w strefie euro. Stopień integracji polskiej gospodarki z obszarem euro, określony na podstawie tradycyjnej analizy handlu zagranicznego, czyli udziału eksportu w eksporcie do strefy euro jest na takim poziomie, jaki, zdaniem banku centralnego, zapewnia wystarczający stopień integracji z gospodarką europejską.

10. Instrumenty polityki monetarnej i ich wpływ na gospodarkę

((((((( gratis
Cele polityki monetarnej

Do celów polityki monetarnej zalicza się:

1. Cele strategiczne(bezpośrednio),

2. Cele pośrednie

3. Cele operacyjne.

Podstawowym strategicznym cele polityki monetarnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Cel ten nie powinien umniejszać innym celom takim jak wzrost gospodarczy, ograniczenie bezrobocia, równowaga gospodarki. Utrzymywanie stabilnego poziomu cen jest najtrudniejszym zadaniem banku centralnego. Cele pośrednie polityki monetarnej są dla BC łatwiejsze do kontrolowania i korygowania. Zaliczamy do nich:

• Kształtowanie wysokich stóp procentowych,

• Oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza (liczoną agregatami pieniężnymi),

• Wpływa na wielkość kredytów udzielanych przedsiębiorcom i gosp. domowym

Celami operacyjnymi BC są : utrzymywanie na odpowiednim poziomie bazy monetarnej

raz poziomu stopy procentowej.

W Polsce organem kolegialnym podejmującym decyzje pieniężne jest organ NBP zwany Radą Polityki Pieniężnej. Do ich obowiązków należy ustalenie średniookresowych celów polityki pieniężnej.

operacje otwartego rynku. Istota operacji otwartego rynku polega albo na sprzedaży bankom komercyjnym papierów wartościowych w celu zmniejszenia podaży pieniądza albo odkupie w celu zwiększenia podaży pieniądza (ekspansji kredytowej). Przedmiotem operacji otwartego rynku są weksle(bony)skarbowe, obligacje skarbowe i inne papiery wartościowe (np. bony pieniężne NBP) Konsekwencją tych operacji jest albo spadek rezerw pieniężnych, co powoduje ograniczenia w dostępie do kredytów albo wzrost.

Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Operacje otwartego rynku mogą być realizowanie jako :

• Operacje bezwarunkowe

• Operacje warunkowe (operacje warunkowe zakupu REPO i sprzedaży REVERS REPO)

Operacje REPO polegają na tym, że BC kupuje od banków komercyjnych papiery wartościowe pod warunkiem, że banki wykupią je w wyznaczonym czasie i po określonej cenie. Powoduje to zwiększenie, na określony czas, płynności systemu bankowego.

Rezerwa obowiązkowa - Bank centralny nakłada na banki obowiązek utrzymywania rezerwy obowiązkowej. Rezerwa ma na celu łagodzenie wpływu bieżących zmian płynności sektora bankowego na stopy procentowe na rynku międzybankowym. Służy również ograniczaniu nadpłynności banków.

Rezerwa obowiązkowa utrzymywana jest na rachunkach w NBP.Wysokość stopy rezerwy obowiązkowej ustala Rada Polityki Pieniężnej. Od 31 października 2003 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów. Od 30 września 2003 r. wszystkie banki pomniejszają naliczoną rezerwę obowiązkową o równowartość 500 tys. euro. Środki rezerwy obowiązkowej od 1 maja 2004 r. są oprocentowane.

Operacje kredytowo-depozytowe - W przypadku prowadzenia przez NBP podstawowych operacji otwartego rynku z 7-dniowym terminem zapadalności może dochodzić do znacznych wahań najkrótszych, zwłaszcza jednodniowych, stóp rynku międzybankowego. Łagodzeniu tych wahań służą operacje kredytowo-depozytowe, prowadzone z bankami komercyjnymi z ich inicjatywy: kredyt lombardowy oraz lokaty terminowe banków w NBP (depozyt na koniec dnia). Operacje kredytowo-depozytowe NBP wpływają na wysokość stóp procentowych na rynku pieniężnym, których górną granicę stanowi oprocentowanie kredytu lombardowego, a dolną - oprocentowanie depozytu w NBP.

Zasady polityki kursowej

Od 12 kwietnia 2000 r. kurs złotego jest kursem płynnym i nie podlega żadnym ograniczeniom. Bank centralny nie stawia sobie za cel określenia z góry poziomu kursu złotego do innych walut. Zastrzega sobie jednak prawo do interwencji, o ile uzna je za konieczne do realizacji celu inflacyjnego.

Wstępując do Unii Europejskiej, Polska zobowiązała się, że przystąpi do strefy euro. W przyszłości złoty zostanie zatem zastąpiony wspólną walutą europejską, a politykę pieniężną będzie kształtował Europejski Bank Centralny.

Jednym z warunków przystąpienia do strefy euro jest spełnienie kryterium stabilności kursu walutowego. Dlatego w okresie poprzedzającym przyjęcie euro kurs złotego do euro zostanie, na co najmniej dwa lata, usztywniony w ramach systemu kursowego ERM II (ang. Exchange Rate Mechanism II). Oznacza to, że w tym czasie Narodowy Bank Polski będzie utrzymywał rynkowy kurs złotego wobec euro w przedziale dopuszczalnych wahań w stosunku do ustalonego kursu centralnego. )))))

Przewiduje się, że w 2011 r., podobnie jak w latach 2009-2010, będzie rosła nadpłynność w krajowym sektorze bankowym. Jej poziom może przekroczyć 100 mld zł średnio w ciągu roku. Głównym czynnikiem oddziałującym w kierunku wzrostu płynności będzie napływ do Polski środków finansowych z Unii Europejskiej i ich zamiana na walutę krajową w NBP. Ponadto, do wzrostu płynności przyczyniać się może skup przez NBP środków w walutach obcych od Ministerstwa Finansów, pochodzących z kredytów z międzynarodowych instytucji finansowych oraz z emisji obligacji skarbowych na rynki zagraniczne. W kierunku ograniczenia płynności oddziaływać będzie głównie wzrost poziomu pieniądza gotówkowego w obiegu. Istotne znaczenie z punktu widzenia płynności sektora bankowego będzie miał sposób finansowania obsługi zadłużenia zagranicznego Skarbu Państwa. Pozyskiwanie przez Ministerstwo Finansów w NBP środków walutowych na obsługę zadłużenia zagranicznego w formie zakupu walut obcych będzie powodowało ograniczenie nadpłynności sektora bankowego.

Stopa procentowa

Podstawowym instrumentem polityki pieniężnej jest krótkoterminowa stopa procentowa - stopa referencyjna NBP. Zmiany jej wysokości wynikają z kierunku prowadzonej polityki pieniężnej.

Poziomy stóp depozytowej oraz lombardowej NBP wyznaczają pasmo wahań stopy procentowej overnight na rynku międzybankowym.

Stopa referencyjna NBP określa rentowność podstawowych operacji otwartego rynku, wpływając jednocześnie na poziom krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych.

Stopa lombardowa NBP wyznacza koszt pozyskania pieniądza w NBP. Określa górny pułap wzrostu rynkowej stopy overnight.

Stopa depozytowa NBP wyznacza oprocentowanie depozytu w NBP. Określa dolne ograniczenie dla wahań rynkowej stopy overnight.

Operacje otwartego rynku

Za pomocą operacji otwartego rynku bank centralny będzie oddziaływał na warunki płynnościowe w sektorze bankowym w sposób umożliwiający utrzymywanie krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych na poziomie spójnym z ustalonym przez Radę poziomem stopy referencyjnej NBP. W szczególności, bank centralny będzie przeprowadzał operacje otwartego rynku w skali umożliwiającej kształtowanie się stawki POLONIA w pobliżu stopy referencyjnej NBP.

Operacje podstawowe będą standardowo przeprowadzane w sposób regularny (raz w tygodniu), z 7-dniowym z reguły terminem zapadalności. Na przetargach będzie obowiązywać stała rentowność na poziomie stopy referencyjnej NBP. Z uwagi na oczekiwane utrzymywanie się nadpłynności w sektorze bankowym w 2011 r. operacje te polegać będą na emisji bonów pieniężnych NBP.

Operacje dostrajające mogą zostać podjęte w celu ograniczenia wpływu zmian w warunkach płynnościowych w sektorze bankowym na wysokość krótkoterminowych rynkowych stóp procentowych. Mogą one obejmować operacje absorbujące (emisję bonów pieniężnych NBP, transakcje reverse repo) oraz zasilające (przedterminowy wykup bonów pieniężnych NBP, transakcje repo). Zapadalność, rentowność oraz sposób przeprowadzania operacji są uzależnione od sytuacji występującej w sektorze bankowym.

Operacje strukturalne mogą zostać przeprowadzone w celu długoterminowej zmiany struktury płynności w sektorze bankowym. Gdyby wystąpiła taka konieczność, bank centralny może przeprowadzić następujące operacje strukturalne: emisję obligacji, zakup oraz sprzedaż papierów wartościowych na rynku wtórnym.

Rezerwa obowiązkowa

Podstawową funkcją rezerwy obowiązkowej jest stabilizowanie stanu płynności w sektorze bankowym. Możliwość utrzymywania rezerwy obowiązkowej w systemie uśrednionym ogranicza zmienność najkrótszych rynkowych stóp procentowych. Zmiany stóp rezerwy obowiązkowej są uzależnione od kształtowania się warunków płynnościowych w sektorze bankowym.

Operacje depozytowo-kredytowe

Operacje depozytowo-kredytowe mają na celu ograniczanie skali wahań stawki rynkowej overnight. Banki uczestniczą w tych operacjach z własnej inicjatywy.

Depozyt na koniec dnia pozwala na lokowanie nadwyżek środków w banku centralnym na termin overnight. Jego oprocentowanie określa dolne ograniczenie dla stawki rynkowej kwotowanej na ten termin.

Kredyt lombardowy umożliwia bankom komercyjnym zaciąganie kredytu na termin overnight. Kredyt ten jest zabezpieczany papierami wartościowymi, akceptowanymi przez bank centralny. Jego oprocentowanie wyraża krańcowy koszt pozyskania pieniądza w banku centralnym, co stanowi górne ograniczenie dla stawki rynkowej overnight.

Ważnym elementem systemu rozliczeniowego są oferowane przez NBP nieoprocentowane kredyty w złotych (kredyt techniczny) i w euro (intraday credit), stanowiące źródło pozyskania środków w ciągu dnia operacyjnego. Kredyty te są zabezpieczane papierami wartościowymi akceptowanymi przez bank centralny.

11. SWOBODA ALOKACJI DOCHODÓW PRZEZ PAŃSTWO (ZAKRES SWOBODY ALOKACJI DOCHODÓW BUDŻETU PAŃSTWA W POLSCE)

Swoboda alokacji dochodów publicznych wynika z jego funkcji alokacyjnej, która polega na tym , że finanse publiczne są narzędziem alokacji części zasobów w gospodarce rynkowej. Skutkiem alokacji jest dostarczenie towarów i usług obywatelom, społecznościom lokalnym oraz całemu społeczeństwu. Przed państwem są stawiane 2 rodzaje zadań : publiczne i społeczne. Z powodu specyficznych cech zadań publicznych, nie można wykorzystać do ich realizacji mechanizmu rynkowego bo niby jak organizować np. obronę narodową na zasadach rynkowych. Realizacja zadań społecznych państwa to zaspokojenia indywidualnych potrzeb obywateli. Ze względu na zróżnicowanie dochodowe obywateli, rząd oraz władze samorządowe wymuszają pewną część konsumpcji dostarczając nieodpłatnie lub za częściową odpłatnością dobra i usługi ważne do normalnego życia i rozwoju człowieka. Chodzi tutaj o np. oświatę i ochronę zdrowia.

12. Polityka fiskalna, narzędzia i takie tam.

CELE POLITKI FISKALNEJ

1. Zaspokojenie popytu państwa na pieniądz

2. Realizacja zadań władz publicznych za pomocą zgromadzonych środków pieniężnych

3. Realizacja celów pozafiskalnych państwa ale przy wykorzystaniu instrumentów polityki fiskalnej

NARZĘDZIA POLITYKI FISKALNEJ:

-narzędzia podatkowe, zasiłki dla bezrobotnych

-wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i finansowanie programów zmiany kwalifikacji zawodowych

- wydatki promujące restrukturyzację gospodarki

-wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości

-wydatki na roboty publiczne

-deficyt budżetowy i dług publiczny

- poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki

CELE POLITYKI FISKALNEJ W POLSCE

Możemy podzielić je na :

1. cele fiskalne - polegają na tym, że w wyniku prowadzonej polityki fiskalnej zostaje zaspokojony popyt na pieniądz zgłaszany przez państwo. Popyt ten ma w przeważającej mierze charakter dochodowy, tzn. jego zaspokojenie odbywa się przez przyjmowanie dochodów od podmiotów znajdujących się poza państwem (gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwa). Popyt państwa na pieniądz może być zaspokajany również w sposób niedochodowy, tzn. przez zaciąganie przez państwo pożyczek.

· dochodowe

· niedochodowe

2. cele pozafiskalne - wynikają z roli, jaką państwo odgrywa w funkcjonowaniu całego systemu ekonomiczno-społecznego w warunkach porządku demokratycznego.

· promowanie wzrostu gospodarczego

· łagodzenie niesprawności mechanizmu rynkowego

· ograniczenie cykliczności procesów gospodarczych

· walka z bezrobociem

· ograniczenie nadmiernego zróżnicowania dochodów

· walka z nieuczciwą konkurencją

· ograniczenie negatywnych efektów zewnętrznych

PODATEK JAKO INSTRUMENT POLITYKI FISKALNEJ W POLSCE

Zadaniem narzędzi polityki fiskalnej jest zmniejszanie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego, tj. hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nazbyt dużego wzrostu oraz stymulowanie aktywności gospodarczej w okresie osłabienia procesów gospodarczych. Podatki, jako główne narzędzie tej polityki, zarówno powodują obniżenie poziomu dochodów i zredukowanie wydatków prywatnych na konsumpcję indywidualną, jak i mają wpływ na poziom produkcji, inwestycji i zatrudnienia. Wydatki państwa zaś m.in. kształtują wielkość popytu globalnego. W ramach polityki fiskalnej można wyodrębnić dwie podstawowe formy, a tym samym dwie metody wykorzystania instrumentów podatkowych dla osiągania celów: aktywną oraz pasywną politykę fiskalną.

Istota tej pierwszej sprowadza się do podejmowania takich decyzji związanych ze zmianą dochodów i wydatków publicznych, które umożliwiłyby realizację określonych zadań i uzyskanie zakładanych efektów w danej sytuacji gospodarczej. Natomiast pasywna polityka fiskalna wiąże się z zastosowaniem odpowiednich instrumentów ekonomicznych, które samoczynnie reagują na zmianę koniunktury i nie wymagają podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, a są wrażliwe na zmiany poziomu dochodu narodowego, stopy zatrudnienia etc.

Z tego też względu w aktywnej polityce fiskalnej, będącej interwencjonizmem państwowym, za którym stoi cały system podejmowania decyzji o zastosowaniu określonych narzędzi fiskalnych (m.in. wzrost bądź spadek wydatków publicznych, zmiany w poszczególnych podatkach) wykorzystuje się metodę dyskrecjonalnego (aktywnego) kształtowania poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od fazy cyklu koniunktury gospodarczej. Natomiast pasywna polityka fiskalna związana jest z wykorzystaniem metody automatycznych stabilizatorów koniunktury wkomponowanych w system podatkowy.

Do automatycznych stabilizatorów zalicza się: podatek dochodowy, podatek od wartości dodanej (VAT), zasiłek dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych. Zaletą podatkowych automatycznych stabilizatorów koniunktury jest ich w miarę szybka reakcja na zmianę sytuacji dochodowej podmiotów i zmniejszanie podatności gospodarki na wstrząsy. Wadą jest to, że ich konstrukcja może nie sprawdzić się w praktyce życia gospodarczego. W odpowiedzi na tę ułomność pasywnej polityki fiskalnej, władza publiczna może zastosować bardziej aktywną (dyskrecjonalną) jej formę, jeżeli sytuacja tego wymaga. Stabilizacja gospodarki może się odbywać przez adekwatne kształtowanie poziomu wydatków albo stopy podatkowej, wpływając tym samym na poziom popytu globalnego. W przypadku, gdyby wydawał się on zbyt niski, rząd może go stymulować poprzez redukcję obciążeń podatkowych, co powinno znacznie silniej aktywizować podmioty gospodarcze, niż automatyczne stabilizatory koniunktury. W sytuacji przeciwnej, tj. nadmiernie rozgrzanej koniunktury, można wykorzystać progresję podatkową bądź nałożyć nowe podatki, aby ją skutecznie schłodzić. Ponadto państwo w ramach działań będących podatkowych może oddziaływać na skłonność do inwestowania i oszczędzania. Nadmierny fiskalizm zmniejsza skłonność podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych do oszczędzania, jednakże zwiększone wydatki państwa kreują nowy popyt, w tym popyt inwestycyjny. Wadą aktywnej metody oddziaływania na gospodarkę jest to, że zastosowanie jej instrumentów wymaga czasu i wiąże się z długotrwałym i żmudnym procesem legislacyjnym dotyczącym np. wprowadzenia nowych podatków lub zmian w już istniejących podatkach. Występować może tu tzw. efekt opóźnień, polegający na tym, że pomiędzy diagnozą stanu gospodarki a przygotowaniem określonych środków polityki ekonomicznej upływa tak wiele czasu, że w momencie, w którym narzędzi te są gotowe układ gospodarki na tyle się zmienił, iż owe narzędzia są już mało bądź wcale nieskuteczne.

POZAPODATKOWE INSTRUMENTY (NARZĘDZIA) POLITYKI FISKALNEJ ( FISKALNE NARZĘDZIA POLITUKI PROMUJĄCEJ WZROST GOSPODARCZY)

· Zasiłki dla bezrobotnych

· Wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych

· Wydatki promujące restrukturyzację gospodarki w układzie branżowym i przestrzennym

· Wydatki promujące rozwój drobnej przedsiębiorczości

· Wydatki na roboty publiczne

· Poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki

· Deficyt budżetowy

· Dług publiczny

· Narzędzia podatkowe

Wykorzystywane przez władze monetarne narzędzia odpowiedzialne są za: obronę wartości pieniądza, regulowanie podaży pieniądza krajowego oraz zachowanie bezpieczeństwa walutowego kraju względem zagranicy.

Narzędzia dzielimy na:

1. Narzędzia obciążeniowe

· Podatki

· Cła

· Podział dochodów jednostki budżetowej

· Wpłaty jednostki samorządu terytorialnego

· Dywidendy stanowiące dochody budżetu

2. Narzędzia wydatkowe - polityka fiskalna realizowana jest przez kształtowanie wydatków oraz sposobach transferów pienięznych (dotacje, subwencje, finansowanie bezpośredni)

· Wydatki tworzące dobra publiczne oferowane przez instytucje państwa w postaci stanów dostępnych dla obywateli

· Wydatki finansujące inwestycję państwa w dostosowaniach makro i mezoekonomicznych np. wspomaganie rozwoju i funkcjonowania określonych gałęzi i dziedzin aktywności gospodarczej, restrukturyzacja, prywatyzacja.

13. Główne cechy wahania koniunkturalnego w Polsce

Zadaniem narzędzi polityki fiskalnej jest zmniejszanie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego, tj. hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nazbyt dużego wzrostu oraz stymulowanie aktywności gospodarczej w okresie osłabienia procesów gospodarczych. Podatki, jako główne narzędzie tej polityki, zarówno powodują obniżenie poziomu dochodów i zredukowanie wydatków prywatnych na konsumpcję indywidualną, jak i mają wpływ na poziom produkcji, inwestycji i zatrudnienia. Wydatki państwa zaś m.in. kształtują wielkość popytu globalnego. W ramach polityki fiskalnej można wyodrębnić dwie podstawowe formy, a tym samym dwie metody wykorzystania instrumentów podatkowych dla osiągania celów: aktywną oraz pasywną politykę fiskalną.

Istota tej pierwszej sprowadza się do podejmowania takich decyzji związanych ze zmianą dochodów i wydatków publicznych, które umożliwiłyby realizację określonych zadań i uzyskanie zakładanych efektów w danej sytuacji gospodarczej. Natomiast pasywna polityka fiskalna wiąże się z zastosowaniem odpowiednich instrumentów ekonomicznych, które samoczynnie reagują na zmianę koniunktury i nie wymagają podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, a są wrażliwe na zmiany poziomu dochodu narodowego, stopy zatrudnienia etc.

Z tego też względu w aktywnej polityce fiskalnej, będącej interwencjonizmem państwowym, za którym stoi cały system podejmowania decyzji o zastosowaniu określonych narzędzi fiskalnych (m.in. wzrost bądź spadek wydatków publicznych, zmiany w poszczególnych podatkach) wykorzystuje się metodę dyskrecjonalnego (aktywnego) kształtowania poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od fazy cyklu koniunktury gospodarczej. Natomiast pasywna polityka fiskalna związana jest z wykorzystaniem metody automatycznych stabilizatorów koniunktury wkomponowanych w system podatkowy.

Do automatycznych stabilizatorów zalicza się: podatek dochodowy, podatek od wartości dodanej (VAT), zasiłek dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych. Zaletą podatkowych automatycznych stabilizatorów koniunktury jest ich w miarę szybka reakcja na zmianę sytuacji dochodowej podmiotów i zmniejszanie podatności gospodarki na wstrząsy. Wadą jest to, że ich konstrukcja może nie sprawdzić się w praktyce życia gospodarczego. W odpowiedzi na tę ułomność pasywnej polityki fiskalnej, władza publiczna może zastosować bardziej aktywną (dyskrecjonalną) jej formę, jeżeli sytuacja tego wymaga. Stabilizacja gospodarki może się odbywać przez adekwatne kształtowanie poziomu wydatków albo stopy podatkowej, wpływając tym samym na poziom popytu globalnego. W przypadku, gdyby wydawał się on zbyt niski, rząd może go stymulować poprzez redukcję obciążeń podatkowych, co powinno znacznie silniej aktywizować podmioty gospodarcze, niż automatyczne stabilizatory koniunktury. W sytuacji przeciwnej, tj. nadmiernie rozgrzanej koniunktury, można wykorzystać progresję podatkową bądź nałożyć nowe podatki, aby ją skutecznie schłodzić. Ponadto państwo w ramach działań będących podatkowych może oddziaływać na skłonność do inwestowania i oszczędzania. Nadmierny fiskalizm zmniejsza skłonność podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych do oszczędzania, jednakże zwiększone wydatki państwa kreują nowy popyt, w tym popyt inwestycyjny. Wadą aktywnej metody oddziaływania na gospodarkę jest to, że zastosowanie jej instrumentów wymaga czasu i wiąże się z długotrwałym i żmudnym procesem legislacyjnym dotyczącym np. wprowadzenia nowych podatków lub zmian w już istniejących podatkach. Występować może tu tzw. efekt opóźnień, polegający na tym, że pomiędzy diagnozą stanu gospodarki a przygotowaniem określonych środków polityki ekonomicznej upływa tak wiele czasu, że w momencie, w którym narzędzi te są gotowe układ gospodarki na tyle się zmienił, iż owe narzędzia są już mało bądź wcale nieskuteczne.

14. Główne cechy polityki podatkowej

Cechy systemu podatkowego przed 1990rokiem:

• nieadekwatny do nowych realiów gospodarki wolnorynkowej

• brak społecznej świadomości obciążeń podatkowych, a także wpływać na

• poślednią rola podatków -ograniczenie dochodów społeczeństwa poprzez politykę płacową i cenową-dramatyczne konflikty na tym tle

• skomplikowanie opodatkowania ludności (np. zbyt wiele stawek podatku)

• duża uznaniowość i brak stabilności poszczególnych obciążeń podatkowych

Ówczesny system podatkowy nie zapewniał budżetowi państwa dochodów w wystarczającej wysokości oraz nie realizował celów polityki społecznej. Należało dostosować podatki do nowej rzeczywistości, jaką była gospodarka wolnorynkowa. Decyzje o zmianach przyspieszał kryzys finansów publicznych w 1991 roku, którego istotną przyczyną był wadliwy system podatkowy. W celu ulepszenia systemu podatkowego przeprowadzono szereg reform, nazwanych „łagodną rewolucją podatkową”. W procesie budowania systemu podatkowego w Polsce zaczerpnięto z doświadczeń państw rozwiniętych o systemach demokratycznych. Zmiany te były następujące:

1. Centralne władztwo podatkowe: JST nie mają władzy by stanowić podatki Prawo podatkowe dopuszcza jednak możliwość samoopodatkowania się mieszkańców gmin pod pewnymi rygorami.

2.Koncentracja dochodów władz publicznych za pomocą kilku wiodących podatków: VAT, PIT, CIT i akcyzowego. Pewną rolę w gromadzeniu dochodów przekazano także cłom.

3. Przekazanie części podatków i opłat w gestię władz samorządowych jako jedno ze źródeł zasilania budżetów gminnych. Centralizacja władztwa podatkowego nie jest więc tożsama z centralizacją finansową. Przyjęto zasadę że w podatkach władz centralnych będą z mocy ustawy partycypować gminy a później także powiaty i województwa.

4.Oparcie systemu podatkowego na podatkach pośrednich ponieważ są bardziej pewne, łatwiejsze do skontrolowania, sprzyjają tworzeniu w gospodarce oszczędności gdyż nie naruszają wprost zysków przedsiębiorstw tworząc tym samym warunki do inwestowania. Wadą podatków pośrednich jest luźny związek z zasadą sprawiedliwości oraz możliwość ich przerzucania. Dochody podatkowe stanowią ok. 90% dochodów budżetu państwa, w tym zaś dochody z tyt. Podatków pośrednich ok. 59%(dane za rok 2008).

5. Wykorzystanie podatków do realizacji celów pozafiskalnych. Wykorzystanie do prowadzenia przez państwo polityki społecznej (progresja, ulgi, kwota wolna od podatku). Przykładowo PIT- przeciwdziała marginalizacji społecznej, ogranicza nadmierne zróżnicowanie dochodów, CIT- funkcja gospodarcza, stymuluje wzrost gospodarczy, VAT, akcyza- prospołeczne np. poprzez opodatkowanie używek w celu ograniczenia ich spożycia

6. Oparcie się na zasadach funkcjonowania systemu podatkowego w krajach UE by ułatwić późniejszą integrację

Etapy budowania systemu podatkowego w Polsce:

1. Reforma samorządowa, wprowadzenie podatków i opłat lokalnych m.in.: podatku od nieruchomości, podatku rolnego, podatku od darowizn i spadków oraz podatku od środków transportu.(1991)

2. Reforma opodatkowania dochodów. Wprowadzenie 1 stycznia 1992r. podatku dochodowego od osób fizycznych. W tym samym roku przeprowadzono też reformę podatku dochodowego od osób prawnych.

3. Wprowadzenie 5 lipca 1993 podatku od dochodów i usług oraz akcyzowego

4. Uchwalenie ordynacji podatkowej będącej zbiorem przepisów dotyczących ustalania i poboru podatków.(1 styczeń 1998)

5. Dostosowanie polskich standardów do tych obowiązujących w UE

Obecnie źródła prawa podatkowego stanowią : Konstytucja, Ordynacja Podatkowa oraz ustawy dotyczące poszczególnych podatków. Na system podatkowy w Polsce składa się 11 tytułów podatkowych:

Podatki bezpośrednie:

- podatek dochodowy od osób fizycznych,

- podatek dochodowy od osób prawnych,

- podatek od spadków i darowizn,

- podatek od czynności cywilnoprawnych,

- podatek rolny,

- podatek leśny,

- podatek od nieruchomości,

- podatek od środków transportu.

Podatki pośrednie:

- podatek od towarów i usług,

- podatek akcyzowy,

- podatek od gier.

Podatki centralne stanowią dochód wyłącznie państwa; zalicza się do nich między innymi VAT oraz akcyzę. Podatki lokalne natomiast zasilają budżety wyłącznie gmin, np. podatek od nieruchomości, rolny czy leśny. PIT oraz CIT stanowią dochody, które są dzielone między budżet państwa oraz budżety gmin

Polityka podatkowa w Polsce jest kształtowana przede wszystkim pod wpływem czynników politycznych, ekonomicznych oraz w dalszej kolejności społecznych. Polityka podatkowa wymaga rozstrzygnięcia przede wszystkim problemów podatkowych, które decydują o jej treści i kierunkach. Podstawowe cele polityki podatkowej w Polsce można ująć następująco:

• sprawność w realizacji funkcji dochodowej,

• stabilizacja i wzrost gospodarczy,

• sprawiedliwe rozłożenie ciężarów podatkowych,

• niskie koszty realizacji podatków

Istniejący system ma wciąż wiele wad i uchybień tj:

• niestabilność systemu podatkowego

• problem optymalnego opodatkowania rolnictwa

• walka z korupcja aparatu skarbowego oraz licznymi oszustwami podatkowymi

15. Czynniki inflacyjne i dezinflacyjne w 2004-2009 w Polsce

Biorąc pod uwagę przebieg procesów gospodarczych oraz prowadzoną politykę pieniężną w latach 2004-2009 wyodrębniono cztery okresy:

I. Rok 2004 (przystąpienie Polski do UE)

II. Lata 2005-2006 (okres niskiej inflacji)

III. Okres 2007 r. - I poł. 2008 r. (narastanie presji inflacyjnej i szoki surowcowe)

IV. Okres II poł. 2008 r. - 2009 r. (światowy kryzys gospodarczy)

Na przebieg inflacji w 2004 r. duży wpływ miało przystąpienie Polski do UE W I poł. 2004 r.

Wzrost cen związany z przystąpieniem do UE był spowodowany

•wzrostem popytu na wybrane produkty po przystąpieniu do UE (np. Żywność).

•Na wstrząsy cenowe związane z przystąpieniem do UE nałożył się wzrost cen surowców na rynkach światowych oraz spadek cen Żywności na początku 2003 r.

W wyniku tych czynników w III kw. 2004 r. inflacja wzrosła istotnie powyżej górnej granicy odchyleń od celu inflacyjnego Wzrostowi inflacji towarzyszył istotny wzrost oczekiwań inflacyjnych oraz przyspieszenie wzrostu wynagrodzeń co mogło spowodować kolejne wzrosty inflacji tzw. ryzyko efektów drugiej rundy

W warunkach szybkiego wzrostu popytu, inflacji powyżej celu oraz podwyższonych oczekiwań inflacyjnych - aby zapobiec utrwaleniu się inflacji na podwyższonym poziomie - w III kw. 2004 r. RPP podniosła stopy procentowe łącznie o 1,25 pkt. proc. (stopę referencyjną z 5,25% do 6,5% ).

Sytuacja inflacyjna w latach 2005-2006

Spadek inflacji (czynniki dezinflacyjny) do niskiego poziomu (2,1% w 2005 r. i 1,0% w 2006 r.) był związany z następującymi czynnikami:

• Wygaśnięcie wstrząsów cenowych związanych z przystąpieniem Polski do UE

• Silna aprecjacja złotego w latach 2004- 2006, częściowo w efekcie przystąpienia Polski do UE (spadek premii za ryzyko)

• Osłabienie wzrostu gospodarczego w I poł. 2005 r., do którego przyczyniło się spowolnienie wzrostu gospodarczego u głównych odbiorców polskiego eksportu

W warunkach znaczącego spadku inflacji, w 2005 r. i na początku 2006 r. RPP obniżyła stopy procentowe. Od marca 2006 r. inflacja stopniowo rosła, choć utrzymywała się w dalszym ciągu wyraźnie poniżej celu inflacji a także umacniające się ożywienie gospodarczego przyczyniło się do tego iż RPP utrzymywała później stopy procentowe na niezmienionym poziomie.

Sytuacja inflacyjna w okresie 2007- I poł. 2008 r.

Wzrost presji inflacyjnej związany z:

- szybkim wzrostem gospodarczym

- rosnącymi napięciami na rynku pracy (szybki wzrost popytu na pracę przy zmniejszającej się m.in. w wyniku migracji podaży pracy, co w warunkach istotnie spadającego bezrobocia przełożyło się na szybki wzrost wynagrodzeń)

- W kierunku pogorszenia równowagi makroekonomicznej oddziaływał także szybki wzrost kredytu, w tym kredytów walutowych, grożąc pojawieniem się nierównowag i bańki na rynku nieruchomości

- Akcja kredytowa w dużym stopniu finansowana przez napływ środków z zagranicy

- Możliwość substytucji kredytów złotowych kredytami denominowanymi w walutach obcych, przy aprecjacji kursu, ograniczała wpływ stop procentowych na dynamikę kredytu

Na stopniowy wzrost inflacji związany z ww. czynnikami nałożyły się wstrząsy na światowych rynkach surowców rolnych i energetycznych w IV kw. 2007 r. oraz znaczące podwyżki cen administrowanych na początku 2008 r.

Jednocześnie w okresie 2007-I poł. 2008 r. silnie umacniał się kurs złotego, co ograniczało wzrost inflacji związany ze wzrostem cen surowców na rynkach światowych.

Sytuacja makroekonomiczna w okresie II poł. 2008-2009 r.

Kryzys na światowych rynkach finansowych od III kw. 2008 r. i towarzysząca mu głęboka recesja w globalnej gospodarce, silny spadek eksportu, wzrost bezrobocia, Obniżenie wzrostu płac a także silny spadek aktywności w polskiej Gospodarce

Doprowadziło to do silnego wzrostu awersji do ryzyka i związanego z tym odpływem kapitału z gospodarek wschodzących w czasie kryzysu finansowego, dlatego nastąpiła silna deprecjacja złotego. Oddziaływała ona w kierunku wzrostu inflacji.

Mimo silnego spowolnienia wzrostu gospodarczego, inflacja w 2009 r. utrzymała się na podwyższonym poziomie, do czego przyczyniły się:

•deprecjacja złotego

•silne podwyżki cen administrowanych w 2009 r.

•wzrost cen Żywności na przełomie 2008 i 2009 r.

16. EWOLUCJA SYSTEMU DOCHODÓW W POLSCE

 Główne zmiany w systemie dochodów publicznych rozpoczęły się na początku okresu transformacji gdy w 1989 roku wprowadzono jednolity podatek od osób prawnych. Następnie przyznano gminom autonomie finansową i zerwano z zhierarchizowanym systemem zasilania finansowego gmin, oraz wprowadzono podatki i opłaty lokalne ( m.in. podatek od nieruchomości , rolny, od spadków i darowizn)

Kolejnym etapem zmian zachodzących w systemie dochodów publicznych była tzw. Łagodna Rewolucja Podatkowa 1992 - 1993. Zmiany te polegały przede wszystkim na wprowadzeniu podatku dochodowego od osób fizycznych, przebudowie podatku dochodowego od osób prawnych, prowadzono podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy.

(nemo, akwarium, bal) W latach 1995-1998 zmianom poddano stawki w podatkach dochodowych, rozszerzono też wachlarz ulg i odliczeń, a także wprowadzono ordynacje podatkową, w której zgromadzono przepisy dotyczące ustalania i poboru podatków.

(nur) Nowy rozdział w systemie dochodów publicznych rozpoczął się w 1999 r. w którym weszła w życie ustawa o finansach publicznych oraz rozpoczęto wdrażanie czterech wielkich reform społecznych. Ponadto zwiększono udziału gmin we wpływach z podatku dochodowego i ustanowienie udziału dla powiatów i województw, a z podatku dochodowego od osób fizycznych wyłączono składkę na ubezpieczenie zdrowotne.

(Nil) Kolejne istotne systemowe zmiany zostały przeprowadzone w 2002r. i polegały one m. in. na:

Możliwości oddłużania podmiotów gospodarczych, możliwości skorzystania w rozliczeniu rocznym z premii podatkowej, niektóre przychody z kapitałów pieniężnych zostały objęte zryczałtowanym podatkiem dochodowym, wprowadzono ulgi dla absolwentów.

(naj, pani w świetlicy czyta) W związku z członkostwem w UE powstała nowa kategoria dochodów- transfery z budżetu UE, Ponadto w 2004 r. : przyjęto wspólną unijną taryfę celną, wprowadzenie możliwości wyboru 19% podatku liniowego od dochodów z pozarolniczej działalności gospodarczej, zwiększenie udziału JST w podatkach dochodowych, obniżenie stawki CIT do poziomu 19%

(dżonka) Istotne zmiany nastąpiły w wyniku nowelizacji ustawy o finansach publicznych w 2006- dotyczyły one klasyfikacji budżetowej.

(nawa) Zaś w 2009 wprowadzono nową, dwustopniową skalę PIT.

Należy zaznaczyć iż podstawowym rodzajem dochodów sektora finansów publicznych w prezentowanym okresie były podatki, przy czym największe wpływy pochodziły z podatków pośrednich. Udział podatków w systemie dochodów jest znaczący. Przy czym jednocześnie coraz mniejsze znaczenie maja dochody nie podatkowe.

17. Czynniki kształtujące inflację w Polsce po 2000r

Przyjęcie przez Radę Polityki Pieniężnej Średniookresowej Strategii Polityki Pieniężnej na lata 1999-2003, gdzie celem strategicznym polityki pieniężnej było sprowadzenie inflacji poniżej 4% w 2003r.Osiągnięto go w 2003 - inflacja wyniosła 1,7%. Dążąc do realizacji celu strategicznego Rada przyjmowała kolejne roczne cele pomocnicze, które miały pomóc w kształtowaniu oczekiwań inflacyjnych.

W latach 2001-2003 inflacja odchylała się od celów rocznych, co spowodowane było głównie niższą od prognoz dynamiką cen żywności oraz cen kontrolowanych (np. cen energii elekt, gazu, ciepłej wody, na które polityka nie ma większego wpływu). Do tych odchyleń przyczynił się wolniejszy od przewidywań wszystkich ośrodków prognostycznych wzrost gospodarczy u głównych parterów handlowych Polski, który ograniczył presję inflacyjną w naszym kraju. Przejściowe spowolnienie wzrostu PKB w latach 2001-2002 gdzie głównym skutkiem tego była niska inflacja.

W latach 2001-2003 polityka pieniężna odniosła sukces - zrealizowała cel strategiczny - obniżono inflację do niskiego poziomu. Ta sytuacja spowodowała że Bank Centralny miał stabilizować jej poziom na niskim poziomie. W celu utrwalenia niskiej inflacji B.C. przeszedł z rocznych celów inflacyjnych na cel ciągły. Ciągły cel inflacyjny odnosi się do inflacji mierzonej w ujęciu miesiąc do analogicznego miesiąca poprzedniego roku. Zgodnie ze Strategią polityki pieniężnej po 2003r od stycznia 2004 wynosi ona 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt %.

Utrzymywanie się inflacji powyżej górnej granicy odchyleń od celu do początku 2005r. Było spowodowane wzmożonymi zakupami przed wejściem do UE, podwyższeniu VAT-u na niektóre produkty z chwilą przystąpienia do UE i skokowym wzrostem eksportu polskiej żywności. Spadek inflacji poniżej dolnej granicy odchyleń pod koniec 2005r również w dużym stopniu wynikał z działalności czynników o charakterze przejściowym, tj. spadek cen paliw wskutek znacznej redukcji marż przez krajowych producentów oraz obniżeniu się cen żywności, do którego przyczyniły się: restrykcje nałożone na jej eksport przez Rosję.

Odchylenia inflacji od celów inflacyjnych w latach 2001-2006 były spowodowane głównie przez nieprzewidziane wahania dynamiki, cen żywności. Częstą przyczyną odchyleń było również inne niż powszechne prognozowano kształtowanie się cen kontrolowanych (w szczególności cen paliw). Inflacja nie tylko zależy od wcześniejszej polityki BC ale również od zdarzeń i procesów w gospodarce, których zaistnienia lub skutków nie da się przewidzieć.

Dodatkowym czynnikiem który w latach 2001-2006 utrudnił utrzymywanie inflacji na poziomie zbliżonym do celów inflacyjnym był zły stan finansów publicznych.

18. Inflacyjne i nieinflacyjne finansowanie deficytów budżetowych na przykładzie Polski

Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami).

Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja). Inflacjogenne są duże deficyty. Deficyty umiarkowane niekoniecznie. Często towarzyszy im obniżająca się co roku stopa inflacji. Dlatego też nasuwa się wniosek, że ani samo wystąpienie umiarkowanego def. budż. ani jego wielkość nie stanowią podstawy do uruchomienia procesów inflacyjnych. Zależy to od sposobu ich finansowania.

Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być:

1. Nie powodujące zaburzenia równowagi makroekonomicznej (nieinflacyjne)

• wykorzystanie rezerw budżetowych, którymi mogą być niewydatkowane sumy z lat ubiegłych. Rezerwy mają charakter bezzwrotny i wykorzystanie nie powoduje powstania zobowiązań.

• prywatyzacja nie tylko pozwala pokryć deficyt, ale również przyczynia się do rozwiązywania problemów strukturalnych gospodarki, ponieważ wiąże się najczęściej z podwyższaniem jej efektywności.

2. Mogące spowodować naruszenie równowagi makro

a) nieinflacyjne
- zaciągnięcie kredytu w bankach komercyjnych, bądź emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez te banki -> banki przeznaczają na zakup papierów skarbowych pieniądze ze zgromadzonych przez ludność oszczędności, które mogłyby przeznaczyć na inwestycje dla przedsiębiorstw. Jest to tzw. efekt wypychania

-emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe ->zmniejszają się w znacznym stopniu zdolności inwestycyjne naszych firm, ponieważ teoszczędności krajowe, które mogłyby pójść na finansowanie rozwoju gospodarczego, nowych inwestycji, zostaną pochłonięte przez budżet

-zaciągnięcie kredytu w zagranicznych instytucjach finansowych wychodzenie na rynki międzynarodowe pozwala zachować neutralność budżetu dla oszczędności i inwestycji krajowych , jednak jest to rozwiązanie ryzykowne, ponieważ w przypadku załamania się kursu walutowego gwałtownie wzrośnie zadłużenie naszego kraju i poziom długu publicznego

b) inflacyjne

- kredyty bankowe udzielane przez Bank Centralny, -gdy kreacja pieniądza w tempie szybszym niż wzrost popytu na pieniądz -> inflacja, chyba że mamy odpowiedni wzrost realnego PKB. w Polsce, wprowadzono ustawowy zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny
w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza. -> stymulowanie procesów inflacyjnych

POLSKA: do 1989 dominującą formą finansowania deficytu był kredyt w Banku Centralnym-> hiperinflacja. Z początkiem lat 90 zmniejszenie roli BC w finansowaniu def, , wzrost udziałukredytów w bankach komercyjnych. Dziś znacząca rola pożyczek publicznych, które mogą być zaciągane w formie kredytu oraz rządowych papierów wart. (obligacje skarbowe , bony )

/// GRATIS _____INTERPRETACJA ZASADY RÓWNOWAGI BUDŻETOWEJ W POLSCE

Równowaga budżetowa jest to stan, w którym wydatki i dochody państwa są równe. Jeśli jednak dochody są mniejsze niż wydatki wtedy występuje deficyt budżetowy, a gdy sytuacja jest odwrotna to mamy do czynienia z nadwyżką budżetową. Nadwyżka budżetowa jest szkodliwa, bo oznacza zbyt wysokie obciążenie podatkowe, a to jest niekorzystne z pkt widzenia wzrostu gospodarczego, który stanowi cel nadrzędny. Środki z nadmiernych podatków tworzące tę nadwyżkę mogłyby zostać przeznaczone przez społeczeństwo na inwestycje. W Polsce od 1992 r. mamy do czynienia z deficytem budżetowym. Równowaga budżetowa w znaczeniu dosłownym nie występuje prawie nigdy. Zazwyczaj mamy do czynienia z odchyleniami od stanu równowagi.

