Spis treści

1. potencjalne obszary koordynacji polityki monetarnej i polityki fiskalnej

Dla polityki pieniężnej (monetarnej) cel niskiej inflacji i stabilizacji cen jest nadrzędny w jej obszarze aktywności. Podstawowym celem polityki fiskalnej natomiast jest zaspokajanie popytu państwa na pieniądz. Inne cele są dla polityki pieniężnej drugorzędne i podlegają realizowaniu przez nią jedynie w stopniu, który nie koliduje z jej celem priorytetowym (niską, stabilną inflacją).

Należy podkreślić, że polityka monetarna i fiskalna stanowią wspólnie politykę finansową. Dlatego działania obu polityk powinny być wewnętrznie spójne i skoordynowane, a ich przeprowadzenie powinno odbywać się w sposób harmonijny i niezakłócony. Wspólne działania koncentrują się wobec celów uniwersalnych polityki finansowej. Do celi uniwersalnych polityki finansowej zaliczymy min.:

• Wspieranie wzrostu gospodarczego (przyrost PKB)

• Walka z bezrobociem

• Wspieranie konkurencyjności gospodarki

• Stabilność systemu finansowego

• Bezpieczeństwo walutowe kraju

Bez wsparcia władz fiskalnych bank centralny nie jest w stanie zapobiegać zakłóceniom w systemie finansowym i zapewnić stabilnego poziomu cen. Współpraca ta jednak nie może polegać na tym, że rolą banku staje się pokrywanie potrzeb finansowych państwa. Taka sytuacja wręcz utrudnia osiąganie celu inflacyjnego i destabilizuje gospodarkę. Wówczas niewłaściwa koordynacja polityki monetarnej i fiskalnej staje się źródłem niestabilności finansowej.

2. 3. Niezależność NBP

Wyróżniamy 4 aspekty niezależności banku centralnego:

• niezależność instytucjonalną - całkowitą autonomię banku centralnego jego organów od osób trzecich, wyrażoną w gwarantowanym przez państwo zakazie wywierania wpływu na decyzje banku centralnego przez organy rządowe i pozarządowe oraz przyznanej osobowości prawnej. Autonomię banku centralnego nie należy jednak postrzegać jako całkowite odseparowanie banku centralnego. Pozostając niezależną instytucją musi on jednak współpracować z organami odpowiedzialnymi za politykę gospodarczą, również z rządem.

• niezależność personalną - wiąże się ze sposobem mianowania członków organów decyzyjnych, długości ich kadencji, oraz gwarancji iż ewentualne odwołanie będzie wynikało jedynie z zaistnienia przesłanek określonych przez literę prawa.

• niezależność funkcjonalna (operacyjną) - umożliwia bankowi centralnemu efektywne osiągnięcie celów i wypełnianie zadań. Poprzez autonomiczne podejmowanie decyzji w zakresie instrumentów pozostających w dyspozycji, bank centralny samodzielnie kształtuje i realizuje politykę pieniężną.

• niezależność finansową - niezależność banków centralnych to nic innego jak zdolność do samodzielnego zaopatrywania się w środki pieniężne niezbędne do realizacji powierzonych zadań.

STOPIEŃ NIEZALEŻNOŚCI NARODOWEGO BANKU POLSKIEGO

W celu osiągnięcia wysokiej efektywności polityki gospodarczej koniczna jest współpraca pomiędzy tymi instytucjami. Ustawa o NBP nakłada na bank centralny obowiązek współdziałania z właściwymi organami państwa reguluje także zasady ścisłej współpracy między NBP i organami administracji państwowej w zakresie polityki kursowej. Rada Ministrów określa politykę kursową w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej, natomiast obowiązek jej realizacji spoczywa na banku centralnym.

Obecnie niezależność NBP jest w dużym stopniu zbliżona do wymogów stawianych przez Unię Europejską oraz zasad ESBC. Są jednak pewne kwestie, które mogą budzić wątpliwości. Są one związane głównie z możliwością niejednoznacznej interpretacji celu NBP, jakim jest „utrzymanie stabilnego poziomu cen”. Krytycy uważają, że może on być interpretowany jako dążenie do przywrócenia pierwotnych cen, co oznaczałoby, iż po okresie inflacji Bank Centralny byłby zmuszony do wywołania deflacji w celu przywrócenia poprzednich cen. Sformułowanie celu jako „dążenie do oraz utrzymanie niskiej stopy inflacji” byłoby bardziej przejrzyste i zrozumiałe.

Z krytyką spotyka się także regulacja kadencyjności członków RPP. Obecnie kadencje wszystkich członków pokrywają się w czasie - rozpoczynają się i kończą tego samego dnia. Lepszym rozwiązaniem byłaby np. rotacja 3 członków co 2 lata. Rozwiązałoby to problem braku możliwości przekazania wiedzy nowym członkom RPP i zapewniło większą stabilność polityki pieniężnej.

W ciągu ostatnich trzech dekad Narodowy Bank Polski stawał się jedną z najważniejszych instytucji państwa z zapewnioną dużą autonomią działania. Choć w pierwszych latach okresu transformacji utrzymujący się wysoki poziom inflacji był znacznym problemem, to uzyskana przez bank centralny niezależność, wyposażyła go w instrumenty, które pozwoliły prowadzić właściwą, w przekonaniu jego władz, politykę pieniężną i ustabilizować wartość złotego. Duże znaczenie w tej kwestii miało wejście w życie nowej Konstytucji RP i nowe Ustawy o NBP, dzięki czemu polityka monetarna stała się zdecydowanie bardziej suwerenna. Co istotne, art.220 Konstytucji RP zagwarantowano brak pokrywania deficytu budżetowego zobowiązaniami wobec banku centralnego.

4. charakterystyka wydatków budżetu państwa w Polsce w aspekcie ilościowym i jakościowym (2. Charakterystyka struktury ekonomicznej wydatków budżetu państwa w Polsce)

Skutkiem fiskalnej aktywności państwa, przejawiającej się m.in. poprzez nakładanie obowiązku podatkowego na ludność a następnie egzekwowanie należności podatkowych, jest wydatkowanie zgromadzonych środków pieniężnych. Wydatki SP ponoszone są na realizację zadań publicznych, mających na celu zaspokojenie potrzeb zbiorowych i indywidualnych obywateli; w ich wyniku następuje alokacja dóbr, czyli wykorzystanie części PKB. Decyzje dotyczące przeznaczenia zgromadzonych środków podejmowane są w sposób administracyjny, a nie rynkowy.

Wśród wielu rodzajów klasyfikacji, najistotniejszym wydają się dwa podziały wydatków BP:

1. Ze względu na ich związek z ostatecznym wykorzystaniem PKB

• realne (rzeczywiste, nabywcze) - powodują realne zużycie PKB w drodze zakupu towarów i usług przez jednostki należące do sektora publicznego

• wydatki transferowe - dok.na rzecz innych podmiotów, co wynika z prowadzonej przez państwo polityki finansowej lub obowiązującego systemu fin.publ. Rozróżniamy transfery wewnętrzne (wydatki jednych gestorów funduszy publ. na rzecz drugich) oraz zewnętrzne (środki trafiają do podmiotów prywatnych w celu realizacji ważnych celów gospodarczych (np. dotacje)

2) Ze względu na ich charakter ekonomiczny, tj:

• sztywne - ich dokonanie jest obowiązkowe i zagwarantowane odpowiednim aktem prawnym (Ustawą o FP) lub wymagalnym zobowiązaniem SP. Zalicza się do nich m. in: koszty obsługi długu publicznego, dotację dla FUS i KRUS, składki na ubezpieczenia społeczne za osoby przebywające na urlopach wychowawczych i macierzyńskich oraz za osoby niepełnosprawne, zasiłki, składki na ubezpieczenia zdrowotne za osoby nie objęte obowiązkiem ubezpieczenia zdrowotnego, wydatki urzędów naczelnych organów władzy państwowej, kontroli i ochrony prawa oraz sądownictwa, czy składki do budżetu Unii Europejskiej. Niezrealizowanie wydatków sztywnych wiązałoby się z poważnymi konsekwencjami: m.in. naruszeniem wiarygodności władz publicznych (w przypadku kosztów obsługi długu publicznego), załamaniem się systemu ubezpieczeń społecznych (w przypadku cofnięcia dotacji BP na rzecz FUS) czy szkolnictwa publicznego (cofnięcie subwencji oświatowej), a w rezultacie - utratą zaufania obywateli do instytucji państwa.

• elastyczne - ich dokonanie jest egzekwowane mniej rygorystycznie i uzależnione od możliwości finansowych bieżącego okresu

Podział wydatków BP według podstawowych grup ekonomicznych, zawarty wprost w ustawie budżetowej i Ustawy o FP przedstawia się następująco:

1. dotacje celowe, przedmiotowe, podmiotowe i rozwojowe, przeznaczone na finansowanie lub dofinansowanie realizacji konkretnych zadań publicznych oraz subwencje

2. świadczenia na rzecz osób fizycznych - w postaci transferów bezpośrednich (wypłata emerytur, rent, świadczeń chorobowych i wypadkowych, stypendiów dla studentów) i pośrednich (dopłaty do indywidualnych wydatków na budownictwo mieszkaniowe i do leków, zasiłki rodzinne) (wypłacanych uprawnionym osobom przez zakłady pracy).

3. wydatki bieżące jednostek budżetowych -wynagrodzenia (+składki) pracowników budżetówki, zakupy towarów i usług oraz wydatki majątkowe

4. wydatki na obsługę długu Skarbu Państwa - ich cechą charakterystyczną jest to, że nie finansują żadnych konkretnych zadań publicznych, lecz są skutkiem wcześniejszej nierównowagi między wydatkami publicznymi i dochodami służącymi ich finansowaniu. Należy do nich zaliczyć odsetki od zaciągniętych kredytów i pożyczek oraz wyemitowanych papierów wartościowych, a także wypłaty z tytułu udzielonych poręczeń i gwarancji przez podmioty sektora finansów publicznych

5. wydatki na realizację programów finansowanych z udziałem środków pochodzących z budżetu UE oraz niepodlegających zwrotowi środków z pomocy udzielanej przez państwa członkowskie EFTA, w tym wydatki budżetu środków europejskich.

6. wpłaty środków własnych Unii Europejskiej - tj. przekazywanych przez Polskę do budżetu UE: udział we wpływach z ceł, opłat rolnych i cukrowych (75% tych wpływów trafia do budżetu UE), składkę obliczoną na podstawie podatku VAT i wartości rocznego PKB oraz odsetki i kary za nieterminowe lub nieprawidłowo naliczone płatności.

Analizując wydatki BP w latach 2000 - 2008, zdecydowana ich większość miała bieżący charakter (ponad 90% w całym okresie), chociaż w ostatnim czasie obserwuje się wzrost udziału wydatków kapitałowych w ich strukturze.

Jeśli chodzi o wydatki BP rozpatrywane według działów klasyfikacji budżetowej, większość ich jest przeznaczana na ubezpieczenia społeczne i opiekę społeczną, choć w ostatnich latach ich udział powoli spada. Z drugiej strony, najbardziej niedofinansowane wydają się oświata i wychowanie oraz kultura fizyczna i sport.

Największą kategorię wydatkową BP stanowią dotacje i subwencje (najwięcej dla FUS i KRUS; w roku 2002 środki dla nich przeznaczone stanowiły ponad ¼ wszystkich wydatków BP), wydatki bieżące jednostek budżetowych (przede wszystkim wynagrodzenia i ich pochodne, stanowiące ok. 10% wszystkich wydatków BP) oraz obsługa długu publicznego (zarówno zaciągniętego w kraju jak poza granicami RP; to kolejne 10 % wydatków BP, jednak widoczna jest tendencja malejącego ich udziału w ogóle wydatków).

Od 2004 r. Polska zobowiązana jest odprowadzać składkę do budżetu UE (poz. ”środki własne UE), a od 2007 zobowiązana jest do współfinansowania projektów z udziałem środków UE.Jeśli do wydatków stałych zaliczać wydatki na ubezpieczenia i opiekę społeczną, koszt obsługi długu publicznego oraz subwencje ogólne dla jst, to w latach 2000 - 2009 średni ich udział wynosił %.

5. poziom inflacji oraz czynniki kształtujące go od 2004 roku (7. czynniki inflacyjne i dezinflacyjne w 2004-2009 w Polsce)

Na sytuację gospodarczą Polski w 2004 r. istotny wpływ miało wstąpienie do Unii Europejskiej. Akcesja do UE i przekształcenia z tym związane (np. zmiany stawek podatków pośrednich, wprowadzenie regulacji UE dotyczących polityki celnej i polityki rolnej) oraz wzrost popytu na wybrane produkty, przyczyniły się do wzrostu ogólnego poziomu cen.

Na te niekorzystne zmiany nałożył się wzrost cen surowców na światowych rynkach (głównie ropy). W konsekwencji inflacja wzrosła znacząco powyżej przyjętego celu inflacyjnego. Z tego powodu, w warunkach ożywienia gospodarczego i rosnącej presji inflacyjnej, RPP zmieniła nastawienie polityki pieniężnej na restrykcyjne. Skutkiem tego było trzykrotne podwyższenie nominalnych stóp procentowych w okresie od kwietnia do sierpnia 2004 r.

Decyzje Rady dotyczące stóp procentowych znalazły odzwierciedlenie w roku 2005. Bardzo istotne dla obniżenia poziomu cen było także ustabilizowanie się gospodarki po wstrząsach cenowych związanych z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej. Nie bez znaczenia była również aprecjacja złotego w latach 2004 - 2006. W konsekwencji średnioroczna wartość inflacji CPI wyniosła 2,1% w 2005 r. i 1,0% w roku 2006. Do przyczyn tak znaczącego spadku inflacji można zaliczyć również osłabienie wzrostu PKB w 2005 r. oraz rosnący import z krajów o niskich kosztach wytworzenia (np. Chiny i Indie).

W sytuacji znacznego spadku inflacji RPP, w celu stymulacji aktywności gospodarczej, zdecydowała się na obniżki stóp procentowych w 2005 i na początku 2006 r. łącznie o 2,5 pkt. proc. Te decyzje wpłynęły na wzrost ożywienia gospodarczego i stopniowy przyrost inflacji (utrzymującej się ciągle poniżej celu inflacyjnego.

Od początku 2007 r. do końca pierwszej połowy roku następnego na sytuację makroekonomiczną w kraju duży wpływ miał wzrost presji inflacyjnej, który był spowodowany szybkim wzrostem gospodarczym i przekształceniami na rynku pracy (zwiększenie zapotrzebowania na pracę przy spadającej, między innymi z powodu migracji, podaży pracy, przyczyniły się do szybkiego wzrostu wynagrodzeń). Bardzo gwałtowny rozwój akcji kredytowej skutkował pogorszeniem równowagi makroekonomicznej. Na rynkach światowych pojawiły się wstrząsy (m.in. na rynkach surowców rolnych i energetycznych), jednakże aprecjacja złotego zniwelowała ich wpływ na inflację w Polsce.

W trzecim kwartale 2008 r. rozpoczął się kryzys na światowych rynkach finansowych. Bezpośrednimi jego skutkami była głęboka recesja w światowej gospodarce (w tym w krajach będących partnerami gospodarczymi Polski), spadek inwestycji i popytu konsumpcyjnego, utrudniony dostęp do środków finansowania w postaci kredytu. Inwestorzy, chcąc uniknąć ryzyka inwestycyjnego, zaczęli wycofywać swój kapitał z gospodarek krajów wschodzących (w tym także z Polski). W efekcie mieliśmy do czynienia z silną deprecjacją złotego.

Pomimo bardzo odczuwalnego spowolnienia gospodarczego inflacja w 2009 r. utrzymywała się na poziomie górnej granicy odchyleń od celu inflacyjnego (3,5%).

W założeniach polityki pieniężnej na 2010 r. NBP zadeklarował, że „podstawowym celem polityki pieniężnej będzie dążenie do utrzymania inflacji w średnim okresie na poziomie 2,5%. Jednocześnie polityka pieniężna będzie nadal prowadzona w taki sposób, aby sprzyjać utrzymaniu zrównoważonego wzrostu gospodarczego.” Rada, we wspomnianych założeniach przyjęła, że można oczekiwać poprawy koniunktury w światowej gospodarce i tym samym przyspieszenia dynamiki PKB.

Do najważniejszych czynników, wymienionych przez Radę, które będą miały wpływ na politykę pieniężną w 2011 r., można zaliczyć:

• kształtowanie się sytuacji w otoczeniu zewnętrznym (głównie w strefie euro, z która Polska jest powiązana gospodarczo);

• stan koniunktury gospodarczej w Polsce (oczekiwane jest przyspieszenie);

• sytuacja na rynku pracy;

• polityka fiskalna Państwa (przyjęty deficyt to ok. 40 mld zł);

rozwój akcji kredytowej (z jednej strony stymulująco powinna działać poprawa koniunktury, z drugiej zaś negatywnie - niepewność na rynkach finansowych i ograniczenia wprowadzone przez rekomendacje T (dotycząca dobrych praktyk w zakresie zarządzania ryzykiem detalicznych ekspozycji kredytowych, jej celem jest zapewnienie odpowiedniego zabezpieczenia kredytów, w praktyce przyczyniła się ona do zmniejszenia ilości kredytów) i SII (dotyczy spłat kredytów walutowych, a konkretnie reguluje kwestie spreadu walutowego, jako ukrytego kosztu kredytu) KNF;

• istotny wpływ na inflację, a tym samym na kształt polityki pieniężnej, może mieć podniesienie stawek VAT (Głównie z tej przyczyny inflacja w styczniu wyniosła 3,8%).

Głównym narzędziem polityki pieniężnej w latach 2004 - 2010 były stopy procentowe. Operacje otwartego rynku w tym okresie prawie całkowicie ograniczyły się do emisji bonów (14 - dniowych, a później 7 - dniowych) w celu regulacji płynności na rynku międzybankowym.

6. Kształtowanie się inflacji po roku 2000

rok	2000	2001	2002	2003	2004	2005	2006	2007	2008	2009	2010	2011	2012
inflacja	10,1%	5,5%	1,9%	0,8%	3,5%	2,1%	1,0%	2,5%	4,2%	3,5%	2,6%	5%	08.03 - 2,4%

Źródło: GUS

Rok 2001 zapoczątkował nowy etap w polityce pieniężnej NBP. W tym czasie w gospodarce polskiej i światowej miało miejsce kilka znaczących zjawisk, które doprowadziły do zmian w dotychczas prowadzonej polityce pieniężnej. Były to m.in. spowolnienie tempa wzrostu gospodarczego, rosnący deficyt budżetowy, stopniowa obniżka stóp procentowych przez RPP poczynając od 2001 roku.

Restrykcyjna polityka monetarna wpłynęła na obniżenie stopy inflacji do niecałego 1% pod koniec 2002 roku. Pomimo to polityka pieniężna była krytykowana, pojawiła się nawet groźba zmiany Ustawy o NBP i składu personalnego Rady. W latach 2001-2002 RPP ustaliła cel inflacyjny znów na zbyt wysokim poziomie w porównaniu z faktycznym stanem.

Strategia polityki pieniężnej na lata 1999-2003, przyjęta przez RPP w 1998r., zakładała iż na koniec 2003r. stopa inflacji nie przekroczy poziomu 4%. W okresie tym celem o znaczeniu strategicznym była integracja gospodarki polskiej ze strukturami UE poprzez wypełnianie tzw. kryteriów konwergencji mających charakter makroekonomiczny. Od 2004 roku, RPP tak steruje polityką pieniężną, aby poziom inflacji kształtował się jak najbliżej progu 2,5%, z przedziałem odchyleń +/- 1 punkt procentowy. Bezpośredni cel inflacyjny stał się celem ciągłym, co oznaczało, że poziom inflacji nie będzie, tak jak w latach 1999 - 2003, wyznaczany na koniec danego roku kalendarzowego, lecz został raz określony i jest ciągle realizowany.

W trzecim kwartale 2004 poziom inflacji istotnie przekroczył górną granicę odchyleń od zamierzonego celu inflacyjnego. Powodem tych zmian były:

• silny wzrost popytu związany z akcesją do UE i wzrost cen na rynku krajowym, wywołany m.in. przez zmiany legislacyjne (w polityce celnej i rolnej oraz stawek podatków pośrednich), a także zwiększenie popytu zagranicy na wybrane produkty (np. żywność)

• skoki cenowe surowców na rynkach światowych

Wysokiej inflacji towarzyszył dynamiczny wzrost wynagrodzeń i zwiększone oczekiwania inflacyjne. „Aby zapobiec utrwaleniu się inflacji na podwyższonym poziomie oraz utrzymać antyinflacyjną wiarygodność banku centralnego, zwiększono poziom stóp procentowych w sumie o 1,25%.Taki tor działań doprowadził do stabilizacji sytuacji. Rok 2005 i 2006, nazywany „great moderation”, cechował się już jej niskim poziomem - spadek do poziomu 2,1% w 2005 r. i 1,0% rok później.

To okres (1) wygaśnięcia wstrząsów cenowych związanych z przystąpieniem Polski do UE, (2) osłabienia wzrostu gospodarczego (na co wpływ miało spowolnienie wzrostu gospodarczego u głównych odbiorców polskiego eksportu), (3) silnej aprecjacji złotego, częściowo spowodowanej efektem przystąpienia do Wspólnoty (spadek premii za ryzyko) oraz (4) napływu towarów z krajów o niskich kosztach produkcji, co przy umiarkowanym wzroście cen surowców miało dezinflacyjny charakter. RPP zdecydowała się na poluzowanie polityki pieniężnej i obniżyła stopy procentowe łącznie o 2,5 pkt. proc, co w rezultacie doprowadziło do pobudzenia aktywności gospodarczej podmiotów krajowych i zagranicznych.

Lata 2007 - I. połowa 2008 przyniosły szereg zawirowań na krajowym rynku finansowym, m. in.:

• Stopniowo rosnąca inflacja (wstrząsy na światowych rynkach surowców i podwyżki cen administrowanych) hamowana jednak aprecjacją złotego (spekulacje na walucie).

Wzrost presji inflacyjnej (szybki wzrost gospodarczy, napięcia na rynku pracy)

Ponieważ inflacja przekroczyła górną granicę wahań, RPP rozpoczęła cykl zacieśniania polityki pieniężnej, czego skutkiem był wzrost stawki referencyjnej do poziomu 5,75%. W listopadzie 2007 roku NBP po raz pierwszy od 2004 roku przeprowadził operacje dostrajające w celu zasilenia w płynność sektora bankowego. Pogłębiający się w 2008 r. kryzys światowej gospodarki (w tym głównych partnerów handlowych Polski), globalna recesja, zawirowania na rynku pracy oraz ograniczony dostęp do kredytu doprowadził do spadku popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego. W 2008 roku NBP 6 -krotnie podważył poziom stóp, by potem dwukrotnie je obniżać - w grudniu stopa referencyjna osiągnęła najniższy poziom w historii, spadając z 6% do 3,5%.

7. miary inflacji stosowane w Polsce

Delator PKB - wskaźnik ekonomiczny wyrażający procentowy stosunek dochodu narodowego w ujęciu nominalnym (ceny bieżące) do dochodu narodowego w ujęciu realnym (ceny stałe). Deflator jest wskaźnikiem inflacji, rozumianej jako procentowa zmiana cen wszystkich dóbr, wchodzących w skład PKB, pomiędzy rokiem bazowym, a bieżącym. Deflator uwzględnia zatem zmiany cen dóbr zarówno konsumpcyjnych i inwestycyjnych, jak i stanowiących eksport netto.

Inflacja cen konsumentów (Consumer Price Index CPI) - indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych. Najpopularniejsza na świecie miara inflacji. Jest średnią ważoną cen towarów i usług nabywanych przez przeciętne gospodarstwo domowe. Przy obliczaniu indeksu bierze się pod uwagę tzw. statystyczny koszyk zakupów. W Polsce, GUS tworzy koszyk na podstawie badań budżetów gospodarstw domowych.

Indeks cen dóbr produkcyjnych, (ang. Producer Price Index, PPI) - W odróżnieniu od CPI wskaźnik ten nie bierze pod uwagę zmian cen usług oraz dotyczy wyłącznie cen towarów w obrocie hurtowym, które zostały wyprodukowane i sprzedane przez zakłady przetwórstwa przemysłowego, górnictwo oraz przedsiębiorstwa dostarczające i wytwarzające energię elektryczną, gaz i wodę. PPI mierzy ceny netto, a więc z wyłączeniem podatku VAT i akcyzy. Uwzględnia natomiast różnego rodzaju dotacji przedmiotowe przyznawane dla poszczególnych wyrobów.

Inflacja bazowa - obrazuje długookresowy trend w kształtowaniu się procesów inflacyjnych, który powstaje dzięki wyeliminowaniu wahań o charakterze sezonowym, przypadkowym oraz szoków podażowych. Najważniejsza z punktu widzenia rynków finansowych wydaje się inflacja bazowa netto, która powstaje dzięki wyeliminowaniu cen paliw oraz cen żywności z ogólnego wskaźnika CPI (te pozycje w sumie stanowią około 33% komponentów koszyka konsumpcyjnego).

Zharmonizowane wskaźniki cen konsumpcyjnych (HICP) obliczane są według ujednoliconej metodologii Unii Europejskiej przez kraje członkowskie. Podstawę do opracowania HICP dla Polski stanowi: obserwacja reprezentantów towarów i usług konsumpcyjnych; system wag oparty na strukturze spożycia indywidualnego w sektorze gospodarstw domowych ze statystyki rachunków narodowych sprzed dwóch lat.

8. Rola oczekiwań inflacyjnych w kształtowaniu się inflacji

Oczekiwania inflacyjne, czyli oczekiwany przez podmioty gospodarcze i konsumentów wzrost cen, spełniają niezwykle istotną rolę w kształtowaniu się inflacji oraz wpływają na skuteczność prowadzonej polityki pieniężnej.

Zgodnie z teorią „oczekiwań inflacyjnych”, jeżeli Bank Centralny głosi, że będzie „ostro” walczył z inflacją, to ona rzeczywiście się nie pojawi, jeżeli ludzie w to uwierzą. Jeżeli jednak nie uwierzą, to konsumenci będą robili „zapasy” a producenci „z wyprzedzeniem” podnosili ceny, co spowoduje pojawienie się inflacji.

9. metody obiektywizacji pomiaru inflacji w Polsce

Metody stosowane do jej pomiaru to: metody mechaniczne (oparte wyłącznie na wyłączeniu stałego koszyka dóbr), metody statystyczne oraz metody oparte o formalne modele teoretyczne. NBP oblicza i publikuje cztery miary inflacji bazowej, z czego trzy oblicza się przy pomocy metody mechanicznej (inflacja bazowa po wyłączeniu cen administrowanych, inflacja bazowa po wyłączeniu cen żywności i energii), jedną za pomocą metody statystycznej (15 % średnia obcięta). Metody mechaniczne polegają na wyłączeniu pewnych wskaźników cen z ogólnego wskaźnika CPI. Wada tej metody polega na tym, że wybór wyłączanej grupy jest odgórnie narzucany. Za pomocą metody statystycznej oblicza się miarę 15% średnia obcięta, która jest średnią ważoną, liczoną zgodnie z metodologią używaną do obliczania CPI, na zbiorze grup cen eliminujących wpływ 15% cen o najmniejszej i największej dynamice.

10. źródła i formy zaspokajania potrzeb finansowych państwa (Czynniki kształtujące potrzeby finansowe państwa)

Państwo w przeciwieństwie do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych nie jest w stanie samo sobie wytworzyć dochodów. Dlatego źródłem dochodów państwa muszą być przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe, a w gruncie rzeczy zawsze gospodarstwa domowe. Jest to zrozumiałe, ponieważ ostatecznym beneficjentem działalności państwa są zawsze gospodarstwa domowe. Potrzeby finansowe państwa odzwierciedlają się w popycie państwa na pieniądz, który może być zaspokajany poprzez:

• Przymusowe sięganie do dochodów innych podmiotów

• Zaciąganie pożyczek.

Pożyczki te należy jednak traktować jako źródło uzupełniające, bo wiążą się one z powstawaniem deficytu budżetowego, a co za tym idzie, długu publicznego. Dochody dzielimy wg różnych kryteriów. Wyróżniamy:

• dochody zwrotne i bezzwrotne;

• wpływy publiczne i dochody publiczne (wpływy są szersze niż dochody, bo obejmują też pożyczki);

• daniny publiczne (podatek, akcyza, cło), dochody publiczne z majątku i praw majątkowych, pozostałe dochody (opłaty, składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne i na fundusze np. fundusz pracy, PFRON)

Największe dochody państwu przynoszą podatki, a najważniejsze podatki w Polsce to bezpośrednie: PIT, CIT i pośrednie: VAT, akcyza oraz podatki lokalne.

Potrzeby finansowe państwa determinuje głównie planowana wielkość wydatków, a szczególnie tzw. wydatków sztywnych (czyli takich, których poniesienie jest konieczne, bo są one zagwarantowane ustawowo). Ważną przyczyną zwiększenia wydatków sztywnych są negatywne skutki reform z 99 r., szczególnie reformy służby zdrowia i emerytalnej.

Od czasu transformacji wydatki państwa są wyższe niż dochody, kolejne budżety zamykały się deficytami. W latach 90tych odchodzono od finansowania deficytu budżetowego przez NBP, konstytucja RP z 97 r. wprowadziła zakaz tego sposobu finansowania. Nie można jednak utożsamiać finansowania deficytu z wielkością tego deficytu, a tym bardziej z potrzebami finansowymi państwa, bo np. w przypadku ujemnego salda obrotów z zagranicą potrzeby pożyczkowe rządu są większe niż deficyt. Należy również zauważyć, że potrzeby finansowe państwa to potrzeby rządu i jednostek samorządowych, więc potrzeby pożyczkowe państwa są zwykle większe niż deficyt budżetowy. Państwo zaciąga pożyczki w bankach komercyjnych, w bankach zagranicznych, od rządów zagranicznych oraz poprzez wpływy ze sprzedaży weksli (bonów) skarbowych, obligacji municypalnych, innych instrumentów finansowych. Dodatkowo uzyskuje również wpływy z prywatyzacji, oraz wpłaty z zysku NBP. Zysk NBP za ubiegły rok (o wielkość którego toczył się spór między rządem a bankiem centralnym) wpłacony do budżetu państwa wyniósł ok. 4 mld zł. 15.06. MF i prezes NBP podpisali wniosek o przedłużenie elastycznej linii kredytowej w MFW na kolejny rok.

11. złożoność podmiotów polityki finansowej państwa a jej skuteczność

Polityka finansowa oznacza działalność państwa, które dąży do osiągnięcia określonych celów za pomocą narzędzi pieniężnych (finansowych). Realizację tych celów utrudnia jednak problem złożoności podmiotów polityki finansowej - państwo jest podmiotem złożonym ze względu na jego funkcje ustrojowe oraz funkcje ekonomiczne. Polityka finansowa stanowi zatem wypadkową działania wielu subpodmiotów, których cele mogą być wewnętrznie sprzeczne.

Ze względu na kryterium funkcji ekonomicznych możemy podzielić politykę finansową państwa na:

• Politykę fiskalną,

• Politykę monetarną.

Rozróżnienie to opiera się na:

• Odmiennych celach operacyjnych,

• Różnych rodzajach stosowanych instrumentów,

• Wyodrębnieniu w ramach instytucji państwa podmiotów odpowiedzialnych za prowadzenie polityki finansowej,

• Zróżnicowanej odpowiedzialności podmiotów za prowadzenie tych dwóch rodzajów polityk,

• Odmiennych reakcjach podmiotów gospodarczych na narzędzia monetarne niż na fiskalne.

Pomiędzy polityką monetarną a polityką fiskalną występuje asymetria: celów, odpowiedzialności oraz narzędzi.

Polityka pieniężna musi być rozumiana jako część ogólnej polityki gospodarczej państwa, na którą się jeszcze składają polityka fiskalna, kursowa i dochodowa. Choć każdy z członów polityki gospodarczej realizuje swoje specyficzne cele, powinny się one zbiegać we wspólnych celach ostatecznych. Będąc jedynie celem pośrednim w perspektywie polityki gospodarczej jako całości, dla polityki pieniężnej cel niskiej inflacji i stabilizacji cen jest nadrzędny w jej obszarze aktywności. Z kolei cele nadrzędne innych dziedzin polityki gospodarczej są dla polityki pieniężnej drugorzędne i podlegają realizowaniu przez nią jedynie w stopniu, który nie koliduje z jej celem priorytetowym (niską, stabilną inflacją). Stabilny poziom cen jest najcenniejszym wkładem, jaki bank centralny może wnieść do polityki gospodarczej. W ramach jego osiągania wskazane jest jednak współdziałanie z rządem w realizacji całościowego programu gospodarczego rozumianego jako utrzymanie długotrwałego, stabilnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, wysokiej stopy zatrudnienia i na dłuższą metę korzystnego salda bilansu płatniczego. Polityka pieniężna powinna być rozumiana szerzej jako zapewnienie bezinflacyjnego wzrostu gospodarczego.

Zdarza się, że polityka pieniężna jest poddawana naciskom wywieranym przez rząd i musi sobie radzić z innymi konkurencyjnymi celami gospodarczymi rządu, jak np. zmniejszeniem bezrobocia, zwiększaniem produkcji, poprawą bilansu płatniczego itp. Zasadniczym problemem dla władz monetarnych jest jednak nadmierny deficyt budżetowy i brak dyscypliny finansowej rządu.

Ważnym aspektem, o którym trzeba pamiętać, jest również, że polityka monetarna i fiskalna działają w zupełnie odmiennych ramach czasowych, co powoduje opóźnienia i staje się istotne przy ocenie koordynacji działań. Efekty polityki pieniężnej należy rozpatrywać w krótkim okresie, a efekty polityki fiskalnej w długim. Polityka pieniężna odpowiada za bieżącą stabilizację sytuacji gospodarczej, podczas kiedy politykę fiskalną cechuje najdłuższe opóźnienie.

12. konstytucyjne podstawy polityki finansowej w Polsce (Zapisy konstytucyjne RP odnoszące się do polityki finansowej państwa.)

Obecnie obowiązującą Konstytucję RP Sejm uchwalił w dniu 2 kwietnia 1997r. finansom publicznym poświęcono obszerną regulację zawartą głównie w rozdziale X, a w odniesieniu do finansów samorządu terytorialnego w części rozdział VII. Po za tym szereg artykułów Konstytucji w sposób pośredni odnosi się do finansów publicznych- chodzi głównie o zapisy gwarantujące prawa ekonomiczne, socjalne, kulturalne, np. ochrona zdrowia czy prawo do nauki. Szczególnie rozwinięte są normy prawne określające procedurę budżetową, w tym kompetencje poszczególnych organów władzy oraz obowiązujący je terminarz prac nad budżetem. Konstytucja zastrzega także jakie procesy w zakresie finansów publicznych mogą przebiegać tylko na zasadach i w trybach określonych w ustawach. Rozdział VII Konstytucji normuje między innymi kwestie dotyczące finansów JST. Konstytucja jest fundamentem dla stabilnych finansów publicznych, zwiera bowiem regulacje dotyczące procedury budżetowej, ograniczenia w zakresie nierównowagi wydatków i dochodów publicznych, stabilizuje prawo podatkowe, jak również gwarantuje niezależność NBP

Podstawy prawne Polit. Fin. Oprócz konstytucji opisuje także ustawa o finansach publicznych

Określa ona budowę sektora finansów publicznych, definiuje środki publiczne dochody , rozchody, wydatki budżetu oraz istotę długu publicznego. Doprecyzowuje kompetencje organów. Nakazuje jawność i przejrzystość finansów publicznych poprzez określenie obowiązków informacyjnych względem społeczeństwa

Ustawa o NBP

Określa główny cel banku którym jest utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej Rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP.