19. Dług publiczny w Polsce po roku 1990 - główne cechy.

Długiem publicznym określa się łączne finansowe zobowiązania podmiotów sektora publicznego z tytułu zróżnicowanych z ekonomicznego i prawnego punktu widzenia zdarzeń prawno finansowych, a przede wszystkim - niedoborów powstających w wyniku finansowania nadwyżki wydatków publicznych ponad dochody publiczne skumulowane w poprzednich okresach. Zgodnie z zapisami ustawy o finansach publicznych przez państwowy dług publiczny należy rozumieć wartość nominalną zadłużenia jednostek sektora finansów publicznych, która ustalana jest po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora.

Zadłużenie Polski na koniec 1990 r. w znacznej mierze było odziedziczone po poprzedniej epoce. Transformacja systemu finansów publicznych doprowadziła do powstania instytucji długu publicznego w Polsce. Jego poziom na koniec 1990 r. wynosił 53,17 mld zł co stanowiło 94,89% PKB. Wprawdzie również w latach 80. występowało zjawisko kumulowania się deficytu budżetowego, ale nie było ono większym problemem wobec stosowania najprostszej metody pokrywania deficytu budżetowego, jaką był nieoprocentowany kredyt bankowy i dodruk pieniądza przez bank centralny. W związku ze zmianami ustrojowymi powstała także kwestia odpowiedzialności za zadłużenie zagraniczne Polski, które stanowiło przeważającą część (prawie 95%) zobowiązań. Stosunki własnościowe istniejące w gospodarce socjalistycznej spowodowały, że za zaciągane przez banki pożyczki musiał przejąć odpowiedzialność skarb państwa.

Z danych wynika, że wraz z upływem lat zmienia się struktura długu publicznego, co polega na zwiększeniu długu krajowego w długu globalnym. Wiąże się to z dwoma przyczynami:

• redukcją ok. 1/3 polskiego zadłużenia zagranicznego,

• utrzymującymi się - począwszy od 1991 r. - deficytami budżetowymi, których kumulacja powoduje wzrost długu krajowego.

O ile w 1990 r. krajowy dług publiczny wynosił blisko 7 mld zł, o tyle już rok później nominalnie jego wielkość prawie się podwoiła, głównie za sprawą pojawienia się na polskim rynku instrumentów zaciągania długu. Wzrósł również dług krajowy jako % PKB z 12,20 % w 1990 r. do 15,66 % w 1991 r. Udział ten w latach 1992-2000 kształtuje się średnio
w wysokości około 22%. W latach 2001-2002 nastąpił szybki przyrost długu krajowego zarówno w mld zł, jak i jako % PKB. Kolejne lata to względna stabilizacja, dług kształtuje się w granicach 30-32% PKB, natomiast wyrażony w wartościach nominalnych ciągle wzrasta. W 2009 r. poziom zadłużenia publicznego zaczyna rosnąć, co jest związane z wystąpieniem kryzysu finansowego.

Zagraniczne zadłużenie skarbu państwa w latach 1992-2001 spadło z poziomu 82,69% PKB do 13,70% PKB, a w z 2002 r. znów wzrosło, co stało się zapowiedzią odwrócenia tendencji spadkowej. Zmniejszanie się zadłużenia zagranicznego do 2001 r. było skutkiem m.in. zawarcia porozumień w sprawie:

• redukcji i restrukturyzacji długów w ramach Klubu Paryskiego,

• redukcji i restrukturyzacji długów w ramach Klubu Londyńskiego,

• wzajemnego skompensowania należności Polski i Rosji.

Generalnie możemy powiedzieć, że w latach 1990-2000 nastąpił silny spadek relacji długu do PKB. Umożliwiły to takie zjawiska jak:

• Ograniczenie skali deficytów budżetowych do ok. 3% PKB

• Szybki wzrost gospodarczy

• Silne wzmocnienie się złotego, przez co obniżyła się relacja długu zagranicznego do PKB

• Redukcja zadłużenia zagranicznego Polski.

20. Kształtowanie się inflacji po roku 2000.

rok	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009
inflacja	10,1%	5,5%	1,9%	0,8%	3,5%	2,1%	1,0%	2,5%	4,2%	3,5%

Źródło: GUS

W 1998r, stopa inflacji pierwszy raz osiągnęła jednocyfrową wartość - 8, 6% (liczona grudzień do grudnia). Był to poziom niższy od zakładanego celu inflacyjnego który przyjął poziom inflacji nie wyższy niż 9,5%. Zjawisko to nie było trwałe. W roku 1999 pierwszy raz od początku transformacji wskaźnik rzeczywistej inflacji przekroczył górną granicę celu inflacyjnego. W odpowiedzi na wzrost inflacji RPP zareagowała podwyżką stóp procentowych w latach 1999 i 2000. W okresie od 1998 do 2000 roczne tempo zmian podaży pieniądza obniżyło się z poziomu 25% w 1998r do 17% w roku 2000.

Rok 2001 zapoczątkował nowy etap w polityce pieniężnej NBP. W tym czasie w gospodarce polskiej i światowej miało miejsce kilka znaczących zjawisk, które doprowadziły do zmian w dotychczas prowadzonej polityce pieniężnej. Były to m.in.:

-spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego

-rosnący deficyt budżetowy

-stopniowa obniżka stóp procentowych przez RPP poczynając od 2001 roku.

Restrykcyjna polityka monetarna wpłynęła na obniżenie stopy inflacji do niecałego 1% pod koniec 2002 roku. Pomimo to polityka pieniężna była krytykowana, pojawiła się nawet groźba zmiany Ustawy o NBP i składu personalnego Rady. W latach 2001-2002 RPP ustaliła cel inflacyjny znów na zbyt wysokim poziomie w porównaniu z faktycznym stanem.

Strategia polityki pieniężnej na lata 1999-2003, przyjęta przez RPP w 1998r., zakładała iż na koniec 2003r. stopa inflacji nie przekroczy poziomu 4%. W okresie tym celem o znaczeniu strategicznym była integracja gospodarki polskiej ze strukturami UE poprzez wypełnianie tzw. kryteriów konwergencji mających charakter makroekonomiczny. Od 2004 roku, RPP tak steruje polityką pieniężną, aby poziom inflacji kształtował się jak najbliżej progu 2,5%, z przedziałem odchyleń +/- 1 punkt procentowy. Bezpośredni cel inflacyjny stał się celem ciągłym, co oznaczało, że poziom inflacji nie będzie, tak jak w latach 1999 - 2003, wyznaczany na koniec danego roku kalendarzowego, lecz został raz określony i jest ciągle realizowany.

W trzecim kwartale 2004 poziom inflacji istotnie przekroczył górną granicę odchyleń od zamierzonego celu inflacyjnego. Powodem tych zmian były:

- silny wzrost popytu związany z akcesją do UE i wzrost cen na rynku krajowym, wywołany m.in. przez zmiany legislacyjne (w polityce celnej i rolnej oraz stawek podatków pośrednich), a także zwiększenie popytu zagranicy na wybrane produkty (np. żywność)

- skoki cenowe surowców na rynkach światowych

Wysokiej inflacji towarzyszył dynamiczny wzrost wynagrodzeń i zwiększone oczekiwania inflacyjne. „Aby zapobiec utrwaleniu się inflacji na podwyższonym poziomie oraz utrzymać antyinflacyjną wiarygodność banku centralnego, zwiększono poziom stóp procentowych w sumie o 1,25%.

Taki tor działań doprowadził do stabilizacji sytuacji. Rok 2005 i 2006, nazywany „great moderation”, cechował się już jej niskim poziomem - spadek do poziomu 2,1% w 2005 r. i 1,0% rok później.

To okres (1) wygaśnięcia wstrząsów cenowych związanych z przystąpieniem Polski do UE, (2) osłabienia wzrostu gospodarczego (na co wpływ miało spowolnienie wzrostu gospodarczego u głównych odbiorców polskiego eksportu), (3) silnej aprecjacji złotego, częściowo spowodowanej efektem przystąpienia do Wspólnoty (spadek premii za ryzyko) oraz (4) napływu towarów z krajów o niskich kosztach produkcji, co przy umiarkowanym wzroście cen surowców miało dezinflacyjny charakter. RPP zdecydowała się na poluzowanie polityki pieniężnej i obniżyła stopy procentowe łącznie o 2,5 pkt. proc, co w rezultacie doprowadziło do pobudzenia aktywności gospodarczej podmiotów krajowych i zagranicznych.

Lata 2007 - I. połowa 2008 przyniosły szereg zawirowań na krajowym rynku finansowym, m. in.:

• Stopniowo rosnąca inflacja (wstrząsy na światowych rynkach surowców i podwyżki cen administrowanych) hamowana jednak aprecjacją złotego (spekulacje na walucie).

• Wzrost presji inflacyjnej (szybki wzrost gospodarczy, napięcia na rynku pracy)

Ponieważ inflacja przekroczyła górną granicę wahań, RPP rozpoczęła cykl zacieśniania polityki pieniężnej, czego skutkiem był wzrost stawki referencyjnej do poziomu 5,75%.

W listopadzie 2007 roku NBP po raz pierwszy od 2004 roku przeprowadził operacje dostrajające w celu zasilenia w płynność sektora bankowego.

Pogłębiający się w 2008 r. kryzys światowej gospodarki (w tym głównych partnerów handlowych Polski), globalna recesja, zawirowania na rynku pracy oraz ograniczony dostęp do kredytu doprowadził do spadku popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego.

W 2008 roku NBP 6 -krotnie podważył poziom stóp, by potem dwukrotnie je obniżać - w grudniu stopa referencyjna osiągnęła najniższy poziom w historii, spadając z 6% do 3,5%.

21. Miary inflacji w Polsce.

W Polsce w celu pomiaru korzysta się zasadniczo z czterech mierników inflacji:

1. inflacji cen konsumentów,

2. inflacji cen producentów,

3. deflatora PKB,

4. mierników inflacji bazowej.

Miernik inflacji cen konsumentów określany jest mianem CPI (Consumer Price Index) lub wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych. Jest on podawany do publicznej wiadomości z miesięczną częstotliwością i stanowi najpopularniejszą miarę inflacji. Jego istotą jest pomiar zmiany cen w odniesieniu tylko do niektórych produktów lub usług wchodzących w skład tzw. „koszyka konsumpcyjnego”, który jest rokrocznie aktualizowany. Towary i usługi stanowiące elementy składowe tego koszyka ustalane są na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych, które starają się ustalić kierunek wydatków przeciętnego konsumenta. Zawartość koszyka stanowi około 2000 różnych towarów i usług, natomiast poszczególne kategorie dóbr są ważone w ten sposób, aby odzwierciedlać ich rzeczywisty udział w wydatkach statystycznego gospodarstwa domowego.

Miernik inflacji cen producentów, czyli PPI (Producer Price Index) określa zmiany cen producentów w czasie i podawany jest co miesiąc do publicznej wiadomości, łącznie z danymi o produkcji sprzedanej przemysłu. W odróżnieniu od inflacji cen konsumentów, wskaźnik ten nie bierze pod uwagę zmian cen usług oraz dotyczy wyłącznie cen towarów w obrocie hurtowym, które zostały wyprodukowane i sprzedane przez zakłady przetwórstwa przemysłowego, sektor górnictwa oraz przedsiębiorstwa dostarczające i wytwarzające energię elektryczną, gaz i wodę. PPI mierzy ceny netto, a więc z wyłączeniem podatków pośrednich, tj. VAT i akcyzy. Uwzględnia natomiast różnego rodzaju dotacje przedmiotowe przyznawane dla poszczególnych wyrobów.

Deflator PKB informuje, jaka część przyrostu strumienia dóbr i usług w gospodarce wynika wyłącznie z efektów cenowych. Jest on wyrażony jako stosunek nominalnego i realnego PKB. Deflator jest wielkością dodatnią w sytuacji, gdy nominalny PKB przekracza wielkość realną, co oznacza że występuje w gospodarce inflacja. Natomiast, gdy miernik ten przyjmuje wartości ujemne, występuje w gospodarce zjawisko deflacji, czyli obniżanie się ogólnego poziomu cen w gospodarce. Jako miara inflacji, deflator jest najbardziej kompleksowym wskaźnikiem zmian cen, ponieważ bierze pod uwagę ceny wszystkich dóbr i usług, które wliczane są w strumień produktu narodowego brutto zgodnie z powszechnie przyjętą metodologią jego szacunków.

Inflacja bazowa, w przeciwieństwie do trzech omówionych powyżej mierników, które są regularnie opracowywane i publikowane przez Główny Urząd Statystyczny, jest obliczana przez Narodowy Bank Polski na podstawie danych o inflacji konsumentów. Stąd częstotliwość publikacji mierników bazowych odpowiada częstotliwości publikacji CPI. Miary inflacji bazowej charakteryzują się bardziej gładkim przebiegiem od inflacji konsumentów, przez co przyjmuje się, że ilustrują długookresowy trend w kształtowaniu się procesów inflacyjnych, który powstaje dzięki wyeliminowaniu wahań o charakterze sezonowym, przypadkowym oraz szoków podażowych. Najważniejsza z punktu widzenia rynków finansowych wydaje się inflacja bazowa netto, która powstaje dzięki wyeliminowaniu cen paliw oraz cen żywności z ogólnego wskaźnika CPI (te pozycje w sumie stanowią około 33% komponentów koszyka konsumpcyjnego). Wśród innych mierników bazowych znajdują się ponadto: inflacja bazowa po wyłączeniu cen kontrolowanych (wyłączenie cen podlegających różnego rodzaju regulacjom państwa; pomija około 25% komponentów koszyka inflacji cen konsumentów), inflacja bazowa po wyłączeniu cen o największej zmienności (stanowią one około 15% procent ogólnego wskaźnika cen), inflacja bazowa po wyłączeniu cen o największej zmienności i cen paliw (wyłączenie około 18% towarów i usług wchodzących w skład wskaźnika CPI) oraz 15% średnia obcięta, która eliminuje wpływ 15% cen o najmniejszej i największej dynamice. Obserwacja wskaźników bazowych pozwala odpowiedzieć na pytanie, które z głównych czynników przyczyniły się do wzrostu cen konsumentów w danym okresie czasu.

22. Instrumenty bezpieczeństwa finansowego w Polsce

W przypadku Polski istnieje system bezpieczeństwa finansów publicznych zagwarantowany ustawą konstytucyjną oraz ustawą o finansach publicznych, a także innymi ustawami. Można wyróżnić dwa rodzaje bezpieczeństwa finansów publicznych :

- bezpieczeństwo strategiczne

- bezpieczeństwo operacyjne

Bezpieczeństwo strategiczne sprowadza się do fundamentalnych kwestii finansów publicznych i jest treścią zapisów w konstytucji oraz zapisów w ustawie o finansach publicznych. Wymienione ustawy nakładają na rząd, jak główny podmiot odpowiedzialny za stan finansów publicznych, rygory np. :

· Zakaz udzielania przez NBP pożyczek na potrzeby bieżące rządu

· Obowiązek przestrzegania procedur ostrożnościowych i sanacyjnych

· Obowiązek przedstawienia przez rząd wiarygodnych źródeł finansowania deficytu budżetowego

· Nakaz regulowania zobowiązań państwa z tytułu zaciągniętych przez państwo pożyczek i kredytów przed innymi wydatkami

Bezpieczeństwo operacyjne zapewniają różne zapisy znajdujące się w ustawach wykonawczych, dotyczące zasad gospodarowania środkami publicznymi. Chodzi w szczególności o respektowanie obowiązków, np.:

· Przestrzeganie ustawy o zamówieniach publicznych

· Respektowanie zasady jawności i przejrzystości finansów publicznych

· Przestrzeganie dyscypliny finansów publicznych

· Prowadzeni audytu wewnętrznego

· Tworzenie rezerw w budżecie państwa

Do instytucjonalnych podstaw bezpieczeństwa zaliczamy:

1. dobrze skonstruowany i rozwinięty system podatkowy (od tego jakie rodzaje podatków się stosuje, zwłaszcza w jakim stopniu stosuje się podatki pośrednie i bezpośrednie zależy stymulacyjne lub hamujące oddziaływanie państwa na aktywność podmiotów)

2. skuteczny aparat skarbowy (aparat skarbowy musza tworzyć zarówno jednostki skarbowe, które są wymierzające i egzekwujące jak i jednostki kontroli skarbowej. Od ich działalności zależy nie tylko ile dochodów wpłynie, lecz także w jakim stopniu obowiązujące podatki są parametrem decyzyjnym)

3. sprawne procedury legislacyjne (warunkują dlatego skuteczność polityki fiskalnej, że polityka ta dotychczas jest prowadzona metodą prób i błędów. Wprowadzania zmian do systemu podatkowego, zwiększenie deficytu podatkowego, zwiększenie pewnych wydatków publicznych, napotyka ogromne trudności, których pokonanie zajmuje wiele czasu, wszystko to opóźnia skuteczność polityki fiskalnej)

4. dobrze rozwinięte instytucje publiczne (chodzi zwłaszcza o takie instytucje, które pozwalają jak najlepiej wydać publiczne środki pieniężne w celu realizacji zadań władz)

/////

Stabilny system finansowy w istotny sposób wspiera realizację głównych celów banku centralnego - utrzymania stabilnego poziomu cen, a przez to tworzenia podstaw do osiągnięcia długookresowego wzrostu gospodarczego. Stabilność systemu finansowego jest rozumiana jako stan, w którym system finansowy pełni swoje funkcje w sposób ciągły i efektywny, nawet w przypadku wystąpienia nieoczekiwanych i niekorzystnych zaburzeń o znacznej skali. Zakłócenia w pracy systemu finansowego i zaburzenia efektywności świadczenia usług pośrednictwa finansowego negatywnie wpływają na sytuację przedsiębiorstw i gospodarstw domowych. Dlatego wiodące banki centralne prowadzą analizy i badania w tym zakresie oraz publikują raporty o stabilności. Celem tych działań jest wzmacnianie stabilności systemu finansowego poprzez dostarczanie informacji o czynnikach ryzyka dla stabilności oraz ocenę odporności systemu finansowego na zaburzenia. Upowszechnienie tego rodzaju wiedzy ma sprzyjać utrzymaniu stabilności finansowej, m.in. dzięki lepszemu zrozumieniu skali i zakresu ryzyka w systemie finansowym. W ten sposób zwiększa się prawdopodobieństwo samoistnej korekty zachowań uczestników rynku finansowego podejmujących zbyt duże ryzyko, bez konieczności ingerencji podmiotów publicznych w mechanizmy rynkowe. Narodowy Bank Polski przedstawia wyniki swoich analiz w obszernych rocznych „Raportach o stabilności systemu finansowego” oraz krótszych „Przeglądach stabilności systemu finansowego”, publikowanych w drugiej połowie każdego roku.(NBP)

W dniu 21 grudnia 2007 r. podpisane zostało porozumienie pomiędzy Ministrem Finansów, Prezesem Narodowego Banku Polskiego oraz Przewodniczącym Komisji Nadzoru Finansowego w sprawie współpracy na rzecz wspierania stabilności krajowego systemu finansowego. Porozumienie powołuje Komitet Stabilności Finansowej oraz określa zasady współdziałania Stron Porozumienia w celu wytworzenia mechanizmów znajdujących zastosowanie na wypadek kryzysu finansowego. Podpisanie porozumienia realizuje ideę tworzenia efektywnych krajowych systemów zarządzania w sytuacjach kryzysowych w krajach członkowskich UE. (KNF)

Członkami Komitetu są: 

1. Minister Finansów - jako Przewodniczący Komitetu; 

2. Prezes Narodowego Banku Polskiego; 

3. Przewodniczący Komisji Nadzoru Finansowego. 

W związku z postępującą integracją rynków finansowych w skali międzynarodowej i   w efekcie inicjatyw podejmowanych w ramach Unii Europejskiej (UE), wiosną 2008 r. państwa członkowskie UE podpisały Memorandum of Understanding on co-operation between the Financial Supervisory Authorities, Central Banks and Finance Ministries of the European Union on cross-border financial stability (MoU). Celem MoU, które jest porozumieniem o charakterze dobrowolnym i niewiążącym prawnie, jest wzmocnienie współpracy między organami nadzoru, bankami centralnymi i ministerstwami finansów z państw UE w zakresie stabilności finansowej, zarówno w czasie spokoju na rynkach finansowych, jak i   w razie zaistnienia sytuacji kryzysowej w systemie finansowym.

Celem działania Komitetu Stabilności Finansowej jest zapewnienie efektywnej współpracy w zakresie wspierania i utrzymania stabilności krajowego systemu finansowego poprzez wymianę informacji, opinii i ocen sytuacji w systemie finansowym w kraju i za granicą oraz koordynację działań w tym zakresie. 

Do zadań Komitetu należy w szczególności: 

• dokonywanie ocen sytuacji w krajowym systemie finansowym i na rynkach międzynarodowych oraz zapewnienie właściwego obiegu informacji pomiędzy członkami Komitetu dotyczących istotnych zdarzeń i tendencji mogących stanowić zagrożenie dla stabilności krajowego systemu finansowego; 

• opracowywanie i przyjmowanie procedur współdziałania na wypadek wystąpienia zagrożenia dla stabilności krajowego systemu finansowego; 

• koordynowanie działań członków Komitetu w sytuacji bezpośredniego zagrożenia dla stabilności krajowego systemu finansowego. 

Podstawa prawna: Ustawa z dnia 7 listopada 2008 r. o Komitecie Stabilności Finansowej (Dz.U. 2008 r., Nr 209, poz. 1317)

Ministerstwo Finansów współpracuje z NBP w zakresie zarządzania długiem publicznym w ramach Komitetu Zarządzania Długiem Publicznym (nie mogę jakoś o tym nic znaleźć)

Bezpieczeństwo systemu finansowego w Polsce wspiera też BFG, który gwarantuje depozyty nieprzekraczające 50000 euro (w przeliczeniu na złotówki) w całości dla osób fizycznych, osób prawnych, w tym jst, jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej, ale posiadających zdolność prawną oraz szkolnych kas oszczędnościowych i pracowniczych kas zapomogowo - pożyczkowych. Nie podlegają gwarancji depozyty Skarbu Państwa, instytucji finansowych takich jak: banki, domy maklerskie, fundusze emerytalne, fundusze inwestycyjne, podmioty świadczące usługi ubezpieczeniowe, podmiotów, które nie sa uprawnione do sporządzania uproszczonego bilansu oraz rachunku zysków i strat, kadry zarządzającej bankiem oraz jego głównych akcjonariuszy (posiadających, co najmniej 5% akcji banku).

23. Czynniki kształtujące zysk NBP

Szczególna struktura bilansu NBP ma istotne konsekwencje dla zmienności wyniku finansowego. Udział aktywów walutowych przekracza 90% ogółu aktywów NBP, podczas gdy pasywa niemal w 100% są w walucie krajowej. Taka struktura bilansu wynika z faktu, iż NBP, gromadzi i zarządza rezerwami dewizowymi (aktywa walutowe) oraz emituje znaki pieniężne (pasywa w złotych).

Zysk NBP główne źródło ma z działalności operacyjnej, zwłaszcza z gospodarowania rezerwami dewizowymi państwa. Wartość tych rezerw na koniec ubiegłego roku wynosiła około 136 mld zł. 90 proc. przychodów NBP jest osiąganych z inwestowania tych rezerw które inwestowane są na zagranicznych rynkach finansowych, z założenia w bezpieczne, ale wskutek tego nisko rentowne papiery wartościowe. Z tego tytułu NBP uzyskuje jednak określony dochód. Jednak mimo to dokładnych wyników finansowych operacji NBP nie sposób przewidzieć z uwagi na niewiadomą, którą są kursy walutowe oraz wysokości stóp procentowych na międzynarodowych rynkach finansowych.

Bank centralny w Polsce posiada więcej aktywów walutowych niż zobowiązań w danej walucie obcej tzn. otwartą pozycję walutową. Jest tym samym, wystawiony na znaczne

ryzyko kursowe, a w przeciwieństwie np. do banków komercyjnych, możliwości zabezpieczenia się przed tym ryzykiem są bardzo ograniczone. Jeśli zatem złoty się wzmacnia, np. z 4,0 do 3,8 PLN za 1 EUR, wówczas przeliczona na złote wartość aktywów ulega zmniejszeniu. Ten spadek wartości złotowej aktywów zmniejszałby wynik finansowy NBP. Jednak dzięki przyjętym w NBP zasadom, negatywny wpływ aprecjacji na wynik finansowy jest eliminowany przez zmniejszenie rachunku rewaluacyjnego, który powstał głównie z dodatnich różnic kursowych z wyceny, wynikających z deprecjacji złotego w latach 1991 - 2003. Zgodnie z przyjętymi zasadami rachunkowości jego kwota zmniejsza się m.in. w sytuacji umocnienia złotego. W przeciwnym wypadku w miejsce wysokiego zysku bank centralny odnotowałby wysoką stratę. NBP tylko dlatego uniknął znacznej straty w 2004 roku, że zgodnie z przyjętymi zasadami rachunkowości w analogicznej do spadku wartości aktywów kwocie ponad 20 mld zł zmniejszył rachunek rewaluacyjny.

Gdyby nie było rachunku rewaluacyjnego na koniec 2004 roku zamiast zysku, Narodowy Bank Polski poniósłby stratę której nie pokryłby fundusz rezerwowy tworzony w tym celu czy fundusz statutowy, gdyż są zbyt niskie. W takiej sytuacji, strata 2004 roku, musiałaby zostać pokryta przyszłymi zyskami.

Na wielkość zysku NBP wpływają jednak także tzw. różnice kursowe, czyli różnice pomiędzy ceną kupna walut przez NBP - z jednej strony oraz ceny ich sprzedaży lub rynkowa wycena na dziej bilansowy - z drugiej. Uzyskane z rezerw dewizowych przychody są następnie przeliczane na złote. Przy aprecjacji złotego maleje wyrażony w złotych strumień odsetek uzyskiwanych w walutach obcych. Odwrotna zależność zachodzi przy deprecjacji złotego.

Zmienność wyniku finansowego NBP w znacznym stopniu zależy również od zmian stóp procentowych na zagranicznych rynkach finansowych. Wzrost stóp procentowych w zależności od rodzaju instrumentu finansowego oraz okresu inwestycji w różny sposób wpływa na wynik finansowy. Pozytywny efekt wzrostu stóp procentowych najszybciej uwidacznia się w przypadku lokat składanych na krótkie terminy. Natomiast w przypadku inwestycji w długookresowe obligacje, pozytywny wpływ wzrostu stóp procentowych na wynik finansowy, z tytułu lokowania rezerw dewizowych na wyższy procent, pojawia się dopiero w dłuższym okresie. W krótkim okresie wzrost stóp procentowych przekłada się na spadek cen dłużnych papierów wartościowych i w konsekwencji wywiera negatywny wpływ na wynik finansowy. Efekt ten jest tym większy im większa wartość rezerw dewizowych jest zainwestowana w długoterminowe papiery wartościowe. Wzrost zagranicznych stóp procentowych zaledwie o 10 punktów bazowych (0,1 pkt. procentowego.) może spowodować spadek wyniku finansowego NBP nawet o 200 mln zł.

Koszty działania NBP: koszty administracyjne i koszty prowadzenia polityki pieniężnej. Największą z tych dwóch pozycji, która wpływa na wynik finansowy jest poziom operacji otwartego rynku i stóp procentowych, po których te operacje są przeprowadzane działania zmierzające do ograniczenia płynności, z reguły bardzo kosztowne dla banku centralnego.

Przychody, wraz z przychodami uzyskanymi w kraju, pomniejszone o koszty działania NBP stanowią zysk ekonomiczny. począwszy od 2004 roku, pojawiły się nowe czynniki obniżające wynik finansowy NBP. W związku ze zmianą ustawy o NBP z dnia 18 grudnia 2003 roku i wprowadzeniem oprocentowania rezerwy obowiązkowej (art. 39) utrzymywanej przez banki na rachunkach w NBP, W planie uwzględniono również przewidywany spadek cen zagranicznych papierów wartościowych i w konsekwencji koszty niezrealizowane z wyceny tych papierów .

24. Cele NBP i stopień ich realizacji po 2000

Uchwalona w 1997 r. ustawa o NBP wprowadziła dalece posuniętą niezależność NBP. Nowe przepisy powołały do życia Radę Polityki Pieniężnej, która od 1999 realizuję strategię bezpośredniego celu inflacyjnego. W przypadku tej strategii cele pośrednie nie funkcjonują. Cele pośrednie takie jak kurs walutowy czy wielkość agregatu pieniężnego zostały odrzucone.

Cel inflacyjny do 2002r. ustalano w pewnym przedziale. RPP przyjęła indeks cen towarów i usług konsumpcyjnych CPI, jako podstawowy wskaźnik.

Rok 2001 zapoczątkował nowy etap w polityce pieniężnej NBP. W tym czasie w gospodarce polskiej i światowej miało miejsce kilka znaczących zjawisk, które doprowadziły do zmian w dotychczas prowadzonej polityce pieniężnej. Były to m.in.:

-spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego

-rosnący deficyt budżetowy

-stopniowa obniżka stóp procentowych przez RPP poczynając od 2001 roku.

Restrykcyjna polityka monetarna wpłynęła na obniżenie stopy inflacji pod koniec 2002 roku. Pomimo to polityka pieniężna była krytykowana, pojawiła się nawet groźba zmiany Ustawy o NBP i składu personalnego Rady. W latach 2001-2002 RPP ustaliła cel inflacyjny znów na zbyt wysokim poziomie w porównaniu z faktycznym stanem. Obrazuje to poniższa tabela.

	2001	2002
Bezpośredni cel inflacyjny	6-8%	4-6%
Inflacja faktyczna	3,6%	0,9% w IV kwartale

Strategia polityki pieniężnej na lata 1999-2003, zakładała iż na koniec 2003r. stopa inflacji nie przekroczy poziomu 4%. W okresie tym celem o znaczeniu strategicznym była integracja gospodarki polskiej ze strukturami UE poprzez wypełnianie tzw. kryteriów konwergencji mających charakter makroekonomiczny.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, którego podstawowym celem miało być pełne włączenie Polski w struktury gospodarcze Wspólnoty, miało przynieść solidną i stabilną gospodarkę rynkową, w której inflacja i podstawowe stopy procentowe kształtują się na niskim poziomie, a rynek charakteryzuje równowaga budżetowa i rozsądna wielkość długu publicznego.

Nowe wyzwania związane z zaistniałymi warunkami wymusiły pewną modyfikację prowadzonej do tej pory strategii polityki pieniężnej.

Wśród najważniejszych założeń strategii polityki pieniężnej po 2003 r. należy wymienić trzy najważniejsze:

1. Prowadzenie polityki pieniężnej w ramach bezpośredniego celu inflacyjnego.

NBP stawia sobie za cel stabilizowanie inflacji na niskim poziomie. Poziom inflacji mierzony jest roczną zmianą cen towarów i usług konsumpcyjnych (wskaźnik CPI) w każdym miesiącu odnoszoną do tego miesiąca w roku poprzednim. Do 2003 roku celem strategicznym polityki pieniężnej NBP było dążenie do stabilizacji wskaźnika inflacji poniżej 4%. Natomiast od 2004 roku, RPP tak steruje polityką pieniężną, aby poziom inflacji kształtował się jak najbliżej progu 2,5%, z przedziałem odchyleń +/- 1 punkt procentowy. Dzięki temu, że nie stosuje się polityki utrzymania inflacji wewnątrz przedziału wahań, hamowanie ewentualnych wstrząsów w gospodarce pociąga za sobą rzadsze i mające mniejszą skalę zmiany stóp procentowych.

Bezpośredni cel inflacyjny stał się celem ciągłym, co oznaczało, że poziom inflacji został raz określony i jest ciągle realizowany.

2. Utrzymanie systemu płynnego kursu walutowego do momentu przystąpienia Polski do ERM2.

3. Dodatkowo: Stopniowe ale systematyczne dążenie do spełnienia kryteriów konwergencji co finalnie sprowadza się do dążenia do jak najszybszego wprowadzenia euro.

Obecnie poziom inflacji w Polsce wynosi 2,4 % co oznacza, że inflacja mieści się w ustalonym paśmie wahań (2,5% +/- 1 punkt procentowy).

25. Konstytucyjne podstawy polityki finansowej w Polsce/Zapisy konstytucyjne RP odnoszące się do polityki finansowej państwa/Podstawy prawne polityki finansowej państwa

Konstytucja rdz X fragmenty od art. 216

Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego produktu krajowego brutto. Sposób obliczania wartości rocznego produktu krajowego brutto oraz państwowego długu publicznego określa ustawa Nakładanie podatków, innych danin publicznych, określanie podmiotów, przedmiotów opodatkowania i stawek podatkowych, a także zasad przyznawania ulg i umorzeń oraz kategorii podmiotów zwolnionych od podatków następuje w drodze ustawy. Organizację Skarbu Państwa oraz sposób zarządzania majątkiem Skarbu Państwa określa ustawa.

BUDŻET

Konstytucja opisuje procedurę ustalania budżetu. Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie ustawy budżetowej. Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż przewidziany w projekcie ustawy budżetowej.

2. Ustawa budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym banku państwa

PODMIOTY POLITYKI FINANSOWEJ od art. 227

1. Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.

2. Organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd NBP.

3. Prezes NBP jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej na 6 lat, nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.

5. W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes NBP jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów, powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat.

6. Rada Polit. Pien. ustala corocznie założenia Polit. pien. i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada P. P. w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.

Podstawy prawne Polit. Fin. Oprócz konstytucji opisuje także ustawa o finansach publicznych

Określa ona budowę sektora finansów publicznych, definiuje środki publiczne dochody , rozchody, wydatki budżetu oraz istotę długu publicznego. Doprecyzowuje kompetencje organów. Nakazuje jawność i przejrzystość finansów publicznych poprzez określenie obowiązków informacyjnych względem społeczeństwa

Ustawa o NBP

Określa główny cel banku którym jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP. Oraz zadnania

1) organizowanie rozliczeń pieniężnych;

2) prowadzenie gospodarki rezerwami dewizowymi;

3) prowadzenie działalności dewizowej w granicach określonych ustawami;

4) prowadzenie bankowej obsługi budżetu państwa;

5) regulowanie płynności banków oraz ich refinansowanie;

6) kształtowanie warunków niezbędnych dla rozwoju systemu bankowego;

6a) działanie na rzecz stabilności krajowego systemu finansowego,

7) opracowywanie statystyki pieniężnej i bankowej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej;

Art. 4. NBP przysługuje wyłączne prawo emitowania znaków pieniężnych Rzeczypospolitej Polskiej.

Art. 21. W wykonaniu swoich zadań NBP współdziała z właściwymi organami państwa w kształtowaniu i realizacji polityki gospodarczej państwa, dążąc przy tym do zapewnienia należytej realizacji założeń polityki pieniężnej, a w szczególności:

1) przekazuje organom państwa założenia polityki pieniężnej oraz informacje dotyczące realizacji polityki pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym;

2) współdziała z Ministrem Finansów w opracowaniu planów finansowych państwa;

3) opiniuje projekty aktów normatywnych z zakresu polityki gospodarczej;

4) opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących działalności banków i mających znaczenie dla systemu bankowego.

Zadania przydzielone NBP warunkują prowadzoną przezeń politykę finansową.

------

Obecnie obowiązującą Konstytucję RP Sejm uchwalił w dniu 2 kwietnia 1997r. finansom publicznym poświęcono obszerną regulację zawartą głównie w rozdziale X, a w odniesieniu do finansów samorządu terytorialnego w części rozdział VII. Po za tym szereg artykułów Konstytucji w sposób pośredni odnosi się do finansów publicznych- chodzi głównie o zapisy gwarantujące prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne, np. ochrona zdrowia czy prawo do nauki. Szczególnie rozwinięte są normy prawne określające procedurę budżetową, w tym kompetencje poszczególnych organów władzy oraz obowiązujący je terminarz prac nad budżetem. Konstytucja zastrzega także jakie procesy w zakresie finansów publicznych mogą przebiegać tylko na zasadach i w trybach określonych w ustawach. Rozdział VII Konstytucji normuje między innymi kwestie dotyczące finansów JST. Konstytucja jest fundamentem dla stabilnych finansów publicznych, zwiera bowiem regulacje dotyczące procedury budżetowej, ograniczenia w zakresie nierównowagi wydatków i dochodów publicznych, stabilizuje prawo podatkowe, jak również gwarantuje niezależność NBP

Podstawy prawne Polit. Fin. Oprócz konstytucji opisuje także ustawa o finansach publicznych

Określa ona budowę sektora finansów publicznych, definiuje środki publiczne dochody , rozchody, wydatki budżetu oraz istotę długu publicznego. Doprecyzowuje kompetencje organów. Nakazuje jawność i przejrzystość finansów publicznych poprzez określenie obowiązków informacyjnych względem społeczeństwa

Ustawa o NBP

Określa główny cel banku którym jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy

jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

26. Centralne władztwo podatkowe a finansowanie j.s.t. w Polsce

Zmiana ustroju w Polsce w początku lat 90- tych wymusiła zmiany w systemie władz publicznych.

Scentralizowany system rządzenia krajem nie pozostawiał niemal żadnej swobody finansowej władzom gminnym. Budżet gmin był uzależniony od budżetu szczebla wojewódzkiego, a ten zaś od budżetu centralnego.

Podstawowym warunkiem decentralizacji finansów publicznych była reforma przywracająca samorząd terytorialny (gminy, powiaty, województwa). Ideą tej reformy było organizacyjne i finansowe oddzielenie władz centralnych od władz samorządowych.

Wielkość udziału w dochodach z podatków centralnych jest sprawą polityczną, ponieważ ich udział zależy od intencji władz centralnych.

Obecny system dochodów jednostek samorządowych ogranicza znacznie arbitralność i woluntaryzm władz centralnych.

W początkowym okresie transformacji wyłoniło się kilka kwestii:

• Czy władze samorządowe powinny mieć udział we wszystkich podatkach centralnych, czy tylko w niektórych?

• Na jakim poziomie określić stopę udziału władz samorządowych w danym podatku?

• Nie ma idealnego podatku, który zapewnił by dopływ dochodów do jednostek samorządowych na jednakowym, adekwatnym do potrzeb poziomie

W pierwszym okresie udziału władz samorządowych w dochodach z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych (15%) oraz podatku dochodowym od osób prawnych (5%) wynik budżetów gminnych był pomyślny. Miało to miejsce w okresie kryzysu finansów publicznych w roku 1991. Trudno jest ustalić w jakim stopniu obowiązujące wówczas stawki udziału gmin w podatkach dochodowych miały wpływ na kryzys finansów rządowych, jednak ta sytuacja doprowadziła do spadku udziału gmin w dochodach z podatku dochodowego do osób prawnych do 2%. W wyniku ostrej krytyki rządu ze strony przedstawicieli samorządu w 1993 r. powrócono do poprzedniego poziomu (5%).

Do dochodów własnych gmin zalicza się udziały w podatkach centralnych: podatku dochodowym od osób fizycznych, podatku dochodowym od osób prawnych.

Udział gmin w podatkach dochodowych wiązał się ze spadkiem subwencji ogólnej. Wzrost udziału w podatkach dochodowych ma na celu powiązanie sytuacji finansowej gmin z sytuacja w gospodarce (cyklem koniunkturalnym), a także wywołaniem zainteresowania władz gmin rozwojem przedsiębiorczości i wzrostem dochodów osób fizycznych oraz prawnych.

Baza dochodowa budżetu powiatu jest znacznie skromniejsza niż w przypadku budżetu gmin. Przede wszystkim budżet powiatu nie jest zasilany żadnymi wpływami podatkowymi, poza udziałem we wpływach z podatków dochodowych. Dochody własne składają się z:

• Dochodów z różnych tytułów niepodatkowych

• Udziału we wpływach z podatków dochodowych (PIT, CIT)

Dochody budżetu województwa samorządowego pochodzą z innych źródeł niż dochody gmin. Województwa samorządowe nie pobierają żadnych podatków, nie licząc udziału w podatkach dochodowych od osób fizycznych i prawnych, które zalicza się do dochodów własnych.

27. Realizacja bezpośredniego celu inflacyjnego NBP w latach 2004-2009.

Prowadzenie polityki monetarnej w latach 2004-2009 można podzielić na 4 etapy związane, zarówno z zawirowaniami na światowych rynkach finansowych, a także na rynku krajowym:

I

Pierwszym z nich był okres od 1 maja 2004 do początków 2005. Panujące wtedy warunki były bardzo dużym wyzwaniem dla nowo powołaną RPP i niewątpliwie wystawiły na próbę także dość restrykcyjne (w porównaniu do poprzedniego) BCI.

W trzecim kwartale 2004 poziom inflacji istotnie przekroczył górną granicę odchyleń od zamierzonego celu inflacyjnego. Powodem tych zmian były:

- wzrost popytu na rynku krajowym związany z akcesją do UE, a co za tym idzie wzrost ogólnego poziomu cen,

- skoki cenowe surowców na rynkach światowych

W tym czasie kolejnym czynnikiem inflacjogennym był duży wzrost wynagrodzeń. „Aby zapobiec utrwaleniu się inflacji na podwyższonym poziomie oraz utrzymać antyinflacyjną wiarygodność banku centralnego, zwiększono poziom stóp procentowych w sumie o 1,25%. Podwyższenie stopy lombardowej do 8,0%, a depozytową do 5,0% określiło nowy korytarz wahań dla stopy referencyjnej (6,5%) i pozwoliło na ściągnięcie nadwyżki pieniężnej z rynku.

II

Taki tor działań doprowadził do stabilizacji sytuacji. Rok 2005 i 2006, nazywany „great moderation”, cechował się już jej niskim poziomem - spadek do poziomu 2,1% w 2005 r. i 1,0% rok później.

Główne czynniki wpływające na taki stan rzeczy to :

- wygaśnięcia wstrząsów cenowych,

- osłabienia wzrostu gospodarczego (na co wpływ miało spowolnienie wzrostu gospodarczego u głównych odbiorców polskiego eksportu),

- silnej aprecjacji złotego,

- napływu towarów z krajów o niskich kosztach produkcji.

RPP zdecydowała się na poluzowanie polityki pieniężnej i obniżyła stopy procentowe łącznie o 2,5 pkt. proc. (stopę referencyjną z 6,5% do 4%). Obniżenie się korytarza wahań doprowadziło do spadku krótkoterminowych stóp % na rynku międzybankowym, co w rezultacie doprowadziło do pobudzenia aktywności gospodarczej podmiotów krajowych i zagranicznych.

III

Lata 2007 - I. połowa 2008 przyniosły szereg zawirowań na krajowym rynku finansowym:

Stopniowo rosnąca inflacja, a także początek spekulacji na złotówce.

Wzrost presji inflacyjnej (szybki wzrost gospodarczy, napięcia na rynku pracy)

Zwiększenie skali udzielania kredytów, w tym walutowych.

Stopy procentowe miały ograniczony wpływ na dynamikę udzielania kredytów właśnie z powodu substytucji złotego walutami obcymi

Spadek zaufania do sektora bankowego (upadek Lehman Brothers i problemy płynnościowe kolejnych światowych instytucji finansowych).

Ponieważ inflacja przekroczyła górną granicę wahań, RPP rozpoczęła cykl zacieśniania polityki pieniężnej, czego skutkiem był wzrost stawki referencyjnej do poziomu 5,75%.

W listopadzie 2007 roku NBP po raz pierwszy od 2004 roku przeprowadził operacje dostrajające w celu zasilenia w płynność sektora bankowego.

IV

W 2008 roku NBP 6 -krotnie podważył poziom stóp, by potem dwukrotnie je obniżać - w grudniu stopa referencyjna osiągnęła najniższy poziom w historii, spadając z 6% do 3,5%.

Kolejnym krokiem podjętym w celu ratowania sytuacji gospodarczej było wprowadzenie na jesieni 2008r. tzw. „pakietu zaufania”, który miał na celu:

Zasilić banki w płynność w walucie krajowej, poprzez podstawowe operacje otwartego rynku REPO oraz operacje dostrajające (4x w 2008). Jedną z nich było przeprowadzenie w 2009r. (w ramach pakietu) przedterminowego wykupu od banków komercyjnych dziesięcioletnich obligacji NBP (o wartości 8,2 mld zł), wyemitowanych w 2002 roku. Dzięki odzyskaniu trzy lata wcześniej pieniędzy zamrożonych w obligacjach miał umożliwić bankom udzielenie większej liczby kredytów.

Zmodyfikowano także system przyznawania kredytu lombardowego (zmniejszenie wartości zabezpieczeń i rozszerzenie listy aktywów mogących stanowić jego zabezpieczenie).

W 2009 roku RPP po sześciu latach obniżyła stopę rezerwy obowiązkowej z 3,5% do 3,0%. W portfelach banków pozostało dzięki temu 3,5 mld zł. Był to kolejny krok mający na celu rozruszanie akcji kredytowej.

Oceny skuteczności polityki pieniężnej można dokonać poprzez porównanie bieżącej sytuacji z założeniami z Maastricht: założenia a rzeczywiste spełnianie.

Inflacja (mierzona CPI) w latach 2004-2009 wyniosła średnio 2,8%, a więc była zbliżona do celu inflacyjnego NBP (2,5%). Ponadto, sposób prowadzenia polityki pieniężnej przez NBP doprowadził do wzmocnienia jego wiarygodności, czego odzwierciedleniem są niskie oczekiwania inflacyjne - średnia oczekiwań inflacyjnych analityków bankowych w badanym okresie wyniosła 2,5%.

Na tle innych krajów inflacja oraz luka popytowa w polskiej gospodarce cechowały się relatywnie niską zmiennością.

28. Polityka kursu walutowego w Polsce po roku 2000

(11 kwietnia Rada Polityki Pieniężnej podjęła decyzje o upłynnieniu złotego od następnego dnia. To spowodowało że kurs walutowy zaczął być ustalany w oparciu o siły rynkowe. Średnie dzienne obroty rynku walutowego szybko się powiększyły. W 2005 roku obroty na rynku walutowym sięgały 8mld dolarów w2006 przekraczały 9mld $. Od 2000r zwiększał się udział transakcji swapowych wypychających transakcje terminowe, został udzielony podział na rezydentów i nierezydentów. Najwięcej transakcji przeprowadza się PLN/EUR wcześniej dominował dolar aż do 2004 roku. Od momentu kiedy został upłynniony złoty mamy do czynienia z rozwojem rynku klientowskiego. Od 2000r uległy także zmianie determinanty kursu walutowego oraz nastąpiła zmienność notowań. Do 2000r złoty był walutą tzw. koszykową. W latach 2001-2005 nastąpiło wyeliminowanie dolara z koszyka zapewniającego minimalna zmienność. Oznacza to że złoty zachowuje się najstabilniej w stosunku do euro. W 2007 roku na rynku walutowym prawie nie widać skutków asymetrii prawa dewizowego co z połączeniu z płynnym kursem walutowym oznacza że złoty jest narażony na skutki przepływu kapitału spekulacyjnego. Na rynku walutowym odnotowuje się ciągły wzrost ilościowy i jakościowy. Jednak rynkowi wciąż brakuje płynności. Dominuje udział transakcji swap (78% w 2006 roku))

1. W 2000 r. nastąpiła zmiana systemu kursowego w Polsce. W dniu 11 kwietnia 2000 r. Rada Ministrów w porozumieniu z RPP podjęła decyzję o upłynnieniu kursu złotego, co oznaczało likwidację parytetu centralnego złotego i mechanizmu pełzającej dewaluacji parytetu wobec koszyka walut oraz pasma dopuszczalnych wahań kursu rynkowego złotego wokół kursu centralnego. Uchwała sankcjonująca powyższe zmiany weszła w życie 12 kwietnia 2000 r. Po zmianie reżimu kursowego Narodowy Bank Polski nadal nie interweniował na rynku walutowym. Kurs złotego przestał być zatem instrumentem polityki pieniężnej. Wprowadzenie systemu kursu płynnego było zgodne z założeniami Średniookresowej strategii polityki pieniężnej na lata 1999-2003 i postanowieniami Założeń polityki pieniężnej na rok 2000. Od 1998 r. polityka kursowa została podporządkowana realizacji bezpośredniego celu inflacyjnego. W dłuższym okresie czasu nie jest bowiem możliwe jednoczesne oddziaływanie na poziom stóp procentowych w sposób umożliwiający osiągnięcie celu inflacyjnego i kontrola poziomu kursu złotego. Sprzeczność ta staje się jeszcze bardziej wyraźna w warunkach całkowitej liberalizacji przepływów kapitałowych. Upłynnienie kursu stanowiło ostatni etap konsekwentnej polityki uelastyczniania mechanizmu kursowego. Już od 1998 r. tempo dewaluacji kursu centralnego było obniżane, co dostosowywało jego wysokość do celu inflacyjnego władz monetarnych. Pasmo dopuszczalnych wahań kursu rynkowego wokół parytetu złotego zostało poszerzone do ±15%. Bank centralny od sierpnia 1998 r. nie interweniował na rynku walutowym, a od czerwca 1999 r. nie zawierał transakcji walutowych z bankami komercyjnymi w trakcie sesji fixingowej. Ograniczanie obecności NBP na rynku walutowym wpłynęło korzystnie na rozwój tego rynku, co wzmacniało rynkowy charakter kursu złotego. Przedział dopuszczalnych wahań kursowych w okresie poprzedzającym wprowadzenie kursu płynnego był już stosunkowo szeroki (patrz wykres nr 4). Poziom kursu pozostawał przy tym daleko od krańców tego przedziału. Formalne wprowadzenie kursu płynnego nie stanowiło, zatem wstrząsu dla gospodarki, gdyż dzięki zwiększonej skali wahań kursu w ostatnich latach poprzedzających decyzję o upłynnieniu uczestnicy rynku byli przygotowani na wzrost ryzyka kursowego.

Wprowadzenie systemu płynnego kursu walutowego zwiększyło, zatem autonomię polityki stóp procentowych. Interwencje NBP na rynku walutowym, podejmowane dla utrzymywania kursu w pożądanym przedziale, powodowały, bowiem dodatkową kreację pieniądza. W rezultacie rosła płynność w systemie bankowym, co osłabiało oddziaływanie banku centralnego na stopy procentowe w bankach komercyjnych. Dodatkowym uzasadnieniem dla wprowadzenia systemu płynnego kursu walutowego były również dwa ważne argumenty:

Po pierwsze, decyzja ta była istotnym elementem procesu przygotowania Polski do uczestnictwa w Europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej (EMU). Jednym z warunków przystąpienia naszego kraju do EMU będzie włączenie złotego na okres co najmniej 2 lat do systemu kursowego ERM2. Poprzedzenie usztywnienia kursu złotego do euro w ramach tego systemu kilkuletnim okresem jego w pełni płynnego kształtowania się pozwoli trafniej określić kurs równowagi i uniknąć kosztownych dla gospodarki błędów.

Po drugie, międzynarodowe doświadczenia wskazują, że występowanie kryzysów walutowych wiąże się zawsze z próbami kontrolowania kursu walutowego. Dlatego też upłynnienie kursu złotego zmniejsza ryzyko wystąpienia zaburzeń na krajowych rynkach finansowych i związanych z tym konsekwencji w postaci obniżenia siły nabywczej waluty krajowej, zwolnienia tempa wzrostu gospodarczego i wzrostu bezrobocia.

Jednym z najważniejszych celów wprowadzenia kursu płynnego było zwiększenie skuteczności wpływu polityki pieniężnej na agregaty pieniężne i stopy procentowe. Zwiększone ryzyko kursowe miało doprowadzić do osłabienia oddziaływania różnicy krajowych i zagranicznych stóp procentowych (dysparytetu) na przepływy kapitału portfelowego lokowanego w instrumenty dłużne.

2001 Silne wahania realnego kursu złotego związane zarówno ze zmianami sytuacji zewnętrznej jak i z narastaniem w 2001 r. Nierównowagi fiskalnej pogłębiły spadkową PKB. Dotyczy to zarówno okresów aprecjacji (skokowo zwiększających presje konkurencji zewnętrznej) jak i stosunkowo krótkich okresów deprecjacji zmuszających do utrzymywania wysokiego poziomu restrykcyjności polityki monetarnej wobec zwiększonego ryzyka gwałtownego osłabienia kursu i wynikającego stąd zagrożenia wzrostem inflacji.

2002 Narastająca w ciągu 2002 r. aprecjacja euro do dolara amerykańskiego przyczyniła się do osłabienia złotego wobec wspólnej waluty europejskiej o 5,1% w ujęciu średniorocznym

(wobec aprecjacji o 8,5% w 2001 r.). Kurs złotego do dolara amerykańskiego pozostał na poziomie zbliżonym do obserwowanego w 2001 r. Według szacunków NBP, nominalny efektywny kurs złotego wobec koszyka najważniejszych dla polskiej gospodarki walut osłabił

się w całym 2002 r. o 3,9% (średniorocznie), kurs realny deflowany PPI zaś o 4,0%. Deprecjacja złotego była szczególnie silna w drugim półroczu.

2003

Wysoki deficyt budżetowy, rosnące potrzeby pożyczkowe państwa oraz trudności z wprowadzeniem programu redukcji wydatków publicznych mogą powodować zaburzenia na rynkach finansowych, skutkujące wzrostem rentowności skarbowych papierów wartościowych oraz osłabieniem kursu złotego. Jednak w ocenie Rady, początkowa faza ożywienia gospodarczego nie powodowała jeszcze, mimo słabnięcia kursu złotego, wzrostu presji inflacyjnej, która mogłaby stanowić zagrożenie dla realizacji celu inflacyjnego 2004 r.

w drugiej połowie roku dalszy spadek kursu złotego wobec euro.

2004 do momentu wejścia do ERM II powinien być utrzymany system płynnego kursu walutowego, akcesja Polski do UE oraz korzystny dla eksporterów kurs złotego w pierwszej połowie roku. Ponadto czynnikiem zwiększającym presję inflacyjną była trwająca

od 2003 r. deprecjacja nominalnego efektywnego kursu złotego, która w warunkach domykającej się luki popytowej mogła prowadzić do wzrostu presji inflacyjnej.

2005 r. nominalny kurs złotego nadal umacniał się - średnioroczny kurs złotego był silniejszy wobec euro o 11,2%

2006 r. nominalny kurs złotego nadal umacniał się aprecjacja kursu złotego w latach 2004-2006, chociaż w 2006 r. skala aprecjacji była nieznaczna.

2007 System płynnego kursu nie wyklucza prowadzenia interwencji na rynku walutowym, gdyby okazało się to niezbędne do realizacji celu inflacyjnego. W 2007 r. nominalny kurs złotego nadal umacniał się - średnioroczny kurs złotego był silniejszy wobec euro o 2,9%, natomiast wobec dolara amerykańskiego o 10,8%.

2008 Jednocześnie zwiększony napływ kapitału na rynki wschodzące przyczyniał się do silnej aprecjacji kursu złotego. We wrześniu 2008 r. upadek banku Lehman Brothers przyczynił się do istotnego spadku zaufania pomiędzy kontrahentami na rynkach światowych i ograniczenia limitów transakcji międzybankowych a w efekcie do deprecjacji złotówki.

W 2009 r. Rada Polityki Pieniężnej nie znalazła wystarczających przesłanek do zastosowania interwencji

29. Metody wpływania na (kształtowania) kurs walutowy w Polsce.

Fundamentalnymi czynnikami wpływającymi na kurs waluty są:

• Tempo wzrostu gospodarki,

• Poziom stóp procentowych

• Poziom inflacji.

Kurs walutowy - jest nim cena waluty obcej wyrażona w pieniądzu krajowym, która oznacza ilość pieniędzy jaką należy zapłacić za nabycie jednostki waluty obcej. Kurs walutowy może być stały lub zmienny. Stały ustalany jest przez rząd natomiast zmienny ustalany jest przez rynek w oparciu o relację pomiędzy popytem a podażą.

Popyt na rynku walutowym tworzą podmioty, które są zainteresowane kupnem walut obcych. Podaż jest natomiast kształtowana przez sprzedających. Zrównanie popytu i podaży na daną walutę określa nam poziom kursu walutowego. Poszczególne waluty można traktować podobnie jak towary - gdy dany towar cieszy się dużą popularnością, mówimy o wzroście popytu. Wyższy popyt powoduje, wzrost ceny. Na rynku walutowym sytuacja jest identyczna: wzrost popytu na złotówki powoduje aprecjację złotego - kurs złotego np. wobec euro spada. Podobnie z podażą - nadmiar towaru na rynku dóbr powoduje, spadek ceny. Natomiast waluta, która jest masowo wyprzedawana, deprecjonuje się, czyli wzrasta kurs złotego np. wobec euro.

Dewaluacja pieniądza - Jest to obniżka kursu waluty danego kraju w stosunku do kursów innych walut i bardzo często jest przeprowadzona przez organy państwowe.
Rewaluacja waluty - Jest to podwyżka kursu waluty danego kraju w stosunku do walut innych krajów w wyniku działań organów państwowych, które zobowiązują się w ten sposób do obrony kursu waluty. W warunkach płynnego kursu walutowego odpowiednikiem rewaluacji waluty jest aprecjacja pieniądza.
Deprecjacja pieniądza - Jest to zjawisko obniżenia się siły nabywczej pieniądza. Na rynku krajowym deprecjacja przejawia się zmniejszeniem ilości dóbr i usług, które można kupić za określoną kwotę. Z reguły jest ona wynikiem inflacji.
Aprecjacja pieniądza- (przeciwieństwo deprecjacji) Jest to wzrost kursu waluty krajowej względem walut zagranicznych, który oznacza zwiększenie się siły nabywczej pieniądza krajowego. Jest ona wynikiem przewagi popytu nad jej podażą

1. Charakterystyka wydatków budżetu państwa w Polsce w aspekcie ilościowym i jakościowym / Charakterystyka struktury ekonomicznej wydatków budżetu państwa w Polsce

Skutkiem fiskalnej aktywności państwa, przejawiającej się m.in. poprzez nakładanie obowiązku podatkowego na ludność a następnie egzekwowanie należności podatkowych, jest wydatkowanie zgromadzonych środków pieniężnych. Wydatki SP ponoszone są na realizację zadań publicznych, mających na celu zaspokojenie potrzeb zbiorowych i indywidualnych obywateli; w ich wyniku następuje alokacja dóbr, czyli wykorzystanie części PKB. Decyzje dotyczące przeznaczenia zgromadzonych środków podejmowane są w sposób administracyjny, a nie rynkowy.

Wśród wielu rodzajów klasyfikacji, najistotniejszym wydają się dwa podziały wydatków BP:

1. Ze względu na ich związek z ostatecznym wykorzystaniem PKB

• realne (rzeczywiste, nabywcze) - powodują realne zużycie PKB w drodze zakupu towarów i usług przez jednostki należące do sektora publicznego

• wydatki transferowe - dok.na rzecz innych podmiotów, co wynika z prowadzonej przez państwo polityki finansowej lub obowiązującego systemu fin.publ. Rozróżniamy transfery wewnętrzne (wydatki jednych gestorów funduszy publ. na rzecz drugich) oraz zewnętrzne (środki trafiają do podmiotów prywatnych w celu realizacji ważnych celów gospodarczych (np. dotacje)

2) Ze względu na ich charakter ekonomiczny, tj:

• sztywne - ich dokonanie jest obowiązkowe i zagwarantowane odpowiednim aktem prawnym (Ustawą o FP) lub wymagalnym zobowiązaniem SP. Zalicza się do nich m. in: koszty obsługi długu publicznego, dotację dla FUS i KRUS, składki na ubezpieczenia społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne, zasiłki, składki na ubezpieczenia zdrowotne za osoby nie objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa, czy składki do budżetu Unii Europejskiej. Niezrealizowanie wydatków sztywnych wiązałoby się z poważnymi konsekwencjami: m.in. naruszeniem wiarygodności władz publicznych (w przypadku kosztów obsługi długu publicznego), załamaniem się systemu ubezpieczeń społecznych (w przypadku cofnięcia dotacji BP na rzecz FUS) czy szkolnictwa publicznego (cofnięcie subwencji oświatowej), a w rezultacie - utratą zaufania obywateli do instytucji państwa.

• elastyczne - ich dokonanie jest egzekwowane mniej rygorystycznie i uzależnione od możliwości finansowych bieżącego okresu

Podział wydatków BP według podstawowych grup ekonomicznych, zawarty wprost w ustawie budżetowej i Ustawy o FP przedstawia się następująco:

1. dotacje celowe, przedmiotowe, podmiotowe i rozwojowe, przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie realizacji konkretnych zadań publicznych oraz subwencje

2. świadczenia na rzecz osób fizycznych - w postaci transferów bezpośrednich (wypłata emerytur, rent, świadczeń chorobowych i wypadkowych, stypendiów dla studentów) i pośrednich (dopłaty do indywidualnych wydatków na budownictwo mieszkaniowe i do leków, zasiłki rodzinne) (wypłacanych uprawnionym osobom przez zakłady pracy).

3. wydatki bieżące jednostek budżetowych -wynagrodzenia (+składki) pracowników budżetówki, zakupy towarów i usług oraz wydatki majątkowe

4. wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa - ich cechą charakterystyczną jest to, że nie finansują żadnych konkretnych zadań publicznych, lecz są skutkiem wcześniejszej nierównowagi między wydatkami publicznymi i dochodami służącymi ich finansowaniu. Należy do nich zaliczyć odsetki od zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wyemitowanych papierów wartościowych, a także wypłaty z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych

5. wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA, w tym wydatki budżetu środków europejskich.

6. wpłaty środków własnych Unii Europejskiej - tj. przekazywanych przez Polskę do budżetu UE: udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych (75% tych wpływów trafia do budżetu UE), składkę obliczoną na podstawie podatku VAT i wartości rocznego PKB oraz odsetki i kary za nieterminowe lub nieprawidłowo naliczone płatności.

Analizując wydatki BP w latach 2000 - 2008, zdecydowana ich większość miała bieżący charakter (ponad 90% w całym okresie), chociaż w ostatnim czasie obserwuje się wzrost udziału wydatków kapitałowych w ich strukturze.

Jeśli chodzi o wydatki BP rozpatrywane według działów klasyfikacji budżetowej, większość ich jest przeznaczana na ubezpieczenia społeczne i opiekę społeczną, choć w ostatnich latach ich udział powoli spada. Z drugiej strony, najbardziej niedofinansowane wydają się oświata i wychowanie oraz kultura fizyczna i sport.

Największą kategorię wydatkową BP stanowią dotacje i subwencje (najwięcej dla FUS i KRUS; w roku 2002 środki dla nich przeznaczone stanowiły ponad ¼ wszystkich wydatków BP), wydatki bieżące jednostek budżetowych (przede wszystkim wynagrodzenia i ich pochodne, stanowiące ok. 10% wszystkich wydatków BP) oraz obsługa długu publicznego (zarówno zaciągniętego w kraju jak poza granicami RP; to kolejne 10 % wydatków BP, jednak widoczna jest tendencja malejącego ich udziału w ogóle wydatków).

29. Pozytywne i negatywne skutki restrykcyjnej polityki fiskalnej.

Restrykcyjna polityka fiskalna - zmniejszenie wydatków rządowych lub zwiększenie opodatkowania, co prowadzi do spadku popytu globalnego.

Spadek popytu -> spadek produkcji -> spadek popytu transakcyjnego na pieniądz -> spadek stopy procentowej -> wzrost popytu inwestycyjnego -> wzrost produkcji

Ważnym zadaniem polityki budżetowej jest stabilizowanie gospodarki. Niektórzy ekonomiści twierdzą, że stabilizowanie gospodarki przez przeciwdziałanie wahaniom cyklicznym oraz ograniczanie bezrobocia i hamowanie wzrostu cen jest głównym zadaniem polityki fiskalnej współczesnych państw kapitalistycznych. Aktywna polityka fiskalna jest prowadzona wówczas, gdy rząd stosuje wybrane środki w celu przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom gospodarki.

Restrykcyjna polityka fiskalna, to ogół działań mających doprowadzić do zmniejszenia wydatków państwa - niedopuszczenia do „przegrzania” koniunktury, czy też ograniczenia rozmiarów deficytu/ długu publicznego. Ograniczenie zagregowanego popytu, ekspansywna polityka podatkowa to najczęstsze przejawy restrykcji fiskalnych.

Restrykcyjna polityka fiskalna nie cieszy się z pewnością poparciem ze strony podmiotów gospodarczych. Skuteczność wykorzystywania środków budżetowych i podatkowych do przeciwdziałania recesji oraz łagodzenia wahań koniunktury uzależniona jest bowiem w znacznym stopniu od prawidłowej oceny sytuacji gospodarczej oraz prawidłowego przewidywania przyszłości. Trudności obniżające skuteczność polityki stabilizacyjnej wynikają z jednej strony z niedoskonałości prognoz gospodarczych, nawet krótkookresowych (do 1 roku), a także wiążą się z całym programem przygotowania, uchwalania i wykonywania budżetu. Niedoskonałość prognoz utrudnia podejmowanie prawidłowych środków zaradczych. Podejmowanie tych środków jest ponadto hamowane przez rozbieżne interesy różnych grup nacisku.

pozytywy

-Polityka antyinflacyjna (deflacja)

-Spadek cen

-Zwiększenie wpływów do budżetu - mniejszy deficyt

-Czasem spadek wydatków rządowych (plus dla rządu)

negatywy

-Wzrost stawek podatkowcyh

-Obniżenie dochodu do dyspozycji

-Spadek popytu globalnego

-Zmiany wielkości produkcji wpływają także na stan w budżecie

-Czasem spadek wydatków rządowych (zasiłki maleją)

-Opóźnienia czasowe

-Niepewność, trudności w oszacowaniu mnożnika i skali zmian

30. Interpretacja zasady równowagi budżetowej w Polsce

Kolejną zasadą budżetową jest zasada równowagi, która to w ujęciu klasycznym oznacza równość dochodów jak wszystkich wydatków budżetu. Współcześnie jednak uważa się, że deficyt jest dopuszczalny do pewnej wysokości jak również pod pewnymi warunkami. Tak, więc ustawodawca nie zawsze precyzuje zakres dochodów jak również wydatków, które to są wyznacznikiem zachowania równowagi. Dlatego w efekcie wyróżnia się szereg sposobów mierzenia skali nierównowagi w naszym budżecie w postaci: sald budżetowych jak również deficytów budżetowych. Ich interpretacja pozwala ocenić stopień niezrównoważeni budżetu jak również przyczyny tej równowagi. W praktyce jednak dążenie do matematycznej równości dochodów jak również wydatków jest natomiast rzadkością. Wyjątkiem jednak jest budżet Unii Europejskiej. Skrót EPD czyli procedura nadmiernego deficytu odnotowana 104 TWE. Jednak możemy wyróżnić jeszcze inne zasady budżetowe. Do innych zasad budżetowych należą: zasada jednoroczności.

W Polsce zauważalne są następujące zmiany w klasycznym podejściu do równowagi budżetu państwa. Po pierwsze nastąpiło odejście od dogmatu zrównoważonego budżetu po kryzysie finansów publicznych z 1991 r. Wobec nierealności zachowania dogmatu zrównoważonego budżetu główny wysiłek państwa skoncentrowano na utrzymaniu tzw bezpiecznego poziomu deficytu budżetowego a w szczególności o zachowanie granicy 3% PKB. Dbano również aby finansowanie deficytu nie było przeprowadzane za pomocą dodruku pieniądza. Wykreowane zostały narzędzia operacji otwartego rynku (weksle skarbowe) które pozwalały na racjonalne stosunki między pożyczkodawcami a rządem. Na zrównoważenie budżetu w Polsce należy patrzeć przez pryzmat transformacji ustrojowej, która w istotny sposób uniemożliwia szybkie zrównoważenie budżetu państwa.

Równoważenie budżetu państwa, czyli niedopuszczenie do nadmiernych wydatków w stosunku do możliwości dochodowych budżetu, jest klasyczną zasadą skarbowości. Jest ona

regułą najlepiej zrozumiałą i uważaną za najbardziej racjonalną. Jej działanie ma jednak charakter procykliczny. Klarowność tej reguły może zostać zaburzona poprzez wprowadzanie

rożnego rodzaju wyjątków, w ramach „sytuacji nadzwyczajnych” lub zastosowanie zasady odstępstwa od równowagi budżetu w jednym roku pod warunkiem, iż powstały deficyt ma charakter przejściowy i zostanie sfinansowany nadwyżką wypracowaną w budżecie w kolejnym roku. Można spotkać także rozwiązanie, w ramach, którego równoważenie dotyczy

tylko salda dochodów i wydatków pierwotnych, czyli po wykluczeniu kosztów obsługi długu, jako „sztywnego” wydatku budżetu. Współcześnie reguła ta jest częściej stosowana (także w UE) w odniesieniu do budżetów lokalnych, aniżeli centralnych.

Za budżet w równowadze uznaje się taką sytuację, gdzie wszystkie wydatki państwa znajdują pokrycie w dochodach, tj. dochody państwa zrównają się z jego wydatkami, bądź je przewyższają. W Polsce zakłada się brak równowagi budżetowej finansów publicznym, z tego też względu dąży się do planowania stanu nierównowagi. Dodatkowym skutkiem powyższego założenia jest proces ciągłego narastania deficytu finansów publicznych oraz nierównomierne rozłożenie w czasie tej nierównowagi. Ciągłe narastanie deficytu jest związane z faktem istnienia długu publicznego i kosztem jego finansowania. Dług publiczny jest największym zagrożeniem dla istnienia państwa, gdyż może on nakręcić spiralę zadłużeniową, przez co jeden dług państwo będzie zmuszone spłacać kolejnym. Z kolei nierównomierne rozłożenie deficytu w skali roku stanowi efekt niedopasowania wielkości wydatków do osiąganych dochodów, na przykład jest to związane z wypłatą nadpłat podatku dochodowego od osób fizycznych w pierwszym półroczu.

Nierównowaga finansów publicznych jest zjawiskiem na ogół uznawanym za zjawisko niekorzystne a wręcz szkodliwe dla gospodarki. Jest to odchylenie od oczekiwanej równowagi w sferze finansów publicznych. W dużej mierze za nierównowagę w finansach publicznych odpowiedzialne są błędy polityki fiskalnej.

Polityka fiskalna to sposób zarządzania dochodami i wydatkami publicznymi w taki sposób aby państwo realizowało cele, które stoją przed nim (np. dostarczenie usług publicznych, redystrybucja dochodów, stabilizowanie sytuacji). Ocena działalności prowadzonej polityki fiskalnej zależy od poziomu bezrobocia, tempa wzrostu cen i płac realnych, rewaloryzacji rent i emerytur, podziału dochodu narodowego i innych.

31. Konkretyzacja celów polityki monetarnej w Polsce.

W przypadku polityki monetarnej odpowiedzialność państwa może mieć symboliczny charakter w tym sensie, że bank centralny jako główny podmiot odpowiedzialny za prowadzenie polityki monetarnej posiada — o czym już wspominaliśmy — istotną autonomię. Dysonans między pozycją państwa a pozycją władz monetarnych jest widoczny przy ustalaniu odpowiedzialności zarówno za realizację zadań polityki monetarnej, jak i za stan całej sfery pieniężnej kraju.W krańcowych rozwiązaniach, tzn. takich, w których bank centralny ma pełną autonomię, możliwości oddziaływania państwa na prowadzoną przez bank centralny politykę monetarną ograniczają się jedynie do obsadzania władz monetarnych. Ze względu na konieczność zachowania stabilności polityki monetarnej władze monetarne są powoływane na dłuższe okresy (np. 6 lat) wykraczające poza konstytucyjny okres wyborów parlamentarnych. Obowiązujący w danym kraju system prawny, z reguły, pozbawia natomiast organy władzy państwowej możliwości odwołania prezesa banku centralnego oraz innych członków władz monetarnych. Rozwiązania takie stosuje się po to, aby uniknąć presji politycznej na bank centralny. Ta przesłanka jest więc zrozumiała, ale nie zmienia faktu, że w tej sytuacji bank centralny staje się podmiotem wyizolowanym ze środowiska ekonomicznego i społecznego. Jest to kolejny paradoks, gdyż decyzje podejmowane przez władze monetarne silnie oddziałują na to środowisko ekonomiczne oraz na zachowanie się podmiotów gospodarczych.
Polityka monetarna zajmuje się kształtowaniem zjawisk finansowych w gospodarce (kraju). Głównym kierunkiem oddziaływania polityki monetarnej są wielkość oraz zmiany podaży i popytu na pieniądz. Oznacza to, że polityka monetarna wpływa na relacje między podażą pieniądza a popytem na pieniądz. W dostosowaniu tym szczególną rolę odgrywa stopa procentowa, którą posługują się władze monetarne. Stopa procentowa (podstawowa i pochodne) wpływa na podaż pieniądza, a ta z kolei ma wpływ na procesy inflacyjne, kredytu dla przedsiębiorców, decyzje gospodarstw domowych odnośnie do oszczędzania, decyzje podmiotów inwestujących na rynku kapitałowym itd.

Szczególnie ważne zadanie polityki monetarnej polega na reagowaniu na impulsy pochodzące ze:

1) sfery realnej (np. wzrost lub spadek produkcji, bezrobocia itp.),

2) sfery pieniężnej (tj. kryzysy finansowe, zwiększenie deficytu budżetowego, zmiany w napływie bądź odpływie kapitału),

3) zmian psychologicznych (zmiany preferencji konsumpcyjnych oszczędnościowych, panika związana z groźbą kryzysu finansowego, sytuacja polityczna).


Za politykę monetarną jest odpowiedzialny przede wszystkim bank centralny. Wprawdzie możliwości rządu w realizacji polityki monetarnej są ograniczone, ale nie oznacza to, że są one żadne. Rząd może pośrednio oddziaływać na politykę monetarną, np. przez wielkość redystrybucji fiskalnej, poziom deficytu budżetowego, wielkość długu publicznego. Jeżeli zgłasza popyt na pieniądz (pożyczki), to nie pozostaje to bez wpływu na stan i pożyczkowego (kapitałowego). Jeżeli nawet udział rządu w rynku kapitałowym ja niewielki, to i tak trzeba pamiętać, że państwo — z reguły — należy do największych uczestników tego rynku, a więc jego działalność może zakłócać funkcjonowanie rynku. Przykładem tego mogą być szoki na rynku pożyczkowym, spowodowane przez nagły wzrost popytu rządu na pieniądz.

Do celów polityki monetarnej zalicza się:
1) cele strategiczne (bezpośrednie),
2) cele pośrednie,
3) cele operacyjne.

Podstawowym strategicznym celem polityki monetarnej jest utrzymanie i stabilnego poziomu cen. Cel ten nie powinien jednak umniejszać istotnych celów polityki monetarnej, takich jak wzrost gospodarczy, ograniczanie bezrobocia, równowaga gospodarki. Dostrzegając znaczenie celów bezpośrednich, należy również pamiętać, że utrzymanie stabilnego poziomu cen jest jednym z najtrudniejszych zadań banku centralnego. Bank centralny, deklarując cel strategiczny polityki monetarnej, musi dokonać wyboru między utrzymywaniem wysokiego poziomu produktu krajowego oraz ograniczaniem bezrobocia a utrzymywaniem stabilnego poziomu cen.
Na ogół przyjmuje się, że nie jest możliwe łączne osiąganie tych dwóch celow strategicznych polityki monetarnej, tj. utrzymanie stabilnego poziomu cen osiąganie „przyzwoitych" stóp wzrostu gospodarczego. Z tych właśnie względów w różnych krajach różnie artykułowane są cele strategiczne banku centralnego. Chodzi o zachowanie różnych proporcji między celem czysto monetarnym a celami czysto rzeczowymi (realnymi).

Cele pośrednie polityki monetarnej są dla banku centralnego łatwiejsze do monitorowania oraz korygowania. Zaliczamy do nich:
1) kształtowanie wysokości stóp procentowych;
2) oddziaływanie na wielkość podaży pieniądza (liczoną agregatami pieniężnymi);
3) wpływanie na wielkość kredytów udzielonych przedsiębiorstwom oraz gospodarstwom domowym, a także na wielkość ogółem.

Celami operacyjnymi banku centralnego są: utrzymanie określonego poziomu bazy monetarnej oraz poziomu stopy procentowej.

32. Wpływ polityki monetarnej na finanse publiczne.

Polityka pieniężna musi być rozumiana jako część ogólnej polityki gospodarczej państwa, na którą się jeszcze składają polityka fiskalna, kursowa i dochodowa. Choć każdy z członów polityki gospodarczej realizuje swoje specyficzne cele, powinny się one zbiegać we wspólnych celach ostatecznych. Przede wszystkim stabilny poziom cen jest najcenniejszym wkładem, jaki bank centralny może wnieść do polityki gospodarczej. W ramach jego osiągania wskazane jest jednak współdziałanie z rządem w realizacji całościowego programu gospodarczego rozumianego jako utrzymanie długotrwałego, stabilnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, wysokiej stopy zatrudnienia i na dłuższą metę korzystnego salda bilansu płatniczego. W tym sensie polityka pieniężna powinna być rozumiana szerzej jako zapewnienie bezinflacyjnego wzrostu gospodarczego. Bank centralny powinien być niezależny i odpowiedzialny przed parlamentem za osiągnięcie pożądanego poziomu inflacji. Ważna jest również przejrzystość w działaniu banku centralnego i rządu, jak i jasność podziału obowiązków między obiema stronami.

Stopień trudności ustalenia optymalnego policy mix skomplikował się jeszcze bardziej w warunkach funkcjonowania strefy euro, gdzie polityka pieniężna ma charakter ponadnarodowy i jest kształtowana przez Europejski Bank Centralny. Tymczasem polityka fiskalna nadal jest realizowana na szczeblu narodowym. Bez wsparcia władz fiskalnych bank centralny nie jest w stanie zapobiegać zakłóceniom w systemie finansowym i zapewnić stabilnego poziomu cen.

Napięcia pomiędzy resortem finansów a bankiem centralnym może np. wywołać ekspansywna polityka budżetowa, która nie sprzyja stabilizacji cen, ponieważ z reguły zwiększa inflację. Z drugiej strony silnie ekspansywna polityka pieniężna może również wywołać tendencje inflacyjne, co się przyczyni do spadku płac realnych i eskalacji żądań płacowych. Z kolei bardzo restrykcyjna polityka monetarna może pośrednio (poprzez spadek akcji kredytowej, spadek inwestycji i spadek produkcji) doprowadzić do wzrostu stopy bezrobocia. Za niepożądany policy mix uważa się np. wspomnianą ekspansywną politykę fiskalną połączoną z restrykcyjną polityka pieniężną (wysokie stopy procentowe). Taka kombinacja ma miejsce, gdy bank centralny mimo prób zwiększania ceny pieniądza nie jest w stanie skłonić władze fiskalne do redukcji deficytu i długu publicznego. Niespójność w zakresie polityki gospodarczej wywołana niewłaściwą koordynacją działań fiskalnych i monetarnych obniża wiarygodność banku centralnego i właściwie całej polityki makroekonomicznej.

Próbą rozwiązania problemu właściwej koordynacji polityki pieniężnej i budżetowej jest regulacja dopuszczalnej wysokości deficytu budżetowego i długu publicznego oraz zwiększanie niezależności władzy monetarnej. Zasadniczym problemem dla władz monetarnych jest nadmierny deficyt budżetowy i brak dyscypliny finansowej rządu. Przede wszystkim zwrócono uwagę na zarządzanie budżetem państwa i stwierdzono, że przy ekspansywnej polityce fiskalnej (zwiększanie deficytu budżetowego) wcześniej czy później bank centralny będzie zmuszony sfinansować deficyt budżetowy dodatkową emisją pieniądza, co uniemożliwi mu realizację swojego celu w postaci stabilności cen. Należy jednak pamiętać, że od czerwca 1997 r. istnieje także w Polsce zapis konstytucyjny o zakazie finansowania deficytu budżetowego w banku centralnym. Ponadto zakaz finansowania deficytu budżetowego w banku centralnym jest sztywnym wymogiem traktatowym Unii Europejskiej.

W Polsce widoczny jest związek pomiędzy podażą pieniądza a produkcją. W Polsce wpływ zmian stóp procentowych BC na wielkość produkcji następuje po około 1 roku, a na inflację ciągu 5-7 kwartałów. Opóźnienia w reakcji są zależne od: występowania tzw. sztywności (rigidities), tj. mechanizmów inercyjnych, które hamują dostosowania w gospodarce, a także stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w gospodarce.

Polityka pieniężna banku centralnego wpływa zatem na stopień aktywności gospodarczej. W tej sytuacji sztywne trzymanie się i tak już osiągniętego celu inflacyjnego nie jest do końca korzystne. Interesującym zagadnieniem jest ustalenie optymalnej wysokości stóp procentowych na rynku. Nie mogą być za niskie, aby nie spowodować inflacji, ale też nie mogą być za wysokie, aby gwarantować podaż kredytów.

BC może oddziaływać na gospodarkę poprzez szereg pieniężnych i niepieniężnych impulsów. Do kanałów, którymi impulsy BC oddziałują na gospodarkę należą:

Kanał stopy procentowej BC wpływa bezpośrednio tylko na krótkoterminowe stopy procentowe na międzybankowym rynku pieniężnym, te z kolei wpływają na stopy depozytowe i kredytowe w relacjach banków z „niebankami”.

Kanał cen aktywów Umiejscowiony na rynku papierów wartościowych, nieruchomości i kredytów hipotecznych.

Kanał oczekiwań inflacyjnych Równie ważne jak samo kształtowanie krótkoterminowych nominalnych stóp procentowych jest kształtowanie oczekiwań inflacyjnych przez BC. W ten sposób wpływa on na „dłuższe” stopy procentowe

Kanał kursu walutowego Mierzący wpływ dysparytetu stóp procentowych w kraju i zagranicą na kurs walutowy oraz zmian w kształtowaniu premii za ryzyko. Następuje tutaj efekt przeniesienia zmian kursu na inflację (passthrough effect), którego siła zależy od tego czy mamy do czynienia z luką popytową ujemną (recesja) czy dodatnią (ekspansja gospodarcza).

33. Metody regulowania podaży pieniądza

Podaż pieniądza - to ilość pieniądza wprowadzonego do obiegu, jest ona realizowana przez banki, przy czym pierwotna kreacja (podaż) pieniądza przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym. Te banki, udzielając kredytów swym klientom, dokonują wtórnej kreacji pieniądza. O wielkości podaży pieniądza decyduje wtórna kreacja pieniądza przez banki komercyjne. Ale bank centralny czuwa nad sumą podaży ( kreacji) pieniądza i oddziałuje na jej rozmiary instrumentami polityki pieniężnej.
Kształtowanie podaży pieniądza przez bank centralny ma na celu utrzymanie równowagi na rynku kredytowym i niedopuszczenie do nadmiaru pieniądza, co mogłoby wpływać niekorzystnie na stabilność cen. Podaż pieniądza stanowi istotny czynnik wpływający na kształtowanie globalnego popytu. Wzrost podaży pieniądza powoduje wzrost globalnego popytu, a tym samym ma wpływ na wzrost produktu krajowego brutto. Realny wzrost następuje zwłaszcza wówczas gdy w gospodarce występuje przymusowe bezrobocie i nie wykorzystane są zdolności produkcyjne. W tej sytuacji aktywna polityka pieniężna będzie sprzyjać ożywieniu gospodarczemu.

Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza:

1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych Określenie przez bank centralny stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu stosunku minimalnego rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku. Rezerwy obowiązkowe są w pewnym sensie formą podatku, który bankowi centralnemu płacić muszą banki komercyjne.Bank centralny może podwyższać lub zmniejszać stopy rezerw obowiązkowych, przez co skutecznie reguluje podaż pieniądza.

2. Zmiany stopy redyskontowej Stopa redyskontowa jest stopą procentową pobierana przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych. Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej podnosi koszt kredytu, prowadzi do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową. Odwrotne skutki przynosi obniżanie stopy redyskontowej. Następuje wtedy spadek kosztów kredytu, co skłania banki do rozszerzania działalności kredytowej i powiększania rezerw bankowych

3. Operacje rynku otwartego Instrument ten polega na tym, że bank centralny sprzedaje lub kupuje papiery wartościowe. Sprzedaż papierów wartościowych prowadzi do zmniejszenia ilości pieniędzy w obiegu, czyli podaży pieniądza. Skupowanie przez bank centralny papierów wartościowych zwiększa podaż pieniądza na rynku czyli ich ilości w obiegu.

4. Stopa procentowa Stopa procentowa może być wykorzystana jako instrument polityki pieniężno-kredytowej, jeżeli będzie spełniała funkcję zewnętrznego parametru, branego pod uwagę przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Decyzje te powinny uwzględniać konieczność osiągnięcia przez kredytobiorcę co najmniej takich wyników finansowych, które by pozwoliły na spłacenie rat kapitałowych oraz odsetek od zaciągniętego kredytu.

5. Refinansowanie banków Kolejnym instrumentem polityki pieniężnej jest refinansowanie banków. Kredyt refinansowy udzielany jest bankom przez NBP w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych.
Przy udzielaniu kredytu refinansowego NBP kieruje się zdolnością banku do spłaty tego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty, z tym, że kredyt ten może być także udzielony bankowi dla realizacji postępowania naprawczego banku.

Bank centralny wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej.

29. Bezpieczeństwo finansowe państwa, jako cel polityki finansowej

Bezpieczeństwo finansowe państwa dotyczy fundamentalnych kwestii finansów państwa i jest treścią zapisów konstytucyjnych oraz zapisów w ustawie o finansach publicznych ustawie o NBP i innych aktach prawnych (np. o nadzorze finansowym, o dyscyplinie finansów publicznych).

W celu zachowania bezpieczeństwa finansowego państwa tworzy się system rozwiązań instytucjonalnych i regulacyjnych, czyli sieć bezpieczeństwa finansowego, do której zaliczany jest bank centralny, nadzór finansowy, rząd oraz fundusz gwarantowania depozytów.

Narzędzia bezpieczeństwa strategicznego:

• Jednorodna doktryna państwa, której skutkiem jest koncepcja sektora finansów publicznych (General Government)

• Zakaz przekraczania państwowego długu publicznego ponad 60% PKB

• Zakaz udzielania pożyczek na potrzeby bieżące rządu przez NBP

• Zakaz zwiększania przez sejm wielkości deficytu budżetowego państwa w stosunku do deficytu zawartego w projekcie ustawy budżetowej opracowanej przez rząd

• Obowiązek zapisu w corocznych ustawach budżetowych górnego pułapu zaciągania zobowiązań z tytułu emisji skarbowych papierów wartościowych

• Obowiązek zapisu w corocznych ustawach budżetowych maksymalnej kwoty udzielanych poręczeń i gwarancji kredytowych

• Obowiązek przedstawienia przez rząd wiarygodnych źródeł finansowania deficytu budżetowego

• Nakaz regulowania zobowiązań państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek przed innymi wydatkami

• Obowiązek przestrzegania procedur ostrożnościowych i sanacyjnych

Bezpieczeństwo strategiczne polega zatem na:

• utrzymywaniu równowagi pomiędzy dochodami a wydatkami państwa (rządu) w średnim i długim okresie;

• ochronie gospodarki społeczeństwa przed inflacją wywołaną przez luźną politykę fiskalną i monetarną;

• ochronie gospodarki i społeczeństwa przed nadmiernym zadłużaniem się państwa i gospodarki w kraju i za granicą;

• ochronie państwa przed pułapką zadłużenia (jeżeli koszty obsługi długu przekraczają 20% samego zobowiązania kapitałowego mamy do czynienia z pułapką zadłużeniową (długi podlegają rollowaniu - żeby spłacić stare długi państwa zaciąga nowe długi); pułapka zadłużenia prowadzi do: konwersji długu (zmiana warunków), rapidacji długu (umorzenia))

• ograniczaniu nadmiernego obciążania przyszłych pokoleń długami bieżącymi

• powstrzymywaniu wzrostu kosztu obsługi długu publicznego

• zdolności regulowania zobowiązań wewnątrz kraju oraz w stosunku do zagranicy

• zachowaniu wiarygodności na rynku pożyczkowym krajowym i zagranicznym

• zachowaniu zaufania społeczeństwa do instytucji państwa.