13. konkretyzacja celów polityki monetarnej w Polsce

Narodowy Bank Polski charakteryzuje się wysokim stopniem niezależności od organów władzy i administracji państwowej, zarówno pod względem instytucjonalnym, funkcjonalnym i finansowym. W niewielu tylko państwach pozycja banku centralnego określona jest w akcie prawnym najwyższej rangi — w konstytucji. W Konstytucji RP stanowi, że „Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza". Konkretyzując zapis konstytucyjny, ustawa o NBP określa, że podstawowym celem działalności NBP jest „utrzymanie stabilnego poziomu cen, przy jednoczesnym wspieraniu polityki gospodarczej rządu, o ile nie ogranicza to podstawowego celu NBP". Niezależność NBP znajduje mocną podstawę w postanowieniu zawartym w Konstytucji RP stanowiącym, że Narodowemu Bankowi Polskiemu przysługuje wyłączne prawo ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Oznacza to, że Rada Polityki Pieniężnej jako organ NBP samodzielnie podejmuje decyzje dotyczące konkretyzacji celów oraz realizacji polityki pieniężnej. Wsparciem niezależności polskiego banku centralnego jest tryb powoływania oraz status i zasady funkcjonowania organów kierowniczych Banku. Kontrola Sejmu nad działalnością NBP dokonuje się poprzez informowanie Wysokiej Izby o założeniach polityki pieniężnej na nadchodzący rok (i ich uzasadnieniu) oraz przedstawianie sprawozdania z realizacji założeń polityki pieniężnej za rok ubiegły. W ten sposób urzeczywistnia się również zasada poddawania pod osąd opinii publicznej polityki pieniężnej ustalanej i realizowanej przez NBP.
Klasyfikacja celów polityki pieniężnej NBP

Rada Polityki pieniężnej ustala coroczne założenia polityki pieniężnej państwa, następnie przekłada je do wiadomości Sejmowi. Ustalenia te dotyczą:

• wysokości stóp procentowych NBP (stopy procentowe kredytów udzielanych przez ten bank)

• zasad i stopy rezerw obowiązkowych banków Od 31 października 2003 r. stopa rezerwy obowiązkowej wynosi 3,5% dla wszystkich rodzajów depozytów

• zasad rachunkowości NBP.

• określa górne granice zobowiązań wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

• zatwierdza plan finansowy NBP oraz sprawozdanie z działalności NBP,

• przyjmuje roczne sprawozdanie finansowe NBP,

• ustala zasady operacji otwartego rynku. Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez Narodowy Bank Polski polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Radę Polityki Pieniężnej.

Wyróżniamy 3 grupy celów polityki monetarnej:

1. Cele strategiczne - określane są na okres 3,4-ech lat i mają charakter celów finalnych. Bank centralny może dążyć albo do zmniejszenia wzrostu cen, albo do przyspieszenia wzrostu PKB ( wysokiej koniunktury i zatrudnienia). W zasadzie cele te są konkurencyjne co oznacza, że realizacja któregokolwiek z nich dokonywana jest kosztem drugiego, np. działaniom zahamowania inflacji towarzyszy spadek aktywności gospodarczej.

2. Cele operacyjne - są realizowane poprzez codzienne operacje finansowe banku centralnego na rynku pieniężnym i są przeciwieństwem celów strategicznych polityki pieniężnej. Dlatego bardzo trudno jest znaleźć bezpośrednie związki przyczynowo-skutkowe między tymi celami. Ciąg zjawisk ekonomicznych występujących jako rezultat wprowadzanych impulsów pieniężnych, jest bardzo długi, dlatego powstaje potrzeba wytyczenia celu pośredniego.

3. Cele pośrednie - są realizowane w okresie krótszym niż cele strategiczne i reagującego dokładniej na impulsy wprowadzane poprzez instrumenty operacyjne. W praktyce stosowano 3 cele pośrednie polityki pieniężnej:

• regulowaniem podaży pieniądza w obiegu, po to aby przeciwdziałać inflacji i zatorom płatniczym;
  Władze publiczne usiłują, najogólniej rzecz biorąc, dostosować wzrost podaży pieniądza do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nie dającego się uniknąć wzrostu cen.

• ustalaniem stopy procentowej na poziomie zapewniającym odpowiednią alokację zasobów oraz wyborem między oszczędnościami i inwestycjami;

• zapewnieniem odpowiedniego poziomu rezerw walutowych i kursu walutowego.

Celem pośrednim polityki pieniężnej może być także stabilizacja kursu walutowego, zwłaszcza w krajach, w których udział handlu zagranicznego w produkcie narodowym jest bardzo duży. Orientowanie się więc w polityce pieniężnej na kurs walutowy oznacza, że uwzględnia się jego duży wpływ na ceny eksportu i importu oraz pośredni wpływ na poziom cen krajowych.

14. konwergencja nominalna i realna z Unią Walutową (Różnica między konwergencją nominalną a realną dla uni gospodarczej i walutowej)

Kryteria monetarne

• Kryterium stabilności cen (inflacji) - średnia roczna stopa inflacji w danym państwie, odnotowana w ciągu jednego roku, nie może przekraczać o więcej niż 1,5 pkt. Proc. Średniego wskaźnika inflacji z trzech krajów członkowskich UE o najbardziej stabilnych cenach

• Kryterium kursu walutowego - przez okres co najmniej 2 lat wahania kursu waluty krajowej muszą mieścić się w normalnym przedziale wahań wokół kursu centralnego. Wypełnienie kryterium kursowego wiąże się z koniecznością włączenia złotego do ERM2

• Kryterium stopy procentowej - w okresie jednego roku poprzedzającym moment dokonywania oceny średnia nominalna długoterminowa stopa procentowa nie może być wyższa o więcej niż 2 pkt. Proc. Od średniej z analogicznych stóp w 3 krajach o najbardziej stabilnych cenach

Kryteria fiskalne

• Deficyt budżetowy nie może przekroczyć 3% PKB

• Dług publiczny nie może przekroczyć granicy 60% PKB

Konwergencja realna - Dotyczy różnicy pomiędzy PKB per capita, stopniem rozwoju, poziomem bezrobocia, konkurencyjnością gospodarki polskiej, a gospodarkami krajów UGiW.

15. główne cechy polityki podatkowej po 1992 r

W okresie transformacji w Polsce miała miejsce reforma podatkowa, miła ona łagodny charakter (Łagodna rewolucja podatkowa

I. Przesłanki zmian polityki podatkowej:

1. rewolucja wystąpiła w okresie transformacji i konieczność reformy systemu podatkowego wynikała z jego anachronicznego i nieadekwatnego do współczesnej gospodarki rynkowej charakteru,

2. praktyczny zanik podatku jako kategorii ekonomicznej, społecznej itd.,

3. podatkami obciążona była gospodarka prywatna, głównie indywidualne gospodarstwa rolne, które dawały tylko kilka procent w tworzeniu budżetu państwa,

4. ostry kryzys finansów publicznych na przełomie I i II kwartału 1991 r.,

5. dochody państwa opierały się na podatkach bezpośrednich płaconych przez przedsiębiorstwa państwowe, jednak po zastosowaniu restrykcyjnej polityki dochody budżetu zaczęły spadać a jednocześnie nie nastąpił też zakładany wzrost podatków od sektora prywatnego. Wynikało to także z niedorozwoju aparatu skarbowego, który nie był w stanie kontrolować płacenia podatków przez sektor prywatny. W tej sytuacji konieczne było szybkie rozszerzenie podatków pośrednich przez rozszerzenie zakresu stosowania podatku obrotowego i podniesienie jego stawek a potem wprowadzenie podatku od towarów i usług,

6. przywrócono w Polsce samorząd terytorialny, konieczne było ustanowienie finansowych podstaw działalności władz gminnych i oparciu ich działalności na podatkach centralnych i gminnych.

II. Główne zasady reformy systemu podatkowego.

1. zachowana została zasada centralnego władztwa podatkowego, która i tak do końca nie była bezwzględnie przestrzegana gdyż prawo samorządowe dopuszcza możliwość samoopodatkowania się mieszkańców gminy,
2. przyjęto zasadę koncentracji dochodów władz publicznych za pomocą kilku wiodących podatków:

- od towarów i usług,

- akcyzowy,

- dochodowy od osób fizycznych,

- dochodowy od osób prawnych,

- jak również ceł,

3. przekazywanie części podatków w gestię władz samorządowych jako wyłączne źródło zasilania budżetów gmin,
4. oparcie się w większym stopniu dochodów budżetowych na podatkach pośrednich (łatwiejszych do ściągnięcia i nie naruszających wprost zysków przedsiębiorstw tworząc tym samym warunki do inwestowania),

5. wprowadzenie powszechnego podatku od dochodów osób fizycznych,

6. władze gminne mogą trwale partycypować w podatkach władz centralnych,

7. możliwość używania podatków do realizacji celów pozafiskalnych,

8. reforma systemu podatkowego zgodnie z podstawowymi zasadami obowiązującymi w Unii Europejskiej.

III. Filary reformy podatkowej.

1. Wprowadzenie 1 stycznia 92 r. podatku dochodowego od osób fizycznych,

2. Wprowadzenie 5 lipca 93 r. podatku od towarów i usług,

3. Zreformowanie w 92 r. podatku dochodowego od osób prawnych,

4. Wprowadzenie systemu podatków i opłat lokalnych: podatek od nieruchomości, rolny, od spadków i darowizn, od środków transportu,

5. Ustanowienie podatku importowego,

6. Wprowadzenie podatku od sprzedaży akcji w obrocie publicznym, podatku od gier losowych , opłaty wyrównawczej.

IV. Skutki łagodnej rewolucji podatkowej.

1. wprowadzono dwa podatki: dochodowy od osób fizycznych, oraz od towarów i usług, (udało się to głównie dzięki

niskiej świadomości podatkowej społeczeństwa),

2. przy wprowadzaniu podatku dochodowego od osób fiz. duże znaczenie miało ubruttowienie wynagrodzeń, co

zneutralizowało w znacznym stopniu jego wpływ na dochody podmiotów.

Wpływ wprowadzenia podatku od towarów i usług nie wywołał silnego impulsu inflacyjnego. Wzrost inflacji w roku 93

wyniósł około 6 pkt %, przy stopie inflacji 34,3%.

16. instrumenty bezpieczeństwa finansowego w Polsce

Bezpieczeństwo finansowe państwa dotyczy fundamentalnych kwestii finansów państwa i jest treścią zapisów konstytucyjnych, zapisów w ustawie o finansach publicznych, ustawie o NBP oraz innych aktach prawnych.

Do narzędzi bezpieczeństwa strategicznego należą:

• Jednorodna doktryna państwa, której skutkiem jest koncepcja sektora finansów publicznych (General Government)

• Zakaz przekraczania państwowego długu publicznego ponad 60% PKB

• Zakaz udzielania pożyczek na potrzeby bieżące rządu przez NBP

• Zakaz zwiększania przez sejm wielkości deficytu budżetowego państwa w stosunku do deficytu zawartego w projekcie ustawy budżetowej opracowanej przez rząd

• Obowiązek zapisu w corocznych ustawach budżetowych górnego pułapu zaciągania zobowiązań z tytułu emisji skarbowych papierów wartościowych

• Obowiązek zapisu w corocznych ustawach budżetowych maksymalnej kwoty udzielanych poręczeń i gwarancji kredytowych

• Obowiązek przedstawienia przez rząd wiarygodnych źródeł finansowania deficytu budżetowego

• Nakaz regulowania zobowiązań państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek przed innymi wydatkami

• Obowiązek przestrzegania procedur ostrożnościowych i sanacyjnych

17. czynniki kształtujące zysk NBP (Czynniki kształtujące saldo sektora finansów publicznych w Polsce)

Główną częścią dochodów NBP są dochody z oprocentowania rezerw walutowych. Na ich wysokość wpływ mają: kurs walutowy oraz stopy procentowe na zagranicznych rynkach finansowych. Zmiany kursu walutowego wpływają na wynik finansowy NBP w ten sposób, że uzyskane z rezerw dewizowych przychody są następnie przeliczane na złote. Przy aprecjacji złotego maleje wyrażony w złotych strumień odsetek uzyskiwanych w walutach obcych. Odwrotna zależność zachodzi przy deprecjacji złotego.

Zmienność wyniku finansowego NBP w znacznym stopniu zależy również od zmian stóp procentowych na zagranicznych rynkach finansowych. Wzrost stóp procentowych w zależności od rodzaju instrumentu finansowego oraz okresu inwestycji w różny sposób wpływa na wynik finansowy. Pozytywny efekt wzrostu stóp procentowych najszybciej uwidacznia się w przypadku lokat składanych na krótkie terminy.

Natomiast w przypadku inwestycji w długookresowe obligacje, pozytywny wpływ wzrostu stóp procentowych na wynik finansowy, z tytułu lokowania rezerw dewizowych na wyższy procent, pojawia się dopiero w dłuższym okresie. W krótkim okresie wzrost stóp procentowych przekłada się na spadek cen dłużnych papierów wartościowych i w konsekwencji wywiera negatywny wpływ na wynik finansowy. Efekt ten jest tym większy im większa wartość rezerw dewizowych jest zainwestowana w długoterminowe papiery wartościowe. Wzrost zagranicznych stóp procentowych zaledwie o 10 punktów bazowych (0,1 pkt. procentowego.) może spowodować spadek wyniku finansowego NBP nawet o 200 mln zł.

Koszty działania NBP: koszty administracyjne i koszty prowadzenia polityki pieniężnej. Największą z tych dwóch pozycji, która wpływa na wynik finansowy jest poziom operacji otwartego rynku i stóp procentowych, po których te operacje są przeprowadzane działania zmierzające do ograniczenia płynności, z reguły bardzo kosztowne dla banku centralnego.

Przychody, wraz z przychodami uzyskanymi w kraju, pomniejszone o koszty działania NBP stanowią zysk ekonomiczny. począwszy od 2004 roku, pojawiły się nowe czynniki obniżające wynik finansowy NBP. W związku ze zmianą ustawy o NBP z dnia 18 grudnia 2003 roku i wprowadzeniem oprocentowania rezerwy obowiązkowej (art. 39) utrzymywanej przez banki na rachunkach w NBP, W planie uwzględniono również przewidywany spadek cen zagranicznych papierów wartościowych i w konsekwencji koszty niezrealizowane z wyceny tych papierów

18. Dług publiczny po 1990r. jego główne cechy (1. Dług publiczny w Polsce, przyczyny, struktura, skala)

Długiem publicznym określa się łączne finansowe zobowiązania podmiotów sektora publicznego z tytułu zróżnicowanych z ekonomicznego i prawnego punktu widzenia zdarzeń prawnofinansowych, a przede wszystkim - niedoborów powstających w wyniku finansowania nadwyżki wydatków publicznych ponad dochody publiczne skumulowane w poprzednich okresach. Zgodnie z zapisami ustawy o finansach publicznych przez państwowy dług publiczny należy rozumieć wartość nominalną zadłużenia jednostek sektora finansów publicznych, która ustalana jest po wyeliminowaniu wzajemnych zobowiązań pomiędzy jednostkami tego sektora.

Zadłużenie Polski na koniec 1990 r. w znacznej mierze było odziedziczone po poprzedniej epoce. Transformacja systemu finansów publicznych doprowadziła do powstania instytucji długu publicznego w Polsce. Jego poziom na koniec 1990 r. wynosił 53,17 mld zł co stanowiło 94,89% PKB. Wprawdzie również w latach 80. występowało zjawisko kumulowania się deficytu budżetowego, ale nie było ono większym problemem wobec stosowania najprostszej metody pokrywania deficytu budżetowego, jaką był nieoprocentowany kredyt bankowy i dodruk pieniądza przez bank centralny. W związku ze zmianami ustrojowymi powstała także kwestia odpowiedzialności za zadłużenie zagraniczne Polski, które stanowiło przeważającą część (prawie 95%) zobowiązań. Stosunki własnościowe istniejące w gospodarce socjalistycznej spowodowały, że za zaciągane przez banki pożyczki musiał przejąć odpowiedzialność skarb państwa.

Z danych wynika, że wraz z upływem lat zmienia się struktura długu publicznego, co polega na zwiększeniu długu krajowego w długu globalnym. Wiąże się to z dwoma przyczynami:

• redukcją ok. 1/3 polskiego zadłużenia zagranicznego,

• utrzymującymi się - począwszy od 1991 r. - deficytami budżetowymi, których kumulacja powoduje wzrost długu krajowego.

O ile w 1990 r. krajowy dług publiczny wynosił blisko 7 mld zł, o tyle już rok później nominalnie jego wielkość prawie się podwoiła, głównie za sprawą pojawienia się na polskim rynku instrumentów zaciągania długu. Wzrósł również dług krajowy jako % PKB z 12,20 % w 1990 r. do 15,66 % w 1991 r. Udział ten w latach 1992-2000 kształtuje się średnio
w wysokości około 22%. W latach 2001-2002 nastąpił szybki przyrost długu krajowego zarówno w mld zł, jak i jako % PKB. Kolejne lata to względna stabilizacja, dług kształtuje się w granicach 30-32% PKB, natomiast wyrażony w wartościach nominalnych ciągle wzrasta. W 2009 r. poziom zadłużenia publicznego zaczyna rosnąć, co jest związane z wystąpieniem kryzysu finansowego.

Zagraniczne zadłużenie skarbu państwa w latach 1992-2001 spadło z poziomu 82,69% PKB do 13,70% PKB, a w z 2002 r. znów wzrosło, co stało się zapowiedzią odwrócenia tendencji spadkowej. Zmniejszanie się zadłużenia zagranicznego do 2001 r. było skutkiem m.in. zawarcia porozumień w sprawie:

• redukcji i restrukturyzacji długów w ramach Klubu Paryskiego,

• redukcji i restrukturyzacji długów w ramach Klubu Londyńskiego,

• wzajemnego skompensowania należności Polski i Rosji.

Generalnie możemy powiedzieć, że w latach 1990-2000 nastąpił silny spadek relacji długu do PKB. Umożliwiły to takie zjawiska jak:

• Ograniczenie skali deficytów budżetowych do ok. 3% PKB

• Szybki wzrost gospodarczy

• Silne wzmocnienie się złotego, przez co obniżyła się relacja długu zagranicznego do PKB

• Redukcja zadłużenia zagranicznego Polski.

W 2010 roku dług publiczny Polski wynosił 747,9 mld zł. W marcu 2011 roku dług publiczny Polski wynosił 774,8 mld zł.

W 2011 roku decyzją Komisji europejskiej państwa członkowskie zostały zobowiązane do raportowania wielkości długu i deficytu publicznego według ujednoliconej metody obliczania, co miało na celu ograniczenie wpływu rozmaitych zabiegów fiskalnych stosowanych w celu jego ukrycia. Według tej metody dług publiczny Polski wynosił w 2011 roku 56,3% PKB, zaś deficyt — 5,1% PKB

19. wpływ cyklu koniunkturalnego na sytuację finansową państwa na przykładzie Polski (5. Wpływ cyklu koniunkturalnego na politykę monetarną na przykładzie Polski)

Struktura wahań koniunkturalnych określa pewien układ i wzajemne relacje zachodzące pomiędzy poszczególnymi elementami tworzącymi dany proces cykliczny. Cecha ta umożliwia zbadanie zależności przyczynowo-skutkowych zachodzących między analizowanymi wielkościami ekonomicznymi lub wskazuje na okresy opóźnień lub wyprzedzeń czasowych pojawiających się między punktami zwrotnymi cyklu.