Zastosowanie narzędzi bezpieczeństwa finansowego jest warunkiem stabilności całego systemu finansowego. W znacznym stopniu zmniejsza jego wrażliwość na szoki (jednak nie eliminuje ryzyka wybuchu kryzysu) i ułatwia dążenia do poprawy sytuacji rynku finansowego w razie ewentualnych zaburzeń. Stabilność makroekonomiczna (wg tabeli) oznacza przede wszystkim zdrowe podstawy ogólnogospodarcze. Zapewnienie ich wymaga takiej polityki makroekonomicznej państwa, która dąży do osiągnięcia zrównoważonej stopy wzrostu gospodarczego (zbliżonej do potencjalnej). Konieczna jest więc odpowiednia konsekwencja w realizacji celów polityki monetarnej (stabilny poziom cen) i fiskalnej (zdrowe finanse publiczne i rozważna polityka zarządzania długiem publicznym), prowadzenie racjonalnej polityki strukturalnej i dbanie o równowagę bilansu płatniczego. Efektem działania władz powinny być stabilne i przewidywalne wskaźniki gospodarcze oraz odpowiedni poziom oszczędności narodowych (prywatnych i publicznych), pozwalający na finansowanie większości inwestycji ze źródeł krajowych.

Stabilności systemu finansowego sprzyja też odpowiednia koordynacja i dyscyplina polityki monetarnej i fiskalnej. Konieczne jest precyzyjne ustalenie relacji między obszarami oddziaływań a celami tych dziedzin polityki gospodarczej oraz taki dobór instrumentów, który zapewni ochronę przed zmiennością poziomu cen (w szczególności cen żywności), międzynarodowych stóp procentowych i kursów walutowych (powstających głównie za pośrednictwem instrumentów pochodnych), co pozwoli zmniejszyć ryzyko funkcjonowania kredytodawców i kredytobiorców. Zastosowane instrumenty polityki pieniężnej i fiskalnej muszą być spójne i zgodne z przyjętym reżimem kursowym. Władze monetarne muszą mieć swobodę realizacji nadrzędnego celu stabilności cen, a władze fiskalne muszą mieć zdolność kontroli wydatków publicznych i egzekwowania dochodów.

29. Czynniki kształtujące saldo sektora finansów publicznych w Polsce.

Mówiąc o podatkach i wydatkach publicznych, mamy zazwyczaj na myśli w pierwszej kolejności budżet państwa. Jednak w gospodarce istnieje znacznie więcej instytucji publicznych, które również realizują różnorodne funkcje państwa. Aby ocenić rolę państwa w gospodarce oraz stan finansów publicznych, niezbędne jest uwzględnienie w analizie dochodów oraz wydatków wszystkich tych instytucji.

W skład sektora finansów publicznych zalicza się:

• instytucje szczebla centralnego (rządowe) realizujące swoje dochody oraz wydatki w ramach budżetu państwa;

• państwowe fundusze celowe, z wydzielonym własnym budżetem, realizujące określone cele polityki państwa (np. Fundusz Ubezpieczeń Społecznych);

• jednostki budżetowe, państwowe szkoły wyższe i agendy rządowe, czyli wydzielone instytucje publiczne realizujące określone działania w zakresie dostarczania dóbr publicznych;

• jednostki samorządu terytorialnego (samorząd wojewódzki, powiatowy i gminny);

• jednostki budżetowe i fundusze celowe działające na poziomie lokalnym (wojewódzkim, powiatowym i gminnym).

Aby uzyskać informacje na temat dochodów oraz wydatków całego sektora finansów publicznych należy dokonać tzw. konsolidacji, czyli zsumowania wszystkich transakcji dokonywanych przez instytucje należące do tego sektora.. Sumując dochody i wydatki różnych instytucji publicznych, musimy pamiętać o usunięciu z rachunku transakcje odbywające się wewnątrz sektora finansów publicznego (a więc np. wydatki budżetu centralnego na rzecz jednostek samorządu terytorialnego), gdyż w przeciwnym razie ten sam wydatek liczylibyśmy podwójnie (w naszym przypadku raz, gdy dokonuje go budżet centralny, po czym drugi raz, gdy te same pieniądze wydaje jednostka samorządu terytorialnego). Prowadziłoby to do przeszacowania wielkości rzeczywistych dochodów i wydatków państwa. Po odjęciu wydatków od dochodów sektora finansów publicznych, uzyskujemy wynik sektora finansów publicznych (deficyt lub nadwyżkę).

Skalę roli państwa w gospodarce mierzy się najczęściej odnosząc wielkość wydatków sektora finansów publicznych do wielkości PKB wytworzonego w danym roku. Należy jednak zauważyć, że relacja wydatków publicznych do PKB nie ukazuje całej roli państwa w gospodarce. W szczególności, nie obejmuje ona roli właścicielskiej państwa, czyli zarządzania przez państwo przedsiębiorstwami państwowymi (przedsiębiorstwa państwowe nie są częścią sektora finansów publicznych, lecz sektora przedsiębiorstw).

Wynik sektor a finansów publicznych to różnica pomiędzy dochodami a wydatkami sektora finansów publicznych odnotowanymi w danym roku. Jeśli wydatki są wyższe od dochodów, mamy do czynienia z deficytem, natomiast jeśli dochody przekraczają wydatki - z nadwyżką. Jest to bardziej generalna miara stanu finansów publicznych niż wynik budżetu państwa, bowiem uwzględnia nadwyżkę lub deficyt powstający na wszystkich szczeblach jednostek sektora finansów publicznych, a nie tylko w budżecie państwa (choć wynik budżetu państwa ma zazwyczaj decydujący wpływ na kształtowanie się wyniku sektora finansów publicznych).

Podobnie jak w przypadku deficytu budżetowego, w przypadku powstania deficytu sektora finansów publicznych niezbędne jest znalezienie sposobu jego sfinansowania. Generalnie rzecz biorąc, wystąpienie deficytu prowadzi do wzrostu długu publicznego, ze względu na konieczność zaciągania przez jednostki sektora finansów publicznych kredytu w celu pokrycia części wydatków. Może to następować w drodze sprzedaży przez rząd lub samorządy papierów wartościowych (skarbowych papierów wartościowych oraz obligacji władz lokalnych), zaciągania kredytów w bankach krajowych i zagranicznych, ale także zaciągania zobowiązań finansowych (np. niepłacenia przez jednostki budżetowe rachunków).

Prawidłowy pomiar wyniku sektora finansów publicznych, a zatem sytuacji finansowej państwa, wymaga stosowania prawidłowej metodologii statystycznej. Pomiar powinien dotyczyć całego sektora finansów publicznych (po dokonaniu konsolidacji wszystkich szczebli sektora finansów publicznych) i powinien być dokonany na bazie memoriałowej, czyli z uwzględnieniem nie tylko rzeczywiście dokonanych w ciągu roku wydatków (wypłaconych pieniędzy), ale również wydatków, które jednostki sektora finansów publicznych zobowiązały się dokonać, ale których jeszcze nie dokonano, przesuwając wypłatę na kolejne lata.

Wynik sektora finansów publicznych jest podstawową miarą określającą stan finansów państwa w danym roku. Zgodnie z kryteriami konwergencji z Maastricht (stanowiącymi warunek uczestnictwa kraju w Unii Gospodarczej i Walutowej, a ściślej mówiąc wprowadzenia wspólnej waluty euro), deficyt sektora finansów publicznych nie może przekroczyć 3% PKB.

Deficyt sektora finansów publicznych to ujemna różnica między dochodami publicznymi a wydatkami publicznymi. Nasuwa się pytanie: jak jest różnica między dochodami i wydatkami budżetowymi a dochodami i wydatkami publicznymi?

Otóż szereg wydatków, dochodów i innych zobowiązań realizowanych jest poza budżetem państwa, stąd biorą się różnicę oraz inne wartości między omawianymi deficytami. Ponadto widzimy, że deficyt sektora finansów publicznych jest pojęciem szerszym znaczeniowo. Przykładowo deficyt sektora finansów publicznych na koniec grudnia 2008 roku wyniósł 2,7 proc. PKB, czyli 35 mld zł, a deficyt budżetu był wysokości 24,6 mld zł.

Warto również zwrócić uwagę, że występują różne metody liczenia deficytu. Jest to źródłem trudności przy porównywaniu deficytu między krajami. Stosowanie różnych metodologii daje odmienne wyniki. Dlatego porównując deficytu różnych krajów należy zwrócić szczególną uwagę, czy użyto tych samych metod.

Wyjaśnijmy teraz, jakie składniki wchodzą do deficytu sektora finansów publicznych. Zaczniemy od sumy deficytów budżetu państwa. Do jednostek ochrony zdrowia, samorządów, funduszy celowych i innych jednostek, dochodzą wypłaty rekompensat dla emerytów i pracowników, od tego należy odjąć transfery do drugiego filara ubezpieczeń społecznych. Warto zaznaczyć, że większy deficyt sektora finansów publicznych skutkuje zmniejszeniem oszczędności krajowych, a co za tym idzie zwiększeniem deficytu obrotów bieżących, jak również większą presją inflacyjną.

W perspektywie wstąpienia Polski do strefy EURO, bardzo istotne jest by deficyt sektora finansów publicznych nie przekroczył 3% PKB, jest to jedno z pięciu kryteriów konwergencji, które Polska musi bezwzględnie spełnić, by stać się członkiem Unii Gospodarczo - Walutowej.

Finansowanie deficytu sektora finansów publicznych odbywa się m.in. przez sprzedaż na rynku obligacji i bonów skarbowych. Jeśli państwo przez parę lat utrzymuje ujemne saldo budżetowe, powstaje dług publiczny. Czyli widzimy, że suma kolejnych deficytów budżetowych przekłada się w długim okresie na dług publiczny. Należy dodać, że również ta kategoria należy do kryteriów konwergencji i według ustaleń zawartych w protokole do traktatów z Maastricht, dług publiczny nie może przekroczyć 60% PKB.

29. Potencjalne obszary koordynacji polityki monetarnej i polityki fiskalnej

Ze względu na potężne możliwości oddziaływania władz monetarnych na gospodarkę, a także dlatego, iż działania te mogą być z sobą sprzeczne w realizowaniu podstawowych celów gospodarki, działalność władz monetarnych i fiskalnych powinna być skoordynowana. Argument koordynacji wynika stąd, że rząd (państwo) jest najpotężniejszym podmiotem gospodarki ze względu na rozmiary zasobów i dochodów. Oba rodzaje polityki muszą obejmować cele globalne: walka z bezrobociem, wzrost gospodarczy, ograniczanie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego, walka z inflacją. Niezależność NBP od rządu i jego organów nie oznacza braku współpracy między tymi instytucjami. Warunkiem prawidłowej i skutecznej polityki pieniężnej z jednej strony, a polityki gospodarczej rządu, z drugiej jest ich ścisłe współdziałanie, zarówno w fazie prac nad dokumentami programowymi, jak i w toku ich realizacji. Z mocy ustawy naczelne organy państwa, organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, banki i inne osoby prawne, a także jednostki organizacyjne nie będące osobami prawnymi oraz sami przedsiębiorcy są zobowiązani do przekazywania na żądanie NBP danych niezbędnych do kształtowania polityki pieniężnej oraz sporządzania ocen sytuacji pieniężnej państwa. Szczególnie ścisła współpraca między NBP a organami rządu jest wymagana w dziedzinie polityki walutowej. Ustawa stanowi bowiem, że NBP realizuje politykę walutową określaną przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej. Dotyczy to w szczególności ustalania kursu złotego w stosunku do obcych walut. Współdziałaniu między rządem a NBP sprzyja ustawowe uprawnienie przedstawiciela Rady Ministrów do uczestnictwa w posiedzeniach Rady Polityki Pieniężnej, wprawdzie bez prawa udziału w głosowaniu, ale z upoważnieniem do przedstawienia Radzie opinii rządu na temat rozważanych kwestii oraz wniosków do rozważenia przez Radę. Na podobnej zasadzie prezes NBP uczestniczy w posiedzeniach Rady Ministrów.

/////

Przesłanki koordynacji polityki monetarnej z polityką fiskalną.
Ze względu na potężne możliwości oddziaływania władz monetarnych na gospodarkę a także dlatego, iż działania te mogą być z sobą sprzeczne w realizowaniu podstawowych celów gospodarki, działalność władz monetarnych i fiskalnych powinna być skoordynowana. Nie podważa to autonomii działania Banku Centralnego, który może być poddawany naciskom władz fiskalnych zwłaszcza w kwestii emisji pieniądza w celu sfinansowania deficytu. Argument koordynacji wynika stąd, że rząd (państwo) jest najpotężniejszym podmiotem gospodarki ze względu na rozmiary zasobów i dochodów.
Oba rodzaje polityki muszą obejmować cele globalne: walka z bezrobociem, wzrost gospodarczy, ograniczanie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego, walka z inflacją.

Przesłanki (problem) koordynacji polityki finansowej:

1. Polityka finansowa a dychotomiczny charakter, co wynika z budowy współczesnych systemów finansowych, w których następuje odgraniczenie sektora pieniężnego, mającego przywilej kreacji pieniądza, od sektora fiskalnego, który nie ma bezpośrednio wpływu na kreację pieniądza,

2. Podział podmiotów odpowiedzialnych za obszar monetarny i obszar fiskalny oraz ich zróżnicowana odpowiedzialność,

3. Odmienne cele operacyjne polityki finansowej,

4. Odmienne reakcje podmiotów gospodarczych ba narzędzia monetarne niż na narzędzia fiskalne. Narzędzia pieniężne działają: szybko i pośrednio; natomiast narzędzia polityki fiskalnej : wolno i bezpośrednio.

5. Podstawowym warunkiem skutecznej polityki finansowej jest koordynacja polityki monetarnej z polityką fiskalną. Może ona być realizowana na dwóch płaszczyznach:

• Ustalenie celów ogólnych, szczegółowych, strategicznych, operacyjnych i innych,

• Doboru narzędzi monetarnych i narzędzi fiskalnych

Koordynacja polityki monetarnej z polityką fiskalna musi się odbywać poprzez koordynację działalności różnych podmiotów, ale działających w ramach nadrzędnej instytucji, którą jest państwo. Szczególne uwarunkowania prawne Poniny to wzmacniać. Dla rozstrzygnięcia problemu koordynacja polityk ważne są więc rozstrzygnięcia instytucjonalne, które regulują obowiązki poszczególnych podmiotów i ich odpowiedzialność za politykę finansową. Perturbacje w obszarze monetarnym i fiskalnym osłabiają politykę finansową i destabilizują warunki działalności gospodarczej.

29. Symptomy niezależności NBP i jej skutki

Poprzez niezależność instytucjonalną należałoby rozumieć całkowitą autonomię banku centralnego jego organów od osób trzecich, wyrażoną w gwarantowanym przez państwo zakazie wywierania wpływu na decyzje banku centralnego przez organy rządowe i pozarządowe oraz przyznanej osobowości prawnej.

Przed rokiem 1981 polityka banku centralnego była w całości podporządkowana ministrowi finansów, była to cecha charakterystyczna państw socjalistycznych. Przełomem należy uznać rok 1989 i uchwalenie przez Sejm 31 stycznia nową ustawę Prawo bankowe oraz Ustawę o NBP. Na mocy tychże regulacji NBP stał się bankiem centralnym, a podstawowym obszarem działania NBP było odtąd umacnianie polskiego pieniądza oraz kształtowanie i realizacja polityki pieniężnej w kraju. Niezależność NBP została następnie umocowana w Konstytucji Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej z 7 kwietnia 1989 (NBP jako podmiot polityki pieniężnej i przeniesienie kompetencji pow/odwoływania z Premiera na Prezydenta.

Pomimo tych zmian niezależność NBP nadal była ograniczona, dopiero decyzja o przystąpieniu do wspólnoty UE w 1 lutego 1994 roku, zapoczątkowany został proces harmonizacji przepisów w zakresie zgodności przepisów odnoszących się do funkcjonowania banku centralnego z przepisami Unii Europejskiej. W efekcie tego uchwalona została Konstytucja RP z 6 kwietnia 1997 roku i nowa Ustawa o NBP z dnia 29 sierpnia 1997 roku, które ustanowiły niezależność NBP w obecnej postaci. Wprowadzono m.in:

• Wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej,

• Statutowy cel polityki pienieżnej: „utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym....”,

• Uregulowano stosunki pomiędzy NBP, a władzami Państwowymi.

Za i przeciw niezależności instytucjonalnej:

	Za	Przeciw
Niezależność instytucjonalna	umożliwienie bankowi centralnemu skupienie się na jednym celu;	ograniczenie koordynacji; deficyt demokracji;

Autonomię NBP nie należy jednak postrzegać, jako całkowite odseparowanie banku centralnego. Pozostając niezależną instytucją musi on jednak współpracować z organami odpowiedzialnymi za politykę gospodarczą, również z rządem.

Dodatkowo/Wyjaśnienie:

Wszystkie kraje Unii Europejskiej zapewniły konstytucyjnie całkowitą niezależność banków centralnych (jest to m.in. warunek członkostwa w UE). Oznacza to, że bank centralny ma obowiązek realizować swój statutowy cel dbałości o wartość pieniądza, a rząd i politycy nie mają prawa wpływać na jego decyzje, nawet jeśli się z nimi nie zgadzają. Takie określenie pozycji banku centralnego bierze się z przekonania, że warunkiem skuteczności jego działania jest jasne określenie celu. Ponieważ politycy pragną zyskać popularność wyborców i mogą unikać działań niepopularnych, a rząd dąży zazwyczaj do jak najszybszego wzrostu gospodarczego i spadku bezrobocia, zadaniem banku centralnego jest dbałość o to, by wzrostowi temu nie towarzyszyła nadmierna inflacja. Podejście takie bazuje na przekonaniu - wyrażanym przez współczesną ekonomię, - że na długą metę to właśnie stabilny pieniądz i niska inflacja przyczyniają się do szybkiego wzrostu PKB.

////

Bank centralny pełni kluczową rolę w realizacji polityki pieniężnej państwa oraz utrzymaniu stabilności systemu bankowego. Jego funkcje sprowadzają się do pełnienia roli : banku państwa, banku banków oraz banku emisyjnego. Aby bank centralny mógł prawidło realizować wymienione zadania, niezbędne jest przyznanie mu wysokiego stopnia niezależności, chroniącej go przed wpływem określonych czynników zakłócających realizację statutowo powierzonych uprawnień. Stopień niezależności banku centralnego jest różny w poszczególnych krajach, obserwuje się jednak tendencję do jej zwiększania. Duże wpływ na zwiększanie niezależności NBP miał proces harmonizacji polityki pieniężnej w ramach UE.

Granice niezależności NBP są wyznaczone przez Konstytucje RP oraz Ustawę o NBP.

Możemy rozpatrywać ją w 4 aspektach:

• Funkcjonalnym

• Instytucjonalnym

• Personalnym

• Finansowym

Niezależność funkcjonalna oznacza, zgodnie z Konstytucją RP, że Narodowy Bank Polski posiada takie uprawnienia i kompetencje, które pozwalają mu na samodzielne i wyłączne prowadzenie polityki pieniężnej. Konstytucja określa misję banku centralnego, suwerenność w zakresie formułowania celu oraz doboru instrumentów polityki monetarnej oraz polityki kursowej . Dotyczy to również samodzielnego wypełniania pozostałych funkcji statutowych. W praktyce oznacza to, że ani Sejm, ani rząd czy prezydent nie mają prawa narzucać bankowi centralnemu żadnych warunków czy też ograniczeń. Rada Polityki Pieniężnej składa jedynie Sejmowi coroczne sprawozdanie z wykonania polityki pieniężnej

Niezależność instytucjonalna - tak rozumiana autonomia NBP oznacza ścisłe uregulowanie współpracy banku centralnego z innymi organami państwa, tak aby bank mógł podejmować decyzje i wykonywać swoje zadania, nie podlegając przy tym rządowi czy parlamentowi. Współdziałanie polega więc na opiniowaniu aktów prawnych, przekazywaniu informacji i analiz, a także realizacji polityki walutowej.

Niezależność finansowa polega na stworzeniu przejrzystych, a przede wszystkim stałych zasad regulujących kwestie finansowe. Zasady dotyczą zapewnienia środków finansowych na funkcjonowanie banku centralnego, a następnie tworzenie i podział funduszy. Ustalenie stałych i klarownych zasad pozwala na uniezależnienie się NBP od ewentualnych prób nacisku na jego decyzje ze strony władz państwowych. Tym, co najbardziej podkreśla autonomiczną pozycję banku centralnego w tym obszarze, jest zakaz finansowania przez NBP deficytu budżetu państwa.

Niezależność personalna oznacza ścisłe określenie w regulacjach prawnych (ustawa o NBP) sposobu powoływania i odwoływania członków, zapewnienie ciągłości i nienaruszalności ich kadencji ,oraz konkretnych wymagań stawianych członkom organów NBP. Do tych wymagań zalicza się apolityczność; członkowie organów NBP mają ponadto zakaz zajmowania innych stanowisk i podejmowania działalności zarobkowej i publicznej poza pracą naukową lub dydaktyczną.

Nowelizacja konstytucji i ustawy o NBPw 1998r.a także zmiany w późniejszych okresach wprowadziły pewne zmiany mające wpływ na szeroko pojmowaną niezależność NBP tj:

• Powołanie Rady Polityki Pieniężnej, która miała prawo ustalania celów polityki pieniężnej i doboru instrumentów w ich realizacji.

• Prezes NBP ma być powoływany na wniosek prezydenta prze Sejm na 6-letnia kadencje, a członkowie RPP mieli być powoływani na jedna 6-letnią kadencje.

• Wyeliminowanie udziału przedstawiciela Rządu w posiedzeniach RPP

W ostatnim okresie wprowadzane zmiany znacznie zwiększyły niezależność NBP w stosunku do wymogów Unii Europejskiej, jednak są jeszcze pewne obszary które wymagają uściślenia.

W dyskusji o niezależności NBP pojawiają się zarówno argumenty „za” jak i „przeciw”, co wskazuje, iż ustalenie granic funkcjonowania banku centralnego jest złożonym problemem.

Argumenty ZA:

• Niezależność banku centralnego wpływa na jego odporność na naciski polityczne

• Wolny od nacisków politycznych bank centralny budzi większe zaufanie społeczeństwa

• Poczucie stabilności oraz na zwiększona skuteczność realizowanej polityki pieniężnej

• Skraca się również proces decyzyjny, co wpływa na polepszenie skuteczności działania polityki pieniężnej

• Niezależność banku centralnego może wpływać na zmniejszenie tempa wzrostu cen, gdyż w przypadku inflacji korelacja jest bardzo wysoka i ujemna

• Korelacja pomiędzy niezależnością a deficytem budżetowym jest ujemna-zakaz finansowania deficytu przez NBP powoduje, iż rząd szuka innych źródeł finansowania a wyższe koszty pozyskani funduszy skłaniają do ostrożności przy planowaniu kolejnych wydatków

Argumenty PRZECIW:

• Bank centralny poprzez swoją niezależność może stać się jakby ciałem obcym. Demokracja wyklucza istnienie organu władzy o nadzwyczajnych kompetencjach, który nie może zostać poddany demokratycznej legitymizacji.

• Polityka pieniężna stanowi element polityki gospodarczej. Nie ma możliwości, by polityka gospodarcza była skutecznie prowadzona przez dwa niezależne od siebie organy.

• Zadaniem banku centralnego jest ustalanie oraz realizacja polityki pieniężnej, co również jest wspólne dla polityki rządu, dlatego też kompetencje z tego zakresu nie mogą zostać przyporządkowane tylko i wyłącznie bankowi centralnemu

NBP jest jednym zfzx nielicznych organów o tak dużej niezależności. Dzięki żmudnemu procesowi dostosowywania prawa polskiego o wymogów Unii Europejskiej, udało się osiągnąć znaczna niezależność NBP. Skuteczna polityka pieniężna musi być efektem kompromisu wobec gospodarki, który wymaga odpowiedniego dostosowania modeli i kształtowania polityki pieniężnej NBP, nie podważa to jednak idei niezależności banku centralnego.

/////

Niezależność banku centralnego na przykładzie NBP

Podstawy niezależności Narodowego Banku Polskiego w systemie organów państwa ustanowiono w konstytucji Rzeczpospolitej Polskiej. Dotyczy to zwłaszcza postanowienia, że Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Oznacza to, że NBP samodzielnie podejmuje decyzje dotyczące kształtowania i realizacji polityki pieniężnej oraz innych aspektów działalności NBP.

Pojęcie niezależności można interpretować na dwóch płaszczyznach:

• goal independance - niezależność banku centralnego w zakresie formułowania celów polityki pieniężnej;

• instrument independance - niezależność o obszarze doboru i stosowania instrumentów polityki pieniężnej

Pojęcie niezależności zostało sformułowane przez Europejski Instytut Monetarny (EIM) w procesie tworzenia Europejskiego Systemu Banków Centralnych (ESBC). Europejski Instytut Monetarny opracował wykaz celów niezależności banku centralnego, dzieląc je na cztery grupy - aspekty niezależności: instytucjonalnej, osobistej (personalnej) funkcjonalnej, finansowej.

Poprzez niezależność instytucjonalną należałoby rozumieć całkowitą autonomię banku centralnego jego organów od osób trzecich, wyrażoną w gwarantowanym przez państwo zakazie wywierania wpływu na decyzje banu centralnego przez organy rządowe i pozarządowe oraz przyznanej osobowości prawnej. Autonomię banku centralnego nie należy jednak postrzegać jako całkowite odseparowanie banku centralnego. Pozostając niezależną instytucją musi on jednak współpracować z organami odpowiedzialnymi za politykę gospodarczą, również z rządem.

Personalna niezależność wiąże się ze sposobem mianowania członków organów decyzyjnych, długości ich kadencji, oraz gwarancji iż ewentualne odwołanie będzie wynikało jedynie z zaistnienia przesłanek określonych przez literę prawa.

Niezależność funkcjonalna (operacyjna) umożliwia bankowi centralnemu efektywne osiągnięcie celów i wypełnianie zadań. Poprzez autonomiczne podejmowanie decyzji w zakresie instrumentów pozostających w dyspozycji, bank centralny samodzielnie kształtuje i realizuje politykę pieniężną.

Finansowa niezależność banków centralnych to nic innego jak zdolność do samodzielnego zaopatrywania się w środki pieniężne niezbędne do realizacji powierzonych zadań.

W przypadku NBP jego niezależność została uregulowana w konstytucji RP z 1997 r. oraz w Ustawie O NBP. Na mocy Konstytucji RP NBP jest centralnym bankiem państwa i jest on odpowiedzialny za wartość polskiego pieniądza. W Ustawie o NBP cel działalności banku sprecyzowano jako utrzymanie stabilnego poziomu cen przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

W Konstytucji RP zagwarantowano brak pokrywania deficytu budżetowego zobowiązaniami wobec banku centralnego.

Powołano do życia także Radę Polityki Pieniężnej i przyznano jej prawo stanowienia polityki pieniężnej i doboru instrumentów ich realizacji, a więc RPP była odtąd odpowiedzialna za kształtowanie i realizację polityki pieniężnej Polski.

Prezes NBP powoływany był przez Sejm na wniosek prezydenta na 6 - letnią kadencję, natomiast członków RPP powoływano na jedną 6 - letnią kadencję, po trzech powoływanych przez Sejm, Senat i Prezydenta.

Pełna autonomia w zakresie wyboru i stosowania instrumentów polityki monetarne ma istotne znaczenie. W ramach strategii bezpośredniego celu inflacyjnego NBP wykorzystuje stopę procentową. Jednocześnie pojawia się tutaj problem koordynacji polityki monetarnej i fiskalnej oraz potrzeby pożyczkowe państwa. W decyzjach o obniżeniu lub podwyższeniu poziomu stóp procentowych RPP musi brać pod uwagę działania rządu, zwłaszcza decyzje obszaru podatkowego i finansowania deficytu budżetowego. W wyniku wysokich potrzeb pożyczkowych, rząd naciska niejednokrotnie na obniżkę stóp procentowych. Perswazja rządu stanowiąc istotne ograniczenie niezależności banku centralnego i w konsekwencji prowadzi do wzrostu stóp procentowych, gdyż wzrasta ryzyko inwestycyjne papierów dłużnych polskiego rządu.

Istotny zakres niezależności NBP nie jest tożsamy z brakiem koordynacji polityki monetarnej z polityką gospodarczą rządu. Koniecznym warunkiem efektywnej polityki gospodarczej jest współpraca NBP i rządu zarówno w gestii ustawodawstwa jak i realizacji.

Bank centralny Polski przedstawia także do zatwierdzenia Radzie Ministrów roczne sprawozdania finansowe. W ten sposób NBP odpowiada ex post za realizację polityki monetarnej, co nie ogranicza jednocześnie jego autonomii.

29. Inflacja po 2004

Poziom inflacji oraz czynniki kształtujące go od 2004 roku

Rok	I półrocze	II półrocze	Wskaźnik cen przy podstawie rok poprzedni  = 100
		okres poprzedni = 100
2003	100,5	101,2	100,8
2004	102,5	104,5	103,5
2005	102,9	101,3	102,1
2006	100,7	101,4	101,0
2007	102,2	102,8	102,5
2008	104,2	104,2	104,2
2009	103,5	103,4	103,5
Źródło: Dane GUS

Podstawowym zadaniem NBP jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Zgodnie z opracowaną przez Radę Polityki Pieniężnej Strategią Polityki Pieniężnej po 2003 roku, celem NBP jest ustabilizowanie inflacji na poziomie 2,5 proc. z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy.

Od początku roku 2004, po akcesji Polski do UE następował wzrost inflacji, spowodowany głównie wzrostem cen żywności i cen surowców na świecie oraz zwiększoną presją popytową związaną z oczekiwaniami wzrostu cen po wstąpieniu do UE. W lipcu 2004 roczne tempo wzrostu cen i usług konsumpcyjnych osiągnęło 4,6%, znacznie przekraczając dopuszczalny poziom wahań w przyjętej strategii polityki pieniężnej. Zwiększyły się wówczas również wszystkie miary inflacji bazowej. Wynikało to ze wzmożonego popytu zewnętrznego i wywołanego nim wzrostu cen żywności, zmian stawek VAT i akcyzy i wzrostu cen ropy naftowej. Pod koniec roku miary inflacji spadły, a oczekiwania co do niej ukształtowały się poniżej bieżącego poziomu inflacji. Było to wywołane aprecjacją złotego, spowolnieniem dynamiki płac i wysoką wydajnością pracy. W styczniu 2005 poziom inflacji był niższy od oczekiwanego, gdyż spadła dynamika wzrostu cen żywności oraz paliw. Wygasły bowiem impulsy odpowiedzialne za wzrost cen związany z wejściem do UE. W kwietniu 2005 inflacja liczona rok po roku spadła do 3 %. Był to spadek szybszy niż oczekiwano, a przyczyniła się do tego zmiana struktury wag czynników wykorzystywanych przez GUS w obliczaniu CPI. Nadal spadała dynamika cen żywności. W lipcu 2005 wskaźnik CPI (roczny) ukształtował się poniżej dolnej granicy odchyleń od celu (1,3%). Na spadek inflacji miał wpływ mniejszy niż oczekiwano wzrost rzeczywistego PKB. Nadal malała dynamika cen żywności. Umacniał się także złoty na skutek obniżenia cen towarów importowanych. Wskaźniki inflacji bazowej wskazywały wówczas na ustąpienie negatywnego wpływu wzrostu cen paliw i żywności na roczny CPI. W sierpniu i wrześniu 2005 inflacja wzrosła do 1,8% na skutek wzrostu cen paliw i napojów bezalkoholowych, gdy ich ceny spadły inflacja obniżyła się do 0,7% w grudniu (r/r). na obniżenie inflacji nadal oddziaływała aprecjacja złotego. Do obniżenia inflacji w tym okresie przyczyniły się również podwyżki stóp procentowych przez RPP w 2004 r. ( w związku z opóźnieniami mechanizmu transmisji). Obniżyły się także wszystkie wskaźniki inflacji bazowej. Począwszy od sierpnia 2006 inflacja znów wróciła do korytarza odchyleń. Wzrosły również wszystkie wskaźniki inflacji bazowej. Na ten wzrost złożyła się podwyżka cen paliw i napojów bezalkoholowych oraz pozostałych usług i towarów konsumpcyjnych. Wzrost rocznego wskaźnika został jednak ograniczony przez spadki cen paliw. Pod koniec 2006 r. inflacja znów spadła, wypadając z korytarza wahań, na skutek spadku dynamiki cen kontrolowanych, co było skutkiem obniżki cen paliw oraz odwrócenia się tendencji kształtujących ceny żywności. W marcu 2007 roczna stopa CPI ukształtowała się na poziomie celu. Wzrost ten był spowodowany przyspieszeniem wzrostu gospodarczego i zwiększeniem popytu wewnętrznego. Wzrosły również ceny w sektorze usług i jednostkowe koszty pracy w tym sektorze. Poprawa sytuacji na rynku pracy wiązała się ze wzrostem płac i wzrostem dynamiki kosztów zatrudnienia, a co za tym idzie wzrostem cen usług rynkowych. Umiarkowane tempo wzrostu cen w 2007 r. było wypadkową tendencji wpływających pozytywnie i negatywnie na poziom inflacji. Wzrost cen przyspieszał wzrost popytu krajowego i napięcia na rynku pracy, a spowalniało importowanie niskiej inflacji z zagranicy, większa konkurencja na rynku krajowym i w sektorze telekomunikacyjnym, a także stabilizacja nominalnego kursu złotego. W pierwszej połowie 2008 roku wskaźnik inflacji rocznej utrzymywał się powyżej dopuszczalnego poziomu wahań. Spowodowane to było głównie przez wzrost dynamiki cen usług związanych z użytkowaniem mieszkania oraz nośników energii, a także wzrost dynamiki cen żywności. Czynnikiem proinflacyjnym w skali globalnej był wzrost cen surowców i cen kontrolowanych, na skutek decyzji instytucji rządowych i samorządowych. Do tego zaliczyć należy napiętą sytuację na rynku pracy i powstającą przez to presję na wzrost kosztów pracy oraz zwiększony popyt krajowy. W tym okresie obserwowano także działanie czynników dezinflacyjnych, szczególnie obniżki cen towarów importowanych z krajów o niższych kosztach wytwarzania oraz aprecjację nominalnego efektywnego kursu złotego. Rosły natomiast miary inflacji bazowej. W II połowie 2008 roku pogorszenie się sytuacji gospodarczej na świecie wpłynęło na spadek cen surowców i spadek inflacji w wielu krajach. Na rynkach światowych spadły ceny produktów rolnych i spożywczych, inflację nadal obniżało importowanie tanich towarów z krajów o niskich kosztach produkcji. Pod koniec 2008 inflacja bazowa spadła. W 2009 r. inflację światową obniżał spadek popytu globalnego i cen surowców związany z pogorszeniem koniunktury. W Polsce jednak wskaźniki rosły, powodowane wzrostem cen żywności i produktów akcyzowych oraz cen regulowanych. Czynnikiem proinflacyjnym okazało się również znaczne obniżenie kursu złotego w II poł. 2008 i na początku 2009 r. Wzrosły również wskaźniki inflacji bazowej. W II połowie 2009 w Polsce oddziaływały czynniki dezinflacyjne: spadek cen paliw i gazu, co stopniowo obniżało wskaźniki (jednak utrzymywały się one w górnej granicy wahań). W styczniu 2010 inflacja roczna utrzymywała się na poziomie 3,6%. Do wzrostu wskaźnika przyczynił się dodatni efekt bazy związany z obniżką cen paliw rok wcześniej, nadal oddziaływała podwyżka cen administrowanych i akcyzy, wysoka dynamika cen żywności i napojów bezalkoholowych oraz wcześniejsza deprecjacja złotego. Inflacja bazowa się ustabilizowała. Ostatnie dostępne dane pokazały ukształtowanie się CPI blisko celu, na poziomie 2,4% w kwietniu 2010.Ostatnia aktualizacja tabeli: 21 maja 2010 r. - dane za kwiecień 2010

 

CPI

po wyłączeniu cen administrowanych

po wyłączeniu cen najbardziej zmiennych

po wyłączeniu cen żywności i energii

15% średnia obcięta

 

zmiany do analogicznego miesiąca poprzedniego roku (w %)

11/2009

3,3

2,9

3,6

2,8

3,5

12/2009

3,5

3,0

3,5

2,6

3,4

01/2010

3,5

3,2

3,2

2,4

3,1

02/2010

2,9

2,7

2,9

2,2

2,8

03/2010

2,6

2,3

2,7

2,0

2,6

04/2010

2,4

2,1

2,4

1,9

2,3

 

zmiany do poprzedniego miesiąca (w %)

11/2009

0,3

0,3

0,3

0,0

0,1

12/2009

0,0

-0,1

0,5

-0,2

0,0

01/2010

0,6

0,5

0,3

0,3

0,4

02/2010

0,2

0,1

0,2

0,0

0,2

03/2010

0,3

0,3

0,3

0,2

0,2

04/2010

0,4

0,4

0,0

0,2

0,1

Źródło: dane GUS, obliczenia NBP.

30. Parametryzacja celów polityki monetarnej w Polsce

Podstawowym celem polityki pieniężnej jest utrzymanie stabilnego poziomu cen. Stabilność cen jest niezbędna do zbudowania trwałych fundamentów długofalowego wzr. gospodarczego.Od 1999 r. w realizacji polityki pieniężnej wykorzystuje się strategię BCI. W jej ramach RPP określa cel inflacyjny, a następnie dostosowuje poziom podstawowych stóp procentowych NBP tak, by maksymalizować prawdopodobieństwo osiągnięcia tego celu. Od początku 2004 r. NBP realizuje ciągły cel inflacyjny na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. NBP utrzymuje poziom stóp procentowych spójny z realizowanym celem inflacyjnym, wpływając na wysokość nominalnych krótkoterminowych stóp procentowych rynku pieniężnego.

W związku z występującym ryzykiem osłabienia wzrostu gosp. z dniem 26-06-2008 RPP podniosła stopy procentowe o 0,25 punkt ów bazowych. wysokość stopy referencyjnej wyniosła 6 %,stopa lombardowa 7,5 %,stopa depozytowa 4,5 %, stopa redyskonta weksli 6,25 w skali rocznej. nadmienić trzeba ze w bieżącym roku zmiany stóp % miały miejsce w 01,02,03/2008.

Podniesienie stóp procentowych ma na celu obniżenie inflacji ( która na k-c 05/08 wyniosła 4,4 % i ma tendencje wzrostową z m-ca na m-c) i przybliżenie jej wartości do celu inflacyjnego. RPP wnioskuje również o dalsze zaciśnięcie polityki pieniężnej w celu realizacji swojego

31. Struktura wydatków budżetowych

Wydatkami budżetu państwa są środki pieniężne pochodzące z budżetu przeznaczone na finansowanie zadań państwa, jednostek samorządu terytorialnego oraz związków publicznoprawnych. Stanowią kluczową pozycję budżetu, gdyż są podstawą określania środków niezbędnych do sfinansowania.

W ustawie o finansach publicznych określono podstawowe kierunki wydatków z budżetu państwa. Wydatki te przeznaczone są między innymi na:

• Utrzymanie i funkcjonowanie organów władzy publicznej, kontroli i ochrony prawa;

• Zadania wykonywane przez administrację rządową;

• Funkcjonowanie sądów i trybunałów;

• Subwencje ogólne dla jednostek samorządu terytorialnego;

• Dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego;

• Środki wpłacane do budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "środkami własnymi Unii Europejskiej";

• Subwencje dla partii politycznych;

• Dotacje na zadania określone odrębnymi ustawami;

• Obsługę długu publicznego;

• Finansowanie programów i projektów, na realizację których uzyskano środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej, zwane dalej "współfinansowaniem";

• Realizację Wspólnej Polityki Rolnej.

Wydatki ujmuje się w podziale na części, działy i rozdziały klasyfikacji wydatków budżetu państwa oraz na następujące kategorie ekonomicznych grup wydatków. Na podstawie art. 106 ustawy o finansach publicznych wydatki budżetu państwa dzielą się na następujące grupy, do których zaliczyć możemy:

• Dotacje i subwencje,

• Świadczenia na rzecz osób fizycznych,

• Wydatki bieżące jednostek budżetowych,

• Wydatki majątkowe,

• Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa,

• Wpłaty środków własnych Unii Europejskiej.

Pod pojęciem dotacji należy rozumieć jako wypłacane ze środków publicznych kwoty o charakterze jednostronnego świadczenia na rzecz podmiotów i innych instytucji spoza sektora publicznego oraz mające taki sam charakter przepływy pieniężne między różnymi podmiotami sektora publicznego.

Natomiast subwencja jest rodzajem jednostronnego i bezzwrotnego dochodu publicznego przekazywanego z budżetu państwa jednostkom samorządu terytorialnego bez wskazania konkretnego celu, na jakie środki te mają być przeznaczone. Subwencje wykorzystuje się na finansowanie działalności społecznej oraz gospodarczej.

Świadczenia na rzecz osób fizycznych są to świadczenia o charakterze jednostronnym, które są wypłacane bezpośrednio osobom fizycznym w postaci emerytur, rent, zasiłków dla bezrobotnych jak również świadczenia wypłacane pośrednio w postaci dopłat do leków itp. Świadczenia te obejmują wydatki budżetu państwa kierowane, na podstawie odrębnych przepisów, bezpośrednio lub pośrednio do osób fizycznych, a nie będące wynagrodzeniem za świadczoną pracę.

Wydatki majątkowe do których można zaliczyć następujące pozycje:

• Wydatki na zakup i objęcie akcji oraz wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego;

• Wydatki inwestycyjne państwowych jednostek budżetowych oraz dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie kosztów inwestycji realizowanych przez inne jednostki.

Wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa można podzielić na dwie grupy:

• Pierwsza grupa obejmuje wydatki budżetu państwa z tytułu oprocentowania i dyskonta od skarbowych papierów wartościowych oraz oprocentowania zaciągniętych kredytów i pożyczek;

• Druga grupa obejmuje wypłaty związane z udzielonymi przez Skarb Państwa poręczeniami i gwarancjami.

Wydatki państwa stanowią również wpłaty środków własnych Unii Europejskiej, do których zalicza się:

• Udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych;

• Środki obliczone na podstawie podatku od towarów i usług, zgodnie z metodologią wynikającą z przepisów Unii Europejskiej;

• Środki obliczone na podstawie wartości rocznego produktu krajowego brutto.

Podział wydatków budżetowych

Z punktu widzenia ich przeznaczenia można wydatki budżetowe podzielić na:

• 1.) bieżące (konsumpcyjne) i inwestycyjne (majątkowe)

• 2.) finalne (na zakup towarów i usług) oraz redystrybucyjne (transferowe, m.in.emerytury, renty, zasiłki, subsydia)

• 3.) związane z klasycznymi zadaniami publicznymi, socjalne, na obsługę długu publicznego oraz związane z oddziaływaniem na gospodarkę (inwestycje publiczne, subsydia)^[1]

ad.1.) Wydatki bieżące to te, które odnoszą się do okresu realizacji danego wydatku. Obejmują one zasadnicze zadania sektora publicznego. Wydatki inwestycyjne mają przynosić efekty w przyszłości i służą powiększaniu majątku publicznego.

ad.2.) Wydatki na dobra finalne bezpośrednio stymulują popyt globalny i decydują o strukturze wykorzystania części produkcji. Wydatki transferowe stanowią źródło wydatków na dobra finalne i poprzez zwiększenie dochodu zwiększają także pośrednio popyt globalny.

ad.3.) Ten podział nawiązuje do podstawowych obszarów, w których działa państwo. Większość tych wydatków ma charakter obligatoryjny, co oznacza, że państwo musi je ponosić w związku z prawnymi zobowiązaniami. Pozostałe wydatki mają charakter arbitralny.

Wydatki sztywne to przede wszystkim:

- wydatki związane z obsługą długu publicznego,

- wydatki na finansowanie deficytu funduszy ubezpieczeń społecznych,

- subwencje dla jednostek samorządu terytorialnego

- finansowanie dróg

- dotacje dla FUS i KRUS

- świadczenia emerytalno-rentowe żołnierzy i funkcjonariuszy oraz uposażenia sędziów i prokuratorów w stanie spoczynku

- składki na ubezpieczenia społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne

- dotacje dla Funduszu Pracy

- zasiłki rodzinne, pielęgnacyjne i wychowawcze

- składki na ubezpieczenia zdrowotne finansowane z budżetu państwa

- wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa

- wydatki sądów powszechnych

- wypłaty związane ze spłatą kredytów mieszkaniowych i refundacja premii gwarancyjnych wypłaconych oszczędzającym na książeczkach mieszkaniowych

Wydatki elastyczne to:

- wynagrodzenia i wydatki rzeczowe (bieżące) jednostek budżetowych

- dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego

- dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych

- dotacje dla podmiotów gospodarczych

- dotacje dla jednostek niezaliczanych do sektora finansów publicznych

- wydatki majątkowe.

wydatki panstwa w ujeciu ilosciowym i jakościowym

W latach 1989-2005 wydatki systemu finansów publicznych w Polsce wynosily 40-50 % PKB . Najwiecej wydatków przypadało w latach 1992-1994 - aż 50 % PKB. Wskaźnik ten był niski w latach 1990, 1991, 1998 i 2001 - wynosił 43 %. W ostatnich trzech latach wydatki państwa kształtują sie na poziomie 45 % PKB.

Badając strukturę wydatków publicznych w latach 1991-2002 zauważyć można powiększajacą sie wielkość wydatków, począwszy od 37 mld zl w 1991 r.do 343,3 mld zl w 2002 r. Największa liczba wydatków przypada na państwowe fundosze celowe - 123,7 mld zl., co daje 36 % udziału w całej strukturze wydatków w 2002 r. Od 1999 r. wydatki na państwowe fundusze celowe przewyższają wydatki na budżet państwa, gdzie wcześniej ten miał dominujący udział we wszystkich wydatkach państwa.

W tym momencie najwięcej wydatkuje sie na:

• państwowe fundusze celowe - ok. 36 %

• budżet państwa - ok. 25 %

• budżet gminy - ok. 22 %

• kasę chorych - ok. 8 %

• gminną gospodarkę pozabudżetową - ok. 3,5 %

• państwową gospodarkę pozabudżetową - ok. 1,3 %

• samorządowe fundusze celowe - ok. 0,3 %.

Biorąc pod uwagę wydatki państwowych funduszy celowych zauważyć można, że najwięcej wydatkuje sie na Fundusz Ubezpieczeń Społecznych (ok. 98,5 %), nastepnie na Fundusz Emerytalno Rentowy KRUS (16 %), później Fundusz Pracy (ok. 9,8 %).

Analizujac wydatki budżetu państwa widać, że najwięcej pieniędzy przeznacza sie na ubezpieczenia społeczne (ok. 29 %), później na finanse (ok. 13 %) oraz na opieke społeczna (ok. 8,5 %).

42. Cechy struktury wydatków budżetu Polski

Głębokie zmiany systemowe w polskiej gospodarce skutkowały intensywnymi zmianami w systemie wydatków publicznych.

Jest to spowodowane tym, iż finanse publiczne w modelu rynkowym stanowią podstawowe narzędzie oddziaływania na procesy społeczne i gospodarcze, wydatki publiczne są pochodną potrzeb społecznych, za zaspokojenie których państwo przyjęło finansową odpowiedzialność. System finansów publicznych w okresie transformacji podlegał różnym zmianom ewolucyjnym co znajdowało wyraz w wielkości i strukturze wydatków.

Przeanalizujemy dane dotyczące redystrybucji PKB przez sektor finansów publicznych prezentowane w statystyce polskiej Ministerstwo Finansów/ GUS z obliczeniami Komisji Europejskiej.

W początkowych latach obserwacji skala redystrybucji PKB liczona metodą stosowaną przez KE była znacznie wyższa ( najwyższa w 1996 roku o 8,6 pkt. Proc) niż wynikająca z obliczeń Ministerstwa Finansów i GUS. Wraz z upływem lat te różnice były coraz mniejsze.

Jednak bez względu na zastosowaną metodę dane zamieszczone w tabeli pozwalają uchwycić istotną cechę, która polega na ograniczaniu udziału wydatków publicznych w PKB do 2000 roku, a następnie na jego wzroście.

Omówimy teraz kształtowanie się skonsolidowanych wydatków sektora finansów publicznych w latach 1995-2007.

W badanym okresie podstawowym rodzajem wydatków publicznych były wydatki na pieniężne świadczenia społeczne, których wartość rośnie z roku na rok i w 2007 roku wynosiły ponad 190 mld zł. Ich udział w wydatkach ogółem miał do roku 2000 tendencję wzrostową (43,7%), po czym następował powolny spadek ( do 38,7% w roku 2007). Głównym kierunkiem wydatków w badanym okresie były wydatki socjalne na finansowanie emerytur, rent, zasiłków dla bezrobotnych, stypendiów oraz na dopłaty do leków. Wydatki na pieniężne świadczenia społeczne stanowiły przeciętnie w latach 1995-2007 18,1% PKB.

Znaczącą pozycją w wydatkach publicznych były wydatki związane z obsługą długu publicznego zwłaszcza długu Skarbu Państwa , których udział w strukturze wydatków publicznych mieścił się w przedziale od 11-19%.

Istotną pozycją w wydatkach sektora finansów publicznych były wydatki na wynagrodzenia pracowników, stanowiły one ok. 10% PKB.

Natomiast pozycja „dotacje dla przedsiębiorstw, do 2003 r. zmniejszano wydatki na ten cel (do ok. 0,3% PKB), od 2004 następował ich wzrost od 0,6 do 0,8% PKB w 2006, w 2007 znów spadek do 0,6% PKB.

W badanym okresie można wyodrębnić 6 lat, w których dynamika wydatków publicznych była wyższa niż dynamika PKB. Uwagę zwracają przede wszystkim rok 1999 oraz lata 2001-2002, co sugeruje związek z czterema wielkimi reformami społecznymi wdrażanymi od roku 1999.

W latach 1995-2008 dokonywały się również zmiany w strukturze wydatków publicznych w ujęciu funduszowym.

W budżecie państwa zgromadzona jest największa część dochodów publicznych, jednak największy udział w ich rozdysponowaniu przypada państwowym funduszom celowym. W związku z reformą oświaty, począwszy od 1996 roku zaczęła wzrastać rola sektora samorządowego (chodzi tu o przejęcie zadań z zakresu szkolnictwa podstawowego przez 45 wielkich miast). Miasta przejęły również zadania administracji rządowej.

Udział jednostek samorządu terytorialnego w rozdysponowaniu środków publicznych w badanym okresie wykazywał tendencję wzrostową, z wyjątkiem lat 2001-2003 i 2007.

Zmiany w wydatkach na ubezpieczenie społeczne

Skutki reform społecznych dostrzega się też analizując zmiany wielkości dotacji do Funduszu Ubezpieczeń Społecznych. Dotacja do FUS dynamicznie wzrastała wskutek refundacji z budżetu państwa ubytku środków przekazywanych przez FUS do OFE. W ciągu czterech lat dotacja z budżetu państwa do FUS w odniesieniu do PKB wzrosła o 120%

Duże zaangażowanie finansowych środków publicznych w reformę systemu emerytalnego odbywa się kosztem innych dziedzin, np. kosztem wydatków majątkowych, inwestycyjnych, co jest niepokojącym zjawiskiem

Od maja 1999 roku do FUS transferowana jest dotacja z tytułu przekazania składek do OFE. Kwota tej dotacji jest kosztem reformy emerytalnej, który ma wpływ na nierównowagę strukturalną finansów publicznych w Polsce. W latach 1999-2008 przekazano dotację (refundację) na ten cel w kwocie 114 844,9 mln zł, co stanowiło istotne obciążenie budżetu państwa. Począwszy od roku 2001 wielkość tej dotacji rośnie z roku na rok i stanowiła od 1,1% PKB do 1,6% PKB w roku 2008.

Analizując stopień pokrycia wydatków FUS i FER ze składek widać, że:

• W latach 1996-1998 wydatki na emerytury i renty z FUS znajdowały pokrycie w składkach. Sytuacja zmieniła się od 1999 r., od którego rokrocznie aż do 2006 roku stopień pokrycia emerytur i rent ze składek zmniejszał się. W 2006 roku wpływy ze składek pokrywały 75,2% wydatków na emerytury i renty (w 2007 81,3%). Największy stopień pokrycia wydatków FUS ze składek był w roku 1998 - 88,9%, najniższy w roku 2006 - 67,3%. W roku 2007 wydatki tego Funduszu celowego znajdowały pokrycie w składkach w 73,8%.

• Z danych dla drugiego pod względem wielkości państwowego funduszu celowego - Funduszu Emerytalno-Rentowego (którego zadaniem jest finansowanie świadczeń dla rolników z ubezpieczenia emerytalno-rentowego, emerytur i rent z innego ubezpieczenia społecznego oraz ubezpieczeń zdrowotnych), z danych tych wynika, iż całkowite wydatki FER znajdują pokrycie w składkach od 5,3% do 7,7%, a wydatki na emerytury i renty od 6,2% do 9,2%

Od 1999 r. udział dotacji w wydatkach FUS wzrastał, przybierając najwyższe wartości w latach 2002-2003 (około 28%). Od roku 2004 udział ten jest niższy w konsekwencji zmiany zasad finansowania ubytku FUS z tytułu przekazania składek do OFE.

Dotacja z budżetu państwa do funduszu Emerytalno rentowego w okresie objętym obserwacją stanowiła od 88,5-96,5% wydatków tego funduszu. W ostatnich latach dotacja do FER wynosiła ok. 15 mld zł. Jest to duża kwota, jeżeli uwzględni się fakt, że ubezpieczeniem rolniczym objętych jest 1,6 mln osób, natomiast w FUS ubezpieczonych jest około 14 mln osób. Obliczenia te ukazują odmienność funkcjonowania systemów ubezpieczeń społecznych dla różnych grup ludności. Kolejne ekipy rządzące w Polsce w całym okresie transformacji wskazywały, że reforma Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego jest konieczna, jednak żadna z nich się jej nie podjęła. Pewne kroki podjęto jedynie w kierunku „uszczelnienia” systemu - ograniczenie do niego dostępu os osobom czerpiącym dochody z działalności gospodarczej, które zakupiły grunty rolne powyżej 1 ha, w celu niepłacenia składek do FUS, które są znacznie wyższe. Reforma KRUS jest zadaniem trudnym, co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze dlatego, że dochody w rolnictwie są znacznie niższe niż w gospodarstwach pracowniczych. Po drugie dlatego, że w rolnictwie jest bardzo duże bezrobocie.

W okresie zmiany struktury gospodarki jednym ze sposobów przeciwdziałania przez państwo negatywnym następstwom restrukturyzacji gospodarki było wprowadzenie świadczeń przedemerytalnych i zasiłków przedemerytalnych. Wydatki przeznaczone na ten cel stanowiły istotne obciążenie finansów publicznych.

Podsumowując powyższe rozważania dotyczące systemu ubezpieczeń społecznych należy stwierdzić, że przyczyny nierównowagi strukturalnej są konsekwencją zarówno przeprowadzonej reformy Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, zaniechania reformy KRUSu, jak też przeciwdziałania negatywnym następstwom restrukturyzacji niektórych gałęzi gospodarki.

Koszty reformy ubezpieczeń społecznych silnie wpływają na nierównowagę strukturalną finansów publicznych. Nierównowaga strukturalna nasiliła się od 1999 r., a więc po wdrożeniu czterech wielkich reform: emerytalnej, administracyjnej kraju, zdrowotnej i oświaty.

29. Dług publiczny 

Zobowiązania skarbu państwa dzielą się na dwie grupy:
-zobowiązania realne będące długiem publicznym ,
-zobowiązania potencjalne z tytułu udzielenia poręczeń spłat kredytów i odsetek.
Zobowiązania potencjalne przekształcają się w realne wówczas , gdy skarb państwa musi ponieść wydat-ki na rzecz banków w przypadku niesolidnych podmiotów , którym udzielono poręczeń rządowych.

Ocena zobowiązań państwa w formie długu publicznego nie może być jednoznaczna. Z jednej strony bo-wiem zarysowały się wyraźne pozytywne tendencje w zakresie zagranicznego długu publiczne-go(redukcja zadłużenia zagranicznego) , z drugiej jednak strony wystąpiły niepokojące zjawiska w za-kresie długu publicznego krajowego, to znaczy w coraz większym stopniu staje się on nadmiernym ob-ciążeniem finansów publicznych.

Potencjalne(pozabilansowe) zobowiązania skarbu państwa. Są to zobowiązania z tytułu poręczeń. Porę-czenia kredytów udzielonych przez skarb państwa powinny stać się ważnym narzędziem pośredniego oddziaływania na gospodarkę. Są znacznie lepszym narzędziem niż bezpośrednie wydatki (dotacje) bu-dżetowe.

W 2000roku relacja długu do PKB spadła poniżej 40%. Zwiększenie się tej relacji już prawie do 50% spowodował gwałtowny wzrost deficytów budżetowych po roku 2000, w połączeniu z powolnym wzrostem PKB. Około 70% tej kwoty stanowi publiczny dług krajowy, a 30% dług zagraniczny.

W 2003 roku relacja państwowego długu publicznego do PKB pogorszyła się ( wzrosła do 50,2%). Przyczyna tego był wzrost długu sektora rządowego ponieważ długi sektora samorządowego pozostały na stabilnym poziomie.

Negocjacje z klubem paryskim były trudne, wyrażono zgodę na to aby płacąc do 1995 roku tylko odsetki w pełnej wysokości terminowo umorzono 50% do tego klubu (16 wierzycieli) resztę do 2014. Zrzesza wierzycieli rządów. W marcu 2009 roku spłacono dług paryski, pozostalo jeszcze zadłużenie względem Japonii.

Klub londyński (zrzesza banki komercyjne) collateral obligacje rządu USA zabezpieczające nasze długi względem klubu londyńskiego do 2024, umorzył 49,2mld

58. EWOLUCJA PAŃSTWOWEGO DŁUGU PUBLICZNEGO

Zadłużenie publiczne, jakie obciążyło finanse publiczne w Polsce w pierwszych latach transformacji, było pozostałością po gospodarce centralnie planowanej. W 1990 r. dług publiczny sięgał około 95 % PKB. Struktura długu była niekorzystna, gdyż w 86,8 % stanowiło zadłużenie zagraniczne.

W pierwszej połowie lat dziewięćdziesiątych zobowiązania wobec największych wierzycieli zrzeszonych w Klubie Paryskim ( rządy poszczególnych państw - 16, zadłużenie w 1990r. - 32,8 mld USD) oraz w Klubie Londyńskim ( zrzeszający 500 banków komercyjnych, zadłużenie w 1990r.- 11,2 mld USD) zostały w części umorzone, a w części poddane restrukturyzacji . Termin spłaty zrestrukturyzowanego zadłużenia wobec Klubu Paryskiego powinien nastąpić do 2012r, a wobec Klubu Londyńskiego do 2024r. Polska rozpoczęła przedterminową spłatę zadłużenia. Zobowiązanie wobec Klubu Paryskiego już uregulowano.

Realizowana w okresie transformacji strategia zarządzania długiem publicznym zakładała zmianę struktury długu publicznego na rzecz zwiększenia w nim udziału długu krajowego. Strategię tę udało się zrealizować, gdyż od 1998r. większy udział w długu publicznym ma dług krajowy. ((Z czego wynika że zmiana struktury była wynikiem głownie zamiany długu zagranicznego na dług krajowy, nie zaś spłacenia zadłużenia zagranicznego))

Od 1991r. głównym źródłem przyrostu długu krajowego były deficyty budżetowe.

Mimo korzystnych zmian jakościowych, jakie dokonały się w zadłużeniu publicznym, trzeba jednak zwrócić uwagę na ustawiczny przyrost długu w ujęciu bezwzględnym. Zadłużenie w ujęciu nominalnym ciągle wzrasta, w 2008r. wyniosło 598 mld, zaś w relacji do PKB kształtuje się poniżej limitu określonego w Konstytucji oraz w traktacie z Maastricht- 47,4 %, co jednak jest wynikiem tego że PKB przyrasta szybciej.

Wielkość zadłużenia publicznego determinuje przyszłe deficyty budżetowe przez koszty obsługi długu, mające pierwszeństwo przed innymi wydatkami. Szczególnie silny wpływ obciążeń związanych z obsługą długu zaobserwowano w latach 1995-1998 ( związane z warunkami konwersji długu oraz urynkowieniem długu). Począwszy od 1999r. dostrzec można wyraźną tendencję spadkową udziału kosztów obsługi długi publicznego w PKB- w efekcie korzystnego kształtowania się kursu złotego do euro i dolara- a tym samym słabsze oddziaływanie tego czynnika na saldo strukturalne.

////

Równowaga budżetowa, deficyt budżetowy i dług publiczny w Polsce muszą być rozpatrywane z uwzględnieniem skali przemian, jakie dokonują się w gospodarce i społeczeństwie od końca lat osiemdziesiątych. Wtedy bowiem NBP pokrywał deficyt w sposób automatyczny. Nie było problemu finansowania deficytu budżetowego.

W 1990 roku wynik budżetowy był dodatni. W latach 1990-1991 gospodarka polska przeszła głębokie załamanie, spadek PKB w ujęciu realnym o 7,6%, wzrost stopy bezrobocia i wysoka inflacja.

W 1991 roku deficyt budżetowy wyniósł 3,8 % PKB. Przyczyną były mniejsze dochody z podatku obrotowego i dochodowego oraz dochody z prywatyzacji..

W roku 1992, deficyt wzrósł do 6%PKB, poprzez wzrost przychodów z podatku dochodowego od osób fizycznych i wydatków związanych z ubruttowieniem wynagrodzeń. Główną przyczyną deficytu były o około 22% niższe niż zakładano dochody z tytułu podatku od osób prawnych. Wzrost udziału systemu poza bankowego w finansowanie deficytu.

W 1993 roku deficyt obniżył się do poziomu 2,8% PKB w wyniku ponadplanowych dochodów budżetu państwa: niezwaloryzowanych progów podatkowych podatku dochodowego od osób fizycznych i ceł oraz wprowadzenie podatku VAT i podatku importowego o charakterze przejściowym, który został zlikwidowany w 1997 roku.

W 1994 roku deficyt budżetowy wyniósł 5,8 mld zł - 2,7% PKB. Rząd zachował bieżącą wypłacalność.

W 1995 roku deficyt na poziomie 2,6% PKB. Prowadzona polityka rządu zakładała oddłużenie państwa w NBP przede wszystkim przez wykup bonów skarbowych i odsprzedaży ich na zasadach bezwarunkowych bankom komercyjnym.

W 1996 roku wysoki wzrost gospodarczy, gasnąca inflacja oraz rosnące dochody z tytułu podatków pośrednich. Deficyt wyniósł 2,8% PKB. Duża dynamika wzrostu kredytów dla gospodarstw domowych. Kredyty dla przedsiębiorstw rosły wolniej.

W roku 1997 podatki pośrednie stanowiły 46% dochodów budżetowych ogółem, co wpłynęło pozytywnie na deficyt, który w rezultacie spadł do poziomu 5,9 mld zł.

W 1998 roku deficyt wyniósł 2,4% PKB, wydatki majątkowe budżetu państwa na niskim poziomie i rentowność przedsiębiorstw na niezmienionym poziomie. Wyłączono „dochody z prywatyzacji” z dochodów budżetu. Zgodnie z wymogami UE nie są one dochodem ale przychodem budżetowym i nie mogą być wykorzystane na finansowanie deficytu budżetowego.

W 1999 roku- zmiana administracyjnego podziału państwa oraz powstanie kas chorych, które przejęły część dochodów i wydatków budżetu państwa. Wzrosła rola budżetów samorządowych oraz podatek akcyzowy na wyroby spirytusowe, tytoniowe, paliwa silnikowe. Deficyt wyniósł 2,0% PKB.

W 2000 roku nastąpił gwałtowny spadek rentowności przedsiębiorstw co wpłynęło na spadek dochodów budżetu z tytułu podatku dochodowego. Deficyt w ujęciu nominalnym wzrósł, natomiast jego relacja do PKB utrzymała się na niezmienionym poziomie (2%).

W 2001 roku wzrost deficytu budżetowego w ujęciu nominalnym i w relacji do PKB. Wzrost bezrobocia, niska rentowność brutto przedsiębiorstw. Niższe wpływy z VAT oraz podatku dochodowego od osób prawnych. Na poziom deficytu w 2001 roku miała niższa od rzeczywistej inflacja.

W 2002 roku deficyt państwa wyniósł 39,4 mld zł, co stanowiło 98,5 % rocznego planu. Wyższy niż planowano był wzrost PKB i wyniósł 1,3 %. Progi skali podatkowej, wyznaczające granice dochodów, od których płaci się podatek według stawki 30 % i 40 % pozostały na tym samym poziomie co w roku 2001. Dochody kapitałowe obciążono 20 % podatkiem zryczałtowanym, który jest pobierany przy ich wypłacie przez bank czy też Fundusz Inwestycyjny. Zlikwidowano niektóre ulgi podatkowe (np. ulgi budowlane), wprowadzono akcyzę na prąd.

W 2003 roku w I kwartale wzrost PKB wyniósł 2,2%, w II kwartale szacowano 3% wzrost PKB w związku ze zwiększonej konsumpcji na kredyt, zarówno państwowej jak i prywatnej, oraz wyjątkowo korzystnego układu kursowego USD-EURO, stymulującej eksport i osłabiającej import. W połowie roku 2003 inflacja wynosiła 1,6%. Bardzo dużo przedsiębiorstw ogłosiło bankructwo (np.Stocznia Szczecińska, Daewoo FSO, białostocki Bison).

W 2004 roku wzrost deficytu budżetu państwa z 38,7 mld zł. (4,8%PKB) do poziomu 45,3 mld zł. (5,3%PKB).

Proces rozwoju sektora finansowego, jaki obserwujemy w Polsce od 1990 roku, charakteryzuje silna dynamika, co wyraża się nie tylko w liczbie powstających instytucji, zwiększeniu zatrudnienia w tym sektorze, jego rosnącym udziale w tworzeniu PKB czy wzroście kapitałów.

29. Wady i zalety przystapienia do unii gospodarczo walutowej

Przewidywane korzyści i koszty wynikające z przynależności Polski do UE.

Nadzieje i obawy Polski związane z członkowstwem w Unii mają charakter gospodarczy, polityczny i społeczny.
1. Na płaszczyźnie gospodarczej Polska liczy przede wszystkim na jej szybszy rozwój i modernizację. Swoboda przepływu towarów i usług umożliwia z jednej strony nieskrępowany rozwój przedsiębiorstw i zdobywanie nowych rynków zbytu, a z drugiej - mobilizuje wszystkie podmioty obecne na rynku do maksymalnej wydajności i utrzymania najwyższej jakości za najniższą cenę. To wielki impuls rozwojowy dla nowych członków UE, a dla nas oznacza to większą siłę nabywczą naszych pieniędzy.

2. W sferze politycznej Polska kieruje się przede wszystkim względami zwiększenia bezpieczeństwa i pozycji państwa na arenie międzynarodowej. Przystąpienie do Unii pozwoli Polsce wejść do stref pokojowych, stabilnych i partnerskich stosunków między państwami. Zdaniem Polski, podobnie jak innych państw Europy Środkowej i Wschodniej poszerzenie Unii na wschód ma także znaczenie dla bezpieczeństwa na całym kontynencie. Pozwoli przezwyciężyć utrzymujące się podziały i stworzyć nowe więzi, służące rozwojowi i bogaceniu się dużej grupy krajów. Uniemożliwi także odradzanie się stref wpływów i ograniczy możliwości zniewalania państw.
3. Konieczność dostosowania prawa i aparatu sądowniczego do standardów UE może znacznie polepszyć dochodzenie naszych praw w sądach. Po przystąpieniu do UE każdy z nas będzie mógł się poruszać po całym terytorium Unii bez paszportu, wystarczy prawo jazdy lub dowód osobisty. Skończą się również nużące odprawy na lotniskach europejskich.
4. Na poziomie pracy i nauki każdy obywatel UE może kształcić się i szukać pracy na całym obszarze Unii, bez względu na kraj pochodzenia. O wyborze pracownika decydować mają wyłącznie kryteria merytoryczne. Podobnie, tylko od aktywności uczniów i studentów zależy, gdzie i jaką uczelnię skończą. Jednocześnie za każdym obywatelem "wędrują" jego prawa wyborcze oraz prawa do świadczeń socjalnych i zdrowotnych, bez względu na kraj, w którym obecnie mieszka.
5. Ochrona środowiska to jedno z najważniejszych zadań postawionych nam jako warunek przystąpienia do Unii. Początkowo będzie nam bardzo trudno spełnić te wymagania, jednak w efekcie może nas zmobilizować do wielkiego wysiłku, aby stworzyć zdrowe środowisko życia dla nas i następnych pokoleń.

Członkowstwo Polski w Unii to także koszty.

1. W sferze gospodarczej należy liczyć się z tym, że wzrost konkurencji na polskim rynku spowoduje upadek niekonkurencyjnych firm.
2. Część przedsiębiorstw będzie zmuszona ograniczyć produkcję.
3. Może nastąpić przejściowy wzrost bezrobocia.
4. Polska, będąc członkiem Unii, będzie współfinansować jej budżet.
5. Dla wielu grup i środowisk podstawowe znaczenie będą miały koszty polityczne. Chodzi tu przede wszystkim o przekazanie przez państwo szeregu swoich kompetencji na rzecz organów wspólnot, co w niektórych środowiskach jest utożsamiane z "ograniczeniem i utratą suwerenności".

30. Inflacja konsumencka po 2000 r.

Do 1999 r. inflacja w Polsce spadała. W 2000 roku inflacja wynosiła 8,5% Gwałtowny jej spadek nastąpił w roku 2002 (do 0,8%). Jest to pozytywny efekt reform rządu premiera Jerzego Buzka, ale także spowolnienia gospodarczego na całym świecie. Wtedy w Polsce gwałtownie wzrosło bezrobocie połączone z wielką skalą prywatyzacji i z reformą ZUS-u. W roku 2004 obserwujemy niewielki wzrost inflacji po przystąpieniu Polski do Unii Europejskiej (do poziomu 4,4%). W latach 2004, 2007 i 2008 inflacja rosła ponieważ:
• Rosły ceny surowców (ropa naftowa)
• Była ograniczona podaż płodów rolnych
• W 2004 r. mieliśmy doczynienia w deprecjacją złotego
• W latach 2006-2008 rosły płace
Obecnie inflacja (maj 2010) jest na poziomie 2,2%, jednak w związku z ostatnią klęską powodziową przewiduję się jej wzrost.

31. Źródła i formy zaspokajania potrzeb finansowych państwa. Czynniki kształtujące potrzeby finansowe państwa

Państwo w przeciwieństwie do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych nie jest w stanie samo sobie wytworzyć dochodów. Dlatego źródłem dochodów państwa muszą być przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, a w gruncie rzeczy zawsze gospodarstwa domowe. Jest to zrozumiałe, ponieważ ostatecznym beneficjentem działalności państwa są zawsze gospodarstwa domowe. Potrzeby finansowe państwa odzwierciedlają się w popycie państwa na pieniądz, który może być zaspokajany poprzez:

• Przymusowe sięganie do dochodów innych podmiotów

• Zaciąganie pożyczek.

Pożyczki te należy jednak traktować jako źródło uzupełniające, bo wiążą się one z powstawaniem deficytu budżetowego, a co za tym idzie, długu publicznego. Dochody dzielimy wg różnych kryteriów. Wyróżniamy:

• dochody zwrotne i bezzwrotne;

• wpływy publiczne i dochody publiczne (wpływy są szersze niż dochody, bo obejmują też pożyczki);

• daniny publiczne (podatek, akcyza, cło), dochody publiczne z majątku i praw majątkowych, pozostałe dochody (opłaty, składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne i na fundusze np. fundusz pracy, PFRON)

Największe dochody państwu przynoszą podatki, a najważniejsze podatki w Polsce to bezpośrednie: PIT, CIT i pośrednie: VAT, akcyza oraz podatki lokalne.

Potrzeby finansowe państwa determinuje głównie planowana wielkość wydatków, a szczególnie tzw. wydatków sztywnych (czyli takich, których poniesienie jest konieczne, bo są one zagwarantowane ustawowo). Ważną przyczyną zwiększenia wydatków sztywnych są negatywne skutki reform z 99 r., szczególnie reformy służby zdrowia i emerytalnej. ZUS szacuje, że w 2011 Funduszowi Ubezpieczeń Społecznych potrzebne będzie dodatkowe 70 mld zł.

Od czasu transformacji wydatki państwa są wyższe niż dochody, kolejne budżety zamykały się deficytami. W latach 90tych odchodzono od finansowania deficytu budżetowego przez NBP, konstytucja RP z 97 r. wprowadziła zakaz tego sposobu finansowania. Nie można jednak utożsamiać finansowania deficytu z wielkością tego deficytu, a tym bardziej z potrzebami finansowymi państwa, bo np. w przypadku ujemnego salda obrotów z zagranicą potrzeby pożyczkowe rządu są większe niż deficyt. Należy również zauważyć, że potrzeby finansowe państwa to potrzeby rządu i jednostek samorządowych, więc potrzeby pożyczkowe państwa są zwykle większe niż deficyt budżetowy. Państwo zaciąga pożyczki w bankach komercyjnych, w bankach zagranicznych, od rządów zagranicznych oraz poprzez wpływy ze sprzedaży weksli (bonów) skarbowych, obligacji municypalnych, innych instrumentów finansowych. Dodatkowo uzyskuje również wpływy z prywatyzacji, oraz wpłaty z zysku NBP. Zysk NBP za ubiegły rok (o wielkość którego toczył się spór między rządem a bankiem centralnym) wpłacony do budżetu państwa wyniósł ok. 4 mld zł. 15.06. MF i prezes NBP podpisali wniosek o przedłużenie elastycznej linii kredytowej w MFW na kolejny rok.

Największe dochody przynosi państwu VAT (ok. 99,5 mld zł w 2009 r.), akcyza (ok. 54 mld), PIT (ok. 36 mld) i CIT(ok. 24 mld w 2009 r.). Z kolei z dochodów niepodatkowych najwięcej stanowią dochody jednostek budżetowych (ok. 9,8 mld zł w 2009) i dochody z dywidend (ok. 8,3 mld zł w 2009), które w 2009 r. były 2,5 raza wyższe od zaplanowanych. Największe wydatki w 2009 r. rząd poniósł na obowiązkowe ubezpieczenia społeczne (ok. 64 mld zł), obsługę długu publicznego (ok. 32 mld), obronę narodową (ok. 16,8 mld), rolnictwo i łowiectwo ( ok. 16 mld), transport i łączność (ok. 13 mld), pomoc społeczną (ok. 12,5 mld), szkolnictwo wyższe (ok. 12 mld),administrację publiczną (ok. 11 mld).


29. Struktura i stan długu publicznego w Polsce

Polska odziedziczyła po okresie gospodarki centralnie planowanej dług publicznych przekraczający 80% PKB. Był to głównie dług zagraniczny, najpierw zaciągnięty w zachodnich bankach w czasach Gierka, potem wzrastający w latach 80' z powodu niespłacanych odsetek.

Krajowy dług publiczny był za to niewielki - był to w zasadzie dług wobec NBP z tytułu kredytów na sfinansowanie deficytu budżetowego

W latach 1990-2000 nastąpił silny spadek relacji długu do PKB, możliwy dzięki czterem zjawiskom:

• Ograniczeniu skali deficytów budżetowych do ok. 3% PKB,

• Szybkiemu wzrostowi gospodarczemu,

• Silnemu wzmocnieniu się złotego, przez co obniżeniu uległa relacja długu zagranicznego do PKB,

• Redukcji zadłużenia zagranicznego Polski.

W 2000roku relacja długu do PKB spadła poniżej 40%. Zwiększenie się tej relacji już prawie do 50% spowodował gwałtowny wzrost deficytów budżetowych po roku 2000, w połączeniu z powolnym wzrostem PKB. Około 70% tej kwoty stanowi publiczny dług krajowy, a 30% dług zagraniczny.

W 2003 roku relacja państwowego długu publicznego do PKB pogorszyła się ( wzrosła do 50,2%). Przyczyna tego był wzrost długu sektora rządowego ponieważ długi sektora samorządowego pozostały na stabilnym poziomie.

Dług sektora finansów publicznych w Polsce w latach 1990-2008 (w % PKB)

W 1990-2004 roku zachodziły dynamiczne zmiany w długu publicznym. Dotyczy to jego poziomu i struktury. W analizowanych latach aż do 2000 roku poprawiała się wyraźnie relacja długu publicznego do PKB. Systematycznie wzrastał udział krajowego długu publicznego w długu globalnym. Było to skutkiem począwszy od 1991r utrzymywania się deficytu budżetowego oraz redukcji polskiego zadłużenia zagranicznego. Od 2001 roku poziom długu publicznego do PKB wzrasta i na dzień dzisiejszy według ankiety przeprowadzonej przez Rzeczpospolitą wśród ekonomistów wynika, że dług publiczny za rok 2009 wyniósł średnio 50,7%PKB a wiec przekroczył pierwszy próg ostrożnościowy.

Zagraniczny dług skarbu państwa.

Główną przyczyna pozytywnej tendencji w zakresie długu publicznego była istotna redukcja zadłużenia zagranicznego wobec wierzycieli zrzeszonych w Klubie Paryskim, redukcja zadłużenia wobec banków komercyjnych zgrupowanych w Klubie Londyńskim oraz normalizacja stosunków finansowych z Rosją.

W okresie transformacji nastąpiło radykalne zmniejszenie obciążenia gospodarki długiem publicznym z 94,6%PKB w 1990 do 39% PKB w 2000r. Na utrzymanie się tej korzystnej spadkowej tendencji wpłynął w pewnym stponiu spadek wartości długu zagranicznego w dolarach amerykańskich. Nie wynikał on z nadzwyczajnej spłaty zadłużenia, ale był rezultatem naszego zadłużenia. Zwiększenie się tej relacji już prawie do 50% spowodował gwałtowny wzrost deficytów budżetowych po roku 2000, w połączeniu z powolnym wzrostem PKB. Około 70% tej kwoty stanowi publiczny dług krajowy, a 30% dług zagraniczny.

Podstawowa czesc polskiego zadłużenia przypada na wierzycieli rządowych zrzeszonych w Klubie Paryskim. W wyniku rokowań prowadzonych z tym Klubem zawarto porozumienie które dzieliło się na dwa etapy:

1. w kwietniu 1991roku zawarto umowę w wyniku której redukcja zadłużenia miała wynieść co najmniej 50% aktualnej wartości zadłużenia netto. Wykonując postanowienia tego porozumienia Polska zobowiązała się do zawarcia bilateralnych umów z poszczególnymi krajami wierzycielskimi (17 krajów) oraz do spłacenia krajom wierzycielskim do września 1995r jedynie odsetek. Od tego terminu rozpoczęto proces spłacania rat kapitałowych. W roku 1995 Polska zapłaciła pierwsze raty kapitałowe w kwocie 49,6 mln zł

2. 1 kwietnia 1994 nastąpił drugi etap uwarunkowany m.in.obsługą długu oraz kontynuowaniem współpracy z Miedzynarodowym Funduszem Walutowym. W wyniku redukcji zadłużenie Polski wobec Klubu Paryskiego w 1994 roku zmniejszyło się o 1848,7 mln USD netto (redukcja brutto wynosiła 3300,0 mln USD). Ramy porozumienia przewidywały wybór przez kraje zrzeszone w klubie Paryskim różnych opcji, w tym tzw. opcji A polegającej na redukcji kapitału przy jednoczesnym regulowaniu odsetek od wartości kapitału pozostającego do spłacenia. W wyniku drugiego etapu łączne korzyści Polski wynosiły 12,3mld USD

Czteroletnie negocjacje Z Klubem Londyńskim, zrzeszającym wierzycieli komercyjnych zostały także zakończone sukcesem. 14 września 1994r Pospisano umowę na podstawie której zadłużenie Polski wobec wierzycieli zrzeszonych w Klubie zostało zredukowane o 49,2% czyli zmniejszyło się o 4707,9 mln USD. W roku 1995 nastąpiło dodatkowe umorzenie zadłużenia wobec Klubu Londyńskiego o kwotę 248,4 mln USD i w wyniku tego zadłużenie na koniec 1995 roku zmniejszyło się do kwoty 7739,7 mln USD.

Na obniżenie Polskiego długu zagranicznego miała także wpływ słabsza pozycja dolara amerykańskiego w stosunku do innych walut w tym złotego.

Na spadek zadłużenia zagranicznego w 1997roku decydujący wpływ miał przedterminowy wykup obligacji Brady'ego na kwote 1686 mln USD

Struktura długu publicznego według rodzajów instrumentów w latach 1995-2009 ( w %)

struktura polskiego długu publicznego analizowanego z punktu widzenia instrumentów zaciągania długu istotnie się zmieniła. W początkowym okresie w odniesieniu do długu zagranicznego charakterystyczny był wysoki udział kredytów. Wraz z upływem lat dług ten maleje co oznacza że Polska kontroluje zadłużenie zagraniczne i spłaca je z zawartymi umowami. Całkowita spłata zagranicznego zadłużenia zgodnie z umową ma nastąpić w 2012 roku. Polska także plasuje skarbowe papiery wartościowe na rynkach zagranicznych. Działalność ta nie przyczynia się do pozyskiwania środków na zagranicznych rynkach ale ma za to znaczenie psychologiczne-podnosi wiarygodność kraju na rynkach finansowych.

Jeśli pominiemy dług zagraniczny zauważymy że w odniesieniu do długu krajowego poważny udział mają skarbowe papiery wartościowe. Dług z tego tytułu z biegiem lat wzrasta. Duży procent udziału maja tutaj aktywne skarbowe papiery wartościowe. Przyjmując wartość krajowego długu publicznego za 100% ich udział np. w 2003% wyniósł 92,6%. Aktywne skarbowe papiery wartościowe są to np. bony skarbowe, obligacje skarbowe, obligacje nominowe w dolarach. Do pasywnych skarbowych papierów wartościowych należą obligacje restrukturyzacyjne, obligacje konwersyjne, obligacje notowane w USD. Pasywne skarbowe papiery wartościowe to forma powstałych wcześniej zobowiązań państwa(np. zadłużenie zagraniczne z lat 70tych.)

Na pozostałe zadłużenie składają się zobowiązania jednostek budżetowych. Występowanie tego tupu należności powoduje zakłócenia w funkcjonowaniu ważnych dziedzin życia społecznego kraju np. długów sektora zdrowia czy edukacji. Dlatego też na wskutek reform jednostki budżetowe zostały oddłużone do 2009roku.

29. Co wpływa na inflację?

Kurs walutowy -Mocna waluta danego kraju powoduje, że inflacja jest niska a nawet może być ujemna (deflacja), gdyż coraz tańszy import przeciwdziała presji inflacyjnej. Kwestia kursu walutowego dotyczy zarówno produktów dla konsumentów jak również kosztów produkcji przedsiębiorstw czy też dóbr inwestycyjnych sprowadzanych z zagranicy. Firmy mają w ten sposób niższe koszty funkcjonowania i nie mają impulsu do podnoszenia cen produktów.

Jest jeszcze inny, mniej “namacalny” aspekt mocnej złotówki. Nawet, jeżeli produkty nie są importowane z zagranicy, ale produkowane w kraju, to i tak Polscy, lokalni producenci nie mogą podnosić cen, bo pojawia się „efekt substytucyjny”, Efektem „mocnej złotówki” można tłumaczyć niską inflację w ciągu ostatnich paru lat w Polsce, szczególnie, że Polska jest małym krajem i ma dużą wymianę produktów i usług z zagranicą.

Czynniki popytowe, czyli takie, które występują po stronie kupujących, wywoływane są przez zwiększenie wydatków rządowych (na opiekę społeczną, na renty, pensje sfery budżetowej). Na czynnik popytowy wzrostu inflacji wpływa także łagodna polityka monetarna banku centralnego, czyli za niskie stopy procentowe. Za duża ilość pieniędzy w obiegu sprawia że ceny rosną. Warto dodać, że na wzrost pieniędzy w obiegu ma także wzrost płac, dlatego nie można jednocześnie skutecznie walczyć z bezrobociem i inflacją - ponieważ te dwa pojęcia działają jak mechanizm przeciwstawny. Zmniejszając bezrobocie, zwiększamy ilość pieniędzy w obiegu, a tym samym zwiększamy inflację. Analizując poziom inflacji danego kraju, powinniśmy to robić razem z analizą wielkości produkcji. Jeżeli produkcja rośnie szybciej niż ilość pieniędzy w obiegu, to inflacja nie powinna się pojawić. Jeżeli bank centralny zwiększy ilość pieniędzy w obiegu, jednocześnie poziom produkcji zwiększy się bardziej, to nie musimy obawiać się inflacji.

Czynniki podażowe, to najogólniej mówiąc wzrost kosztów produkcji danego dobra lub zmniejszenie ilości wyprodukowanego dobra, co wpływa na wzrost jego ceny. Jeżeli ceny półproduktów, materiałów do produkcji, paliw i energii wzrosną, to producenci będą musieli podnieść ceny swoich wyrobów. Tym sposobem zwiększa się inflacja.

30. Instytucjonalne podstawy bezpiecznej polityki fiskalnej w Polsce

Głównym celem polityki fiskalnej jest zapewnienie państwu potrzebnych dochodów, tj. zaspokojenie popytu państwa na pieniądz. Cel fiskalny ma priorytetowe znaczenie ze względu na brak możliwości samodzielnego wytworzenia dochodów przez państwa. Drugim celem jest rozdysponowanie tych wydatków na realizację statutowych zadań władz publicznych oraz realizację pozafiskalnych celów państwa. Wśród szczegółowych celów polityki fiskalnej wyróżnia się:

• Tworzenie warunków pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki;

• Zachęcanie do gromadzenia oszczędności poprzez optymalizację obciążeń podatkowych;

• Walka ze skutkami bezrobocia i zachęcanie do tworzenia nowych miejsc pracy;

• Korekta dużego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie wynikającego z mechanizmu rynkowego

• Łagodzenie skutków ubocznych działalności podmiotów rynkowych ukierunkowanych wyłącznie na zysk.

Aby główne cele polityki fiskalnej mogły zostać zrealizowane i tym samym, by polityka fiskalna mogła być postrzegana za bezpieczną, konieczne są dobrze rozwinięte podstawy instytucjonalne prowadzenia polityki fiskalnej. Do podstaw tych zaliczamy:

1. Dobrze skonstruowany i rozwinięty system podatkowy - rodzaje podatków, zwłaszcza stopień stosowania podatków bezpośrednich i pośrednich, stosowanie preferencji podatkowych dla określonych podmiotów działa stymulująco bądź hamująco na aktywność podmiotów. Stosowanie skal podatkowych może łagodzić przebieg cykli koniunkturalnych. Polski podatnik ocenia obecny system podatkowy krytycznie. Dominuje opinia, że obciążenia podatkowe nie są dostosowane do zamożności obywateli oraz że rozłożenie tych obciążeń nie jest sprawiedliwe

(http://www.pbsdga.pl/x.php?x=380/Co-myslimy-o-podatkach.html).