20. Mierniki fiskalizmu i jego poziom w Polsce

Mierniki fiskalizmu:

• zakres ingerencji systemu finansów publicznych w produkt krajowy brutto

• stopień pokrycia wydatków publicznych z dochodów

• progresywne skale podatkowe

• różnice między nominalną a efektywną stopą opodatkowania

• zakres występowania tzw. szarej strefy w gospodarce

W Polsce same obciążenia administracji publicznej związane z niefiskalnymi zadaniami administracji skarbowej (np. wydawanie zaświadczeń) generują 15-20% kosztów, głównie związanych z zaangażowaniem czasu pracowników.

Koszty poboru podatków wyliczone w 2009 wynoszą w Polsce 2,45 euro na każde 100 euro przychodu (dla porównania 1,31 w UK, 1,61 w Czechach). Koszty poboru wyliczone w 2002 roku dla całej polskiej administracji publicznej wynosiły 1,6% dochodów budżetowych.

Przykładem fiskalizmu w Polsce jest opodatkowanie niektórych darmowych świadczeń na rzecz pracowników - szczepionek przeciwko grypie czy darmowych napojów.

Szacuje się, że obciążenie przeciętnego obywatela podatkami pośrednimi i bezpośrednimi w Polsce wynosi 44,8%. Stosunek dochodów podatkowych do dochodów Skarbu Państwa w 2007 roku wynosił w Polsce 34,2%.

21. Przykłady jawności polityki finansowej w Polsce

polityka fiskalna:

Z dniem 1 stycznia 2010 roku weszła w życie nowa ustawa z dnia 27 sierpnia 2009 roku o finansach publicznych. Zapewnia ona powszechny dostęp obywatelom do najważniejszych informacji dotyczących wydatkowania publicznych pieniędzy i możliwość kontroli władzy państwowej i samorządowej.

Zasada jawności finansów publicznych znajduje szerokie zastosowanie zarówno na szczeblu centralnym, jak i samorządowym. Na szczeblu centralnym, jest ona realizowana poprzez:

• jawność debaty budżetowej w Sejmie i Senacie,

• jawność debaty nad sprawozdaniem z wykonania budżetu państwa w Sejmie,

• podawanie do publicznej wiadomości:

• kwot dotacji udzielanych z budżetu państwa,

• kwot dotacji udzielanych przez państwowe fundusze celowe,

• zbiorczych danych dotyczących finansów publicznych,

• informacji o wykonaniu budżetu państwa za okresy miesięczne.

polityka monetarna:

Zgodnie z zasadą jawności i przejrzystości działań w zakresie nadzoru, NBP zamierza przedstawiać informacje na temat wypełniania tej funkcji w publikowanym corocznie sprawozdaniu z działalności NBP. Ponadto niektóre dane statystyczne zbierane od operatorów systemów płatności, dane sumaryczne zebrane od wydawców kart płatniczych i agentów rozliczeniowych są wykorzystywane przy opracowywaniu kwartalnej informacji o rozliczeniach pieniężnych i rozrachunkach międzybankowych, która jest dostępna na stronie internetowej NBP.

22. Opóźnienia czasowe w polityce monetarnej na przykładzie Polski

Ocenia się iż standardowo opóźnienia czasowe (lag time) w decyzjach polityki monetarnej wynoszą od 4 do 12 kwartałów. W warunkach Polskich wynoszą one od 5 do 7 kwartałów

Polityka pieniężna jest jedną z metod polityki gospodarczej; pozwala ona na względnie szybkie reagowanie na zmiany sytuacji gospodarczej. To jest zasadnicza różnica w porównaniu do polityki fiskalnej, która musi przebyć drogę legislacyjną i uzyskać aprobatę parlamentu. Tak więc musi upłynąć

określony, najczęściej długi okres czasu, zanim propozycje nowych rozwiązań podatkowych wejdą w życie. Podobnie w polityce monetarnej musi minąć czas od momentu zorientowania się co do konieczności podjęcia działań do momentu, kiedy to te działania wywieją skutek na sferę realną gospodarki. Czas potrzebny np. Radzie Polityki Pieniężnej na reakcję, podjęcie określonych działań i uzyskanie w związku z tym pożądanych efektów gospodarczych i ekonomicznych można podzielić na trzy etapy. Są one wyodrębnione i spójne z trzema głównymi sektorami gospodarki, na które oddziałuje polityka banku. „Bank potrzebuje określonego czasu (opóźnienie wewnętrzne), aby do momentu zaistnienia „potrzeby działania” zebrać dokładnie informacje o przebiegu koniunktury oraz kształtowaniu się podstawowych wskaźników sytuacji gospodarczej (tempa wzrostu cen, zatrudnienia, inwestycji itp.), na podstawie których można dopiero prowadzić dokładną analizę sytuacji (opóźnienie informacyjne)”. Przeanalizowanie sytuacji może wymagać czasu, przeprowadzenia prognoz, zebrania danych uzupełniających. Znalezienie kompromisu pomiędzy często sprzecznymi informacjami wymaga doświadczenia i wzięcia pod uwagę zaistniałych zmian, jak i dostosowania środków działania. Stąd też bierze się „opóźnienie interpretacyjne”. Po zdiagnozowaniu czynników dochodzi jeszcze tzw. opóźnienie decyzyjne i administracyjne. Następuje ono już po ustaleniu środków zaradczych. Kolejnym rodzajem opóźnienia czasowego jest opóźnienie pośrednie, występujące wtedy, gdy okres dotyczy momentu od zastosowania środków polityki pieniężnej przez bank centralny do momentu wywołania pierwszych skutków sektorze realnym. Transmisja bodźców ekonomicznych do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych następuje przez procesy dokonujące się w bilansach banków oraz niebankowych instytucji finansowych.

Ostatnim czynnikiem czasowym w opóźnieniach czasowych są zmiany na rynku pieniężno-kredytowym, czyli tym, który najbardziej interesuje sektor realny. Zmiany w sektorze realnym, czyli w gospodarce, są końcowym efektem prowadzonych przez bank centralny celów polityki monetarnej. Opóźnienia czasowe mają jeszcze indywidualne, jak np. długość ich występowania i regularność. Milton Friedman, znany monetarysta, doszedł do wniosku, że istnieje zależność pomiędzy rodzajem stosowanej polityki (restrykcyjną lub ekspansywną) a długością opóźnień czasowych. Stwierdził, że dla polityki restrykcyjnej opóźnienia są krótsze (średnio 12 miesięcy), a dla polityki ekspansywnej jest to średnio 16 miesięcy. Dodatkową cechą opóźnień jest ich nieregularność. Restrykcyjna polityka może dać efekty już po pół roku, a czasem po 29 miesiącach (oczywiście w pewnych warunkach). W przypadku polityki ekspansywnej jest to odpowiednio 4 i 22 miesiące. Zmienność i nieregularność opóźnień czasowych jest, według Friedmana, dowodem na tezę, która stwierdza brak możliwości prowadzenia skutecznej, antycyklicznej polityki pieniężnej. Za to istnieje zagrożenie, że wszystkie doraźne działania o charakterze krótkoterminowym będą pogłębiać zjawiska kryzysowe. Wtedy wahania koniunktury będą się pogłębiać. Nie można przewidzieć, czy decyzje podjęte w danych warunkach dadzą pozytywny skutek i czy zastosowane środki będą pasować do nowych, zmienionych po czasie warunków koniunktury. Wtedy to podjęte środki mogą skutkować negatywnymi zjawiskami, nieznanymi w momencie podejmowania decyzji.

Na przykładzie Polski dostosowania wskaźników oprocentowania w bankach komercyjnych do podstawowych stóp NBP nie są zazwyczaj pełne, co wynika m.in. nadpłynności w sektorze bankowym. Poza tym dostosowania te następują zazwyczaj z pewnym opóźnieniem. Zwłoka czasowa występuje zresztą także między zmianą stóp oprocentowania w bankach komercyjnych a - mającą wpływ na globalny popyt i inflację - zmianą wielkości kredytów i depozytów. Łączny efekt tych opóźnień oceniany jest zwykle na 6-8 miesięcy w przypadku badań ING Barrings. Natomiast inne badania w przypadku rynku polskiego wskazują, że maksymalna reakcja w sferze realnej występowała po 4-5 kwartałach (model VAR) lub 8-9 kwartałach (model strukturalny).

23. Centralne władztwo podatkowe a finansowanie j.s.t. w Polsce

Zmiana ustroju w Polsce w początku lat 90- tych wymusiła zmiany w systemie władz publicznych. Scentralizowany system rządzenia krajem nie pozostawiał niemal żadnej swobody finansowej władzom gminnym. Budżet gmin był uzależniony od budżetu szczebla wojewódzkiego, a ten zaś od budżetu centralnego.

Podstawowym warunkiem decentralizacji finansów publicznych była reforma przywracająca samorząd terytorialny (gminy, powiaty, województwa). Ideą tej reformy było organizacyjne i finansowe oddzielenie władz centralnych od władz samorządowych. Wielkość udziału w dochodach z podatków centralnych jest sprawą polityczną, ponieważ ich udział zależy od intencji władz centralnych. Obecny system dochodów jednostek samorządowych ogranicza znacznie arbitralność i woluntaryzm władz centralnych.

W początkowym okresie transformacji wyłoniło się kilka kwestii:

• Czy władze samorządowe powinny mieć udział we wszystkich podatkach centralnych, czy tylko w niektórych?

• Na jakim poziomie określić stopę udziału władz samorządowych w danym podatku?

• Nie ma idealnego podatku, który zapewnił by dopływ dochodów do jednostek samorządowych na jednakowym, adekwatnym do potrzeb poziomie

W pierwszym okresie udziału władz samorządowych w dochodach z tytułu podatku dochodowego od osób fizycznych (15%) oraz podatku dochodowym od osób prawnych (5%) wynik budżetów gminnych był pomyślny. Miało to miejsce w okresie kryzysu finansów publicznych w roku 1991. Trudno jest ustalić w jakim stopniu obowiązujące wówczas stawki udziału gmin w podatkach dochodowych miały wpływ na kryzys finansów rządowych, jednak ta sytuacja doprowadziła do spadku udziału gmin w dochodach z podatku dochodowego do osób prawnych do 2%. W wyniku ostrej krytyki rządu ze strony przedstawicieli samorządu w 1993 r. powrócono do poprzedniego poziomu (5%).

Do dochodów własnych gmin zalicza się udziały w podatkach centralnych: podatku dochodowym od osób fizycznych, podatku dochodowym od osób prawnych. Udział gmin w podatkach dochodowych wiązał się ze spadkiem subwencji ogólnej. Wzrost udziału w podatkach dochodowych ma na celu powiązanie sytuacji finansowej gmin z sytuacja w gospodarce (cyklem koniunkturalnym), a także wywołaniem zainteresowania władz gmin rozwojem przedsiębiorczości i wzrostem dochodów osób fizycznych oraz prawnych.

Baza dochodowa budżetu powiatu jest znacznie skromniejsza niż w przypadku budżetu gmin. Przede wszystkim budżet powiatu nie jest zasilany żadnymi wpływami podatkowymi, poza udziałem we wpływach z podatków dochodowych. Dochody własne składają się z:

• Dochodów z różnych tytułów niepodatkowych

• Udziału we wpływach z podatków dochodowych (PIT, CIT)

Dochody budżetu województwa samorządowego pochodzą z innych źródeł niż dochody gmin. Województwa samorządowe nie pobierają żadnych podatków, nie licząc udziału w podatkach dochodowych od osób fizycznych i prawnych, które zalicza się do dochodów własnych.

24. Metody komunikowania się NBP z podmiotami rynków finansowych / Sposoby komunikowania się NBP z otoczeniem

Kształtując i współrealizując politykę gospodarczą państwa, NBP współdziała z właściwymi organami państwa. W związku z tym NBP przekazuje organom państwa założenia polityki pieniężnej i sytuacji w systemie bankowym. Opracowując plany finansowe państwa NBP współdziała z Ministerstwem Finansów, ponadto opiniuje projekty aktów normatywnych dotyczących działalności banków i mających znaczenie dla systemu bankowego.

W kontaktach z organami państwowymi NBP reprezentowany jest przede wszystkim przez Prezesa NBP. W ramach swoich kompetencji Prezes NBP może uczestniczyć w posiedzeniach Sejmu. W imieniu Rady Polityki Pieniężnej przedstawia on Sejmowi i Radzie Ministrów kwartalne informacje o bilansie płatniczym, roczne bilanse należności i zobowiązań płatniczych państwa, a ponadto przekazuje Radzie Ministrów i Ministrowi Finansów projekty założeń polityki pieniężnej, opinie w sprawie projektu ustawy budżetowej, prognozy bilansu płatniczego oraz ustalenia Rady.

Od naczelnych organów państwowych, organów administracji rządowej i samorządu terytorialnego, banków i innych jeszcze podmiotów Polski Bank Centralny otrzymuje dane niezbędne do ustalenia polityki pieniężnej, bilansu płatniczego oraz międzynarodowej pozycji inwestycyjnej. NBP realizuje ponadto politykę walutową ustaloną przez Radę Ministrów w porozumieniu z Radą Polityki Pieniężnej.

Założenia polityki pieniężnej, sprawozdania z ich wykonania oraz akty normatywne organów NBP ogłaszane są w Monitorze Polskim. Prezes NBP wydaje ponadto Dziennik Urzędowy Narodowego Banku Polskiego, w którym ogłaszane są m.i.n. akty organów NBP dotyczące funkcjonowania banków, bilans oraz rachunek zysków i strat NBP oraz obwieszczenia w sprawie utworzenia, likwidacji oraz upadłości banków.

25. Zakres swobody alokacji dochodów budżetu państwa w Polsce (tu wymienić wydatki elastyczne, i prawnie zdeterminowane)

Zasady gospodarowania środkami budżetowymi są szczegółowo określone w ustawie o finansach publicznych oraz w szeregu aktów wykonawczych. Problem alokacji dochodów budżetu państwa należałoby rozpatrzeć w płaszczyźnie klasyfikacji wydatków budżetowych. Wydatki budżetu państwa możemy podzielić na te, które muszą być bezwzględnie sfinansowane, czyli wydatki sztywne (wydatki prawnie zdeterminowane) oraz wydatki elastyczne.

Generalnie sztywność wydatków gwarantuje pierwszeństwo rozdysponowania środków na konkretne cele, jednak może to powodować osłabienie efektywności wykorzystania środków publicznych i ograniczać bieżące potrzeby.

Jeśli chodzi o budżet państwa to większość wydatków to wydatki prawnie zdeterminowane. Najistotniejsze z nich to :

• subwencje dla JST,

• obsługa długu publicznego,

• dotacje dla funduszy ubezpieczeń społecznych,

• obrona narodowa,

• wpłaty do budżetu UE.

W latach 1998 - 2003 wydatki z pierwszej grupy miały tendencje wzrostową, co wiąże się głównie z dodatkowymi wydatkami, jakie państwo musiało ponieść w związku z reformą ubezpieczeń społecznych. W 2004 roku wydatki prawnie zdeterminowanie spadły o 3,5 pkt proc. Wynikało to jednak ze zmiany zasad refundacji ubytku dochodów dla FUS z tytułu przekazania części składek emerytalnych do OFE. W kolejnych latach odnotowano wzrost wydatków prawnie zdeterminowanych w wyniku wzrostu wydatków na składkę do budżetu UE, obsługę długu publicznego, subwencje dla JST i obronę narodową.

Wydatki elastyczne to z kolei: wydatki na wynagrodzenia i wydatki rzeczowe (bieżące jednostek budżetowych, dotacje dla jednostek samorządu terytorialnego, dotacje dla jednostek zaliczanych do sektora finansów publicznych, dotacje dla podmiotów gospodarczych, dotacje dla jednostek nie zaliczanych do sektora finansów publicznych i wydatki majątkowe.

Reforma administracyjna doprowadziła do podziału władzy z dwustopniowego w trójstopniowy. Podstawowym celem tej reformy była decentralizacja zadań, kompetencji i środków. Podstawą przeprowadzenie reformy było przeświadczenie, że decentralizacja przyniesie zwiększenie się społecznej użyteczności środków publicznych oraz poprawa efektywności ich wykorzystania. Pomiar efektywności jest trudny zarówno w teorii, jak i w praktyce. Nie łatwo jest więc określić, w jakim stopniu nastąpiła poprawa efektywności wydatków publicznych w Polsce. W przyszłości w ocenie tej może pomóc budżet zadaniowy, pod warunkiem, że będzie stosowany w sektorze rządowych i samorządowym.

Zmierzone efekty mogą przewyższać koszty, które zostały oszacowane na podstawie wydatków na administrację publiczną przed i po reformie. Na podstawie zgromadzonych danych oszacowano, że reforma administracyjna spowodowała wzrost wydatków na administrację przeciętnie w okresie 1995-2006 o około 0,11% PKB.

26. instytucjonalne podstawy bezpiecznej polityki fiskalnej w Polsce

Głównym celem polityki fiskalnej jest zapewnienie państwu potrzebnych dochodów, tj. zaspokojenie popytu państwa na pieniądz. Cel fiskalny ma priorytetowe znaczenie ze względu na brak możliwości samodzielnego wytworzenia dochodów przez państwa. Drugim celem jest rozdysponowanie tych wydatków na realizację statutowych zadań władz publicznych oraz realizację pozafiskalnych celów państwa. Wśród szczegółowych celów polityki fiskalnej wyróżnia się:

• Tworzenie warunków pełnego wykorzystania zdolności wytwórczych gospodarki;

• Zachęcanie do gromadzenia oszczędności poprzez optymalizację obciążeń podatkowych;

• Walka ze skutkami bezrobocia i zachęcanie do tworzenia nowych miejsc pracy;

• Korekta dużego zróżnicowania dochodów w społeczeństwie wynikającego z mechanizmu rynkowego

• Łagodzenie skutków ubocznych działalności podmiotów rynkowych ukierunkowanych wyłącznie na zysk.