2. Skuteczny aparat skarbowy - skuteczność aparatu skarbowego decyduje o wielkości dochodów, które będą mogły wykorzystać władze publiczne oraz o tym czy podatki będą dotyczyć wszystkich podmiotów gospodarujących i czy obciążenia podatkowe są rozłożone sprawiedliwie. W celu zniechęcenia ulegania korupcji przez pracowników aparatu skarbowego przewidziana jest odpowiedzialność karna oraz wynagrodzenia są wysokie. Pomimo to, według polskiej opinii publicznej, polski aparat skarbowy jest skorumpowany i bezwzględny, co niejednokrotnie zostało udowodnione niszczeniem przez aparat skarbowy uczciwych przedsiębiorców

(http://pl.wikipedia.org/wiki/Roman_Kluska);

3. Sprawne procedury legislacyjne - skuteczność polityki fiskalnej jest zależna od podstaw prawnych. Procedury legislacyjnie nie powinny zbyt często się zmieniać, ale jednocześnie sytuacja gospodarcza w kraju i na świecie musi być nieustannie obserwowana, aby w razie konieczności procedury dostosować do nowych warunków, by możliwa była realizacja celów fiskalnych. Zmiana polityki fiskalnej musi być przeprowadzana zgodnie z prawem. Skomplikowane procedury legislacyjne w Polsce, brak jednolitych interpretacji prawa powoduje, że dostosowanie polityki fiskalnej do nowych warunków odbywa się z dużym opóźnieniem, co zmniejsza jej skuteczność lub powoduje nieskuteczność/szkodliwość;

4. Dobrze rozwinięte instytucje publiczne - rozwinięte instytucje publiczne pozwalają na jak najlepsze wydatkowanie zgromadzonych środków publicznych i tym samym jak najlepszą realizację celów polityki fiskalnej (np. dobrze rozwinięte biura pośrednictwa pracy zwiększają skuteczność walki z bezrobociem). W przypadku polskich instytucji publicznych, o ile ocena poziomu wykształcenia kadr jest relatywnie wysoka, to już wydajność pracy, stosowanie nowych technologii czy też korupcyjność oceniane są negatywnie.

29. Metody obiektywizacji pomiaru inflacji w Polsce

Inflacja jest procesem polegającym na wzroście ilości pieniądza w obiegu, który prowadzi do podwyższonego poziomu cen.

Metody obiektywizacji pomiaru inflacji w Polsce to metody jak najwyższego sformalizowania metodologii obliczania miar inflacji w celu całkowitego wyeliminowania subiektywizmu w dokonywaniu pomiarów. W Polsce zasadniczo stosuje się cztery mierniki inflacji:

W Polsce w celu pomiaru korzysta się zasadniczo z czterech mierników inflacji:

1. inflacji cen konsumentów,

2. inflacji cen producentów,

3. deflatora PKB,

4. mierników inflacji bazowej.

Miernik inflacji cen konsumentów określany jest mianem CPI (Consumer Price Index) lub wskaźnikiem cen towarów i usług konsumpcyjnych. Jest on podawany do publicznej wiadomości z miesięczną częstotliwością i stanowi najpopularniejszą miarę inflacji. Jego istotą jest pomiar zmiany cen w odniesieniu tylko do niektórych produktów lub usług wchodzących w skład tzw. „koszyka konsumpcyjnego”, który jest rokrocznie aktualizowany. Towary i usługi stanowiące elementy składowe tego koszyka ustalane są na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych, które starają się ustalić kierunek wydatków przeciętnego konsumenta. Zawartość koszyka stanowi około 2000 różnych towarów i usług, natomiast poszczególne kategorie dóbr są ważone w ten sposób, aby odzwierciedlać ich rzeczywisty udział w wydatkach statystycznego gospodarstwa domowego.

Miernik inflacji cen producentów, czyli PPI (Producer Price Index) określa zmiany cen producentów w czasie i podawany jest co miesiąc do publicznej wiadomości, łącznie z danymi o produkcji sprzedanej przemysłu. W odróżnieniu od inflacji cen konsumentów, wskaźnik ten nie bierze pod uwagę zmian cen usług oraz dotyczy wyłącznie cen towarów w obrocie hurtowym, które zostały wyprodukowane i sprzedane przez zakłady przetwórstwa przemysłowego, sektor górnictwa oraz przedsiębiorstwa dostarczające i wytwarzające energię elektryczną, gaz i wodę. PPI mierzy ceny netto, a więc z wyłączeniem podatków pośrednich, tj. VAT i akcyzy. Uwzględnia natomiast różnego rodzaju dotacje przedmiotowe przyznawane dla poszczególnych wyrobów.

Deflator PKB informuje, jaka część przyrostu strumienia dóbr i usług w gospodarce wynika wyłącznie z efektów cenowych. Jest on wyrażony jako stosunek nominalnego i realnego PKB. Deflator jest wielkością dodatnią w sytuacji, gdy nominalny PKB przekracza wielkość realną, co oznacza że występuje w gospodarce inflacja. Natomiast, gdy miernik ten przyjmuje wartości ujemne, występuje w gospodarce zjawisko deflacji, czyli obniżanie się ogólnego poziomu cen w gospodarce. Jako miara inflacji, deflator jest najbardziej kompleksowym wskaźnikiem zmian cen, ponieważ bierze pod uwagę ceny wszystkich dóbr i usług, które wliczane są w strumień produktu narodowego brutto zgodnie z powszechnie przyjętą metodologią jego szacunków.

Inflacja bazowa, w przeciwieństwie do trzech omówionych powyżej mierników, które są regularnie opracowywane i publikowane przez Główny Urząd Statystyczny, jest obliczana przez NBP na podstawie danych o inflacji konsumentów. Stąd częstotliwość publikacji mierników bazowych odpowiada częstotliwości publikacji CPI. Miary inflacji bazowej charakteryzują się bardziej gładkim przebiegiem od inflacji konsumentów, przez co przyjmuje się, że ilustrują długookresowy trend w kształtowaniu się procesów inflacyjnych, który powstaje dzięki wyeliminowaniu wahań o charakterze sezonowym, przypadkowym oraz szoków podażowych. Najważniejsza z punktu widzenia rynków finansowych wydaje się inflacja bazowa netto, która powstaje dzięki wyeliminowaniu cen paliw oraz cen żywności z ogólnego wskaźnika CPI (te pozycje w sumie stanowią około 33% komponentów koszyka konsumpcyjnego). Wśród innych mierników bazowych znajdują się ponadto: inflacja bazowa po wyłączeniu cen kontrolowanych (wyłączenie cen podlegających różnego rodzaju regulacjom państwa; pomija około 25% komponentów koszyka inflacji cen konsumentów), inflacja bazowa po wyłączeniu cen o największej zmienności (stanowią one około 15% procent ogólnego wskaźnika cen), inflacja bazowa po wyłączeniu cen o największej zmienności i cen paliw (wyłączenie około 18% towarów i usług wchodzących w skład wskaźnika CPI) oraz 15% średnia obcięta, która eliminuje wpływ 15% cen o najmniejszej i największej dynamice. Obserwacja wskaźników bazowych pozwala odpowiedzieć na pytanie, które z głównych czynników przyczyniły się do wzrostu cen konsumentów w danym okresie czasu.

29. Przykłady jawności polityki finansowej w Polsce

Z dniem 1 stycznia 2010 roku weszła w życie nowa ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych. Zapewnia ona powszechny dostęp obywatelom do najważniejszych informacji dotyczących wydatkowania publicznych pieniędzy i możliwość kontroli władzy państwowej i samorządowej.

Zasada jawności finansów publicznych znajduje szerokie zastosowanie zarówno na szczeblu centralnym, jak i samorządowym. Na szczeblu centralnym, jest ona realizowana poprzez:

jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie,

jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie,

podawanie do publicznej wiadomości:

kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa,

kwot dotacji udzielanych przez państwowe fundusze celowe,

zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych,

informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne.

polityka monetarna:

Zgodnie z zasadą jawności i przejrzystości działań w zakresie nadzoru, NBP zamierza przedstawiać

informacje na temat wypełniania tej funkcji w publikowanym corocznie sprawozdaniu z działalności

NBP. Ponadto niektóre dane statystyczne zbierane od operatorów systemów płatności, dane

sumaryczne zebrane od wydawców kart płatniczych i agentów rozliczeniowych są wykorzystywane

przy opracowywaniu kwartalnej informacji o rozliczeniach pieniężnych i rozrachunkach

międzybankowych, która jest dostępna na stronie internetowej NBP.

30. Opóźnienia czasowe w polityce monetarnej na przykładzie Polski.

Podjęcie konkretnej reakcji banku centralnego w dziedzinie ceny pieniądza (jaką jest stopa procentowa) wymaga określonych analiz, wyciągnięcia konkretnych wniosków i zareagowanie, czyli podwyższenie lub obniżenie stóp procentowych. Czasem działaniem jest pozostawienie stóp procentowych na niezmienionym poziomie, gdy rynek spodziewa się zmian (czyli skierowaniu się ku restrykcyjnej lub ekspansywnej polityce). Polityka pieniężna jest jedną z metod polityki gospodarczej; pozwala ona na względnie szybkie reagowanie na zmiany sytuacji gospodarczej. To jest zasadnicza różnica w porównaniu do polityki fiskalnej, która musi przebyć drogę legislacyjną i uzyskać aprobatę parlamentu. Tak więc musi upłynąć

określony, najczęściej długi okres czasu, zanim propozycje nowych rozwiązań podatkowych wejdą w życie. Podobnie w polityce monetarnej musi minąć czas od momentu zorientowania się co do konieczności podjęcia działań do momentu, kiedy to te działania wywieją skutek na sferę realną gospodarki. Czas potrzebny np. Radzie Polityki Pieniężnej na reakcję, podjęcie określonych działań i uzyskanie w związku z tym pożądanych efektów gospodarczych i ekonomicznych można podzielić na trzy etapy. Są one wyodrębnione i spójne z trzema głównymi sektorami gospodarki, na które oddziałuje polityka banku. „Bank potrzebuje określonego czasu (opóźnienie wewnętrzne), aby do momentu zaistnienia „potrzeby działania” zebrać dokładnie informacje o przebiegu koniunktury oraz kształtowaniu się podstawowych wskaźników sytuacji gospodarczej (tempa wzrostu cen, zatrudnienia, inwestycji itp.), na podstawie których można dopiero prowadzić dokładną analizę sytuacji (opóźnienie informacyjne)”. Przeanalizowanie sytuacji może wymagać czasu, przeprowadzenia prognoz, zebrania danych uzupełniających. Znalezienie kompromisu pomiędzy często sprzecznymi informacjami wymaga doświadczenia i wzięcia pod uwagę zaistniałych zmian, jak i dostosowania środków działania. Stąd też bierze się „opóźnienie interpretacyjne”. Po zdiagnozowaniu czynników dochodzi jeszcze tzw. opóźnienie decyzyjne i administracyjne. Następuje ono już po ustaleniu środków zaradczych. Kolejnym rodzajem opóźnienia czasowego jest opóźnienie pośrednie, występujące wtedy, gdy okres dotyczy momentu od zastosowania środków polityki pieniężnej przez bank centralny do momentu wywołania pierwszych skutków sektorze realnym. Transmisja bodźców ekonomicznych do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych następuje przez procesy dokonujące się w bilansach banków oraz niebankowych instytucji finansowych.

Ostatnim czynnikiem czasowym w opóźnieniach czasowych są zmiany na rynku pieniężno-kredytowym, czyli tym, który najbardziej interesuje sektor realny. Zmiany w sektorze realnym, czyli w gospodarce, są końcowym efektem prowadzonych przez bank centralny celów polityki monetarnej. Opóźnienia czasowe mają jeszcze indywidualne, jak np. długość ich występowania i regularność. Milton Friedman, znany monetarysta, doszedł do wniosku, że istnieje zależność pomiędzy rodzajem stosowanej polityki (restrykcyjną lub ekspansywną) a długością opóźnień czasowych. Stwierdził, że dla polityki restrykcyjnej opóźnienia są krótsze (średnio 12 miesięcy), a dla polityki ekspansywnej jest to średnio 16 miesięcy. Dodatkową cechą opóźnień jest ich nieregularność. Restrykcyjna polityka może dać efekty już po pół roku, a czasem po 29 miesiącach (oczywiście w pewnych warunkach). W przypadku polityki ekspansywnej jest to odpowiednio 4 i 22 miesiące. Zmienność i nieregularność opóźnień czasowych jest, według Friedmana, dowodem na tezę, która stwierdza brak możliwości prowadzenia skutecznej, antycyklicznej polityki pieniężnej. Za to istnieje zagrożenie, że wszystkie doraźne działania o charakterze krótkoterminowym będą pogłębiać zjawiska kryzysowe. Wtedy wahania koniunktury będą się pogłębiać. Nie można przewidzieć, czy decyzje podjęte w danych warunkach dadzą pozytywny skutek i czy zastosowane środki będą pasować do nowych, zmienionych po czasie warunków koniunktury. Wtedy to podjęte środki mogą skutkować negatywnymi zjawiskami, nieznanymi w momencie podejmowania decyzji.

Na przykładzie Polski dostosowania wskaźników oprocentowania w bankach komercyjnych do podstawowych stóp NBP nie są zazwyczaj pełne, co wynika m.in. nadpłynności w sektorze bankowym. Poza tym dostosowania te następują zazwyczaj z pewnym opóźnieniem. Zwłoka czasowa występuje zresztą także między zmianą stóp oprocentowania w bankach komercyjnych a - mającą wpływ na globalny popyt i inflację - zmianą wielkości kredytów i depozytów. Łączny efekt tych opóźnień oceniany jest zwykle na 6-8 miesięcy w przypadku badań ING Barrings. Natomiast inne badania w przypadku rynku polskiego wskazują, że maksymalna reakcja w sferze realnej występowała po 4-5 kwartałach (model VAR) lub 8-9 kwartałach (model strukturalny).

31. Dług Ostatnie lata

W 2009 r. państwowy dług publiczny wzrósł o 72,1 mld zł do poziomu 669,9 mld zł, w tym:

• dług krajowy wg kryterium miejsca emisji wzrósł o 50,2 mld zł do poziomu 493,8 mld zł, a wg kryterium

rezydenta o 23,1 mld zł do 420,0 mld zł,

• dług zagraniczny wg kryterium miejsca emisji wzrósł o 21,9 mld zł do poziomu 176,1 mld zł, a wg kryterium

rezydenta o 49,1 mld zł do 249,9 mld zł.

Relacja państwowego długu publicznego do PKB wyniosła 49,8%, co oznacza wzrost o 3,0 pkt. proc.1, w tym:

• długu krajowego wg kryterium miejsca emisji 36,7% (wzrost o 2,0 pkt. proc.), a wg kryterium rezydenta 31,3% (wzrost o 0,1 pkt. proc.),

• długu zagranicznego wg kryterium miejsca emisji 13,1% (wzrost o 1,0 pkt. proc.), a wg kryterium rezydenta 18,6% (wzrost o 2,8 pkt. proc.).

W metodologii unijnej stosowana jest kategoria długu sektora instytucji rządowych i samorządowych (general government). W Polsce na koniec 2009 r. wyniósł on 684,3 mld zł, co stanowiło 50,9% PKB wobec 600,8 mld zł i 47,1% PKB na koniec 2008 r.

W 2009 r. dominujący udział w strukturze państwowego długu publicznego miał dług Skarbu

Państwa - 92,9%. Udział długu sektora samorządowego wyniósł 5,9%. Jednak dynamika przyrostu zadłużenia jednostek samorządu terytorialnego i ich związków w okresie 2001-2009 była znacznie większa niż dynamika przyrostu zadłużenia Skarbu Państwa (odpowiednio: 264,6% i 120,2%).

Na wielkość państwowego długu publicznego po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora (tj. po konsolidacji) na koniec 2009 r. złożyło się:

• zadłużenie sektora rządowego 623,6 mld zł (+56,7 mld zł),

• zadłużenie sektora samorządowego 39,3 mld zł (+11,2 mld zł),

• zadłużenie sektora ubezpieczeń społecznych 7,0 mld zł (+4,2 mld zł).

Struktura wierzycieli Skarbu Państwa wg stanu na koniec 2009 r. z tytułu długu wyemitowanego na rynku krajowym ukształtowała się następująco:

• krajowy sektor pozabankowy 234,9 mld zł (wzrost o 6,2 mld zł w stosunku do końca 2008 r.),

• krajowy sektor bankowy 146,0 mld zł (wzrost w o 10,4 mld zł),

• inwestorzy zagraniczni 81,8 mld zł (wzrost o 25,9 mld zł).

Struktura krajowych pozabankowych wierzycieli Skarbu Państwa z tytułu obligacji skarbowych wyemitowanych na rynku krajowym na koniec 2009 r. ukształtowała się następująco:

• fundusze emerytalne 111,0 mld zł (wzrost o 10,4 mld zł),

• zakłady ubezpieczeń 53,8 mld zł (spadek o 9,9 mld zł),

• fundusze inwestycyjne 26,8 mld zł (wzrost o 2,8 mld zł),

• pozostali 32,5 mld zł (wzrost o 4,5 mld zł).

W ustawie budżetowej na rok 2009 z tytułu obsługi długu Skarbu Państwa zaplanowano wydatki w łącznej wysokości 32,8 mld zł, z tego na:

• obsługę zadłużenia zagranicznego 6,2 mld zł,

• obsługę długu krajowego 26,6 mld zł.

Na koniec października 2010 roku zadłużenie Skarbu Państwa (SP) wyniosło 709.657,5 mln zł (tj. ok. 177, 7 mld EUR lub ok. 245,8 mld USD - w przeliczeniu po kursach z dnia 29 października 2010 r.: 1EUR = 3, 9944 PLN, 1USD = 2,8873 PLN). W porównaniu z końcem września 2010 roku zadłużenie to wzrosło o 5.000,9 mln zł, tj. o 0,7%.

Podstawowymi składnikami zadłużenia SP były:

1) Skarbowe Papiery Wartościowe (SPW) emitowane w kraju i za granicą rocznie - 672.478,9 mln zł, co stanowiło 94,8% długu SP ogółem, z tego: krajowe SPW - 515.242,8 mln zł, zagraniczne SPW - 157.236,1 Mln zł;

2) kredyty zagraniczne - 37.084,9 mln zł, co stanowiło ok. 5,2% długu SP ogółem;

3) pozostałe zadłużenie krajowe SP (przedpłaty na samochody oraz zobowiązania wymagalne) wyniosło 93,7 mln zł, co stanowiło ok. 0,01% długu SP ogółem.

Przy przyjętych założeniach relacja państwowego długu publicznego do PKB będzie rosła, Przekraczając próg 50% w 2010 r. Zgodnie z ustawą o finansach publicznych, przekroczenie progu 50% w 2010 r. oznaczać będzie konieczność przyjęcia w ustawie budżetowej na 2012 r. nie wyższej relacji deficytu budżetowego do dochodów niż przyjęta w budżecie na 2011 r. Ograniczenie to będzie miało wpływ na poziom deficytów budżetowych w kolejnych latach. W latach 2010-12 relacja długu do PKB będzie utrzymywać się blisko progu 55%. Oznacza to występowanie ryzyka przekroczenia tego progu i uruchomienia sankcji wynikających z ustawy o finansach publicznych. Z uwagi na znaczny udział długu w walutach obcych w długu SP duże znaczenie dla kształtowania się relacji będzie miał poziom kursu złotego na koniec poszczególnych lat. W latach 2013-2014 przewiduje się spadek tej relacji do poziomu 52,7%. Spadkowi relacji państwowego długu publicznego do PKB towarzyszyć będzie wzrost relacji długu sektora general government do PKB do poziomu 57,8% w 2012 r., a następnie jej stabilizacja. Przy przyjętych założeniach w horyzoncie Strategii nie wystąpi zagrożenie przekroczenia przez tę relację progu 60% przewidzianego w Traktacie z Maastricht.

32. Idea harmonizacji podatkowej w Unii Europejskiej

Jednolity obszar walutowy i gospodarczy swe fundamenty znajduje w swobodnym przepływie towarów, kapitałów i ludzi. Umożliwia to stworzenie jednolitego rynku wewnętrznego, który w dużej mierze eliminuje problemy związane z ryzykiem walutowym, barierami celnymi, dostępem do rynku pracy poszczególnych krajów oraz możliwością inwestycji w poszczególnych państwach Unii Europejskiej, które tworzą jednolity obszar gospodarczy i gospodarczo-walutowy. Jednakże są to warunki, które nie wystarczają do stworzenia pełnej integracji gospodarczej na obszarze UE, jako że obszar gospodarczy, który tworzy wiele odrębnych krajów wymaga jeszcze uwzględnienia kwestii podatków, która jest bardzo istotnym elementem działalności wszelakich podmiotów. Konieczność procesów harmonizujących kwestie opodatkowania pomiędzy poszczególnymi państwami członkowskimi wyrasta na gruncie dwóch powodów:

1. Współczesne państwo jest państwem podatkowym, co oznacza, że wyłączając ewentualne pożyczki, podatki są najważniejszym czynnikiem kształtującym dochody budżetu państwa

2. Różnice na gruncie historycznym, kulturowym, systemu wartości, programów społecznych, prowadzonej polityki, sprawiają, że systemy podatkowe poszczególnych krajów należących do Unii Europejskiej są bardzo zróżnicowane.

Podatki nie pozostają w neutralnym stosunku do procesów gospodarczych, co więcej, są istotnym elementem na te procesy wpływającym, zatem celem harmonizacji w tej dziedzinie nie jest wyeliminowanie wpływu obciążeń podatkowych na procesy integracyjne, lecz ograniczenie negatywnego wpływu zróżnicowanych systemów podatkowych.

Kraje, które należą do Wspólnoty Europejskiej w zakresie polityki podatkowej podejmują suwerenne decyzje. Unia Europejska dokonała jedynie częściowej harmonizacji systemów podatkowych, przede wszystkim w obszarze podatków pośrednich, celem czego jest chęć stworzenia warunków, które sprzyjają wolnej konkurencji.

Powodem, dla którego chęć harmonizacji systemów podatkowych w zakresie podatków pośrednich przyjęła większy wymiar aniżeli w przypadku podatków bezpośrednich (przede wszystkim podatek dochodowy od osób fizycznych i podatek dochodowy od osób prawnych) jest ograniczanie negatywnego wpływu różnic pomiędzy poszczególnymi systemami podatkowymi na procesy integracyjne, a powszechnie uważa się, że zróżnicowanie w zakresie podatków dochodowych ma znacznie mniej destrukcyjny wpływ na funkcjonowanie wolnego rynku, niż różnice w zakresie VAT-u i akcyzy. Tym niemniej należy zauważyć, że wraz z postępem procesów integracyjnych, rozrostu samej Unii Europejskiej oraz rozwoju dużych międzynarodowych przedsiębiorstw problem podatków bezpośrednich zaczął wstępować w bardziej istotną rolę, aniżeli miało to miejsce u początków idei harmonizacji systemów podatkowych.

//////KONKRETY

Harmonizacja dotyczy podstawy opodatkowania oraz stawek podatkowych.

W ramach podatków pośrednich próby harmonizacji (ujednolicenia) dotyczą (głównie) stawek. UE zaleciła krajom członkowskim stosowanie podstawowej stawki podatku od towarów i usług ( VAT ) nie niższej niż 15% oraz jednej lub dwóch stawek obniżonych, nie niższych niż 5%. Wśród państw UE najniższą stawkę podstawową - 15% - mają Cypr, Luksemburg i Wielka Brytania, a najwyższą - 25% - Dania i Szwecja. Stawka zerowa jest teoretycznie tylko na towary i usługi eksportowe, ale niektóre kraje mają ją też w obrocie krajowym- wbudowana w systemie podatkowym m.in. w Belgii, Danii, Finlandii, Irlandii, Szwecji, Wielkiej Brytanii i Włoszech.

Harmonizacja akcyzy polega na istnieniu minimalnych stawek na tytoń, alkohol i paliwa. Prawo wspólnotowe wymaga aby charakter podatku był niedyskryminacyjny zarówno wobec towarów wytwarzanych w kraju, jak i pochodzących z importu.

Jeżeli chodzi o podatki bezpośrednie, pewien postęp w harmonizacji odnotowano w  respektowaniu zasady unikania podwójnego opodatkowania, postęp w  zakresie rezygnacji z  podatku przy restrukturyzacji przedsiębiorstw (spółek) ponadnarodowych.

Po przyłączeniu nowych państw do Unii wzrosło w niej zróżnicowanie podatków od osób fizycznych: w starych krajach unijnych (krajach 15-stki) były tylko podatki progresywne, a wśród nowych - Słowacja, Rumunia, Łotwa i Estonia mają stawkę liniową. Generalnie podatek dochodowy od osób fizycznych wcale nie jest zharmonizowany.

Pewne regulacje są w sprawie podatków od przedsiębiorstw, np. konwencja w sprawie eliminacji podwójnego opodatkowania. Stawki podatku od przedsiębiorstw są różne w różnych krajach, ale planuje się wprowadzenie widełek, np. 30-40%. Ma to znaczenie szczególnie ze względu na istnienie konkurencji podatkowej: np. w Polsce podatek od przedsiębiorstw jest niższy niż na zachodzie, co ściąga do polski wielu zagranicznych inwestorów, jednocześnie odciągając ich od inwestowania np. w Niemczech i we Francji. Np. w Niemczech stawka podatku od przedsiębiorstw wynosi 38%, a w Estonii - 0%. Taka sytuacja spowodowała nawet decyzje o obniżeniu stawek podatkowych w Austrii i Finlandii, by nie tracić w konkurencji z nowymi krajami UE. ( sprawdzic )

Akty prawne Unii regulują opodatkowanie oszczędności i opodatkowanie urzędników UE. Nie są zharmonizowane podatki od nieruchomości - nie wszystkie kraje Unii go mają, a tam, gdzie mają, te podatki są bardzo zróżnicowane pod względem stawek i podstawy opodatkowania.

29. Konkurencja podatkowa

Na konkurencję podatkową należy spojrzeć z dwóch stron. Z punktu widzenia Unii Europejskiej, jej celów oraz prowadzonej polityki w kwestii opodatkowania oraz z punktu widzenia poszczególnych państw członkowskich - szczególnie nowych członków UE chcących gospodarczo dogonić liderów wspólnoty.

Koncentrując się na pierwszym podejściu należy stwierdzić, że harmonizacja podatkowa, wspólna polityka poszczególnych państw w tym zakresie oraz ograniczenie konkurencji na tle fiskalnym służyć ma przede wszystkim zwiększeniu gospodarczej konkurencyjności Unii Europejskiej rozumianej jako jeden organizm. Szczególne znaczenie ma tutaj opodatkowanie przedsiębiorstw, jako że jest to bardzo istotny czynnik w kontekście napływu kapitału zagranicznego, o czym już zostało wspomniane. Z drugiej jednak strony, istnieją interesy poszczególnych państw członkowskich, które dążą do zapewnienia możliwie najlepszej sytuacji gospodarczej na rodzimym podwórku niejednokrotnie przedkładając to nad interes unijny. W tym kontekście zaoferowanie przyjaznego opodatkowania przedsiębiorstw może stać się motorem napędowym napływu inwestycji zagranicznych, co doskonale można zaobserwować na przykładzie Irlandii, która dzięki zmianie systemu podatkowego oferującego najkorzystniejsze warunki opodatkowania w obszarze CIT z małego, rolniczego państwa przerodziła się w jednego z unijnych liderów swojego czasu zyskując sobie nawet przydomek „Celtycki Tygrys”, co było oczywistym nawiązaniem do „Tygrysów Azjatyckich” - Korei Południowej, Hongkongu, Tajwanu i Singapuru - państw, które w latach 1960r. - 1995r. wzrost PKB rzędu od kilku do kilkunastu procent rocznie.

Konkurencja podatkowa sama w sobie nie jest zjawiskiem negatywnym, a wręcz pozytywnym, ponieważ wymusza zwiększanie efektywności oraz coraz lepszą i skuteczniejszą ofertę. Jej efekty są bardzo istotne dla podatników, a z ich punktu widzenia nie można dostrzegać negatywnych skutków takowej konkurencji, jako że pcha ona systemy podatkowe w coraz to lepsze oraz bardziej przyjazne dla podatnika rozwiązania. W kontekście poszczególnych państw członkowskich (szczególnie tych mniej zamożnych) naturalnym jest, że szukają one rozwiązań czyniących z nich rynki bardziej atrakcyjne od rynków konkurencyjnych dążąc do maksymalizacji własnych korzyści oraz zlikwidowania różnic gospodarczych dzielących je od unijnych liderów. Wracając natomiast do spojrzenia z perspektywy unijnego organizmu, to niekontrolowana konkurencja podatkowa może grozić negatywnymi skutkami dla budżetów wszystkich poszczególnych państw członkowskich - należy bowiem pamiętać, że wpływy podatkowe są fundamentalną częścią każdego z tych budżetów i nie ma możliwości zrównoważenia ich innymi środkami.

30. STRUKTURA DOCHODÓW BUDŻETOWYCH W POLSCE.

W polityce budżetowej szczególną rolę spełnia budżet państwa, który jest corocznym zestawieniem przewidywanych dochodów i wydatków państwa, podlegający uchwaleniu przez parlament w formie ustawy budżetowej. Dochody budżetowe pochodzą przede wszystkim ze źródeł wewnętrznych - krajowych. Składają się na nie dochody podatkowe, nie podatkowe oraz dochody z prywatyzacji. Dochody podatkowe pochodzą z podatków pośrednich (VAT, akcyza, podatek importowy) i bezpośrednich (podatek dochodowy). Łącznie przysparzają one budżetowi ponad 80% dochodów. Na dochody nie podatkowe składają się dywidendy, wpłaty z zysku banku centralnego, wpływy z cła oraz pozostałe dochody (np. odsetki od zaległych zobowiązań). Udział dochodów nie podatkowych wynosi około kilkunastu procent. Na dochody z prywatyzacji składają się kwoty ze sprzedaży, najmu i dzierżawy składników majątkowych Skarbu Państwa. Ich udział w dochodach budżetowych Polski jest marginalny (1997 - 3%). Od 1998 wpływów z prywatyzacji nie wolno wliczać do dochodów budżetowych państwa, ponieważ mogą one być wykorzystane wyłącznie do sfinansowania długu publicznego oraz służyć kapitalizacji funduszów emerytalnych. Budżet może być także zasilany środkami zagranicznymi o charakterze zwrotnym (np. kredyty) i bezzwrotnym (darowizny). System dochodów budżetowych w Polsce opiera się głównie na podatkach. Po przeprowadzeniu radykalnej reformy systemu podatkowego (92-93) głównym źródłem zasilania budżetu stały się podatki pośrednie, a w mniejszym stopniu bezpośrednie. Reforma systemu nie tylko poprawiła wydajność finansów publicznych, ale także upodobniła go do UE, gdzie udział podatków pośrednich w dochodach budżetowych jest znacznie wyższy niż podatków bezpośrednich. Analiza obecnej struktury dochodów budżetowych, a także konstrukcji poszczególnych wydatków pozwala stwierdzić, że budżety w Polsce nie mają charakteru ekspansywnego, a ingerencja w dochody podmiotów gospodarujących i ludności wydaje się relatywnie umiarkowana.

//////

Dochody ich struktura i wielkość

W początkowym okresie przekształceń ustrojowych w Polsce był wysoki udział dochodów budżetu państwa z tytułu podatków bezpośrednich CIT. Na skutek pogarszającej się rentowności przedsiębiorstw państwowych dochody budżetowe z tego tytułu zaczęły maleć. Fakt ten zmusił państwo do poszukiwania nowej strategii podatkowej. Polegała ona m.in. na podwyższaniu stawek podatku obrotowego oraz rozszerzaniu zakresu towarów i usług objętych tym podatkiem. Dalszym krokiem w kierunku wzrostu udziału podatków pośrednich, było wprowadzenie podatku VAT, akcyzy, podatku od importu oraz podatków od gier losowych, od operacji przeprowadzanych na giełdzie papierów wartościowych. Strategia ta w 1991 - 1992 pozwoliła opanować kryzys finansów państwa, jako jeden ze skutków transformacji.

W roku 1994 wystąpił wzrost udziału podatków pośrednich z 38,5% do 64,6% w roku 2004 Wpływy z podatku dochodowego od osób fizycznych od 1999 r. utrzymują się na zbliżonym poziomie niecałe 17% (2004 udział podatku obniżył się 14%) i są wyższe od wpływów z podatku CIT. Ważnym elementem dochodów budżetu państwa było cło, oraz do 1997 roku - dochody z prywatyzacji. Od 1998 dochody wyłączono z dochodów budżetu państwa i stanowią przychód państwa, przeznaczany zwłaszcza na finansowanie deficytu budżetowego. Od 1996 r. najbardziej wydajnym podatkiem jest podatek od towarów i usług oraz akcyza.

Udział dochodów niepodatkowych w strukturze dochodów budżetu państwa w analizowanym okresie nie przekracza 12%. Dochody zagraniczne obejmują wpływy z odsetek od kredytów i pożyczek zagranicznych udzielanych przez rząd oraz prowizje od gwarancji i poręczeń udzielanych przez rząd.

W początkowym okresie przekształceń polskiej gospodarki udział dochodów budżetu państwa w strukturze dochodów publicznych zwiększał się z 59,1% w 1991 r. do 62,0% 1994 r. Wskutek reform udział ten zmniejszył się i od 1999 r. stanowi nieco poniżej 50%.

Państwowe fundusze celowe w całym okresie transformacji w latach 1991 - 2002 zawiera się w przedziale 22,1 - 25,8%. Fundusze celowe to zadania związane ze sferą socjalną czy z ochroną środowiska naturalnego. Podstawowym źródłem przychodów FUS są wpływy ze składek na ubezpieczenie społeczne, podzielone na odrębne składki związane z konkretnymi rodzajami ubezpieczeń społecznych, odprowadzane na cztery fundusze wyodrębnione w ramach FUS: emerytalny, rentowy, chorobowy i wypadkowy.

Od 1996 r. udział w dochodach publicznych stanowią budżety gmin 11 - 12%.

Od 1999 r. tworzone są także samorządowe fundusze celowe. Ich udział w strukturze dochodów publicznych jest jednak marginalny nie przekracza 1%, np. fundusze wojewódzkie, gminne i powiatowe.

Wśród dochodów publicznych są również składki z tytułu ubezpieczeń społecznych i ubezpieczenia zdrowotnego, które mają charakter daniny celowej. Wprowadzony 1 stycznia 1999 r. system ubezpieczeń zdrowotnych zmienił organizację i zasady finansowania opieki zdrowotnej w Polsce. Najważniejszym elementem reformy było wydzielenie z budżetu środków na ochronę zdrowia i przekazanie zarządzania tymi środkami niezależnej instytucji: Kasie Chorych. W poszukiwaniu bardziej efektywnego i przyjaznego dla pacjentów systemu opieki zdrowotnej, po czterech latach funkcjonowania zlikwidowano Kasy Chorych, zastępując je Narodowym Funduszem Zdrowia. Udział ich dochodów w strukturze dochodów publicznych najniższy był w pierwszym roku funkcjonowania tego systemu (6,8%). W latach 2000 - 2002 udział ten nieznacznie się zwiększył (do ok. 8%).

Redystrybucja dochodów sektora publicznego w Polsce w latach 1994 - 2000 wykazuje tendencję malejącą (w 1994 r. wyniosła 34,2%, zaś w 2000 r. 37,5%). W kolejnych latach udział dochodów publicznych w relacji do PKB, nieznacznie się zwiększył i ustalił na względnie stałym poziomie. Relacja dochodów podstawowego funduszu publicznego do PKB od 1994 r., aż do 2002 r. stale się zmniejszała (w 1994 r. wyniosła 30,0%, natomiast w 2002 r. 18,4%). W kolejnych latach udział dochodów budżetu państwa w PKB kształtował się na poziomie zbliżonym do roku 2002. Środki, które stanowiły dochód budżetu państwa zostały w głównej mierze przejęte przez Kasy Chorych, w związku z reformą systemu ubezpieczeń społecznych i reformą służby zdrowia.

31. Cele wprowadzenia wydatkowej reguły dyscyplinującej w Polsce

Polska jest krajem, w przypadku, którego skutki światowego kryzysu dla gospodarki realnej okazały się znacznie mniej dotkliwe niż w większości innych krajów OECD. W szczególności polska gospodarka jako jedyna w UE i jedna z nielicznych w OECD odnotowała wzrost gospodarczy w 2009 r. Mimo to, w wyniku silnego spowolnienia wzrostu gospodarczego, niekorzystnej z fiskalnego punktu widzenia struktury tego wzrostu oraz wpływu reform strukturalnych na obniżenie poziomu dochodów sektora instytucji rządowych i samorządowych (m.in. obniżenie składki rentowej w latach poprzednich, obniżenie skali podatkowej w PIT od 2009 r., oraz korzystne dla podatników zmiany w rozliczaniu podatku VAT), również w Polsce nastąpiło znaczące pogorszenie nierównowagi fiskalnej. W rezultacie deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych wzrósł z 3,7% PKB w 2008 r. do 7,1% PKB w 2009 r. Konsekwencją przekroczenia przez deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych jeszcze w 2008 r. wartości referencyjnej z Maastricht (3,0% PKB) było podjęcie przez Radę Ecofin w dniu 7 lipca 2009 r. decyzji, na podstawie art. 126 ust. 7 Traktatu o funkcjonowaniu

Unii Europejskiej, o istnieniu w Polsce nadmiernego deficytu i równocześnie wydanie zaleceń z art. 126 ust. 7 Traktatu dotyczących redukcji nadmiernego deficytu. Zgodnie z tymi zaleceniami, Polska powinna do 2012 r. zredukować nadmierny deficyt w sposób wiarygodny i trwały. Kryzys nie jest jednak jedyną przyczyną aktualnej sytuacji finansów publicznych w Polsce. W rzeczywistości nierównowaga fiskalna ma w bardzo dużym stopniu podłoże strukturalne i jest wynikiem zaniechania reform w okresie dobrej koniunktury w latach 2006-2007. Od połowy lat 90-tych XX w. deficyt sektora instytucji rządowych i samorządowych utrzymywał się w Polsce średnio na poziomie 4,3% PKB, a jego przejściowe ograniczanie było przede wszystkim efektem dobrej koniunktury, bardzo rzadko natomiast działań ukierunkowanych na uzdrowienie finansów publicznych. W rzeczywistości nawet w okresie największego boomu gospodarczego nie udało się zbilansować wyniku sektora instytucji rządowych i samorządowych, co oznacza, że deficyt strukturalny pozostaje znacznie wyższy niż poziom tzw. średniookresowego celu budżetowego, do przestrzegania którego zobowiązane są wszystkie państwa Unii Europejskiej.1 Dopiero taki poziom zapewnia funkcjonowanie automatycznych stabilizatorów, w sposób skutecznie łagodzący negatywne skutki spowolnienia gospodarczego, bez zagrożenia dla długookresowej stabilności finansów publicznych. Strukturalne podłoże nierównowagi fiskalnej w połączeniu ze skutkami światowego kryzysu doprowadziły do szybkiego wzrostu długu publicznego w Polsce. W bieżącym roku relacja długu publicznego do PKB prawdopodobnie przekroczy pierwszy z ustawowych progów ostrożnościowych (50%), przy równoczesnym ryzyku przekroczenia kolejnego progu (55%) w roku następnym. Brak działań nakierowanych na uzdrowienie finansów publicznych przyczyniłby się do materializacji tego ryzyka, a co za tym idzie konieczności silnego zacieśnienia polityki fiskalnej, wynikającej z procedur sanacyjnych przewidzianych w ustawie o finansach publicznych. Konieczne jest zatem zmniejszenie wzrostu długu publicznego, co wymaga przede wszystkim ograniczenia wzrostu wydatków publicznych, gdyż próba realizacji tego celu poprzez wzrost podatków wiązałaby się ze znacznie bardziej negatywnymi konsekwencjami dla wzrostu gospodarczego w następnych latach. Kluczowe dla wiarygodności strategii konsolidacji będzie wzmocnienie jej ram instytucjonalnych, zgodnie z przedstawionym w styczniu 2010 r. Planem Rozwoju i Konsolidacji Finansów 2010-2011. W tym celu pożądane jest wprowadzenie nowych rozwiązań, w tym reguł fiskalnych, koncentrujących się na stronie wydatkowej sektora finansów publicznych, wzmocnionych działaniami uzupełniającymi. Trwałość tych odniesienie ich nie tylko do ustawy budżetowej, lecz również Wieloletniego Planu Finansowego Państwa oraz procedury nadmiernego deficytu. Wprowadzenie w życie powyższych rozwiązań będzie także sprzyjać spełnieniu przez Polskę kryterium fiskalnego z Maastricht, stanowiącego dla naszego kraju główne wyzwanie na drodze do wypełnienia warunków członkostwa w strefie euro. Wymagania dotyczące polityki fiskalnej zostały określone w Traktacie o funkcjonowaniu UE oraz regułach Paktu Stabilności i Wzrostu. Z tego też względu uznaje się, iż podstawowe zasady fiskalne w UE mają charakter ponadnarodowy. Są to przede wszystkim: konieczność utrzymywania deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych na poziomie nie wyższym niż 3% PKB i obowiązek utrzymywania długu publicznego na poziomie nie przekraczającym 60% PKB. Zabezpieczeniem przed ryzykiem naruszenia tych reguł jest dążenie do osiągnięcia średnioterminowego celu budżetowego, zróżnicowanego dla poszczególnych krajów UE, przy czym dla Polski odpowiada on deficytowi strukturalnemu w wysokości 1% PKB. Ponadto, dąży się do tego, aby powyższe zasady były uzupełnione przez reguły fiskalne, które powinny stać się narzędziem komplementarnym do zobowiązań nakładanych przez Pakt stabilności i Wzrostu, co znalazło wyraz m.in. w raporcie Rady Ecofin poświęconym eformie Paktu, opublikowanym 22 marca 2005 r. Wnioski zawarte w tym dokumencie odkreślają istnienie wspólnego porozumienia pomiędzy krajami członkowskimi, zgodnie którym reguły fiskalne na poziomie narodowym stają się elementem ułatwiającym prowadzenie polityki fiskalnej zgodnie z najważniejszymi przesłankami stanowiącymi podstawy reformy Paktu. Fakt ten znalazł także potwierdzenie w komunikacie Komisji Europejskiej z dnia 12 maja 2010 r. Polsce główną regułą fiskalną jest tzw. reguła zadłużenia, ujęta w dwóch aktach prawnych -Konstytucji RP oraz ustawie z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (wprowadzona po raz pierwszy w ustawie z dnia 26 listopada 1998 r. o finansach publicznych). Reguła konstytucyjna określa limit państwowego długu publicznego wskazując, iż nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny przekroczy 3/5 wartości rocznego PKB. Uzupełnieniem tej zasady jest reguła ustawowa wyznaczająca progi ostrożnościowe dotyczące państwowego długu publicznego, poprzez wprowadzenie progów państwowego długu publicznego w relacji do PKB na poziomie 50%, 55% oraz 60%, których przekroczenie skutkuje wprowadzeniem procedur ostrożnościowych i sanacyjnych. W Polsce brak jest jednak reguły wydatkowej, której celem byłoby utrzymanie dyscypliny finansów publicznych poprzez kontrolę poziomu lub dynamiki wydatków. Potrzebę wprowadzenia takiej reguły w naszym kraju wzmacnia dodatkowo fakt, że jak wskazuje wiele analiz w Polsce poziom wydatków (w relacji do PKB) jest zbyt wysoki zważywszy na poziom rozwoju gospodarczego (na co wskazuje wiele analiz m. in. MFW). Konsekwencją tego stanu rzeczy jest brak możliwości dalszego obniżenia opodatkowania, które sprzyjałoby poprawie międzynarodowej konkurencyjności Polski, przy utrzymaniu bezpiecznego poziomu deficytu sektora instytucji rządowych i samorządowych. Reguła wydatkowa może być nałożona na całą stronę wydatkową lub jedynie na specyficzne typy wydatków. Wprowadzana niniejszą nowelizacją dyscyplinująca reguła wydatkowa będzie ograniczać wzrost wydatków o charakterze uznaniowym, zwanych również elastycznymi, oraz nowych wydatków prawnie zdeterminowanych, zwanych sztywnymi. Reguła ta będzie zatem stanowić istotne wzmocnienie instytucjonalnych ram finansów publicznych w Polsce, które zostało wskazane jako jeden z głównych priorytetów „Planu Rozwoju i Konsolidacji Finansów 2010-2011”, z dnia 29 stycznia 2010 r. Realizacja działań wzmacniających ramy instytucjonalne ma sprzyjać osiągnięciu trwałej stabilności finansów publicznych poprzez obniżenie, a następnie stabilizację strukturalnego deficytu finansów publicznych na poziomie średniookresowego celu budżetowego (MTO medium-term objective), który dla Polski wynosi 1% PKB. Ponadto z uwagi na poziom zadłużenia wielu krajów Unii Europejskiej w latach 2010-2020 niski poziom zadłużenia w relacji do PKB może być kluczowym elementem przewagi konkurencyjnej Polski w Europie. Stabilność fiskalna, jako integralna część stabilności makroekonomicznej, będzie wzmacniać ochronę polskiej gospodarki przed wstrząsami takimi, jakie obecnie mają miejsce w Europie Południowej, oraz powinna tworzyć warunki sprzyjające podnoszeniu tempa wzrostu potencjalnego PKB.

32. Makroekonimiczna Sytuacja Gospodarcza w kraju 2010 r.

W nastepstwie swiatowego kryzysu gospodarczego, w wiekszosci krajów rozwinietych nastapił silny wzrost deficytu finansów publicznych i długu publicznego. Wzrost ten wynikał z działan antykryzysowych, działania automatycznych stabilizatorów koniunktury oraz wsparcia udzielonego sektorowi finansowemu. W konsekwencji, w niektórych krajach strefy euro wielkosc długu publicznego osiagneła poziom zblizony do lub nawet przekraczajacy 100% PKB. W połaczeniu z gorszymi perspektywami wzrostu gospodarczego przyczyniło sie to do spadku zaufania uczestników rynków finansowych do tych krajów i zwiększyło prawdopodobienstwo zaciesniania polityki fiskalnej w krajach najbardziej zadłuzonych. W Polsce ograniczenie tempa wzrostu gospodarczego wpłyneło na znaczny wzrost deficytu sektora finansów publicznych. Deficyt zwiekszył się z 1,9% PKB w 2007 r. do 7,2% w 2009 r. i oczekiwanych 7,9%1 w 2010 r. Zadłuzenie sektora rzadowego i samorzadowego w Polsce jest jednak nizsze niz w wiekszosci krajów Unii Europejskiej, ale jego dalszy wzrost i przyblizanie sie do kolejnych progów ostroznosciowych zapisanych w ustawie o finansach publicznych zwieksza wrażliwość gospodarki na napiecia na miedzynarodowych rynkach finansowych. Nalezy jednak podkreslic, ze polski system finansowy i gospodarka pozostawały w ostatnim roku odporne na efekty zarazania kryzysem zadłuzeniowym w Grecji i problemami finansowymi innych europejskich krajów. Gospodarka polska znajduje się obecnie w fazie wzrostu po osiagnieciu minimalnego tempa wzrostu gospodarczego w I kwartale 2009 r. (0,7% r/r). Dynamika realnego PKB wyniosła 3,0% r/r w I kwartale, 3,5% r/r w II kwartale i 4,2% w III kwartale 2010 r. W ostatnich kwartałach dodatni wpływ na wzrost PKB miała dynamika spozycia indywidualnego, zmian zapasów, a w I kwartale równiez eksportu netto. Został równiez ograniczony silny spadek inwestycji z poczatku biezacego roku. Obecna roczna dynamika realnego PKB w Polsce jest jedna z najwyższych w krajach Unii Europejskiej. W dalszym ciagu tempo wzrostu głównych wskaźników makroekonomicznych jest jednak duzo nizsze od maksymalnych wartosci obserwowanych w ostatnich dziesieciu latach. Dzieki poprawie koniunktury sytuacja gospodarstw domowych i przedsiebiorstw nieznacznie sie poprawiła. Poziom bezrobocia w ostatnich miesiacach ustabilizował sie. Zanotowano przyrost zatrudnionych w gospodarce, kontynuowany był tez niewielki realny wzrost wynagrodzen. Wyniki finansowe przedsiebiorstw wzrosły, przy relatywnie stabilnych wskaznikach rentownosci i płynnosci. W gospodarce polskiej brak jest oznak narastania nierównowagi zewnetrznej. Niewielkie ujemne roczne saldo rachunku biezacego, wynoszące około -2,6% PKB w sierpniu 2010 r., poprawiło sie nieznacznie w porównaniu z rokiem poprzednim głównie dzieki ograniczeniu ujemnego salda obrotów towarowych. Saldo rachunku kapitałowego utrzymało sie na dodatnim poziomie około 1,5% PKB.Wciagu ostatniego roku nastapił takze wzrost inwestycji zagranicznych, przede wszystkim inwestycji portfelowych w dłuzne papiery wartosciowe i, w mniejszym stopniu, inwestycji bezposrednich. Roczny wzrost zobowiązań krajowych monetarnych instytucji finansowych wobec nierezydentów był przy tym znacznie nizszy niz w roku poprzednim.

Czynnikiem ryzyka dla równowagi zewnętrznej polskiej gospodarki byłaby mozliwosc nagłego odpływu kapitału zagranicznego spowodowanego ewentualna utrata zaufania uczestników rynku do polityki gospodarczej w Polsce oraz ze wzrostem awersji do ryzyka spowodowanym przez kryzys finansów publicznych w innych panstwach. Prawdopodobienstw materializacji tego ryzyka wydaje sie jednak niewielkie. Wynika to z relatywnie stabilnej sytuacji finansów publicznych oraz dobrych perspektyw wzrostu gospodarczego. W sytuacji odpływu kapitału z rynku krajowych obligacji skarbowych, utrzymujaca sie duza krótkoterminowa strukturalna nadpłynność sektora bankowego mogłaby stanowic bufor wspomagajacy finansowanie długu publicznego. Deficyt budzetu panstwa w okresie od stycznia do pazdziernika 2010 r. wyniósł 41,8 mld zł, czyli mniej niz zakładane 52,2 mld zł. Ponadto 3 sierpnia 2010 r. rzad przyjał plan reformy finansów publicznych (Wieloletni Plan Finansowy Panstwa), zawierajacy propozycje rozwiazan ograniczajacych deficyt sektora finansów publicznych w przyszłych latach i majacych pozwolic na utrzymanie długu publicznego poniżej progu 55% PKB. Plan przewiduje m.in.:

• zmiany stawek VAT, w tym podwyzke podstawowej stawki VAT na trzy lata o 1 pkt proc. (od przyszłego roku stawki VAT wyniosa: 5%, 8% i 23%),

• ustanowienie tzw. reguły wydatkowej (maksymalny wzrost wydatków elastycznych nie moze przekroczyc poziomu 1% powiekszonego o stope inflacji),

• przedstawienie przez rzad w przyszłosci dodatkowych propozycji reform strukturalnych pozwalajacych utrzymac stabilność finansów publicznych w srednim i długim okresie, dotyczacych m.in. reform emerytur mundurowych i zasad wyliczania rent oraz wydatków na obrone narodowa,

• wzrost PKB w latach 2011-2013 w tempie odpowiednio: 3,5%, 4,8% i 4,1% i spadek stopy bezrobocia w tym samym czasie do odpowiednio: 9,9%, 8,6%, i 7,3%,

• kształtowanie sie w ciagu najbliższych trzech lat długu publicznego na poziomie odpowiednio: 54,4% PKB, 54,6% PKB i 53,7% PKB.

Zgodnie ze sciezka centralna projekcji przedstawionej w pazdziernikowym Raporcie o inflacji tempo realnego wzrostu PKB w Polsce wyniesie 3,5% w 2010 r., 4,3% r/r w 2011 r. i 4,2% w

2012 r. Prognoza Komisji Europejskiej z listopada 2010 r. wskazuje na wzrost PKB w Polsce o 3,9% w 2011 r. i 4,2% w 2012 r. Przebieg procesów makroekonomicznych zgodny z tymi ocenami powinien sprzyjac umocnieniu stabilności systemu finansowego. Sytuacja gospodarcza w Polsce bedzie w znacznym stopniu zwiazana z rozwojem sytuacji ekonomicznej za granica. W najblizszych kwartałach mozliwe jest osłabienie dynamiki wzrostu gospodarki swiatowej. Powodem tego moga być ewentualne napiecia na rynkach finansowych, nasilenie protekcjonizmu w poszczególnych krajach i spowolnienie wzrostu handlu swiatowego.

58. PROBLEM GRANIC OPODATKOWANIA

Można przyjąć że w sensie teoretycznym i praktycznym istnieją granice opodatkowania, których przekroczenie wywołuje negatywne następstwa przejawiające się w ograniczaniu działalności ( aktywności ) gospodarczej oraz zmniejszaniu się dochodów państwa. Przekroczenie granic opodatkowania oznacza że ciężary podatkowe nałożone na dany podmiot są tak duże że zmuszony jest on ograniczyć działalność gospodarczą, a w krańcowych przypadkach nawet ją zaniechać. Sytuacja taka występuje z reguły przy podatkach progresywnych, przy których tempo przyrostu podatku jest wyższe niż tempo przyrostu dochodu. W ujęciu teoretycznym zjawisko zależności między skalą opodatkowania, rozmiarami działalności gospodarczej dochodu budżetu państwa wyjaśnia krzywa Laffera.

( rys)

Przy niskich skalach progresji podatkowej dochody państwa rosną szybko, gdyż niewielki ciężar podatkowy powoduje wzrost aktywności gospodarczej, a w konsekwencji wzrost dochodów będących przedmiotem opodatkowania. W miarę podnoszenia stawki podatkowej dochody rosną, ale wolniej.- odc LK i KH. W punkcie H ( high income- najwyższy dochód) następuje przesilenie, gdyż dalszy wzrost stawki podatkowej będzie wywoływać ograniczenie działalności gospodarczej, a w konsekwencji spadek dochodów budżetu. Krzywa Laffera ilustruje także zależność odwrotną tzn zmniejszenie stawki podatkowej np. z pkt P do N lub H spowoduje wzrost dochodów państwa z tytułu podatków. W rzeczywistości kształt krzywej Laffera jest różny dla różnych krajów, systemów podatkowych itp. Krzywa ta ilustruje jednak w sposób jasny związek między ciężarami podatkowymi a aktywnością gospodarczą, czyli stopniem wykorzystania zasobów w gospodarce. Równie ważne jest to że z krzywej Laffera wynikają istotne przesłanki dla polityki podatkowej państwa. Jeżeli polityka ta zorientowana jest na szybkie powiększanie dochodów państwa przez wzrost stawek podatkowych, to okaże się w dłuższym okresie wystąpi zjawisko przeciwne- dochody państwa zaczną spadać.

59. METODY ZASPOKAJANIA POPYTU PAŃSTWA NA PIENIĄDZ

Dochody publiczne definiuje ustawa o finansach publicznych. Są to daniny publiczne: podatki oraz inne świadczenia pieniężne (np. składki na ubezpieczenie społeczne), które są obowiązkowo ponoszone na rzecz państwa, JST oraz innych jednostek sektora finansów publicznych, wynikające z innych ustaw.

Środki pochodzące z prywatyzacji majątku Skarbu Państwa do końca 1997 r. zaliczane były do dochodów publicznych. W 1998 r. środki te zakwalifikowano do przychodów publicznych i są przeznaczone na finansowanie deficytu budżetowego.

Przychody publiczne a dochody publiczne:

· Przychody publiczne

- sprzedaż papierów wartościowych i inne operacje finansowe

- prywatyzacja

- spłaty pożyczek udzielonych

- otrzymane kredyty i pożyczki

· Dochodami publicznymi są wpływy budżetowe z poszczególnych źródeł. Podstawowym źródłem dochodów budżetowych jest dochód narodowy. Uzupełniające znaczenie mają wpływy z majątku narodowego. Dochody publiczne, których źródłem jest zarówno dochód narodowy, jak i majątek, są pobierane w różnych formach, a mianowicie:

-podatków

-opłat

-dochodów z publicznej działalności zarobkowej

-pożyczek publicznych

-dochodów z emisji pieniądza

Wśród wymienionych dochodów publicznych zasadnicze znaczenie mają podatki. Pojęciem podatku należy objąć świadczenie pieniężne nakładane jednostronnie na podatników przez państwo na podstawie przepisów prawa. Podatek ma charakter ogólny, przymusowy, bezzwrotny, nieodpłatny, pieniężny.

Opłaty stanowią skromniejsze od podatków źródło dochodów budżetowych. Można rozróżnić trzy rodzaje opłat:

- będące podatkami

- będące cenami

- opłaty administracyjne

W pierwszym przypadku opłaty nie mają charakteru ekwiwalentnego, np. opłata klimatyczna, opłata targowa. Od podatków różni je nazwa oraz to, że stanowią dochody budżetów lokalnych. W drugim przypadku opłaty są pobierane w zamian za świadczenie wzajemne i w pełni ekwiwalentne. Tego rodzaju opłaty są cenami świadczonych usług, np. opłata za gaz, wodę. Trzeci przypadek dotyczy opłat pobieranych z tyt. czynności urzędowych.

Uzyskiwane przez państwo dochodów z działalności zarobkowej ma miejsce wówczas, gdy oferowane są na rynku dobra i usługi przedsiębiorstw publicznych, jak np. komunikacyjnych, zaopatrzeniowych, banków i kas oszczędnościowych.

Pożyczki publiczne stanowią kolejną formę dochodów publicznych. Mogą one być zaciągane w sposób przymusowy lub dobrowolny zarówno w kraju jak i za granicą. Pożyczki tworzą pewną iluzję zwiększenia dochodów. Iluzja ta jest jednak doraźna, gdy wraz ze zbliżaniem się terminu spłaty pożyczek oraz odsetek niezbędne jest najczęściej podwyższanie podatków.

Państwo może uzyskiwać również dochody z emisji pieniądza. Dochodem jest różnica między kosztami emisji monet a ich nominalną wartością.

60. PRZYCZYNY WZROSTU POTRZEB FINANSOWYCH PAŃSTWA

Czynnik o charakterze ekstensywnym

Polegają na tym, że wraz z rozwojem cywilizacyjnym państwo (traktowane jako władza centralna + samorządy) przejmowało odpowiedzialność materialną (finansową) za coraz to nowe dziedziny życia publicznego, sferę społeczną, a także gospodarczą (np. rozwój górnictwa, hutnictwa, energetyki, badania naukowe - kapitał prywatny nie bardzo chciał się tym zajmować, bo to dziedziny kapitałochłonne i przynoszące niezbyt wysokie zyski). Obecnie czynnik ekstensywne mają mniejsza rolę- państwo już nie chce wkraczać w nowe dziedziny.

Czynnik o charakterze intensywnym

Też wiążą się z rozwojem cywilizacyjnym, postępem nauki. Przykład czynnika intensywnego: państwo podjęło się finansować ochronę zdrowia -> wraz z rozwojem medycyny wydłuża się średnia życia -> to wymusza dodatkową presją na środki finansowe (utrzymanie osób starszych, sprzęt medyczny)

Państwu jest coraz trudniej wypełniać swoje zadania ze względu na brak odpowiednich środków finansowych. Działa prawo Adolfa Wagnera: wraz z rozwojem cywilizacyjnym wzrastają potrzeby finansowe państwa. Jednocześnie działa kontrastujące z nim prawo oporu podatników przed uciskiem państwa Wilhelma von Gerloffa. Podatnicy chcieliby płacić niższe podatki, ale nie chcą rezygnować z tego, co zapewni im budżet.

Obecni i tak dowolność podatkowa fiskusa jest mocno ograniczona ponieważ :

- wszelkie daniny publiczne mogą być nakładane tylko ustawami

- każda ustawa podatkowa musi zawierać technikę podatkową(podmiot, przedmiot, podstawa, stawki, skala, ulgi, zwolnienia)

Z tych wszystkich powodów państwo znalazło się w trudnej sytuacji:

- nie może już zwiększyć podatków

- nie może bardziej obciąć wydatków

- nie powinno zaciągać więcej długu, bo to kosztuje i obciąża przyszłe pokolenia.

61. POLITYKA RESTRYKCYJNA PAŃSTWA

Polityka restrykcyjna działa poprzez:

1. podniesienie stopy rezerw obowiązkowych

2. podniesienie stopy redyskontowej

3. sprzedaż papierów wartościowych przez BC

Ten typ polityki prowadzi do zmniejszenia płynności banków, ogranicza podaż pieniądza i zmniejsza aktywność podmiotów gospodarczych.

Operacje otwartego rynku - pozwalają utrzymywać krótkoterminowe stopy procentowe na poziomie spójnym z realizacją ustalonego przez RPP celu inflacyjnego. Do operacji tych należą

Operacje podstawowe w postaci emisji 7-tygodniowych bonów pieniężnych BC. Przetargi na te bony odbywają się raz w tygodniu a ich minimalna rentowność określana jest przez wysokość stopy referencyjnej NBP. BC przeprowadza operacje podstawowe w takiej skali aby możliwe było określenie kształtowania stawki WIBOR odpowiadającej zapadalności operacji podstawowej, która mieści się wg stopy referencyjnej NBP.

Operacje dostrajające mogą one zostać podjęte w celu łagodzenia wpływów nieoczekiwanych zmian płynności systemu bankowego. Mogą one obejmować operacje absorbujące i zasilające np. emisja bonów pieniężnych NBP, operacje repo, reversrepo oraz przedterminowy wykup bonów pieniężnych NBP.

Rezerwa obowiązkowa

Ma na celu łagodzenie wpływu zmian płynności w sektorze bankowym i ewentualna zmiana stopy rezerwy obowiązkowej lub wprowadzenie innych rozwiązań. Ma na celu przybliżenie systemu rezerwy do wymogów eurosystemu, a będzie to wynikać z warunków płynnościowych na rynku międzybankowym.

Restrykcyjna polityka jest przeciwieństwem jej ekspansywnej odmiany. Zwana jest także polityką „twardą” lub polityka „drogiego pieniądza ”. zmierza ona do zmniejszenia podaży pieniądza lub tempa jego wzrostu poprzez:

- podwyższenie stopy % i wskaźnika rezerw obowiązkowych,

- sprzedaży obligacji rzadkawych, znajdujących się w posiadaniu BC

Ten rodzaj polityki opartej na koncepcjach monetarystycznych stosuje się w okresach napiec inflacyjnych i groźby załamania gospodarczego. Jej istota sprowadza się do dostosowania wielkości podaży pieniądza do przyrostu NBP. Zdaniem monetarystów rygorystyczna regulacja zwiększenia podaży pieniądza jest czynnikiem wystarczającym do hamowania wzrostu cen i utrzymania gospodarki w stanie wysokiej aktywności. Prowadzenie restrykcyjnej polityki monetarnej wywołuje zwłaszcza w początkowym okresie negatywne skutki uboczne: - spadek wzrostu gospodarczego, - wzrost bezrobocia. Które jednak znikają po zrównoważeniu rynku pieniężnego oraz pozostałych rynków cząstkowych.

62. METODY WPŁYWANIA NA KURS WALUTOWY W POLSCE (KSZTAŁTOWANIE SIĘ KURSU WALUTOWEGO)

Fundamentalnymi czynnikami wpływającymi na kurs waluty są:

· Tempo wzrostu gospodarki

· Poziom stóp procentowych

· Poziom inflacji

Kurs walutowy jest nim cena waluty obcej wyrażona w pieniądzu krajowym, która oznacza ilość pieniędzy jaką należy zapłacić za nabycie jednostki waluty obcej. Kurs walutowy może być stały lub zmienny. Stały ustalany jest przez rząd natomiast zmienny ustalany jest przez rynek w oparciu o relację pomiędzy popytem a podażą.

Popyt na rynku walutowym tworzą podmioty, które są zainteresowane kupnem walut obcych. Podaż jest natomiast kształtowana przez spadających. Zrównanie popytu i podaży na daną walutę określa nam poziom kursu walutowego. Wzrost popytu na złotówki powoduje aprecjację złotego- kurs złotego np. wobec euro wzrasta. Natomiast waluta, która jest masowo wyprzedawana, deprecjonuje się, czy spada kurs złotego np. wobec euro.

Dewaluacja pieniądza jest to obniżka kursu waluty danego kraju w stosunku do kursów innych walut i bardzo często jest przeprowadzona przez organy państwowe.

Rewaluacja waluty jest podwyżka kursu waluty danego kraju w stosunku do walut innych krajów w wyniku działań organów państwowych, które zobowiązują się w ten sposób do obrony kursu waluty.

Deprecjacja pieniądza jest to zjawisko obniżania się siły nabywczej pieniądza. Na rynku krajowym deprecjacja przejawia się zmniejszeniem ilości dóbr i usług, które można kupić za określoną kwotę.

Aprecjacja pieniądza jest to wzrost kursu waluty krajowej względem walut zagranicznych, który oznacza zwiększenie się siły nabywczej pieniądza krajowego.

63. KOSZTY I KORZYŚCI WEJŚCIA POLSKI DO STREFY EURO

Korzyści

Integracja walutowa może sprzyjać napływowi inwestycji bezpośrednich do naszego kraju w tym także inwestycji krajów spoza UE. Według zwolenników euro landu likwidacja ryzyka kursowego w wyniku zastąpienia złotego przez walutę euro powinna sprzyjać rozwojowi wymiany handlowej wewnątrz UE. Na istotną korzyść stosowania jednolitej waluty w UE jest likwidacja kosztów transakcyjnych związanych z kupnem-sprzedażą walut. Przyczynić się to ma do obniżenia kosztów działalności przedsiębiorstw. Ponieważ ceny wewnątrz UE będą w jednej walucie, ułatwi to ich porównywalność, usprawni proces alokacji kapitału. Przyjęcie euro sprawi że stracą na ważności kwestie utrzymywania stabilności kursu złotego i przywracania równowagi bilansu płatniczego Polski. Dla przedsiębiorstw korzyścią ma być ułatwienie źródeł finansowania działalności gospodarczej. Przyłączenie się do euro będzie sprzyjać integracji i rozwojowi jednolitego europejskiego systemu finansowego. Nasili się konkurencja między bankami co spowoduje rozszerzenie się ofert usług finansowych i obniżenie ich kosztów.

Koszty

Najważniejszym kosztem będzie utrata emisji pieniądza przez NBP i utrata dochodu z emisji pieniądza. Ograniczenie swobody polityki budżetowej kraju. Znaczącym kosztem dla Polski będzie rezygnacja z niezależnej polityki pieniężnej NBP, w tym rezygnacja z własnej polityki kursowej, polityki stóp %, polityki kształtowania podaży pieniądza i operacji otwartego rynku oraz rezygnacja z własnej polityki kształtowania rezerw kursowych. Przyłączenie się Dos strefy euro będzie oznaczało rezygnację z własnej polityki kursu walutowego, która stanowi ważny instrument kształtowania aktywności gospodarczej i niwelacji ujemnych skutków szoków wewnętrznych. Wraz z wejściem do strefy euro Polska będzie musiała przekazać Europejskiemu Bankowi Centralnemu dużą część rezerw dewizowych NBP.

64. PRZYCZYNY NIEPOWODZENIA REFORM FINANSÓW PUBLICZNYC W POLSCE.

Reformowanie finansów publicznych w Polsce trwa już od 1994roku. Napraw finansów publicznych nie może być traktowana jako ograniczenie deficytu budżetowego, długu publicznego, redukowania wydatków publicznych itp. Zdrowe finanse publiczne to takie które zapewniają poziom finansowanych dziedzin żucia społecznego takich jak bezpieczeństwo zew. i wew., sądownictwo, oświata, edukacja itp. Przyczyną niepowodzenia reform jest fakt iż wraz z biegiem lat słabnie pozycja budżetu państwa w systemie finansów publicznych, dlatego reformowanie finansów publicznych powinno być nakierowane na samorządy terytorialne, ponieważ samorządy posiadają duże środki które nie są efektywnie wykorzystywane. W finansach publicznych nadal występuje luka systemowa, której skutkiem jest niska jakość pracy aparatu skarbowego. Do podstawowych przyczyn niepowodzenia reform społecznych należą:

- brak konkretnych celów w spawie reform finansów publicznych

- trudności z obsługą starego zadłużenia

- niewielkie możliwości obnieżenia wydatków publicznych (udział wydatków sztywnych wzrasta)

- słabe wykorzystanie środków unijnych

- trudności w zakresie koordynacji polityki fiskalnej z monetarną

- niebezpieczeństwo wpadnięcia państwa w pułapkę zadłużenia

W finansach publicznych nie uwzględniono dostatecznie cykliczności procesów gospodarczych, a osłabienie tempa wzrostu gospodarczego skutkuje zmniejszonymi dochodami. W Polsce występuje nadmierny fiskalizm jakościowy, jeśli badamy wskaźniki ilościowe mamy do czynienia z fiskalizmem umiarkowanym. Bardzo ważnym błędem jest naruszenie złotej reguły wiązania dochodów z wydatkami przy sporządzaniu budżetu. Należy racjonalizować wydatki a w Polsce nie są one wydawana racjonalnie.

65. Konserwatyzm fiskalny +nowy.


Koncepcja konserwatyzmu fiskalnego.
Konserwatyzm fiskalny zaleca aby budżet państwa był jak najmniejszy. J.B. Say: „podatek jest ciężarem nie tylko z prywatnego lecz także społecznego punktu widzenia”.
Koncepcja małego budżetu oznacza, że powinien on być tworzony do takiej wysokości, która pozwala finansować ewidentne zadania publiczne państwa a zwłaszcza zapewnienie ładu wewnętrznego i obrony narodowej.
K. f. cechuje szukanie podobieństw między gospodarstwem domowym, przedsiębiorstwem prywatnym i gospodarstwem publicznym.
Przeznaczenie zaciągniętych pożyczek:
Jeżeli nie uda się uniknąć deficytu budżetowego, musi być on bezwzględnie przeznaczony na finansowanie rozwoju gospodarczego. Pożyczki te powinny być zaciągane w ramach operacji długoterminowych, tak aby nie zmniejszać bieżących kapitałów potrzebnych przedsiębiorstwom prywatnym. Pożyczki te powinny być jak najszybciej spłacone, aby nie zwiększać kosztów obsługi długu.
założenia konserwatyzmu fiskalnego:
1) równowaga ekonomiczna gospodarki,
2) równość między oszczędnościami i inwestycjami,
3) komplementarność między konsumpcją i oszczędnościami,
4) stała suma oszczędności w warunkach równowagi ekonomicznej.

Instrumenty fiskalne przeniesione na instrumenty monetarne.

Monetaryści uważali za kluczową kwestię stan podaży pieniądza w gospodarce, głównie za pomocą instrumentów pośrednich, takich jak stopy procentowe, kursy walutowe, stopy rezerw obowiązkowych.
Główne założenia nowego konserwatyzmu fiskalnego:

1.Bezwzględnie zrównoważony budżet i to w okresie roku fiskalnego, a nie - jak proponowała szkoła neokeynowska - w okresie cyklu koniunktearnego,

2.Zdecydowane ograniczenie skali redystrybucji PKB przez system FP, gdyż powoduje to efekt wypychania zasobów gospodarczych poza obieg stricte gospodarczy, a więc nieproduktywne ich wykorzystanie,

3.Konsekwencją powyższego jest powrót do koncepcji jak najmniejszego BP przez cięcia w wydatkach nie tylko gospodarczych, lecz także socjalnych

4.Skutkiem tego będzie zmniejszenie ciężarów podatkowych, co oznacza powrót do koncepcji jak najniższych podatków,

5.Z kolei zmniejszenie podatków zbliży politykę podatkową do paradygmatu konserwatyzmu fiskalnego - neutralności podatkowej,

6.Wszystkie te działania powinny doprowadzić do radykalnego zmniejszenia długu publicznego, który według nowego konserwatyzmu fiskalnego stał się uosobieniem wszelkiego zła, tak w wymiarze ekonomicznym ja i etycznym (obciążenie przyszłych pokoleń długami obecnej generacji)

66. Bezpieczeństwo finansów publicznych

-zależy w dużej mierze od wielkości długu publicznego. Konstytucja Rzeczpospolitej Polskiej oraz Ustawa z dnia 26 listopada 1998 roku o finansach publicznych. Art. 216 ust. 5 Konstytucji mówi, że nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń finansowych, w następstwie, których państwowy dług publiczny przekroczy ³/₅ wartości rocznego produktu krajowego brutto a także regulacje UE w zakresie długu publicznego nakładają na kraje członkowskie obowiązek utrzymywania go na poziomie poniżej 60% produktu krajowego brutto (PKB). Minister Finansów ustala strategię zarządzania długiem Skarbu Państwa oraz państwowym długiem publicznym, obejmującą: stabilność makroekonomiczną gospodarki i jej zdolności do rozwoju, bezpieczeństwo finansowania potrzeb pożyczkowych budżetu państwa, koszty obsługi długu Skarbu Państwa, kształtowanie struktury zadłużenia, wpływ prowadzonych operacji dłużnych na krajowy rynek finansowy.

Jednym z najważniejszych wskaźników makroekonomicznych, jest relacja długu publicznego do produktu krajowego brutto. Na podstawie tego wskaźnika można ocenić czy kraj jest w stanie obsługiwać swoje zobowiązania. Im wyższy jest jego poziom, tym wyższe są koszty jego obsługi, a co z kolei może przyczynić się do dalszego powiększania deficytu budżetowego.

Procedury ostrożnościowe i sanacyjne. Są to podstawowe zasady zarządzania długiem publicznym, wprowadzane w sytuacji nadmiernego zadłużenia. Uruchamiane są w zależności od kształtowania się relacji łącznej kwoty państwowego długu publicznego powiększonej o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielanych przez podmioty sektora finansów publicznych do PKB. Kryterium to uwzględnia zadłużenie podmiotów sektora finansów publicznych i przewidywany poziom obciążeń sektora jaki wynika z udzielonych poręczeń i gwarancji. W chwili przygotowywania projektu budżetu na następny rok, podstawą jest relacja obliczona za rok poprzedni.

Przewidziane cztery pasma dotyczące kształtowania się relacji państwowego długu publicznego

1. Jeżeli relacja długu do PKB jest mniejsza niż 50% PKB to ustawa nie wprowadza ograniczeń i sankcji.

2. Jeżeli relacja jest większa od 50%, a nie większa od 55% (pasmo wczesnego ostrzegania), to:

RM uchwala projekt ustawy budżetowej, w którym relacja deficytu budżetu do dochodów państwa nie być wyższa niż relacja z roku bieżącego (górne ograniczenie relacji deficytu)

3. Jeżeli relacja jest większa od 55%, ale mniejsza od 60% (pasmo krytyczne), to:

RM uchwala projekt ustawy budżetu, przyjmując jako górne ograniczenie deficytu jego poziom zapewniający, że relacja długu Skarbu Państwa powiększonego o kwotę przewidywanych wypłat z tytułu poręczeń i gwarancji udzielonych przez Skarb Państwa do PKB przewidywana na koniec roku budżetowego będzie niższa od relacji długu Skarbu Państwa powiększonego o kwotę wypłat do PKB z

RM przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu obniżenie relacji państwowego długu publicznego

4. Jeżeli relacja jest równa lub większa od 60% (R>60%), to:

poczynając od dnia siódmego po dniu ogłoszenia relacji państwowego długu publicznego wraz z wypłatami poręczeń i gwarancji do PKB, podmioty sektora finansów publicznych nie mogą udzielać nowych poręczeń i gwarancji,

RM, najpóźniej w terminie miesiąca od dnia ogłoszenia tej relacji, przedstawia Sejmowi program sanacyjny mający na celu ograniczenie przedmiotowej relacji do poziomu poniżej 60%, w kolejnym roku budżetowym obowiązuje zakaz udzielania nowych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych, w projekcie ustawy budżetowej na kolejny rok budżetowy nie zawiera się deficytu budżetu państwa, a budżety jednostek samorządu terytorialnego uchwala się nie zawierając w nich deficytu.

67. Neutralność podatkowa

jest to zasada wg której decyzje ekonomiczne powinny być podejmowane niezależnie od konsekwencji podatkowych tzn. względy podatkowe nie powinny mieć znaczenia przy wyborze form inwestowania lub przy wyborze formy działalności. Z podatkowego punktu widzenia nie powinno być preferencji przy wyborze jednej szczególnej formy inwestowania lub formy organizacyjnej, ponieważ wytworzony dochód będzie ostatecznie podlegał tej samej stawce podatkowej. Polega przede wszystkim na niedyskryminowaniu przez podatek oraz na braku wpływu opodatkowania na decyzje gospodarcze, np. jest elementem koncepcji konserwatyzmu fiskalnego.
Neutralność podatkową można rozpatrywać w dwóch aspektach:

makroekonomicznym - przejawia się w budowie systemu podatkowego i stanowi punkt wyjścia przy teoretycznej ocenie skutków opodatkowania

mikroekonomicznym - reprezentuje punkt widzenia podatnika, który przed podjęciem działalności gospodarczej bądź zarobkowej usiłuje zbudować model takiego prowadzenia tej działalności w którym możliwe będzie nie uwzględnianie skutków opodatkowania. Do neutralności podatkowej przybliżają minimalizacja obciążeń podatkowych, preferowanie podatków o stawkach stałych, preferowanie podatków pośrednich, eliminacja lub ograniczanie różnych przywilejów podatkowych, które zapewniają równość podatnika wobec prawa, respektowanie zasady powszechności opodatkowania, minimalizacja obciążeń podatkowych od dochodów z kapitału, minimalizacja obciążeń podatkowych od dochodów przedsiębiorców, skuteczne egzekwowanie podatków


68. POLITYKA PIENIĘŻNA przed i PO WEJŚCIU DO UE

CELE I STRATEGIE POLITYKI PIENIĘŻNEJ NBP W LATACH '89-2003

Koniec lat 80-tych przyniósł zasadnicze zmiany w myśleniu o roli BC w gospodarce. Transformacja ustrojowa idąca w kierunku znaczącej liberalizacji gospodarczej wymagała utworzenia BC odpowiadającego wymogom stawianym przez gospodarkę rynkową. W 1989 r. wprowadzono ustawę o NBP, która zapewniła NBP znaczny stopień autonomii w kształtowaniu polityki pieniężno-kredytowej, a jako podstawowy cel działalności banku określono umacnianie polskiego pieniądza. W 1997 r. w ramach Konstytucji RP i ustawy o NBP za podstawowy cel NBP ustalono utrzymanie stabilnego poziomu cen. Kiedy w 1989 mieliśmy do czynienia w Polsce z hiperinflacją, zrozumiano, że ograniczenie stopy wzrostu cen do poziomu jednocyfrowego (charakterystycznego dla gospodarek rozwiniętych) będzie procesem długotrwałym.

W październiku 1998 przyjęto Średniookresową strategię PP na lata 1999-2003, w ktorej stwierdzono, że średniookresowym celem PP będzie obniżenie rocznego tempa wzrostu inflacji do poziomu niższego niż 4% do końca 2003r.

Strategie realizacji celu inflacyjnego to utrzymanie stabilnego kursu waluty krajowej w stosunku do waluty kraju o niskiej inflacji oraz kontrola przyrostu podaży pieniądza. Ustalenie celów inflacyjnych w trakcie okresu objętego strategią i ocena ich stopnia realizacji opierały się na wskaźniku CPI.

Aby uzyskać wyznaczony cel od 1999 RPP zaczęła podwyższać stopy %, dzięki czemu w 2.połowie 2000 r. nastąpiło odwrócenie tendencji wzrostu inflacji. Wobec istotnej niepewności co do trwałości spadkowych tendencji inflacji RPP w lutym 2001 uznała za bezpieczne rozpoczęcie procesu stopniowych obniżek stóp procentowych. W rezultacie w grudniu 2003r. roczna stopa inflacji wyniosła 1,7%. Wieloletni proces obniżania inflacji w Polsce doprowadził do jej ograniczenia do poziomu notowanego w krajach rozwiniętych.

Zdobyte doświadczenia w realizacji strategii BCI oraz nowe wyzwania stojące przed polityką pieniężną po 2003 roku wymuszają pewną modyfikację prowadzonej strategii polityki pieniężnej. Podstawowym zadaniem Strategii jest członkostwo Polski w strefie euro, które zdaniem Rady powinno nastąpić w możliwie najszybszym terminie. Jest ono jednak warunkowane spełnieniem wszystkich kryteriów konwergencji nominalnej, które tylko w części zależy od polityki pieniężnej. W związku z tym celem polityki pieniężnej po 2003 r. jest ustabilizowanie stopy inflacji na poziomie 2,5% z dopuszczalnym przedziałem wahań +/- 1 punkt procentowy. Ocena stopnia realizacji ciągłego celu inflacyjnego na powyższym poziomie będzie się opierać na wskaźniku wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI) w ujęciu rok do roku. Dążenie do szybkiego członkostwa w strefie euro sprawia, że niezbędne jest publikowanie i śledzenie dodatkowego indeksu cen, który służy do weryfikacji spełnienia inflacyjnego kryterium konwergencji z Maastricht (Jest nim HICP).

Doprowadzenie Polski do strefy euro wymaga również spełnienia kryterium zbieżności, które dotyczy stopy inflacji, długoterminowej stopy procentowej, stabilności kursu walutowego, deficytu sektora finansów publicznych oraz długu publicznego. Polityka pieniężna wywiera bezpośredni wpływ na realizację trzech pierwszych kryteriów.

Kryterium inflacyjne jest spełnione, gdy średnioroczna stopa inflacji, mierzona obowiązującym w Unii Europejskiej zharmonizowanym indeksem cen konsumpcyjnych (HICP), w momencie weryfikacji nie przekracza średniej inflacji w trzech krajach UE o najniższym wskaźniku wzrostu cen o więcej niż 1,5 punktu procentowego. Kryterium długoterminowej stopy procentowej jest spełnione, gdy średnioroczne, nominalne oprocentowanie długoterminowych (zwykle dziesięcioletnich) obligacji skarbowych ukształtuje się na poziomie nie przekraczającym o więcej niż 2 punkty procentowe średniej obliczonej dla trzech krajów UE o najniższej stopie inflacji. Kryterium kursowe wymaga utrzymania przez okres co najmniej dwóch lat kursu walutowego w systemie kursowym ERM II bez "nadmiernych napięć" na rynku walutowym.

W ramach przyjętej strategii bank centralny ma zamiar tak kształtować zestaw instrumentów polityki pieniężnej, aby osiągnąć założony cel inflacyjny. NBP dąży do ujednolicenia instrumentów w ramach operacji otwartego rynku z funkcjonującymi w Eurosystemie, jednakże ich dobór i szybkość dostosowań uzależnione są od uwarunkowań rynkowych, a w szczególności od poziomu płynności w sektorze bankowym. Stopa procentowa jest głównym instrumentem realizacji celu inflacyjnego. Stopami wytyczającymi kierunek polityki pieniężnej są stopa referencyjna, stopa lombardowa i stopa depozytowa.

Największe znaczenie mają zmiany polegające m.in. na zmniejszeniu stopy rezerwy obowiązkowej do poziomu obowiązującego w Eurosystemie oraz - pod warunkiem wprowadzenia odpowiednich podstaw prawnych - oprocentowaniu środków rezerwy.

Łagodzeniu wpływu krótkoterminowych zmian płynności w sektorze bankowym na poziom stawek rynkowych służą operacje kredytowo - depozytowe. Kredyt lombardowy umożliwia bankom zaciągnięcie kredytu na koniec dnia, zaś lokata na koniec dnia złożenie jednodniowego depozytu.

69. Złożoność podmiotów polityki finansowej państwa a jej skuteczność

Polityka finansowa oznacza działalność państwa, które dąży do osiągnięcia określonych celów za pomocą narzędzi pieniężnych (finansowych). Realizację tych celów utrudnia jednak problem złożoności podmiotów polityki finansowej - państwo jest podmiotem złożonym ze względu na jego funkcje ustrojowe oraz funkcje ekonomiczne. Polityka finansowa stanowi zatem wypadkową działania wielu subpodmiotów, których cele mogą być wewnętrznie sprzeczne.

Ze względu na kryterium funkcji ekonomicznych możemy podzielić politykę finansową państwa na:

• Politykę fiskalną,

• Politykę monetarną.

Rozróżnienie to opiera się na:

• Odmiennych celach operacyjnych,

• Różnych rodzajach stosowanych instrumentów,

• Wyodrębnieniu w ramach instytucji państwa podmiotów odpowiedzialnych za prowadzenie polityki finansowej,

• Zróżnicowanej odpowiedzialności podmiotów za prowadzenie tych dwóch rodzajów polityk,

• Odmiennych reakcjach podmiotów gospodarczych na narzędzia monetarne niż na fiskalne.

Pomiędzy polityką monetarną a polityką fiskalną występuje asymetria: celów, odpowiedzialności oraz narzędzi.

Polityka pieniężna musi być rozumiana jako część ogólnej polityki gospodarczej państwa, na którą się jeszcze składają polityka fiskalna, kursowa i dochodowa. Choć każdy z członów polityki gospodarczej realizuje swoje specyficzne cele, powinny się one zbiegać we wspólnych celach ostatecznych. Będąc jedynie celem pośrednim w perspektywie polityki gospodarczej jako całości, dla polityki pieniężnej cel niskiej inflacji i stabilizacji cen jest nadrzędny w jej obszarze aktywności. Z kolei cele nadrzędne innych dziedzin polityki gospodarczej są dla polityki pieniężnej drugorzędne i podlegają realizowaniu przez nią jedynie w stopniu, który nie koliduje z jej celem priorytetowym (niską, stabilną inflacją). Stabilny poziom cen jest najcenniejszym wkładem, jaki bank centralny może wnieść do polityki gospodarczej. W ramach jego osiągania wskazane jest jednak współdziałanie z rządem w realizacji całościowego programu gospodarczego rozumianego jako utrzymanie długotrwałego, stabilnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, wysokiej stopy zatrudnienia i na dłuższą metę korzystnego salda bilansu płatniczego. Polityka pieniężna powinna być rozumiana szerzej jako zapewnienie bezinflacyjnego wzrostu gospodarczego.

Polityka pieniężna i fiskalna stanowią główne filary polityki gospodarczej z racji ich szerokiego zakresu oddziaływania. Dlatego działania obu polityk powinny być wewnętrznie spójne i skoordynowane, a ich przeprowadzenie powinno odbywać się w sposób harmonijny i niezakłócony. Przedmiotem wciąż aktualnych kontrowersji wśród ekonomistów jest jednak problem powiązań między stabilnością monetarną a finansową. Napięcia pomiędzy resortem finansów a bankiem centralnym może np. wywołać ekspansywna polityka budżetowa, która nie sprzyja stabilizacji cen, ponieważ z reguły zwiększa inflację. Z drugiej strony silnie ekspansywna polityka pieniężna może również wywołać tendencje inflacyjne, co się przyczyni do spadku płac realnych i eskalacji żądań płacowych. Z kolei bardzo restrykcyjna polityka monetarna może pośrednio (poprzez spadek akcji kredytowej, spadek inwestycji i spadek produkcji) doprowadzić do wzrostu stopy bezrobocia.

Zdarza się, że polityka pieniężna jest poddawana naciskom wywieranym przez rząd i musi sobie radzić z innymi konkurencyjnymi celami gospodarczymi rządu, jak np. zmniejszeniem bezrobocia, zwiększaniem produkcji, poprawą bilansu płatniczego itp. Zasadniczym problemem dla władz monetarnych jest jednak nadmierny deficyt budżetowy i brak dyscypliny finansowej rządu. Współpraca obu podmiotów nie może polegać na tym, że rolą banku staje się pokrywanie potrzeb finansowych państwa. Próbą rozwiązania problemu właściwej koordynacji polityki pieniężnej i budżetowej jest regulacja dopuszczalnej wysokości deficytu budżetowego i długu publicznego oraz zwiększanie niezależności władzy monetarnej. Tym niemniej cały czas podnoszone są głosy, że niezależność banku centralnego stanowi zagrożenie dla współpracy z władzami fiskalnymi. Problemy koordynacyjne wynikają przede wszystkim z odmiennych opinii, co do efektów działań polityki fiskalnej i pieniężnej oraz odmiennych celów władz fiskalnych i pieniężnych. Także odmienne prognozy, co do prawdopodobnego stanu gospodarki przy wstrzymaniu się od jakichkolwiek interwencji stwarzają źródło rozbieżności między bankiem centralnym a władzami fiskalnymi. Niespójność w zakresie polityki gospodarczej wywołana niewłaściwą koordynacją działań fiskalnych i monetarnych obniża wiarygodność banku centralnego i właściwie całej polityki makroekonomicznej. Jednak ten właśnie czynnik ma obecnie bardzo duże znaczenie dla efektywności polityki gospodarczej i w dalszej kolejności stabilności finansowej. Wiarygodność i jej zachowanie jest tym bardziej istotne, że jej utrata wiąże się z dużymi kosztami jej odbudowania, co zazwyczaj jest bardzo długotrwałym procesem.