Aby główne cele polityki fiskalnej mogły zostać zrealizowane i tym samym, by polityka fiskalna mogła być postrzegana za bezpieczną, konieczne są dobrze rozwinięte podstawy instytucjonalne prowadzenia polityki fiskalnej. Do podstaw tych zaliczamy:

1. Dobrze skonstruowany i rozwinięty system podatkowy - rodzaje podatków, zwłaszcza stopień stosowania podatków bezpośrednich i pośrednich, stosowanie preferencji podatkowych dla określonych podmiotów działa stymulująco bądź hamująco na aktywność podmiotów. Stosowanie skal podatkowych może łagodzić przebieg cykli koniunkturalnych. Polski podatnik ocenia obecny system podatkowy krytycznie. Dominuje opinia, że obciążenia podatkowe nie są dostosowane do zamożności obywateli oraz że rozłożenie tych obciążeń nie jest sprawiedliwe.

2. Skuteczny aparat skarbowy - skuteczność aparatu skarbowego decyduje o wielkości dochodów, które będą mogły wykorzystać władze publiczne oraz o tym czy podatki będą dotyczyć wszystkich podmiotów gospodarujących i czy obciążenia podatkowe są rozłożone sprawiedliwie. W celu zniechęcenia ulegania korupcji przez pracowników aparatu skarbowego przewidziana jest odpowiedzialność karna oraz wynagrodzenia są wysokie. Pomimo to, według polskiej opinii publicznej, polski aparat skarbowy jest skorumpowany i bezwzględny, co niejednokrotnie zostało udowodnione niszczeniem przez aparat skarbowy uczciwych przedsiębiorców.

3. Sprawne procedury legislacyjne - skuteczność polityki fiskalnej jest zależna od podstaw prawnych. Procedury legislacyjnie nie powinny zbyt często się zmieniać, ale jednocześnie sytuacja gospodarcza w kraju i na świecie musi być nieustannie obserwowana, aby w razie konieczności procedury dostosować do nowych warunków, by możliwa była realizacja celów fiskalnych. Zmiana polityki fiskalnej musi być przeprowadzana zgodnie z prawem. Skomplikowane procedury legislacyjne w Polsce, brak jednolitych interpretacji prawa powoduje, że dostosowanie polityki fiskalnej do nowych warunków odbywa się z dużym opóźnieniem, co zmniejsza jej skuteczność lub powoduje nieskuteczność/szkodliwość;

4. Dobrze rozwinięte instytucje publiczne - rozwinięte instytucje publiczne pozwalają na jak najlepsze wydatkowanie zgromadzonych środków publicznych i tym samym jak najlepszą realizację celów polityki fiskalnej (np. dobrze rozwinięte biura pośrednictwa pracy zwiększają skuteczność walki z bezrobociem). W przypadku polskich instytucji publicznych, o ile ocena poziomu wykształcenia kadr jest relatywnie wysoka, to już wydajność pracy, stosowanie nowych technologii czy też korupcyjność oceniane są negatywnie.

27. wpływ polityki monetarnej na finanse publiczne (Wpływ polityki monetarnej na finanse)

Polityka pieniężna musi być rozumiana jako część ogólnej polityki gospodarczej państwa, na którą się jeszcze składają polityka fiskalna, kursowa i dochodowa. Choć każdy z członów polityki gospodarczej realizuje swoje specyficzne cele, powinny się one zbiegać we wspólnych celach ostatecznych. Przede wszystkim stabilny poziom cen jest najcenniejszym wkładem, jaki bank centralny może wnieść do polityki gospodarczej. W ramach jego osiągania wskazane jest jednak współdziałanie z rządem w realizacji całościowego programu gospodarczego rozumianego jako utrzymanie długotrwałego, stabilnego i zrównoważonego wzrostu gospodarczego, wysokiej stopy zatrudnienia i na dłuższą metę korzystnego salda bilansu płatniczego. W tym sensie polityka pieniężna powinna być rozumiana szerzej jako zapewnienie bezinflacyjnego wzrostu gospodarczego. Bank centralny powinien być niezależny i odpowiedzialny przed parlamentem za osiągnięcie pożądanego poziomu inflacji. Ważna jest również przejrzystość w działaniu banku centralnego i rządu, jak i jasność podziału obowiązków między obiema stronami.

Stopień trudności ustalenia optymalnego policy mix skomplikował się jeszcze bardziej w warunkach funkcjonowania strefy euro, gdzie polityka pieniężna ma charakter ponadnarodowy i jest kształtowana przez Europejski Bank Centralny. Tymczasem polityka fiskalna nadal jest realizowana na szczeblu narodowym. Bez wsparcia władz fiskalnych bank centralny nie jest w stanie zapobiegać zakłóceniom w systemie finansowym i zapewnić stabilnego poziomu cen.

Napięcia pomiędzy resortem finansów a bankiem centralnym może np. wywołać ekspansywna polityka budżetowa, która nie sprzyja stabilizacji cen, ponieważ z reguły zwiększa inflację. Z drugiej strony silnie ekspansywna polityka pieniężna może również wywołać tendencje inflacyjne, co się przyczyni do spadku płac realnych i eskalacji żądań płacowych. Z kolei bardzo restrykcyjna polityka monetarna może pośrednio (poprzez spadek akcji kredytowej, spadek inwestycji i spadek produkcji) doprowadzić do wzrostu stopy bezrobocia. Za niepożądany policy mix uważa się np. wspomnianą ekspansywną politykę fiskalną połączoną z restrykcyjną polityka pieniężną (wysokie stopy procentowe). Próbą rozwiązania problemu właściwej koordynacji polityki pieniężnej i budżetowej jest regulacja dopuszczalnej wysokości deficytu budżetowego i długu publicznego oraz zwiększanie niezależności władzy monetarnej. Zasadniczym problemem dla władz monetarnych jest nadmierny deficyt budżetowy i brak dyscypliny finansowej rządu. Przede wszystkim zwrócono uwagę na zarządzanie budżetem państwa i stwierdzono, że przy ekspansywnej polityce fiskalnej (zwiększanie deficytu budżetowego) wcześniej czy później bank centralny będzie zmuszony sfinansować deficyt budżetowy dodatkową emisją pieniądza, co uniemożliwi mu realizację swojego celu w postaci stabilności cen. Należy jednak pamiętać, że od czerwca 1997 r. istnieje także w Polsce zapis konstytucyjny o zakazie finansowania deficytu budżetowego w banku centralnym. Ponadto zakaz finansowania deficytu budżetowego w banku centralnym jest sztywnym wymogiem traktatowym Unii Europejskiej.

W Polsce widoczny jest związek pomiędzy podażą pieniądza a produkcją. W Polsce wpływ zmian stóp procentowych BC na wielkość produkcji następuje po około 1 roku, a na inflację ciągu 5-7 kwartałów. Opóźnienia w reakcji są zależne od: występowania tzw. sztywności (rigidities), tj. mechanizmów inercyjnych, które hamują dostosowania w gospodarce, a także stopnia wykorzystania mocy produkcyjnych w gospodarce.

Polityka pieniężna banku centralnego wpływa zatem na stopień aktywności gospodarczej. W tej sytuacji sztywne trzymanie się i tak już osiągniętego celu inflacyjnego nie jest do końca korzystne. Interesującym zagadnieniem jest ustalenie optymalnej wysokości stóp procentowych na rynku. Nie mogą być za niskie, aby nie spowodować inflacji, ale też nie mogą być za wysokie, aby gwarantować podaż kredytów.

BC może oddziaływać na gospodarkę poprzez szereg pieniężnych i niepieniężnych impulsów. Do kanałów, którymi impulsy BC oddziałują na gospodarkę należą:

• Kanał stopy procentowej BC wpływa bezpośrednio tylko na krótkoterminowe stopy procentowe na międzybankowym rynku pieniężnym, te z kolei wpływają na stopy depozytowe i kredytowe w relacjach banków z „niebankami”.

• Kanał cen aktywów Umiejscowiony na rynku papierów wartościowych, nieruchomości i kredytów hipotecznych.

• Kanał oczekiwań inflacyjnych Równie ważne jak samo kształtowanie krótkoterminowych nominalnych stóp procentowych jest kształtowanie oczekiwań inflacyjnych przez BC. W ten sposób wpływa on na „dłuższe” stopy procentowe

• Kanał kursu walutowego Mierzący wpływ dysparytetu stóp procentowych w kraju i zagranicą na kurs walutowy oraz zmian w kształtowaniu premii za ryzyko. Następuje tutaj efekt przeniesienia zmian kursu na inflację (passthrough effect), którego siła zależy od tego czy mamy do czynienia z luką popytową ujemną (recesja) czy dodatnią (ekspansja gospodarcza).

28. Inflacyjne i nieinflacyjne finansowanie deficytów budżetowych na przykładzie Polski

Deficyt budżetowy, niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja). Inflacjogenne są duże deficyty. Deficyty umiarkowane niekoniecznie. Często towarzyszy im obniżająca się co roku stopa inflacji. Dlatego też nasuwa się wniosek, że ani samo wystąpienie umiarkowanego def. budż. ani jego wielkość nie stanowią podstawy do uruchomienia procesów inflacyjnych. Zależy to od sposobu ich finansowania.

Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być:

1) Nie powodujące zaburzenia równowagi makroekonomicznej (nieinflacyjne)

• wykorzystanie rezerw budżetowych, którymi mogą być niewydatkowane sumy z lat ubiegłych. Rezerwy mają charakter bezzwrotny i wykorzystanie nie powoduje powstania zobowiązań.

• prywatyzacja nie tylko pozwala pokryć deficyt, ale również przyczynia się do rozwiązywania problemów strukturalnych gospodarki, ponieważ wiąże się najczęściej z podwyższaniem jej efektywności.

2) Mogące spowodować naruszenie równowagi makro

a) nieinflacyjne

• zaciągnięcie kredytu w bankach komercyjnych, bądź emitowanie papierów wartościowych nabywanych przez te banki

• emitowanie skarbowych papierów wartościowych nabywanych przez podmioty niebankowe

• zaciągnięcie kredytu w zagranicznych instytucjach finansowych

• wychodzenie na rynki międzynarodowe pozwala zachować neutralność budżetu dla oszczędności i inwestycji krajowych , jednak jest to rozwiązanie ryzykowne, ponieważ w przypadku załamania się kursu walutowego gwałtownie wzrośnie zadłużenie naszego kraju i poziom długu publicznego

b) inflacyjne

• kredyty bankowe udzielane przez Bank Centralny, -gdy kreacja pieniądza w tempie szybszym niż wzrost popytu na pieniądz -> inflacja, chyba że mamy odpowiedni wzrost realnego PKB . w Polsce, wprowadzono ustawowy zakaz finansowania deficytu budżetowego przez bank centralny

• w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza. -> stymulowanie procesów inflacyjnych

POLSKA: do 1989 dominującą formą finansowania deficytu był kredyt w Banku Centralnym-> hiperinflacja. Z początkiem lat 90 zmniejszenie roli BC w finansowaniu def, , wzrost udziału kredytów w bankach komercyjnych. Dziś znacząca rola pożyczek publicznych, które mogą być zaciągane w formie kredytu oraz rządowych papierów wart. (obligacje skarbowe , bony )

29. Bezpieczeństwo finansowe państwa jako cel polityki finansowej

Bezpieczeństwo finansowe państwa dotyczy fundamentalnych kwestii finansów państwa i jest treścią zapisów konstytucyjnych oraz zapisów w ustawie o finansach publicznych ustawie o NBP i innych aktach prawnych (np. o nadzorze finansowym, o dyscyplinie finansów publicznych).

W celu zachowania bezpieczeństwa finansowego państwa tworzy się system rozwiązań instytucjonalnych i regulacyjnych, czyli sieć bezpieczeństwa finansowego, do której zaliczany jest bank centralny, nadzór finansowy, rząd oraz fundusz gwarantowania depozytów. Narzędzia bezpieczeństwa strategicznego:

• Jednorodna doktryna państwa, której skutkiem jest koncepcja sektora finansów publicznych (General Government)

• Zakaz przekraczania państwowego długu publicznego ponad 60% PKB

• Zakaz udzielania pożyczek na potrzeby bieżące rządu przez NBP

• Zakaz zwiększania przez sejm wielkości deficytu budżetowego państwa w stosunku do deficytu zawartego w projekcie ustawy budżetowej opracowanej przez rząd

• Obowiązek zapisu w corocznych ustawach budżetowych górnego pułapu zaciągania zobowiązań z tytułu emisji skarbowych papierów wartościowych

• Obowiązek zapisu w corocznych ustawach budżetowych maksymalnej kwoty udzielanych poręczeń i gwarancji kredytowych

• Obowiązek przedstawienia przez rząd wiarygodnych źródeł finansowania deficytu budżetowego

• Nakaz regulowania zobowiązań państwa z tytułu zaciągniętych pożyczek przed innymi wydatkami

• Obowiązek przestrzegania procedur ostrożnościowych i sanacyjnych

Bezpieczeństwo strategiczne polega zatem na:

• utrzymywaniu równowagi pomiędzy dochodami a wydatkami państwa (rządu) w średnim i długim okresie;

• ochronie gospodarki społeczeństwa przed inflacją wywołaną przez luźną politykę fiskalną i monetarną;

• ochronie gospodarki i społeczeństwa przed nadmiernym zadłużaniem się państwa i gospodarki w kraju i za granicą;

• ochronie państwa przed pułapką zadłużenia (jeżeli koszty obsługi długu przekraczają 20% samego zobowiązania kapitałowego mamy do czynienia z pułapką zadłużeniową (długi podlegają rollowaniu - żeby spłacić stare długi państwa zaciąga nowe długi); pułapka zadłużenia prowadzi do: konwersji długu (zmiana warunków), rapidacji długu (umorzenia))

• ograniczaniu nadmiernego obciążania przyszłych pokoleń długami bieżącymi

• powstrzymywaniu wzrostu kosztu obsługi długu publicznego

• zdolności regulowania zobowiązań wewnątrz kraju oraz w stosunku do zagranicy

• zachowaniu wiarygodności na rynku pożyczkowym krajowym i zagranicznym

• zachowaniu zaufania społeczeństwa do instytucji państwa.

Zastosowanie narzędzi bezpieczeństwa finansowego jest warunkiem stabilności całego systemu finansowego. W znacznym stopniu zmniejsza jego wrażliwość na szoki (jednak nie eliminuje ryzyka wybuchu kryzysu) i ułatwia dążenia do poprawy sytuacji rynku finansowego w razie ewentualnych zaburzeń.

Stabilności systemu finansowego sprzyja też odpowiednia koordynacja i dyscyplina polityki monetarnej i fiskalnej. Władze monetarne muszą mieć swobodę realizacji nadrzędnego celu stabilności cen, a władze fiskalne muszą mieć zdolność kontroli wydatków publicznych i egzekwowania dochodów.

30. Mechanizm transmisji decyzji władz monetarnych na realną sferę gospodarki (14. Główne kanały transmisji polityki monetarnej na realną sferę gospodarki)

Mechanizm transmisji impulsów polityki pieniężnej można zdefiniować jako proces, za pośrednictwem którego decyzje z zakresu polityki monetarnej oddziałują na poziom PKB oraz stopę inflacji. Mówiąc o tym mechanizmie musimy zdefiniować, po pierwsze pojęcie impulsów polityki pieniężnej, po drugie kanały, za pośrednictwem których impulsy polityki pieniężnej wywołują zmiany zachowań uczestników procesu gospodarowania.

I.    Impulsy polityki pieniężnej banku centralnego są to zmiany wielkości ekonomicznych będących pod kontrolą banku centralnego. Do tych wielkości zaliczamy: stopy procentowe, kursy walut, podaż pieniądza, stopy rezerw obowiązkowych itp.
II.    Kanały transmisji polityki pieniężnej to: kanał stopy procentowej i kursu walutowego, kanał kredytowy,  kanał cen aktywów finansowych, kanał cen aktywów rzeczowych (zwłaszcza nieruchomości). Transmisja impulsów polityki pieniężnej jest ściśle powiązana z celami danego banku centralnego. W przypadku Polski jest to strategia bezpośredniego celu inflacyjnego. W takiej gospodarce podstawowym instrumentem banku centralnego jest polityka stóp procentowych.

Mechanizm transmisji impulsów monetarnych w tym przypadku to mechanizm, za pośrednictwem którego impulsy wynikające z decyzji banku centralnego dotyczących stóp procentowych rozprzestrzeniają się w gospodarce. Poniższy wykres przedstawia wysoce uproszczony schemat mechanizmu transmisji impulsów polityki pieniężnej. Jak widzimy kanały transmisji polityki pieniężnej zostały ograniczone do dwu: kanału stopy procentowej i kursu walutowego. Każdy kanał w jakimś zakresie znajduje się pod wpływem poziomu stóp procentowych. Wzrost stóp procentowych spowoduje spadek cen aktywów finansowych i rzeczowych, i na odwrót, co w konsekwencji wpłynie także na stopy zwrotu z tych aktywów, a w ostateczności także na decyzje inwestycyjne (inwestycje finansowe i rzeczowe) podmiotów gospodarujących (przedsiębiorstw i gospodarstw domowych).