Centralnym pytaniem pozostaje jak konkretnie powinny wyglądać relacje między bankiem centralnym i władzami fiskalnymi. W krajach o rozwiniętym rynku finansowym sytuacja kształtuje się względnie łatwiej, gdyż koordynację powinna cechować przede wszystkim separacja celów, instrumentów oraz funkcji władz fiskalnych i monetarnych. Bank centralny powinien być niezależny i odpowiedzialny przed parlamentem za osiągnięcie pożądanego poziomu inflacji. Ważna jest również przejrzystość w działaniu banku centralnego i rządu, jak i jasność podziału obowiązków między obiema stronami. Inaczej sytuacja wygląda w krajach o płytkim rynku finansowym, do których zalicza się także Polska. W tych emerging markets zapewnienie koordynacji jest trudniejszym zadaniem, ponieważ sam rynek finansowy nie jest w stanie zapewnić właściwej równowagi gospodarczej. Z tego względu nie wystarcza tutaj jasne rozróżnienie obowiązków banku centralnego i rządu, lecz staje się konieczna aktywna koordynacja celów i procedur operacyjnych. Newralgiczną kwestią jest wówczas uzgodnienie rozmiaru i sposobu finansowania deficytu budżetowego. Wymagany jest więc nie tylko rozdział obowiązków władz fiskalnych i monetarnych, ale przede wszystkim zgodność co do całościowego kształtu polityki gospodarczej.

Ważnym aspektem, o którym trzeba pamiętać, jest również, że polityka monetarna i fiskalna działają w zupełnie odmiennych ramach czasowych, co powoduje opóźnienia i staje się istotne przy ocenie koordynacji działań. Efekty polityki pieniężnej należy rozpatrywać w krótkim okresie, a efekty polityki fiskalnej w długim. Polityka pieniężna odpowiada za bieżącą stabilizację sytuacji gospodarczej, podczas kiedy politykę fiskalną cechuje najdłuższe opóźnienie.

70. Centralne władztwo podatkowe a finansowanie j.s.t. w Polsce.

[S. Owsiak „Finanse publiczne” s. 444-467]

Zmiana ustroju w Polsce w początku lat 90- tych wymusiła zmiany w systemie władz publicznych.

Scentralizowany system rządzenia krajem nie pozostawiał niemal żadnej swobody finansowej władzom gminnym. Budżet gmin był uzależniony od budżetu szczebla wojewódzkiego, a ten zaś od budżetu centralnego.

Podstawowym warunkiem decentralizacji finansów publicznych była reforma przywracająca samorząd terytorialny (gminy, powiaty, województwa). Ideą tej reformy było organizacyjne i finansowe oddzielenie władz centralnych od władz samorządowych.

Wielkość udziału w dochodach z podatków centralnych jest sprawą polityczną, ponieważ ich udział zależy od intencji władz centralnych.

Obecny system dochodów jednostek samorządowych ogranicza znacznie arbitralność i woluntaryzm władz centralnych.

W początkowym okresie transformacji wyłoniło się kilka kwestii:

• Czy władze samorządowe powinny mieć udział we wszystkich podatkach centralnych, czy tylko w niektórych?

• Na jakim poziomie określić stopę udziału władz samorządowych w danym podatku?

• Nie ma idealnego podatku, który zapewnił by dopływ dochodów do jednostek samorządowych na jednakowym, adekwatnym do potrzeb poziomie

W pierwszym okresie udziału władz samorządowych w dochodach z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych (15%) oraz podatku dochodowym od osób prawnych (5%) wynik budżetów gminnych był pomyślny. Miało to miejsce w okresie kryzysu finansów publicznych w roku 1991. Trudno jest ustalić w jakim stopniu obowiązujące wówczas stawki udziału gmin w podatkach dochodowych miały wpływ na kryzys finansów rządowych, jednak ta sytuacja doprowadziła do spadku udziału gmin w dochodach z podatku dochodowego do osób prawnych do 2%. W wyniku ostrej krytyki rządu ze strony przedstawicieli samorządu w 1993 r. powrócono do poprzedniego poziomu (5%).

Do dochodów własnych gmin zalicza się udziały w podatkach centralnych: podatku dochodowym od osób fizycznych, podatku dochodowym od osób prawnych.

Udział gmin w podatkach dochodowych wiązał się ze spadkiem subwencji ogólnej. Wzrost udziału w podatkach dochodowych ma na celu powiązanie sytuacji finansowej gmin z sytuacja w gospodarce (cyklem koniunkturalnym), a także wywołaniem zainteresowania władz gmin rozwojem przedsiębiorczości i wzrostem dochodów osób fizycznych oraz prawnych.

Baza dochodowa budżetu powiatu jest znacznie skromniejsza niż w przypadku budżetu gmin. Przede wszystkim budżet powiatu nie jest zasilany żadnymi wpływami podatkowymi, poza udziałem we wpływach z podatków dochodowych. Dochody własne składają się z:

• Dochodów z różnych tytułów niepodatkowych

• Udziału we wpływach z podatków dochodowych (PIT, CIT)

Dochody budżetu województwa samorządowego pochodzą z innych źródeł niż dochody gmin. Województwa samorządowe nie pobierają żadnych podatków, nie licząc udziału w podatkach dochodowych od osób fizycznych i prawnych, które zalicza się do dochodów własnych.

Udział jednostek samorządu terytorialnego we wpływach z podatków centralnych przedstawia poniższa tabela:

	Gmina	Powiat	Województwo
Udział we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych	36,72%	10,25%	1,6 %
Udział województw samorządowych we wpływach z podatku dochodowego od osób prawnych	6,71%	1,4%	14%

71. Przerzucalność Podatków
    

Redystrybucja dochodów jest realizowana w formie pieniężnej. Dokonuje się przez system transferów dochodów. Transferami są przepływy pieniądza między różnymi podmiotami a państwem (władzami publicznymi). Dla transferów o charakterze publicznym istotne jest to, że - w zasadzie - przepływ pieniądza ma charakter jednostronny, ściślej jednokierunkowy. Tak dzieje się z podatkami, które można określić jako definitywne przejęcie przez władze publiczne części dochodów. Z kolei władze publiczne dokonują - albo bezpośrednio, albo pośrednio - transferów na rzecz różnych podmiotów, w tym także na rzecz podatników, np. wówczas, gdy administracja publiczna dokonuje wypłat wynagrodzeń pracownikom zatrudnionym w sektorze publicznym, wypłat rent, emerytur, stypendiów itd. System transferów do i od władz publicznych jest skomplikowanym układem o różnorodnym charakterze. W jego ramach występują transfery, które nie są związane z żadnym kontrświadczeniem; jest tak w przypadku podatków, emerytur lekarza, nauczyciela, policjanta itp. Osobną grupą transferów są transfery wewnątrz sektora publicznego; np. transfery z budżetu państwa do publicznych funduszy celowych, transfery z budżetu państwa do budżetów samorządowych, transfery między różnymi szczeblami gestorów pieniężnych środków publicznych a podmiotami sektora publicznego wytwarzającymi dobra i usługi. Niezależnie od wymienionych wyżej transferów występują transfery o charakterze zwrotnym, a więc transfery pieniądza związane z zaciąganiem i spłacaniem przez państwo (samorządy) pożyczek. Ten rodzaj transferów nie jest jednak typowy dla władz publicznych. Ze względu na wysoki stopień skomplikowania systemu transferów jednym z ważnych kryteriów ich systematyki, ułatwiającej ich rozpoznanie i prowadzenie analizy, jest ich „stosunek” do wykorzystania produktu krajowego brutto (dochodu narodowego). Na podstawie tego kryterium rozróżnia się transfery, których skutkiem są wydatki nabywcze podmiotów, na rzecz których transfery są dokonywane, oraz transfery nie mające bezpośredniego związku z wykorzystaniem produktu krajowego brutto (dochodu narodowego).

30. Struktura bilansu NBP (główne pozycje i ich udziały procentowe)

AKTYWA
1. kredyty pozyczki i inne należności od podmiotów krajowych - do uchwalenie Konstytucji kilkanaście %, teraz mniej niż 5%
2. dłużne pap wart wyemitowane przez podmioty krajowe - do 2001 kilkanaście % teraz nic
3. papiery z prawem do kapitału i udziały wyemitowane przez podmioty krajowe - cały czas mniej nić 1%
4. Aktywa zagraniczne - przyrost od 1996 z 67% do 96 % obecnie
5. Aktywa trwałe - średnio 1%
6. pozostałe aktywa - 1996 - ok. 5%, dziś niecały 1%
PASYWA
1. pieniądz gotówkowy w obiegu - początkowo ok. 30%, potem wzrost do ponad 40%, teraz znowu ponad 35%
2. depozyty podmiotów krajowych - średnio ok. 20%
3. emisja dłużnych pap wart - zmienna (od kilkunastu do niecałych 30% obecnie)
4. pasywa zagraniczne - kilka procent; jedynie w okresie 2007/2008 wzrost do niecałych 20%
5. pozostałe pasywa - na początku niecałe 30%, potem spadem do 5%, teraz średnio kilkanaście procent

31. Przykłady jawności polityki finansowej w Polsce

Jedną z zasad publicznej gospodarki finansowej jest zasada jawności. Realizację tej zasady gwarantuje zapis w ustawie o finansach publicznych o jawności procesu przygotowania, uchwalania, realizacji i kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw). Do publicznej wiadomości podawane są kwoty udzielonych dotacji z budżetu państwa i jednostek terytorialnych, kwoty dotacji udzielane przez państwowe fundusze celowe, informacje o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne, struktura wydatków i dochodów budżetu państwa, zbiorcze dane dotyczące finansów publicznych. Do obowiązków informacyjno-sprawozdawczych Ministra Finansów należy podanie wysokości kwot: deficytu, nadwyżki budżetowej, poręczeń i gwarancji udzielanych przez Skarb Państwa, umorzenia zaległości podatkowych z podaniem przyczyn takiej decyzji. Obowiązuje jawność debat budżetowych w Sejmie i Senacie, jawność debat budżetowych w organach stanowiących jednostek samorządu terytorialnego. Udostępniane są coroczne sprawozdania dotyczące finansów i działalności jednostek organizacyjnych należących do sektora finansów publicznych.

Ustawa o finansach publicznych określa zasady i tryb kontroli procesów związanych z gromadzeniem i rozdysponowywaniem środków publicznych oraz gospodarowaniem mieniem, zasady zarządzania państwowym długiem publicznym, jawności podlegają także

zasady gospodarowania środkami publicznymi pochodzącymi z budżetu Unii Europejskiej oraz z innych źródeł zagranicznych, kwota wykorzystanych środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA.

Banki centralne państw rozwiniętych gospodarczo zrozumiały, jak ważne dla transmisji impulsów ich polityki są oczekiwania uczestników rynku i jak - dzięki ujawnianiu

informacji na temat prowadzonej polityki - mogą wpływać na kształt tych oczekiwań.

Zgodnie z Ustawą o NBP RPP corocznie ustala i przedkłada założenia polityki pieniężnej na następny rok oraz składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej w roku poprzednim ( w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego).

Prezes NBP wydaje Dziennik Urzędowy Narodowego Banku Polskiego, w którym ogłasza się: akty organów NBP dotyczące funkcjonowania banków, bilans oraz rachunek zysków i strat NBP. Prezes NBP w imieniu Rady przedstawia Sejmowi i Radzie Ministrów:

- kwartalne informacje o bilansie publicznym,

- roczne zestawienie międzynarodowej pozycji inwestycyjnej.

Prezes NBP przekazuje Radzie Ministrów i Ministrowi Finansów projekty założeń polityki pieniężnej, opinie w sprawie projektu ustawy budżetowej, prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia Rady w sprawie projektu ustawy budżetowej, prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia Rady; opracowuje okresowe informacje o wpłatach (wypłatach) z zysku. Bank centralny publikuje raporty inflacyjne, dane dotyczące prognoz inflacyjnych, decyzje dotyczące krótkoterminowych stóp procentowych.

32. Podstawowe wyzwania i decyzje przed wejściem polski do strefy euro

Zasady UGW przewidują dla nowych członków 3-etapową integrację. Pierwszy etap oznacza uczestnictwo z derogacją, czyli odroczenie w czasie pełnego członkostwa w UGW. Etap 2 oznacza przystąpienie do europejskiego mechanizmu walutowego-ERM2 (Exchange Rate Mechanism2), czyli systemu stabilizacji kursu waluty narodowej względem euro. Trzeci etap integracji walutowej oznacza wejście kraju do strefy euro, liczącej obecnie 12 członków.

Ekonomiści są zgodni co do tego, że przebywanie w ERM 2 jest niewygodne, a nawet wiąże się z dużym ryzykiem. Wejście do systemu polega na ustaleniu przez kraj w konsultacji z EBC i radą ECOFIN (Ecofin Council) kursu centralnego względem euro, wokół którego przez minimum 2 lata kurs danej waluty narodowej winien oscylować w określonych granicach. Po 2-letnim pobycie w ERM2 i spełnieniu pozostałych kryteriów z Maastricht kraj może przejść do 3-go etapu integracji, tj. przyjąć euro. W takim wypadku przyjmowany jest pewien określony kurs konwersji, dotychczas był to kurs rynkowy z dnia przejścia. Należy zaznaczyć, że w czasie przebywania w systemie ERM2 kraj nie może przeprowadzać jednostronnej dewaluacji swojej waluty. Dodatkowo każdemu z nowych uczestników ERM2 Komisja Europejska wydaje zalecenia dotyczące odpowiedniej polityki makroekonomicznej, która ma ułatwić utrzymanie stabilności walutowej.

Po raz pierwszy kwestia przystąpienia Polski do strefy euro pojawiła się w dokumencie Rady Polityki pieniężnej (RPP) z 1998 r. W Strategii polityki pieniężnej na lata 1999-2003 RPP sugerowała że Polska powinna dążyć do takich zmian systemowych w polityce pieniężnej, żeby strategia bezpośredniego celu inflacyjnego była oparta na w pełni płynnym kursie walutowym i z takim kursem walutowym Polska powinna dotrwać do wejścia do ERM2.

W strategiach państw pretendujących do UGW szczególną uwagę zwracano na dwa korzystne elementy warunkujące przystąpienie. Za podstawowy koszt przyjęcia euro uznaje się utratę możliwości prowadzenia autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej. Polityka prowadzona przez EBC koncentruje się na całej strefie euro. Oznacza to że nie zawsze będzie dostosowana do specyficznej sytuacji naszego kraju. Negatywne skutki związane z członkostwem w strefie euro zależeć będą w głównej mierze od tego czy polityka pieniężna EBC okaże się „odpowiednia” z punktu widzenia sytuacji gospodarczej Polski. Wejście do strefy euro oznacza również przesunięcie ciężaru związanego z przywracaniem i utrzymywaniem równowagi gospodarczej z polityki pieniężnej (np.ustalania st.%) na szerzej zakrojoną politykę finansową. Politykę finansową prowadzi się trudniej niż pieniężną. Instrumenty polityki finansowej mają bowiem wyraźny wpływ na sytuację materialną określonych grup społecznych i zawodowych. Społeczeństwa boją się reform zmierzających do ograniczenia czy racjonalizowania wydatków budżetowych, natomiast rząd i politycy nie są skuteczni w przeciwstawianiu się takim oporom. Innym kosztem związanym z przystąpieniem do strefy euro jest konieczność przekazania EBC części rezerw walutowych oraz odejście od kursu złotego, który zmniejsza prawdopodobieństwo występowania kryzysów i pozwala łagodzić wahania produkcji i zatrudnienia związane z występowaniem niektórych wstrząsów gospodarczych. Formalne warunki jakie musi spełnić państwo chcące przystąpić do strefy euro, zwane też kryteriami nominalnej konwergencji wynikają z traktatu z Maastricht. Kryterium fiskalne nakazuje by deficyt sektora finansów publicznych nie przekraczał 3% PKB a relacja zadłużenia publicznego do PKB nie przewyższała 60%. Kryterium stabilności cen wymaga, aby inflacja w kraju ubiegającym się o członkostwo w strefie euro nie przekraczała o więcej niż 1,5 pkt proc średniej inflacji w 3 krajach członkowskich UE najlepszych pod względem stabilności cen. Kryterium kursowe zakłada co najmniej 2-letni okres uczestnictwa ERM II. Mechanizm ten przewiduje, że przez co najmniej 2 lata kurs waluty danego kraju może się wahać w przedziale 15% powyżej lub poniżej kursu centralnego w stosunku do euro. Kurs centralny jest ustalany przy przystąpieniu do ERM II na podstawie porozumienia zawieranego przez ministra finansów i prezesa banku centralnego danego kraju z ministrami finansów krajów strefy euro, EBC oraz szefami resortów finansów państw uczestniczących w ERM II i ich banków centralnych. Kryterium stóp procentowych wymaga, by długoterminowa nominalna stopa procentowa w Polsce nie przekraczała o więcej niż 2 pkt.proc.średniej z tak wyznaczonych stóp w 3 krajach UE najlepszych pod względem stabilności cen. Spełnienie kryteriów pozwoli uznać że gospodarka kraju będzie konkurencyjna i nie stanie się ciężarem dla pozostałych uczestników strefy euro.

Oprócz wymogów nominalnych konieczna jest również eliminacja słabości instytucjonalnych, barier działalności gospodarczej dla przedsiębiorstw na poziomie mikroekonomicznym. Pod uwagę brane jest zwiększenie mobilności przestrzennej i zawodowej siły roboczej oraz ograniczanie klina podatkowego. Ocenia się także inwestowanie w poprawę jakości zasobów ludzkich.

Stopień konwergencji oceniany jest przez Radę UE na podstawie sprawozdań z postępów w wypełnianiu kryteriów z Maastricht. Sprawozdanie takie sporządzają Komisja i EBC nie rzadziej niż raz na 2 lata lub na wniosek państwa członkowskiego dążącego do przyjęcia euro. Eksperci uznają że kluczowe znaczenie z punktu widzenia sprawnego funkcjonowania w strefie euro ma zbliżanie się do siebie gospodarek poprzez m.in.zwiększanie wzajemnych powiązań handlowych oraz zbieżność cykli koniunkturalnych. W Polsce warunek zbieżności gospodarki ze strefą euro jest w umiarkowany sposób spełniony, gdyż ponad ¾ obrotów zagranicznych przypada na wymianę z Europą. To umożliwia przenoszenie się impulsów koniunkturalnych kanałem handlu zagranicznego, decydują o upodobaniu się polskiego cyklu do europejskiego. Ponadto w fazie przygotowań do integracji walutowej istotną zmienną jest saldo bilansu obrotów bieżących. Można wejść do euro landu z dużym deficytem w wymianie zagranicznej, to jednak nie ułatwia gospodarce funkcjonowania w unii monetarnej. Jeśli bowiem pojawi się presja inflacyjna i zabraknie narzędzi krajowej polityki pieniężnej, aby ją zredukować, środkiem rozładowania napięć staje się zwiększenie importu. Zrównoważony bilans handlowy pełni wówczas rolę buforu antyinflacyjnego. W sytuacji zaś, gdy luka na rachunku bieżącym jest duża, stosowanie tego mechanizmu pozostaje ograniczone. Pożądaną cechą gospodarki będącej w strefie euro jest także jej maksymalna elastyczność, zwłaszcza w obszarze rynku pracy (umożliwiająca mobilność siły roboczej i obniżanie płac) i finansów publicznych. Chodzi głównie o zdolność do elastycznego reagowania na pojawiające się w gospodarce szoki zewnętrzne. Kiedy zbliża się recesja mechanizmy działające na rynku pracy umożliwiają jej łagodną absorpcję, bez wzrostu bezrobocia. podobnie stabilizująco na gospodarkę wpływać może zbilansowany budżet. Gdy tempo wzrostu gospodarczego spada, możliwe jest lekkie poluzowanie polityki fiskalnej, łagodzące przejściową zmianę koniunktury. Zwiększenie deficytu budżetowego w warunkach słabnącej aktywności gospodarczej rekompensuje niemożność obniżki krajowych stóp procentowych. Istotne jest aby w fazie szybszego wzrostu PKB maksymalnie ograniczać nierównowagę fiskalną po to, by na wypadek spowolnienia istniały możliwości do budżetowego amortyzowania niekorzystnych wahań cyklicznych. Przed wejściem do strefy euro opłaca się redukować deficyt zdecydowanie bardziej niż tylko do wymaganej granicy 3% PKB. Przynależność do strefy euro wymusza uporządkowanie finansów publicznych w tym spełnienie wymagań Paktu Stabilności i Wzrostu, co powinno umożliwić efektywne wykorzystywanie automatycznych stabilizatorów fiskalnych, jako narzędzia łagodzenia wahań gospodarczych. Polega to m.in.na tym, że gdy spada produkcja w gospodarce wówczas maleją wpływy podatkowe a rosną niektóre wydatki publiczne np.zasiłki dla bezrobotnych. W rezultacie negatywne skutki wstrząsu zostają złagodzone a wzrost deficytu tworzy dodatkowy popyt w gospodarce. W okresie ożywienia rosną z kolei wpływy podatkowe, a maleją wydatki sektora finansów publicznych, co powoduje poprawę sytuacji fiskalnej.

Wymogi o charakterze formalnoprawnym, przed decydującą oceną przygotowania Polski do uchylenia derogacji będą musiały zostać przeprowadzane odpowiednie zmiany w Konstytucji RP, ustawie o NBP, ustawie Prawo bankowe oraz ustawie o Najwyższej Izbie Kontroli.

Skala korzyści z przyjęcia wspólnej waluty zależy od dwóch czynników: (1) stopnia i siły powiązań gospodarczych z obszarem euro, które można ocenić porównując udział strefy euro w handlu zagranicznym Polski na tle krajów członkowskich strefy euro oraz (2) stopnia podatności polskiej gospodarki na szoki asymetryczne (szoki popytowe lub podażowe, które nie dotykają pozostałych krajów znajdujących się we wspólnym obszarze walutowym), który ocenia się badając wskaźniki synchronizacji przebiegu cyklu koniunkturalnego w Polsce i w strefie euro. Stopień integracji polskiej gospodarki z obszarem euro, określony na podstawie tradycyjnej analizy handlu zagranicznego, czyli udziału eksportu w eksporcie do strefy euro jest na takim poziomie, jaki, zdaniem banku centralnego, zapewnia wystarczający stopień integracji z gospodarką europejską.

33. Ocena działalności NBP po 2000r.

Aby dokonać oceny skuteczności działań NBP po roku 2000, warto przeanalizować sytuację jakie miały wtedy miejsce na krajowym rynku finansowym oraz decyzje podjęte przez RPP:

1) Spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego w 2001 oraz rosnący deficyt budżetowy doprowadziły do zmian w dotychczas prowadzonej polityce pieniężnej. W odpowiedzi RPP rozpoczęła proces obniżania stóp %

Restrykcyjna polityka monetarna wpłynęła na obniżenie stopy inflacji niecałego 1% pod koniec 2002 roku. Pomimo to polityka pieniężna była krytykowana, pojawiła się nawet groźba zmiany Ustawy o NBP i składu personalnego Rady.

2) W latach 2003 - 2004, czyli w okresie przystąpienia Polski do UE, poziom inflacji istotnie przekroczył górną granicę odchyleń od zamierzonego celu inflacyjnego, czemu towarzyszył dynamiczny wzrost wynagrodzeń oraz zwiększone oczekiwania inflacyjne. W tej sytuacji zwiększono poziom stóp procentowych w sumie o 1,25%, co pozwoliło na ściągnięcie nadwyżki pieniężnej z rynku. Dodatkową zachętą do lokowania nadwyżek w BC było oprocentowanie środków rezerwy obowiązkowej - wtedy wynosiło ono 6,3%.

3) Lata 2005 - 2006 to okres wygasanie wstrząsów cenowych związanych z przystąpieniem Polski do UE, osłabienie wzrostu gospodarczego oraz silna aprecjacja złotego (spadek premii za ryzyko). Dzięki wcześniejszym restrykcyjnym decyzjom okres ten (tzw. „great moderation”) cechował się niskim poziomem inflacji - 2,1% w 2005 i 1,0% rok później.

W związku z tym, RPP zdecydowała się na poluzowanie polityki pieniężnej i obniżyła stopy procentowe łącznie o 2,5 pkt. proc., co doprowadziło do spadku krótkoterminowych stóp % na rynku międzybankowym, a w rezultacie do pobudzenia aktywności gospodarczej podmiotów krajowych i zagranicznych.

Dodatkowe zmiany operacyjne, które usprawniły zarządzanie płynnością sektora bankowego: - skrócenie terminu zapadalności bonów pieniężnych z 14 do 7 dni

- rozszerzenie dostępu do podstawowych operacji otwartego rynku dla 13 banków najbardziej aktywnych na rynku pieniężnym i walutowym, tzw. Dealerów Rynku Pieniężnego oraz

- przeprowadzenie fixingu stawki POLONIA (odpowiednik EONII w strefie Euro), tj. średniej ważonej stawki operacji lokacyjnych przeprowadzonych na rynku pieniężnym o terminie O/N. Pełni ona rolę stawki referencyjnej dla depozytów złotowych w terminie O/N. W trzy lata później, kształtowanie tej stawki w pobliżu stopy referencyjnej stało się nieformalnym celem operacyjnym NBP.

4) Lata 2007 - I. połowa 2008 przyniosły szereg zawirowań na krajowym rynku finansowym: - stopniowo rosnąca inflacja (jej poziom znów przekroczył górną granicę wahań) oraz wzrost presji inflacyjnej

- zwiększenie skali udzielania kredytów, w tym walutowych (środki na ich udzielanie w znacznej części pochodziły z zobowiązań zaciąganych prze banki za granicą, przez co stopy procentowe na krajowym rynku miały ograniczony wpływ na dynamikę udzielania kredytów właśnie z powodu substytucji złotego walutami obcymi)

Doprowadziło to do zacieśniania polityki pieniężnej, czego skutkiem był wzrost stawki referencyjnej do poziomu 5,75% oraz przeprowadzenie w 2007 r. (po raz pierwszy od 2004) operacje dostrajające w celu zasilenia w płynność sektora bankowego.

5) W celu ratowania sytuacji na rynku finansowym, w 2008 roku NBP 6 -krotnie podważył poziom stóp, by potem dwukrotnie je obniżać - w grudniu stopa referencyjna osiągnęła najniższy poziom w historii, spadając z 6% do 3,5%.

6) Kolejnym krokiem podjętym w celu ratowania sytuacji gospodarczej było wprowadzenie na jesieni 2008r. tzw. „pakietu zaufania”, który miał na celu zasilenie banków w płynność w walucie: krajowej poprzez podstawowe operacje otwartego rynku REPO oraz operacje dostrajające (jedną z nich było przeprowadzenie w 2009r. przedterminowego wykupu od banków komercyjnych dziesięcioletnich obligacji NBP o wartości 8,2 mld zł) oraz w walutach obcych (transakcje typu SWAP walutowy

7) Zmodyfikowano także system przyznawania kredytu lombardowego (zmniejszenie wartości zabezpieczeń i rozszerzenie listy aktywów mogących stanowić jego zabezpieczenie).

8) W 2009 roku RPP po sześciu latach obniżyła stopę rezerwy obowiązkowej z 3,5% do 3,0%. W portfelach banków pozostało dzięki temu 3,5 mld zł. Był to kolejny krok mający na celu rozruszanie akcji kredytowej.

Trudno dokonać jednoznacznej oceny skuteczności działalności NBP. Należy zwrócić uwagę na fakt, że decyzje podejmowane były w trudnych warunkach rynkowych: wysoki deficyt sektora FP, zmiany operacyjne legislacyjne związane z wstąpieniem Polski do UE, a przede wszystkim zawirowania na rynkach światowych i kryzys finansowy. Mimo to, NBP zdołał opanować sytuację na krajowym rynku.

Kluczem do oceny może być stopień realizacji celu operacyjnego NBP (ocena indywidualna;)

Warto dodać:

- Inflacja (mierzona CPI) w latach 2004-2009 wyniosła średnio 2,8%, a więc była zbliżona do celu inflacyjnego NBP (2,5%).

- Ponadto, roczna średnia ruchoma inflacja HICP w Polsce (wynosząca wtedy 4%), brana pod uwagę przy ocenie spełniania kryterium stabilności cen z Maastricht, kształtowała się powyżej wartości referencyjnej (1,7%) dla tego kryterium. Tak było w pozostałych nowych krajach członkowskich spoza strefy Euro, poza Czechami i Estonią.

- W porównaniu do innych krajów, stopy procentowe odznaczały się względnie niewielką zmiennością - odchylenie standardowe stopy procentowej BC w latach 2004-2009 wyniosło 0,8

34. Interpretacja zasady równowagi budżetowej w Polsce

Kolejną zasadą budżetową jest zasada równowagi, która to w ujęciu klasycznym oznacza równość dochodów jak wszystkich wydatków budżetu. Współcześnie jednak uważa się, że deficyt jest dopuszczalny do pewnej wysokości jak również pod pewnymi warunkami. Tak, więc ustawodawca nie zawsze precyzuje zakres dochodów jak również wydatków, które to są wyznacznikiem zachowania równowagi. Dlatego w efekcie wyróżnia się szereg sposobów mierzenia skali nierównowagi w naszym budżecie w postaci: sald budżetowych jak również deficytów budżetowych. Ich interpretacja pozwala ocenić stopień niezrównoważeni budżetu jak również przyczyny tej równowagi. W praktyce jednak dążenie do matematycznej równości dochodów jak również wydatków jest natomiast rzadkością. Wyjątkiem jednak jest budżet Unii Europejskiej. Skrót EPD czyli procedura nadmiernego deficytu odnotowana 104 TWE. Jednak możemy wyróżnić jeszcze inne zasady budżetowe. Do innych zasad budżetowych należą: zasada jednoroczności.

W Polsce zauważalne są następujące zmiany w klasycznym podejściu do równowagi budżetu państwa. Po pierwsze nastąpiło odejście od dogmatu zrównoważonego budżetu po kryzysie finansów publicznych z 1991 r. Wobec nierealności zachowania dogmatu zrównoważonego budżetu główny wysiłek państwa skoncentrowano na utrzymaniu tzw bezpiecznego poziomu deficytu budżetowego a w szczególności o zachowanie granicy 3% PKB. Dbano również aby finansowanie deficytu nie było przeprowadzane za pomocą dodruku pieniądza. Wykreowane zostały narzędzia operacji otwartego rynku (weksle skarbowe) które pozwalały na racjonalne stosunki między pożyczkodawcami a rządem. Na zrównoważenie budżetu w Polsce należy patrzeć przez pryzmat transformacji ustrojowej, która w istotny sposób uniemożliwia szybkie zrównoważenie budżetu państwa.

Równoważenie budżetu państwa, czyli niedopuszczenie do nadmiernych wydatków w stosunku do możliwości dochodowych budżetu, jest klasyczną zasadą skarbowości. Jest ona

regułą najlepiej zrozumiałą i uważaną za najbardziej racjonalną. Jej działanie ma jednak charakter procykliczny. Klarowność tej reguły może zostać zaburzona poprzez wprowadzanie

rożnego rodzaju wyjątków, w ramach „sytuacji nadzwyczajnych” lub zastosowanie zasady odstępstwa od równowagi budżetu w jednym roku pod warunkiem, iż powstały deficyt ma charakter przejściowy i zostanie sfinansowany nadwyżką wypracowaną w budżecie w kolejnym roku. Można spotkać także rozwiązanie, w ramach, którego równoważenie dotyczy

tylko salda dochodów i wydatków pierwotnych, czyli po wykluczeniu kosztów obsługi długu, jako „sztywnego” wydatku budżetu. Współcześnie reguła ta jest częściej stosowana (także w UE) w odniesieniu do budżetów lokalnych, aniżeli centralnych.

Za budżet w równowadze uznaje się taką sytuację, gdzie wszystkie wydatki państwa znajdują pokrycie w dochodach, tj. dochody państwa zrównają się z jego wydatkami, bądź je przewyższają. W Polsce zakłada się brak równowagi budżetowej finansów publicznym, z tego też względu dąży się do planowania stanu nierównowagi. Dodatkowym skutkiem powyższego założenia jest proces ciągłego narastania deficytu finansów publicznych oraz nierównomierne rozłożenie w czasie tej nierównowagi. Ciągłe narastanie deficytu jest związane z faktem istnienia długu publicznego i kosztem jego finansowania. Dług publiczny jest największym zagrożeniem dla istnienia państwa, gdyż może on nakręcić spiralę zadłużeniową, przez co jeden dług państwo będzie zmuszone spłacać kolejnym. Z kolei nierównomierne rozłożenie deficytu w skali roku stanowi efekt niedopasowania wielkości wydatków do osiąganych dochodów, na przykład jest to związane z wypłatą nadpłat podatku dochodowego od osób fizycznych w pierwszym półroczu.

Nierównowaga finansów publicznych jest zjawiskiem na ogół uznawanym za zjawisko niekorzystne a wręcz szkodliwe dla gospodarki. Jest to odchylenie od oczekiwanej równowagi w sferze finansów publicznych. W dużej mierze za nierównowagę w finansach publicznych odpowiedzialne są błędy polityki fiskalnej.

Polityka fiskalna to sposób zarządzania dochodami i wydatkami publicznymi w taki sposób aby państwo realizowało cele, które stoją przed nim (np. dostarczenie usług publicznych, redystrybucja dochodów, stabilizowanie sytuacji). Ocena działalności prowadzonej polityki fiskalnej zależy od poziomu bezrobocia, tempa wzrostu cen i płac realnych, rewaloryzacji rent i emerytur, podziału dochodu narodowego i innych.

35. Wpływ polityki monetarnej na finanse publiczne.

Polityka pieniężna musi być rozumiana jako część ogólnej polityki gospodarczej państwa, na którą się jeszcze składają polityka fiskalna, kursowa i dochodowa. Choć każdy z członów polityki gospodarczej realizuje swoje specyficzne cele, powinny się one zbiegać we wspólnych celach ostatecznych. Przede wszystkim stabilny poziom cen jest najcenniejszym wkładem, jaki bank centralny może wnieść do polityki gospodarczej. W ramach jego osiągania wskazane jest jednak współdziałanie z rządem w realizacji całościowego programu gospodarczego rozumianego jako utrzymanie długotrwałego, stabilnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, wysokiej stopy zatrudnienia i na dłuższą metę korzystnego salda bilansu płatniczego. W tym sensie polityka pieniężna powinna być rozumiana szerzej jako zapewnienie bezinflacyjnego wzrostu gospodarczego. Bank centralny powinien być niezależny i odpowiedzialny przed parlamentem za osiągnięcie pożądanego poziomu inflacji. Ważna jest również przejrzystość w działaniu banku centralnego i rządu, jak i jasność podziału obowiązków między obiema stronami.

Stopień trudności ustalenia optymalnego policy mix skomplikował się jeszcze bardziej w warunkach funkcjonowania strefy euro, gdzie polityka pieniężna ma charakter ponadnarodowy i jest kształtowana przez Europejski Bank Centralny. Tymczasem polityka fiskalna nadal jest realizowana na szczeblu narodowym. Bez wsparcia władz fiskalnych bank centralny nie jest w stanie zapobiegać zakłóceniom w systemie finansowym i zapewnić stabilnego poziomu cen.

Napięcia pomiędzy resortem finansów a bankiem centralnym może np. wywołać ekspansywna polityka budżetowa, która nie sprzyja stabilizacji cen, ponieważ z reguły zwiększa inflację. Z drugiej strony silnie ekspansywna polityka pieniężna może również wywołać tendencje inflacyjne, co się przyczyni do spadku płac realnych i eskalacji żądań płacowych. Z kolei bardzo restrykcyjna polityka monetarna może pośrednio (poprzez spadek akcji kredytowej, spadek inwestycji i spadek produkcji) doprowadzić do wzrostu stopy bezrobocia. Za niepożądany policy mix uważa się np. wspomnianą ekspansywną politykę fiskalną połączoną z restrykcyjną polityka pieniężną (wysokie stopy procentowe). Taka kombinacja ma miejsce, gdy bank centralny mimo prób zwiększania ceny pieniądza nie jest w stanie skłonić władze fiskalne do redukcji deficytu i długu publicznego. Niespójność w zakresie polityki gospodarczej wywołana niewłaściwą koordynacją działań fiskalnych i monetarnych obniża wiarygodność banku centralnego i właściwie całej polityki makroekonomicznej.

Próbą rozwiązania problemu właściwej koordynacji polityki pieniężnej i budżetowej jest regulacja dopuszczalnej wysokości deficytu budżetowego i długu publicznego oraz zwiększanie niezależności władzy monetarnej. Zasadniczym problemem dla władz monetarnych jest nadmierny deficyt budżetowy i brak dyscypliny finansowej rządu. Przede wszystkim zwrócono uwagę na zarządzanie budżetem państwa i stwierdzono, że przy ekspansywnej polityce fiskalnej (zwiększanie deficytu budżetowego) wcześniej czy później bank centralny będzie zmuszony sfinansować deficyt budżetowy dodatkową emisją pieniądza, co uniemożliwi mu realizację swojego celu w postaci stabilności cen. Należy jednak pamiętać, że od czerwca 1997 r. istnieje także w Polsce zapis konstytucyjny o zakazie finansowania deficytu budżetowego w banku centralnym. Ponadto zakaz finansowania deficytu budżetowego w banku centralnym jest sztywnym wymogiem traktatowym Unii Europejskiej.

W Polsce widoczny jest związek pomiędzy podażą pieniądza a produkcją. W Polsce wpływ zmian stóp procentowych BC na wielkość produkcji następuje po około 1 roku, a na inflację ciągu 5-7 kwartałów. Opóźnienia w reakcji są zależne od: występowania tzw. sztywności (rigidities), tj. mechanizmów inercyjnych, które hamują dostosowania w gospodarce, a także stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w gospodarce.

Polityka pieniężna banku centralnego wpływa zatem na stopień aktywności gospodarczej. W tej sytuacji sztywne trzymanie się i tak już osiągniętego celu inflacyjnego nie jest do końca korzystne. Interesującym zagadnieniem jest ustalenie optymalnej wysokości stóp procentowych na rynku. Nie mogą być za niskie, aby nie spowodować inflacji, ale też nie mogą być za wysokie, aby gwarantować podaż kredytów.

BC może oddziaływać na gospodarkę poprzez szereg pieniężnych i niepieniężnych impulsów. Do kanałów, którymi impulsy BC oddziałują na gospodarkę należą:

Kanał stopy procentowej

BC wpływa bezpośrednio tylko na krótkoterminowe stopy procentowe na międzybankowym rynku pieniężnym, te z kolei wpływają na stopy depozytowe i kredytowe w relacjach banków z „niebankami”.

Kanał cen aktywów

Umiejscowiony na rynku papierów wartościowych, nieruchomości i kredytów hipotecznych.

Kanał oczekiwań inflacyjnych

Równie ważne jak samo kształtowanie krótkoterminowych nominalnych stóp procentowych

jest kształtowanie oczekiwań inflacyjnych przez BC. W ten sposób wpływa on na „dłuższe” stopy procentowe

Kanał kursu walutowego

Mierzący wpływ dysparytetu stóp procentowych w kraju i zagranicą na kurs walutowy oraz zmian w kształtowaniu premii za ryzyko. Następuje tutaj efekt przeniesienia zmian kursu na inflację (passthrough effect), którego siła zależy od tego czy mamy do czynienia z luką popytową ujemną (recesja) czy dodatnią (ekspansja gospodarcza).

36. Oczekiwania inflacyjne I SPIRALA INFLACYJNA

Oczekiwania inflacyjne, czyli oczekiwany przez podmioty gospodarcze i konsumentów wzrost cen, spełniają niezwykle istotną rolę w kształtowaniu się inflacji oraz wpływają na skuteczność prowadzonej polityki pieniężnej.

Jeśli podmioty gospodarcze i konsumenci oczekują wzrostu cen, dostosowują do tego swoje działania. Tak więc pracownicy żądają wyższych płac, a firmy planują zwiększenie cen swoich produktów - i jednocześnie godzą się ze wzrostem kosztów produkcji. Prowadzi to do pojawienia się mechanizmów indeksacji płac, utrudniających prowadzenie polityki pieniężnej i prowadzących do pojawienia się zjawiska spirali inflacyjnej.

Mianem spirali inflacyjnej określany jest w ekonomii dynamiczny związek, występujący między nominalnymi płacami i cenami. Spirala taka występuje we współczesnych gospodarkach, w których istnieje stosunkowo silna i nastawiona roszczeniowo reprezentacja pracownicza (np. związki zawodowe). W praktyce jednak - silniej lub słabiej - występowała w gospodarce od stuleci, zwłaszcza w okresach stosunkowo szybkiego wzrostu cen.

Mechanizm spirali inflacyjnej jest dość prosty. Jeśli rosną ceny, spada siła nabywcza płac (czyli płaca realna). Pracownicy nie godzą się na to, żądając od pracodawców podwyżek. We współczesnej gospodarce poziom płac nominalnych w dużych firmach jest zazwyczaj wynikiem negocjacji między reprezentacją pracowniczą a zarządem. W niektórych krajach - np. Francji lub Austrii - negocjacje takie odbywają się na poziomie krajowym, między związkami zawodowymi a reprezentacją pracodawców, w innych - np. w Wielkiej Brytanii - negocjacje płacowe odbywają się na poziomie przedsiębiorstw. Tak czy inaczej, jeśli w wielkich firmach dochodzi do ugody co do wzrostu płac, pociąga to zazwyczaj za sobą podobne ugody w firmach małych.

Problem jednak w tym, że jeśli firmy godzą się na wzrost płac, w ślad za tym rosną koszty produkcji. To z kolei powoduje wzrost cen wytwarzanych produktów. Oczywiście, nie zawsze można podnieść ceny - jeśli nie rośnie odpowiednio popyt, droższych towarów po prostu nikt nie kupi. W przypadku wzrostu wynagrodzeń, wielkość popytu jednak nominalnie wzrasta, bo ludzie mają więcej pieniędzy w kieszeni. W efekcie rosną ceny, co wywołuje dalszy wzrost żądań płacowych.

Wysokie oczekiwania inflacyjne utrudniają prowadzenie polityki pieniężnej. Jeśli podmioty gospodarcze i konsumenci oczekują wzrostu cen oraz działa mechanizm spirali inflacyjnej, jedynym sposobem, w jaki bank centralny może doprowadzić do niskiej inflacji, jest takie ograniczenie ilości pieniądza w gospodarce, by kłopoty ze sprzedażą produktów zmusiły firmy i pracowników do zatrzymania procesu podwyżek płac. To może jednak spowodować znaczące spowolnienie aktywności gospodarczej lub nawet recesję: przy wysokich oczekiwaniach inflacyjnych, krótkookresowe koszty stabilizowania inflacji na niskim poziomie są więc bardzo wysokie.

Oczekiwania inflacyjne w Polsce w latach 1992-2006 dość systematycznie spadały, co należy uznać za sukces polityki pieniężnej. Łatwo zauważyć, że oczekiwania te mają często charakter adaptacyjny - widząc niską inflację, ludzie wierzą, że i przyszła inflacja będzie niska. Czasem jednak oczekiwania inflacyjne i inflacja obserwowana mogą się rozbiega. Przykładowo, w pierwszej połowi lat 90-tych oczekiwania inflacyjne systematycznie przekraczały inflację obserwowaną, co świadczyło o małym zaufaniu do polityki pieniężnej.

Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o NBP

7

---