31. Struktura bilansu NBP (główne pozycje i ich udziały procentowe)

AKTYWA

1. kredyty pozyczki i inne należności od podmiotów krajowych - do uchwalenie Konstytucji kilkanaście %, teraz mniej niż 5%

2. dłużne pap wart wyemitowane przez podmioty krajowe - do 2001 kilkanaście % teraz nic

3. papiery z prawem do kapitału i udziały wyemitowane przez podmioty krajowe - cały czas mniej nić 1% 4. Aktywa zagraniczne - przyrost od 1996 z 67% do 96 %

4. obecnie

5. Aktywa trwałe - średnio 1%

6. pozostałe aktywa - 1996 - ok. 5%, dziś niecały 1%

PASYWA
1. pieniądz gotówkowy w obiegu - początkowo ok. 30%, potem wzrost do ponad 40%, teraz znowu ponad 35%
2. depozyty podmiotów krajowych - średnio ok. 20%

1. emisja dłużnych pap wart - zmienna (od kilkunastu do niecałych 30% obecnie)

2. pasywa zagraniczne - kilka procent; jedynie w okresie 2007/2008 wzrost do niecałych 20%

3. pozostałe pasywa - na początku niecałe 30%, potem spadem do 5%, teraz średnio kilkanaście procent

32. Pozytywne i negatywne skutki restrykcyjnej polityki fiskalnej.

Politykę restrykcyjną (twardą), której celem jest zmniejszanie podaży pieniądza poprzez podwyższanie stopy dyskontowej, podwyższenie poziomu rezerw obowiązkowych oraz sprzedaż na otwartym rynku - jest to polityka antyinflacyjna.

pozytywy

-Polityka antyinflacyjna (deflacja)

-Spadek cen

-Zwiększenie wpływów do budżetu - mniejszy deficyt

-Czasem spadek wydatków rządowych (plus dla rządu)

negatywy

-Wzrost stawek podatkowcyh

-Obniżenie dochodu do dyspozycji

-Spadek popytu globalnego

-Zmiany wielkości produkcji wpływają także na stan w budżecie

-Czasem spadek wydatków rządowych (zasiłki maleją)

-Opóźnienia czasowe

-Niepewność, trudności w oszacowaniu mnożnika i skali zmian

33. Polityka kursu walutowego w Polsce po roku 2000.

W 2000 r. nastąpiła zmiana systemu kursowego w Polsce. W dniu 11 kwietnia 2000 r. Rada Ministrów w porozumieniu z RPP podjęła decyzję o upłynnieniu kursu złotego, co oznaczało likwidację parytetu centralnego złotego i mechanizmu pełzającej dewaluacji parytetu wobec koszyka walut oraz pasma dopuszczalnych wahań kursu rynkowego złotego wokół kursu centralnego. Uchwała sankcjonująca powyższe zmiany weszła w życie 12 kwietnia 2000 r. Po zmianie reżimu kursowego Narodowy Bank Polski nadal nie interweniował na rynku walutowym. Kurs złotego przestał być zatem instrumentem polityki pieniężnej. Wprowadzenie systemu kursu płynnego było zgodne z założeniami Średniookresowej strategii polityki pieniężnej na lata 1999-2003 i postanowieniami Założeń polityki pieniężnej na rok 2000. Od 1998 r. polityka kursowa została podporządkowana realizacji bezpośredniego celu inflacyjnego. W dłuższym okresie czasu nie jest bowiem możliwe jednoczesne oddziaływanie na poziom stóp procentowych w sposób umożliwiający osiągnięcie celu inflacyjnego i kontrola poziomu kursu złotego. Sprzeczność ta staje się jeszcze bardziej wyraźna w warunkach całkowitej liberalizacji przepływów kapitałowych. Wprowadzenie systemu płynnego kursu walutowego zwiększyło, autonomię polityki stóp procentowych. Interwencje NBP na rynku walutowym, podejmowane dla utrzymywania kursu w pożądanym przedziale, powodowały, bowiem dodatkową kreację pieniądza. W rezultacie rosła płynność w systemie bankowym, co osłabiało oddziaływanie banku centralnego na stopy procentowe w bankach komercyjnych. Dodatkowym uzasadnieniem dla wprowadzenia systemu płynnego kursu walutowego były również dwa ważne argumenty:

Po pierwsze, decyzja ta była istotnym elementem procesu przygotowania Polski do uczestnictwa w Europejskiej Unii Gospodarczej i Walutowej (EMU). Jednym z warunków przystąpienia naszego kraju do EMU będzie włączenie złotego na okres co najmniej 2 lat do systemu kursowego ERM2. Poprzedzenie usztywnienia kursu złotego do euro w ramach tego systemu kilkuletnim okresem jego w pełni płynnego kształtowania się pozwoli trafniej określić kurs równowagi i uniknąć kosztownych dla gospodarki błędów.

Po drugie, międzynarodowe doświadczenia wskazują, że występowanie kryzysów walutowych wiąże się zawsze z próbami kontrolowania kursu walutowego. Dlatego też upłynnienie kursu złotego zmniejsza ryzyko wystąpienia zaburzeń na krajowych rynkach finansowych i związanych z tym konsekwencji w postaci obniżenia siły nabywczej waluty krajowej, zwolnienia tempa wzrostu gospodarczego i wzrostu bezrobocia.Jednym z najważniejszych celów wprowadzenia kursu płynnego było zwiększenie skuteczności wpływu polityki pieniężnej na agregaty pieniężne i stopy procentowe. Zwiększone ryzyko kursowe miało doprowadzić do osłabienia oddziaływania różnicy krajowych i zagranicznych stóp procentowych (dysparytetu) na przepływy kapitału portfelowego lokowanego w instrumenty dłużne.

2001 Silne wahania realnego kursu złotego związane zarówno ze zmianami sytuacji zewnętrznej jak i z narastaniem w 2001 r. Nierównowagi fiskalnej pogłębiły spadkową PKB. Dotyczy to zarówno okresów aprecjacji (skokowo zwiększających presje konkurencji zewnętrznej) jak i stosunkowo krótkich okresów deprecjacji zmuszających do utrzymywania wysokiego poziomu restrykcyjności polityki monetarnej wobec zwiększonego ryzyka gwałtownego osłabienia kursu i wynikającego stąd zagrożenia wzrostem inflacji.

2002 Narastająca w ciągu 2002 r. aprecjacja euro do dolara amerykańskiego przyczyniła się do osłabienia złotego wobec wspólnej waluty europejskiej o 5,1% w ujęciu średniorocznym(wobec aprecjacji o 8,5% w 2001 r.). Kurs złotego do dolara amerykańskiego pozostał na poziomie zbliżonym do obserwowanego w 2001 r. Według szacunków NBP, nominalny efektywny kurs złotego wobec koszyka najważniejszych dla polskiej gospodarki walut osłabiłsię w całym 2002 r. o 3,9% (średniorocznie), kurs realny deflowany PPI zaś o 4,0%. Deprecjacja złotego była szczególnie silna w drugim półroczu.

2003Wysoki deficyt budżetowy, rosnące potrzeby pożyczkowe państwa oraz trudności z wprowadzeniem programu redukcji wydatków publicznych mogą powodować zaburzenia na rynkach finansowych, skutkujące wzrostem rentowności skarbowych papierów wartościowych oraz osłabieniem kursu złotego. Jednak w ocenie Rady, początkowa faza ożywienia gospodarczego nie powodowała jeszcze, mimo słabnięcia kursu złotego, wzrostu presji inflacyjnej, która mogłaby stanowić zagrożenie dla realizacji celu inflacyjnego 2004 r.w drugiej połowie roku dalszy spadek kursu złotego wobec euro.

2004 do momentu wejścia do ERM II powinien być utrzymany system płynnego kursu walutowego, akcesja Polski do UE oraz korzystny dla eksporterów kurs złotego w pierwszej połowie roku. Ponadto czynnikiem zwiększającym presję inflacyjną była trwającaod 2003 r. deprecjacja nominalnego efektywnego kursu złotego, która w warunkach domykającej się luki popytowej mogła prowadzić do wzrostu presji inflacyjnej.2005 r. nominalny kurs złotego nadal umacniał się - średnioroczny kurs złotego był silniejszy wobec euro o 11,2%2006 r. nominalny kurs złotego nadal umacniał się aprecjacja kursu złotego w latach 2004-2006, chociaż w 2006 r. skala aprecjacji była nieznaczna.2007 System płynnego kursu nie wyklucza prowadzenia interwencji na rynku walutowym, gdyby okazało się to niezbędne do realizacji celu inflacyjnego. W 2007 r. nominalny kurs złotego nadal umacniał się - średnioroczny kurs złotego był silniejszy wobec euro o 2,9%, natomiast wobec dolara amerykańskiego o 10,8%.2008 Jednocześnie zwiększony napływ kapitału na rynki wschodzące przyczyniał się do silnej aprecjacji kursu złotego. We wrześniu 2008 r. upadek banku Lehman Brothers przyczynił się do istotnego spadku zaufania pomiędzy kontrahentami na rynkach światowych i ograniczenia limitów transakcji międzybankowych a w efekcie do deprecjacji złotówki.W 2009 r. Rada Polityki Pieniężnej nie znalazła wystarczających przesłanek do zastosowania interwencji walutowych.

34. Metody wpływania na kurs walutowy - Polska

Tradycyjne determinanty kursu walutowego, które można uznać za czynniki fundamentalne to tempo wzrostu gospodarczego, poziom realnej stopy procentowej oraz popyt i podaż na rynku walutowym.

Waluty można traktować podobnie jak towary - gdy dany towar cieszy się dużą popularnością, oznacza to wzrost popytu. Wyższy popyt powoduje, wzrost ceny. Na rynku walutowym sytuacja jest identyczna: wzrost popytu na złotówki powoduje aprecjację złotego - kurs złotego np. wobec euro spada. Podobnie z podażą - nadmiar towaru na rynku dóbr powoduje, spadek ceny. Natomiast waluta, która jest masowo wyprzedawana, deprecjonuje się. Gdyby ludzie zaczęli żywiołowo pozbywać się złotówek, to złoty uległby deprecjacji, czyli oznaczało by to wzrost kursu złotego np. wobec euro.

Rozpatrując czynniki, które wpływają na kurs walutowy warto dokonać podziału horyzontu czasowego na długi i krótki termin. Informacji na temat kształtowania się kursu walutowego w długim okresie dostarcza teoria parytetu siły nabywczej. Utrzymuje ona, iż kursy walutowe determinowane są przede wszystkim przez różnice w stopach inflacji. Waluta kraju o większej inflacji z racji utrzymywania parytetu siły nabywczej ulegnie deprecjacji względem waluty kraju o stabilnym poziomie cen. W ten sposób ustalana jest ścieżka kursu walutowego, w której wartość nominalna kursu walutowego zapewnia stały poziom wartości realnej. Kurs wyznaczony według powyższych zasad jest zakłócany czynnikami krótkoterminowymi, do których można zaliczyć zmiany w rachunku obrotów bieżących oraz przepływy kapitałowe. Skutki przepływu kapitału mogą przejawiać się w tym, iż „mogą stanowić przyczynę dużych i gwałtownych zmian kursów walutowych, gdyż - przeciwnie niż przepływy składające się na bilans obrotów bieżących - mogą one być stosunkowo łatwo wycofywane i zmieniać kierunek w krótkim czasie.” Głównym powodem i motywem przepływów kapitałowych jest maksymalizacja zysków, która stymuluje drogę od walut słabych - tanich do mocnych - drogich.

Innym ważnym problemem zachodzącym między kursem walutowym a inflacją jest ich związek z prowadzoną polityką pieniężną w gospodarce otwartej. Generalnie rzecz biorąc, polityka pieniężna musi wybrać:

• albo koncentruje się na utrzymaniu stabilnego kursu walutowego, godząc się na to by podaż pieniądza (a w ślad za tym również inflacja) swobodnie się zmieniały;

• albo koncentruje się na kontroli inflacji i podaży pieniądza, pozwalając na swobodne wahania kursu walutowego.

W pierwszym przypadku gdy bank centralny chce utrzymać kurs na określonym, niezmiennym poziomie (stosuje mechanizm kursu stałego). Jednocześnie w kraju zwiększa się inflacja. Normalnym działaniem banku centralnego w takiej sytuacji jest podwyżka stóp procentowych banku centralnego i ograniczenie ilości pieniądza na rynku. Jeśli jednak kurs nie ulega zmianie, wyższe stopy procentowe w kraju oznaczają dodatkowe zyski dla inwestorów portfelowych. Do kraju zaczyna więc napływać dodatkowy kapitał, a jego zagraniczni właściciele zmieniają posiadane przez siebie waluty obce na walutę danego kraju. W efekcie, rosną jednak rezerwy dewizowe, a w ślad za tym także ilość krajowego pieniądza, co z kolei sprzyja utrzymywaniu się inflacji na podwyższonym poziomie.

W drugim przypadku gdy bank centralny chce ściśle kontrolować inflację, a zatem i ilość pieniądza na rynku. Podobnie jak w poprzednim przykładzie, w kraju zwiększa się inflacja. Bank podnosi więc stopy procentowe, po to by ograniczyć ilość pieniądza. Wyższe stopy zachęcają do napływu obcy kapitał - jeśli więc bank chce, aby stopy pozostały na podwyższonym poziomie, musi pogodzić się ze wzmocnieniem kursu walutowego.

Innymi słowy, bank centralny nie może jednocześnie kontrolować inflacji i kursu walutowego. Bank centralny wpływając na wzrost stopy procentowej zwiększa poziom atrakcyjności bezpiecznych inwestycji denominowanych w walucie krajowej. Warto zauważyć, iż zacieśniając politykę monetarną oddziałuje się na aprecjację waluty, w związku z tym wzrost stopy procentowej dodatkowo zwiększa stopę zwrotu poprzez umocnienie kursu. Uzasadnione jest więc twierdzenie, iż waluta kraju o rosnącej stopie procentowej ma tendencje i uzasadnione podstawy do aprecjacji. Oczywiście mechanizm działa odwrotnie przy luzowaniu polityki monetarnej (ekspansywna polityka).

Bezpośredni wpływ na poziom stopy zwrotu dzięki regulacji stóp procentowych to jeden ze sposobów, w jaki bank centralny wpływa na kurs walutowy. Restrykcyjna polityka pieniężna ogranicza aktywność gospodarczą danego kraju. Osiągając gorsze wyniki gospodarcze państwo traci na rynkach finansowych miano bezpiecznego, rośnie awersja do ryzyka inwestycji. Z drugiej jednak strony niski poziom aktywności gospodarczej obniża zapotrzebowanie na import, umacniając walutę. Kolejnym aspektem oddziaływania poziomu stopy procentowej na kurs walutowy jest regulowanie przez instrumenty polityki pieniężnej atrakcyjności projektów inwestycyjnych. Wyższa stopa procentowa przyczynia się do eliminacji pewnej części projektów finansowanych przez kapitał obcy, ze względu na wzrost kosztu kapitału.

W ostatnich latach kurs walutowy Polski, ulega stałej aprecjacji. Wpływ mają na to przede wszystkim dotacje, których ogromne strumienie płyną do tych krajów. Poza tym w ostatnim czasie moda na wschodzące rynki sprzyjała napływowi kapitału, umacniając walutę. rozwój tych krajów przybliża je do prawidłowego funkcjonowania wewnętrznych rynków, większej integracji z gospodarkami rozwiniętymi. Istotny wpływ wywiera także postępująca globalizacja, która zaciera granice zróżnicowania rozwoju i wpływu jednych gospodarek (ich kapitału) na drugie. Można przyjąć, że istnieje ogólnie przyjęta zależność: przy uwolnionym kursie walutowym wzrost PKB powoduje również wzrost kursu waluty krajowej w stosunku do walut obcych.Wzrost PKB oznacza zazwyczaj dobry stan gospodarki, wzrost produkcji przemysłowej, przypływ inwestycji zagranicznych, wzrost eksportu. Przypływ inwestycji zagranicznych i wzrost eksportu powodują zwiększenie popytu na walutę narodową ze strony zagranicy, co wyraża się we wzroście jej kursu. Utrzymujący się wzrost PKB może przejść w fazę "przegrzania gospodarki", wzrost tendencji inflacyjnych, oczekiwania podwyższenia stóp procentowych (jeden ze środków do walki z inflacją), co także prowadzi do wzrostu wartości waluty narodowej. Wzrost lub spadek PKB zależy od polityki gospodarczej rządu. Ze względu na środki, jakimi dysponuje państwo, dzielimy politykę makroekonomiczną na fiskalną i monetarną. Zależność ta może zostać zakłócona przez np. zmiany poziomu stóp procentowych w danym kraju.

Należy również pamiętać, że zbyt duży wzrost kursu waluty krajowej (aprecjacja) może doprowadzić do podniesienia kosztów eksportu (niekorzystny kurs wymiany waluty), spadku kosztów importu, co w konsekwencji odniesie się do spadku PKB lub przynajmniej spowolnienia jego wzrostu.

35. Miary nierównowagi finansów publicznych.

Za budżet w równowadze uznaje się taką sytuację, gdzie wszystkie wydatki państwa znajdują pokrycie w dochodach, tj. dochody państwa zrównają się z jego wydatkami, bądź je przewyższają. Z kolei za nierównowagę finansów publicznych uznaję się stan, kiedy to wydatki sfery budżetowej przewyższają jej dochody.

Deficyt budżetowy obliczany jest w skali rocznej. Może być on skutkiem planowanych działań, bądź też może być efektem procesów, na które sektor publiczny nie ma wpływu. W Polsce zakłada się brak równowagi budżetowej finansów publicznym, z tego też względu dąży się do planowania stanu nierównowagi. Dodatkowym skutkiem powyższego założenia jest proces ciągłego narastania deficytu finansów publicznych oraz nierównomierne rozłożenie w czasie tej nierównowagi. Ciągłe narastanie deficytu jest związane z faktem istnienia długu publicznego i kosztem jego finansowania. Dług publiczny jest największym zagrożeniem dla istnienia państwa, gdyż może on nakręcić spiralę zadłużeniową, przez co jeden dług państwo będzie zmuszone spłacać kolejnym. Z kolei nierównomierne rozłożenie deficytu w skali roku stanowi efekt niedopasowania wielkości wydatków do osiąganych dochodów, na przykład jest to związane z wypłatą nadpłat podatku dochodowego od osób fizycznych w pierwszym półroczu.

Dla celów informacyjnych wykształciły się różne ujęcia sald równowagi finansów publicznych, by pozyskać bardziej szczegółowych danych na temat sposobu prowadzenia polityki fiskalnej państwa, wpływu na saldo finansów publicznych cykli koniunkturalnych, czy inflacji. Dodatkowo ocena kierunku odchyleń od stanu równowagi stanowi ona kryterium oceny polityki fiskalnej jak i stanu finansów publicznych. Do najważniejszych rodzajów sald budżetowych zalicza się:

- Saldo nominalne, inaczej zwane rzeczywistym, stanowi różnice między nominalnym dochodem budżetowym a nominalnymi wydatkami państwa.

- Saldo realne, jest to saldo nominalne skorygowane o wpływ inflacyjny bądź operacyjny. Dzięki tej modyfikacji uzyskuje się informacje na temat rzeczywistego stopnia zadłużenia czy też nadwyżki budżetowej. Saldo nominalne jest korygowane o obciążenia i premie pojawiające się z tytułu występowania inflacji, mającej największy wpływ na dług publiczny. Objawia się to tym, że saldo realne przy długu publicznym oprocentowanym stopą zmienną będzie równe saldu nominalnemu, gdyż przy wzroście ogólnego poziomu cen dóbr i usług konsumpcyjnych, oprocentowanie długu rośnie o wielkość równą inflacji. Z kolei przy oprocentowaniu stałym długu publicznego, saldo realne będzie wyższe od nominalnego, ponieważ:

• przy wzroście inflacji nominalna wartość rynkowa papierów skarbowych spada,

• spadek ten nie jest rekompensowany przez wzrost wypłacanych odsetek,

• ponoszącymi straty są posiadacze skarbowych papierów wartościowych, natomiast beneficjentem jest państwo.

- Saldo pierwotne, inaczej kredytowe, stanowi różnicę pomiędzy dochodami a wydatkami budżetowymi pomniejszoną o koszty związane z obsługą długu publicznego. W metodzie tej dodatkowo eliminuje się dochody pochodzące z poprzednich okresów. Saldo to informuje o stanie finansów publicznych gdyby nie trzeba było ponosić kosztów długu publicznego, dodatkowo pokazuje rezultaty działania rządu w obszarach, na które ma wpływ. W przypadku tego rodzaju salda niedobór oznaczałby bezpośrednie zagrożenie finansów publicznych.

- Saldo majątkowe informuje nas o zmianie składników majątkowych państwa. Określa się je jako równicę między dochodami a wydatkami bieżącymi państwa, gdzie dochody są pomniejszane o pożyczki zaciągnięte na cele inwestycyjne oraz o dochód uzyskany ze sprzedaży majątku publicznego.

- Saldo cykliczne, inaczej koniunkturalne, odzwierciedla wpływ cykli koniunkturalnych na dochody i wydatki państwa. Wartość ta jest niezależna od polityki państwa.

- Saldo strukturalne to wielkość jaka została by osiągnięta przy pełnym wykorzystaniu czynników wytwórczych - a przede wszystkim przy pełnym zatrudnieniu, tj. w momencie gdy bezrobocie rzeczywiste równe jest bezrobociu naturalnemu. Wielkość takiego salda oblicza się korygując saldo rzeczywiste saldem cyklicznym. Jest ono wielkością hipotetyczną, przez co nie jest się pewnym otrzymanych wyników, nie wiadomo czy dochody i wydatki będą się kształtowały w sposób jaki zaplanowano. Nierównowaga strukturalna jest zjawiskiem trwalszym jak niedobór cykliczny, który zmienia się wraz ze zmianą koniunktury w gospodarce. Deficyt ten zależy od czynników, które wpływają długotrwale na saldo budżetowe.

Przedstawione powyżej rodzaje sald i sposoby ich obliczania zostały sklasyfikowane w ujęciu bezwzględnym. W praktyce niedobór budżetowy ujmuje się dodatkowo w ujęciu relatywnym i kasowym. Istnieje również ujęcie memoriałowe, które jednak ze względu na trudności i wysokie koszty wprowadzenia, małą liczbę instytucji rządowych skłonnych przejść na rachunkowość memoriałową, czy też ze względu na konieczność przeprowadzenia reform finansów publicznych, nie wykorzystuje się przy określaniu salda budżetowego.

W ujęciu relatywnym saldo budżetowe pokazuje się w relacji z różnymi wielkościami ekonomicznymi. Przy czym najczęściej wykorzystuje się relację - deficyt budżetowy - PKB. Metoda taka najczęściej jest wykorzystywana w statystykach krajowych i międzynarodowych. Ujęcie kasowe z kolei ujmuje dochody i wydatki w momencie przepływu środków pieniężnych. Zaletą takiego ujęcia jest jej prostota i możliwość bieżącego monitorowania środków pieniężnych. Natomiast najważniejszymi wadami jakie można wyodrębnić przedstawiając dochody i wydatki kasowo to:

• brak zachowania zasady współmierności przychodów i kosztów,

• informacje bilansowe nie są usystematyzowane, gdyż w tym przypadku ujmuje się składniki według zasady memoriałowej

• informacje na temat majątku i źródeł jego finansowania są często ograniczone.

Aby otrzymać wiarygodne informację na temat wpływu polityki fiskalnej na gospodarkę należy wyodrębnić w deficycie budżetowym komponent strukturalny oraz komponent cykliczny. Jest to istotne przy ocenie wpływu polityki fiskalnej, ponieważ deficyt cykliczny powstaje nawet przy niezmienionej polityce fiskalnej. Nie oznacza to jednak, że deficyt strukturalny jest idealną miarą do oceny finansów publicznych.

36. Realizacja bezpośredniego celu inflacyjnego NBP w latach 2004-2009.

Prowadzenie polityki monetarnej w latach 2004-2009 można podzielić na 4 etapy związane, zarówno z zawirowaniami na światowych rynkach finansowych, a także na rynku krajowym:Pierwszym z nich był okres od 1 maja 2004 do początków 2005. Panujące wtedy warunki były bardzo dużym wyzwaniem dla nowo powołaną RPP i niewątpliwie wystawiły na próbę także dość restrykcyjne (w porównaniu do poprzedniego) BCI.

W trzecim kwartale 2004 poziom inflacji istotnie przekroczył górną granicę odchyleń od zamierzonego celu inflacyjnego. Powodem tych zmian były:

- wzrost popytu na rynku krajowym związany z akcesją do UE, a co za tym idzie wzrost ogólnego poziomu cen,- skoki cenowe surowców na rynkach światowych

W tym czasie kolejnym czynnikiem inflacjogennym był duży wzrost wynagrodzeń. „Aby zapobiec utrwaleniu się inflacji na podwyższonym poziomie oraz utrzymać antyinflacyjną wiarygodność banku centralnego, zwiększono poziom stóp procentowych w sumie o 1,25%. Podwyższenie stopy lombardowej do 8,0%, a depozytową do 5,0% określiło nowy korytarz wahań dla stopy referencyjnej (6,5%) i pozwoliło na ściągnięcie nadwyżki pieniężnej z rynku. Taki tor działań doprowadził do stabilizacji sytuacji. Rok 2005 i 2006, nazywany „great moderation”, cechował się już jej niskim poziomem - spadek do poziomu 2,1% w 2005 r. i 1,0% rok później.

Główne czynniki wpływające na taki stan rzeczy to :

- wygaśnięcia wstrząsów cenowych,

- osłabienia wzrostu gospodarczego (na co wpływ miało spowolnienie wzrostu gospodarczego u głównych odbiorców polskiego eksportu),

- silnej aprecjacji złotego,

- napływu towarów z krajów o niskich kosztach produkcji.

RPP zdecydowała się na poluzowanie polityki pieniężnej i obniżyła stopy procentowe łącznie o 2,5 pkt. proc. (stopę referencyjną z 6,5% do 4%). Obniżenie się korytarza wahań doprowadziło do spadku krótkoterminowych stóp % na rynku międzybankowym, co w rezultacie doprowadziło do pobudzenia aktywności gospodarczej podmiotów krajowych i zagranicznych.

Lata 2007 - I. połowa 2008 przyniosły szereg zawirowań na krajowym rynku finansowym:

Stopniowo rosnąca inflacja, a także początek spekulacji na złotówce.

Wzrost presji inflacyjnej (szybki wzrost gospodarczy, napięcia na rynku pracy)

Zwiększenie skali udzielania kredytów, w tym walutowych.

Stopy procentowe miały ograniczony wpływ na dynamikę udzielania kredytów właśnie z powodu substytucji złotego walutami obcymi

Spadek zaufania do sektora bankowego (upadek Lehman Brothers i problemy płynnościowe kolejnych światowych instytucji finansowych).

Ponieważ inflacja przekroczyła górną granicę wahań, RPP rozpoczęła cykl zacieśniania polityki pieniężnej, czego skutkiem był wzrost stawki referencyjnej do poziomu 5,75%.

W listopadzie 2007 roku NBP po raz pierwszy od 2004 roku przeprowadził operacje dostrajające w celu zasilenia w płynność sektora bankowego.

W 2008 roku NBP 6 -krotnie podważył poziom stóp, by potem dwukrotnie je obniżać - w grudniu stopa referencyjna osiągnęła najniższy poziom w historii, spadając z 6% do 3,5%.

Kolejnym krokiem podjętym w celu ratowania sytuacji gospodarczej było wprowadzenie na jesieni 2008r. tzw. „pakietu zaufania”, który miał na celu:

Zasilić banki w płynność w walucie krajowej, poprzez podstawowe operacje otwartego rynku REPO oraz operacje dostrajające (4x w 2008). Jedną z nich było przeprowadzenie w 2009r. (w ramach pakietu) przedterminowego wykupu od banków komercyjnych dziesięcioletnich obligacji NBP (o wartości 8,2 mld zł), wyemitowanych w 2002 roku. Dzięki odzyskaniu trzy lata wcześniej pieniędzy zamrożonych w obligacjach miał umożliwić bankom udzielenie większej liczby kredytów.

Zmodyfikowano także system przyznawania kredytu lombardowego (zmniejszenie wartości zabezpieczeń i rozszerzenie listy aktywów mogących stanowić jego zabezpieczenie).

W 2009 roku RPP po sześciu latach obniżyła stopę rezerwy obowiązkowej z 3,5% do 3,0%. W portfelach banków pozostało dzięki temu 3,5 mld zł. Był to kolejny krok mający na celu rozruszanie akcji kredytowej.

Oceny skuteczności polityki pieniężnej można dokonać poprzez porównanie bieżącej sytuacji z założeniami z Maastricht: założenia a rzeczywiste spełnianie.

Inflacja (mierzona CPI) w latach 2004-2009 wyniosła średnio 2,8%, a więc była zbliżona do celu inflacyjnego NBP (2,5%). Ponadto, sposób prowadzenia polityki pieniężnej przez NBP doprowadził do wzmocnienia jego wiarygodności, czego odzwierciedleniem są niskie oczekiwania inflacyjne - średnia oczekiwań inflacyjnych analityków bankowych w badanym okresie wyniosła 2,5%.

Na tle innych krajów inflacja oraz luka popytowa w polskiej gospodarce cechowały się relatywnie niską zmiennością.

37. Główne cechy polityki podatkowej w Polsce

Cechy systemu podatkowego przed 1990rokiem:

• nieadekwatny do nowych realiów gospodarki wolnorynkowej

• brak społecznej świadomości obciążeń podatkowych, a także wpływać na

• poślednią rola podatków -ograniczenie dochodów społeczeństwa poprzez politykę płacową i cenową-dramatyczne konflikty na tym tle

• skomplikowanie opodatkowania ludności (np. zbyt wiele stawek podatku)

• duża uznaniowość i brak stabilności poszczególnych obciążeń podatkowych

Ówczesny system podatkowy nie zapewniał budżetowi państwa dochodów w wystarczającej wysokości oraz nie realizował celów polityki społecznej. Należało dostosować podatki do nowej rzeczywistości, jaką była gospodarka wolnorynkowa. Decyzje o zmianach przyspieszał kryzys finansów publicznych w 1991 roku, którego istotną przyczyną był wadliwy system podatkowy. W celu ulepszenia systemu podatkowego przeprowadzono szereg reform, nazwanych „łagodną rewolucją podatkową”. W procesie budowania systemu podatkowego w Polsce zaczerpnięto z doświadczeń państw rozwiniętych o systemach demokratycznych. Zmiany te były następujące:

1. Centralne władztwo podatkowe: JST nie mają władzy by stanowić podatki Prawo podatkowe dopuszcza jednak możliwość samoopodatkowania się mieszkańców gmin pod pewnymi rygorami.

2.Koncentracja dochodów władz publicznych za pomocą kilku wiodących podatków: VAT, PIT, CIT i akcyzowego. Pewną rolę w gromadzeniu dochodów przekazano także cłom.

3. Przekazanie części podatków i opłat w gestię władz samorządowych jako jedno ze źródeł zasilania budżetów gminnych. Centralizacja władztwa podatkowego nie jest więc tożsama z centralizacją finansową. Przyjęto zasadę że w podatkach władz centralnych będą z mocy ustawy partycypować gminy a później także powiaty i województwa.

4.Oparcie systemu podatkowego na podatkach pośrednich ponieważ są bardziej pewne, łatwiejsze do skontrolowania, sprzyjają tworzeniu w gospodarce oszczędności gdyż nie naruszają wprost zysków przedsiębiorstw tworząc tym samym warunki do inwestowania. Wadą podatków pośrednich jest luźny związek z zasadą sprawiedliwości oraz możliwość ich przerzucania. Dochody podatkowe stanowią ok. 90% dochodów budżetu państwa, w tym zaś dochody z tyt. Podatków pośrednich ok. 59%(dane za rok 2008).

5. Wykorzystanie podatków do realizacji celów pozafiskalnych. Wykorzystanie do prowadzenia przez państwo polityki społecznej (progresja, ulgi, kwota wolna od podatku). Przykładowo PIT- przeciwdziała marginalizacji społecznej, ogranicza nadmierne zróżnicowanie dochodów, CIT- funkcja gospodarcza, stymuluje wzrost gospodarczy, VAT, akcyza- prospołeczne np. poprzez opodatkowanie używek w celu ograniczenia ich spożycia

6. Oparcie się na zasadach funkcjonowania systemu podatkowego w krajach UE by ułatwić późniejszą integrację

Etapy budowania systemu podatkowego w Polsce:

1. Reforma samorządowa, wprowadzenie podatków i opłat lokalnych m.in.: podatku od nieruchomości, podatku rolnego, podatku od darowizn i spadków oraz podatku od środków transportu.(1991)

2. Reforma opodatkowania dochodów. Wprowadzenie 1 stycznia 1992r. podatku dochodowego od osób fizycznych. W tym samym roku przeprowadzono też reformę podatku dochodowego od osób prawnych.

3. Wprowadzenie 5 lipca 1993 podatku od dochodów i usług oraz akcyzowego

4. Uchwalenie ordynacji podatkowej będącej zbiorem przepisów dotyczących ustalania i poboru podatków.(1 styczeń 1998)

5. Dostosowanie polskich standardów do tych obowiązujących w UE

Obecnie źródła prawa podatkowego stanowią : Konstytucja, Ordynacja Podatkowa oraz ustawy dotyczące poszczególnych podatków. Na system podatkowy w Polsce składa się 11 tytułów podatkowych:

Podatki bezpośrednie:

- podatek dochodowy od osób fizycznych,

- podatek dochodowy od osób prawnych,

- podatek od spadków i darowizn,

- podatek od czynności cywilnoprawnych,

- podatek rolny,

- podatek leśny,

- podatek od nieruchomości,

- podatek od środków transportu.

Podatki pośrednie:

- podatek od towarów i usług,

- podatek akcyzowy,

- podatek od gier.

Podatki centralne stanowią dochód wyłącznie państwa; zalicza się do nich między innymi VAT oraz akcyzę. Podatki lokalne natomiast zasilają budżety wyłącznie gmin, np. podatek od nieruchomości, rolny czy leśny. PIT oraz CIT stanowią dochody, które są dzielone między budżet państwa oraz budżety gmin

Polityka podatkowa w Polsce jest kształtowana przede wszystkim pod wpływem czynników politycznych, ekonomicznych oraz w dalszej kolejności społecznych. Polityka podatkowa wymaga rozstrzygnięcia przede wszystkim problemów podatkowych, które decydują o jej treści i kierunkach. Podstawowe cele polityki podatkowej w Polsce można ująć następująco:

• sprawność w realizacji funkcji dochodowej,

• stabilizacja i wzrost gospodarczy,

• sprawiedliwe rozłożenie ciężarów podatkowych,

• niskie koszty realizacji podatków

Istniejący system ma wciąż wiele wad i uchybień tj:

• niestabilność systemu podatkowego

• problem optymalnego opodatkowania rolnictwa

• walka z korupcja aparatu skarbowego oraz licznymi oszustwami podatkowymi

38. Cele NBP i stopień ich realizacji po 2002r. /3. Cele NBP i stopień ich realizacji po 2000 roku/ Ocena działalności NBP po 2000r.

Przystąpienie Polski do Unii Europejskiej, którego podstawowym celem miało być pełne włączenie Polski w struktury gospodarcze Wspólnoty, miało przynieść solidną i stabilną gospodarkę rynkową, w której inflacja i podstawowe stopy procentowe kształtują się na niskim poziomie, a rynek charakteryzuje równowaga budżetowa i rozsądna wielkość długu publicznego.

Nowe wyzwania związane z zaistniałymi warunkami wymusiły pewną modyfikację prowadzonej do tej pory strategii polityki pieniężnej

Wśród najważniejszych założeń strategii polityki pieniężnej po 2003 r. należy wymienić trzy najważniejsze:

• Prowadzenie polityki pieniężnej w ramach bezpośredniego celu inflacyjnego.

• NBP stawia sobie za cel stabilizowanie inflacji na niskim poziomie. Poziom inflacji mierzony jest roczną zmianą cen towarów i usług konsumpcyjnych (wskaźnik CPI) w każdym miesiącu odnoszoną do tego miesiąca w roku poprzednim Od 2004 roku, RPP tak steruje polityką pieniężną, aby poziom inflacji kształtował się jak najbliżej progu 2,5%, z przedziałem odchyleń +/- 1 punkt procentowy.

• Bezpośredni cel inflacyjny stał się celem ciągłym, co oznaczało, że poziom inflacji został raz określony i jest ciągle realizowany.

• Realizacja BCI odnoszona była do średniookresowego horyzontu czasowego. Przy ocenie, czy BCI jest spełniony, bierze się pod uwagę fakt, że produkcja i inflacja różnie i zazwyczaj z opóźnieniem reagują na prowadzoną przez NBP politykę pieniężną.

• Utrzymanie systemu płynnego kursu walutowego do momentu przystąpienia Polski do ERM2. Kurs płynny, wprowadzony w kwietniu 2000 roku, korzystnie wpłynął na skuteczność strategii BCI,

Dodatkowo: Stopniowe ale systematyczne dążenie do spełnienia kryteriów konwergencji co finalnie sprowadza się do dążenia do jak najszybszego wprowadzenia euro

W latach 2002- 2003 nadal kontynuowano Średniookresową strategię polityki pieniężnej na lata 1999-2003. Określono w niej, że strategicznym celem polityki pieniężnej jest obniżenie stopy inflacji, mierzonej indeksem cen towarów i usług konsumpcyjnych, poniżej 4% do końca 2003 r. Cel ten został¸ następnie skonkretyzowany w Założeniach polityki pieniężnej na 2003 rok w postaci celu krótkookresowego na poziomie 3% z przedziałem możliwych odchyleń ±1 punkt procentowy. Oceniać stopień realizacji celu w grudniu 2002 roku dwunastomiesięczny wskaźnik inflacji osiągnął¸ poziom 0,8% zaś inflacja w ujęciu średniorocznym 1,9%. Inflacja w Polsce została w ten sposób ograniczona do poziomu notowanego w ostatnich latach w krajach rozwiniętych.

Począwszy od roku 2004 zaczęła obowiązywać nowa strategia (aktualna dziś) zgodnie z którą RPP tak steruje polityką pieniężną, aby poziom inflacji kształtował się jak najbliżej progu 2,5%, z przedziałem odchyleń +/- 1 punkt procentowy.

Wśród innych celów NBP po 2002 roku wymienić należy:

• Utrzymanie systemu płynnego kursu walutowego do momentu przystąpienia Polski do ERM2 (stopień realizacji - system płynnego kursu nadal jest utrzymany, można powiedzieć, że jest nawet „zbyt płynny”, czego skutkiem jest kryzys związany z opcjami walutowymi)

• Stopniowe, ale systematyczne dążenie do spełnienia kryteriów konwergencji, co finalnie sprowadza się do dążenia do jak najszybszego wprowadzenia euro.

39. Operacje otwartego rynku w Polsce

Operacje otwartego rynku to transakcje dokonywane z inicjatywy Banku Centralnego z bankami komercyjnymi. Obejmują one warunkową i bezwarunkową sprzedaż lub kupno papierów wartościowych lub dewiz, a także emisję własnych papierów dłużnych Banku Centralnego.

Operacje otwartego rynku równoważą popyt i podaż środków utrzymywanych przez banki komercyjne w Banku Centralnym, poprzez ograniczanie lub rozszerzanie zdolności kredytowej banku. Dzięki temu BC wpływa na poziom krótkoterminowych stóp procentowych na rynku międzybankowym.

Zachętą do zakupu rządowych papierów wartościowych jest obniżona w stosunku do wartości rynkowej cena, co zwiększa zyski banków. Zakup tych papierów zmusza banki komercyjne do ograniczenia działalności kredytowej na rzecz przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, a to wpływa na zmniejszenie podaży pieniądza i zmniejszenie presji inflacyjnej.

Obecnie operacje otwartego rynku przeprowadzane przez NBP polegają na emisji własnych papierów dłużnych (7-dniowych bonów pieniężnych), których minimalna rentowność jest równa stopie referencyjnej wyznaczonej przez Rade Polityki Pieniężnej. Dzielimy je na:

1. Dostrajające - podejmowane przypadku pojawienia się nieoczekiwanych zakłóceń w płynności banku

2. Strukturalne - służą wywoływaniu długoterminowych zmian w stanie płynności sektora bankowego

3. Podstawowe

W 2008 roku podstawowe operacje otwartego rynku prowadzone były w sposób regularny raz w tygodniu, w piątek. Rentowność bonów pieniężnych była stała i wynosiła równowartość stopy referencyjnej NBP.

W 2008 roku NBP miał możliwość przeprowadzenia operacji dostrajających. Mogły to być operacje zasilające, tj. emisja bonów pieniężnych NBP, operacje typu repo i przedterminowy wykup bonów pieniężnych NBP. W 2008 roku NBP nie przeprowadzał operacji strukturalnych.

40. Podatki jako instrument polityki fiskalnej w Polsce.

Zadaniem narzędzi polityki fiskalnej jest zmniejszanie amplitudy wahań cyklu koniunkturalnego, tj. hamowanie ekspansji gospodarki w okresie jej nazbyt dużego wzrostu oraz stymulowanie aktywności gospodarczej w okresie osłabienia procesów gospodarczych. Podatki, jako główne narzędzie tej polityki, zarówno powodują obniżenie poziomu dochodów i zredukowanie wydatków prywatnych na konsumpcję indywidualną, jak i mają wpływ na poziom produkcji, inwestycji i zatrudnienia. Wydatki państwa zaś m.in. kształtują wielkość popytu globalnego. W ramach polityki fiskalnej można wyodrębnić dwie podstawowe formy, a tym samym dwie metody wykorzystania instrumentów podatkowych dla osiągania celów: aktywną oraz pasywną politykę fiskalną.

Istota tej pierwszej sprowadza się do podejmowania takich decyzji związanych ze zmianą dochodów i wydatków publicznych, które umożliwiłyby realizację określonych zadań i uzyskanie zakładanych efektów w danej sytuacji gospodarczej. Natomiast pasywna polityka fiskalna wiąże się z zastosowaniem odpowiednich instrumentów ekonomicznych, które samoczynnie reagują na zmianę koniunktury i nie wymagają podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych, a są wrażliwe na zmiany poziomu dochodu narodowego, stopy zatrudnienia etc.

Z tego też względu w aktywnej polityce fiskalnej, będącej interwencjonizmem państwowym, za którym stoi cały system podejmowania decyzji o zastosowaniu określonych narzędzi fiskalnych (m.in. wzrost bądź spadek wydatków publicznych, zmiany w poszczególnych podatkach) wykorzystuje się metodę dyskrecjonalnego (aktywnego) kształtowania poziomu opodatkowania podmiotów w zależności od fazy cyklu koniunktury gospodarczej. Natomiast pasywna polityka fiskalna związana jest z wykorzystaniem metody automatycznych stabilizatorów koniunktury wkomponowanych w system podatkowy.

Do automatycznych stabilizatorów zalicza się: podatek dochodowy, podatek od wartości dodanej (VAT), zasiłek dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych. Zaletą podatkowych automatycznych stabilizatorów koniunktury jest ich w miarę szybka reakcja na zmianę sytuacji dochodowej podmiotów i zmniejszanie podatności gospodarki na wstrząsy. Wadą jest to, że ich konstrukcja może nie sprawdzić się w praktyce życia gospodarczego. W odpowiedzi na tę ułomność pasywnej polityki fiskalnej, władza publiczna może zastosować bardziej aktywną (dyskrecjonalną) jej formę, jeżeli sytuacja tego wymaga. Stabilizacja gospodarki może się odbywać przez adekwatne kształtowanie poziomu wydatków albo stopy podatkowej, wpływając tym samym na poziom popytu globalnego. W przypadku, gdyby wydawał się on zbyt niski, rząd może go stymulować poprzez redukcję obciążeń podatkowych, co powinno znacznie silniej aktywizować podmioty gospodarcze, niż automatyczne stabilizatory koniunktury. W sytuacji przeciwnej, tj. nadmiernie rozgrzanej koniunktury, można wykorzystać progresję podatkową bądź nałożyć nowe podatki, aby ją skutecznie schłodzić. Ponadto państwo w ramach działań będących podatkowych może oddziaływać na skłonność do inwestowania i oszczędzania. Nadmierny fiskalizm zmniejsza skłonność podmiotów gospodarczych i gospodarstw domowych do oszczędzania, jednakże zwiększone wydatki państwa kreują nowy popyt, w tym popyt inwestycyjny. Wadą aktywnej metody oddziaływania na gospodarkę jest to, że zastosowanie jej instrumentów wymaga czasu i wiąże się z długotrwałym i żmudnym procesem legislacyjnym dotyczącym np. wprowadzenia nowych podatków lub zmian w już istniejących podatkach. Występować może tu tzw. efekt opóźnień, polegający na tym, że pomiędzy diagnozą stanu gospodarki a przygotowaniem określonych środków polityki ekonomicznej upływa tak wiele czasu, że w momencie, w którym narzędzi te są gotowe układ gospodarki na tyle się zmienił, iż owe narzędzia są już mało bądź wcale nieskuteczne.

41. Pozapodatkowe instrumenty polityki fiskalnej

Cała sztuka polityki fiskalnej polega na tym, żeby państwo umiejętnie łączyło realizację podstawowych celów polityki fiskalnej (gromadzenie potrzebnych państwu środków pieniężnych) z równoczesnym, niejako „przy okazji", rozwiązywaniem innych ważnych celów gospodarczych i społecznych (cele pozafiskalne).

Do realizacji ww. celów, obok narzędzi podatkowych, służyć mogą narzędzia pozapodatkowe:

1) zasiłki dla bezrobotnych - wg. Owsiaka / narzędzia zasiłkowe - możliwość kształtowania i różnicowania zasiłków (nie zasiłek) - inf. na forum,

2) wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i z finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych,

3) wydatki promujące restrukturyzację gospodarki w układzie branżowym i przestrzennym,

4) wydatki promujące rozwój drobnej wytwórczości,

5) wydatki na roboty publiczne,

6) deficyt budżetowy,

7) dług publiczny,

8) poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów zaciągających pożyczki (kredyty)

42. interpretacja zasady równowagi budżetowej w Polsce

Kolejną zasadą budżetową jest zasada równowagi, która to w ujęciu klasycznym oznacza równość dochodów jak wszystkich wydatków budżetu. Współcześnie jednak uważa się, że deficyt jest dopuszczalny do pewnej wysokości jak również pod pewnymi warunkami. Tak, więc ustawodawca nie zawsze precyzuje zakres dochodów jak również wydatków, które to są wyznacznikiem zachowania równowagi. Dlatego w efekcie wyróżnia się szereg sposobów mierzenia skali nierównowagi w naszym budżecie w postaci: sald budżetowych jak również deficytów budżetowych. Ich interpretacja pozwala ocenić stopień niezrównoważeni budżetu jak również przyczyny tej równowagi. W praktyce jednak dążenie do matematycznej równości dochodów jak również wydatków jest natomiast rzadkością. Wyjątkiem jednak jest budżet Unii Europejskiej. Skrót EPD czyli procedura nadmiernego deficytu odnotowana 104 TWE. Jednak możemy wyróżnić jeszcze inne zasady budżetowe. Do innych zasad budżetowych należą: zasada jednoroczności.

W Polsce zauważalne są następujące zmiany w klasycznym podejściu do równowagi budżetu państwa. Po pierwsze nastąpiło odejście od dogmatu zrównoważonego budżetu po kryzysie finansów publicznych z 1991 r. Wobec nierealności zachowania dogmatu zrównoważonego budżetu główny wysiłek państwa skoncentrowano na utrzymaniu tzw bezpiecznego poziomu deficytu budżetowego a w szczególności o zachowanie granicy 3% PKB. Dbano również aby finansowanie deficytu nie było przeprowadzane za pomocą dodruku pieniądza. Wykreowane zostały narzędzia operacji otwartego rynku (weksle skarbowe) które pozwalały na racjonalne stosunki między pożyczkodawcami a rządem. Na zrównoważenie budżetu w Polsce należy patrzeć przez pryzmat transformacji ustrojowej, która w istotny sposób uniemożliwia szybkie zrównoważenie budżetu państwa.

Równoważenie budżetu państwa, czyli niedopuszczenie do nadmiernych wydatków w stosunku do możliwości dochodowych budżetu, jest klasyczną zasadą skarbowości. Jest ona

regułą najlepiej zrozumiałą i uważaną za najbardziej racjonalną. Jej działanie ma jednak charakter procykliczny. Klarowność tej reguły może zostać zaburzona poprzez wprowadzanie

rożnego rodzaju wyjątków, w ramach „sytuacji nadzwyczajnych” lub zastosowanie zasady odstępstwa od równowagi budżetu w jednym roku pod warunkiem, iż powstały deficyt ma charakter przejściowy i zostanie sfinansowany nadwyżką wypracowaną w budżecie w kolejnym roku. Można spotkać także rozwiązanie, w ramach, którego równoważenie dotyczy

tylko salda dochodów i wydatków pierwotnych, czyli po wykluczeniu kosztów obsługi długu, jako „sztywnego” wydatku budżetu. Współcześnie reguła ta jest częściej stosowana (także w UE) w odniesieniu do budżetów lokalnych, aniżeli centralnych.

Za budżet w równowadze uznaje się taką sytuację, gdzie wszystkie wydatki państwa znajdują pokrycie w dochodach, tj. dochody państwa zrównają się z jego wydatkami, bądź je przewyższają. W Polsce zakłada się brak równowagi budżetowej finansów publicznym, z tego też względu dąży się do planowania stanu nierównowagi. Dodatkowym skutkiem powyższego założenia jest proces ciągłego narastania deficytu finansów publicznych oraz nierównomierne rozłożenie w czasie tej nierównowagi. Ciągłe narastanie deficytu jest związane z faktem istnienia długu publicznego i kosztem jego finansowania. Dług publiczny jest największym zagrożeniem dla istnienia państwa, gdyż może on nakręcić spiralę zadłużeniową, przez co jeden dług państwo będzie zmuszone spłacać kolejnym. Z kolei nierównomierne rozłożenie deficytu w skali roku stanowi efekt niedopasowania wielkości wydatków do osiąganych dochodów, na przykład jest to związane z wypłatą nadpłat podatku dochodowego od osób fizycznych w pierwszym półroczu.

Nierównowaga finansów publicznych jest zjawiskiem na ogół uznawanym za zjawisko niekorzystne a wręcz szkodliwe dla gospodarki. Jest to odchylenie od oczekiwanej równowagi w sferze finansów publicznych. W dużej mierze za nierównowagę w finansach publicznych odpowiedzialne są błędy polityki fiskalnej.

Polityka fiskalna to sposób zarządzania dochodami i wydatkami publicznymi w taki sposób aby państwo realizowało cele, które stoją przed nim (np. dostarczenie usług publicznych, redystrybucja dochodów, stabilizowanie sytuacji). Ocena działalności prowadzonej polityki fiskalnej zależy od poziomu bezrobocia, tempa wzrostu cen i płac realnych, rewaloryzacji rent i emerytur, podziału dochodu narodowego i innych.

43. Podstawowe wyzwania decyzji przed wejściem polski do strefy euro

Zasady UGW przewidują dla nowych członków 3-etapową integrację. Pierwszy etap oznacza uczestnictwo z derogacją, czyli odroczenie w czasie pełnego członkostwa w UGW. Etap 2 oznacza przystąpienie do europejskiego mechanizmu walutowego-ERM2 (Exchange Rate Mechanism2), czyli systemu stabilizacji kursu waluty narodowej względem euro. Trzeci etap integracji walutowej oznacza wejście kraju do strefy euro, liczącej obecnie 12 członków.

Ekonomiści są zgodni co do tego, że przebywanie w ERM 2 jest niewygodne, a nawet wiąże się z dużym ryzykiem. Wejście do systemu polega na ustaleniu przez kraj w konsultacji z EBC i radą ECOFIN (Ecofin Council) kursu centralnego względem euro, wokół którego przez minimum 2 lata kurs danej waluty narodowej winien oscylować w określonych granicach. Po 2-letnim pobycie w ERM2 i spełnieniu pozostałych kryteriów z Maastricht kraj może przejść do 3-go etapu integracji, tj. przyjąć euro. W takim wypadku przyjmowany jest pewien określony kurs konwersji, dotychczas był to kurs rynkowy z dnia przejścia. Należy zaznaczyć, że w czasie przebywania w systemie ERM2 kraj nie może przeprowadzać jednostronnej dewaluacji swojej waluty. Dodatkowo każdemu z nowych uczestników ERM2 Komisja Europejska wydaje zalecenia dotyczące odpowiedniej polityki makroekonomicznej, która ma ułatwić utrzymanie stabilności walutowej.

Po raz pierwszy kwestia przystąpienia Polski do strefy euro pojawiła się w dokumencie Rady Polityki pieniężnej (RPP) z 1998 r. W Strategii polityki pieniężnej na lata 1999-2003 RPP sugerowała że Polska powinna dążyć do takich zmian systemowych w polityce pieniężnej, żeby strategia bezpośredniego celu inflacyjnego była oparta na w pełni płynnym kursie walutowym i z takim kursem walutowym Polska powinna dotrwać do wejścia do ERM2.

W strategiach państw pretendujących do UGW szczególną uwagę zwracano na dwa korzystne elementy warunkujące przystąpienie. Za podstawowy koszt przyjęcia euro uznaje się utratę możliwości prowadzenia autonomicznej polityki pieniężnej i kursowej. Polityka prowadzona przez EBC koncentruje się na całej strefie euro. Oznacza to że nie zawsze będzie dostosowana do specyficznej sytuacji naszego kraju. Negatywne skutki związane z członkostwem w strefie euro zależeć będą w głównej mierze od tego czy polityka pieniężna EBC okaże się „odpowiednia” z punktu widzenia sytuacji gospodarczej Polski. Wejście do strefy euro oznacza również przesunięcie ciężaru związanego z przywracaniem i utrzymywaniem równowagi gospodarczej z polityki pieniężnej (np.ustalania st.%) na szerzej zakrojoną politykę finansową. Politykę finansową prowadzi się trudniej niż pieniężną. Instrumenty polityki finansowej mają bowiem wyraźny wpływ na sytuację materialną określonych grup społecznych i zawodowych. Społeczeństwa boją się reform zmierzających do ograniczenia czy racjonalizowania wydatków budżetowych, natomiast rząd i politycy nie są skuteczni w przeciwstawianiu się takim oporom. Innym kosztem związanym z przystąpieniem do strefy euro jest konieczność przekazania EBC części rezerw walutowych oraz odejście od kursu złotego, który zmniejsza prawdopodobieństwo występowania kryzysów i pozwala łagodzić wahania produkcji i zatrudnienia związane z występowaniem niektórych wstrząsów gospodarczych. Formalne warunki jakie musi spełnić państwo chcące przystąpić do strefy euro, zwane też kryteriami nominalnej konwergencji wynikają z traktatu z Maastricht. Kryterium fiskalne nakazuje by deficyt sektora finansów publicznych nie przekraczał 3% PKB a relacja zadłużenia publicznego do PKB nie przewyższała 60%. Kryterium stabilności cen wymaga, aby inflacja w kraju ubiegającym się o członkostwo w strefie euro nie przekraczała o więcej niż 1,5 pkt proc średniej inflacji w 3 krajach członkowskich UE najlepszych pod względem stabilności cen. Kryterium kursowe zakłada co najmniej 2-letni okres uczestnictwa ERM II. Mechanizm ten przewiduje, że przez co najmniej 2 lata kurs waluty danego kraju może się wahać w przedziale 15% powyżej lub poniżej kursu centralnego w stosunku do euro. Kurs centralny jest ustalany przy przystąpieniu do ERM II na podstawie porozumienia zawieranego przez ministra finansów i prezesa banku centralnego danego kraju z ministrami finansów krajów strefy euro, EBC oraz szefami resortów finansów państw uczestniczących w ERM II i ich banków centralnych. Kryterium stóp procentowych wymaga, by długoterminowa nominalna stopa procentowa w Polsce nie przekraczała o więcej niż 2 pkt.proc.średniej z tak wyznaczonych stóp w 3 krajach UE najlepszych pod względem stabilności cen. Spełnienie kryteriów pozwoli uznać że gospodarka kraju będzie konkurencyjna i nie stanie się ciężarem dla pozostałych uczestników strefy euro.

Oprócz wymogów nominalnych konieczna jest również eliminacja słabości instytucjonalnych, barier działalności gospodarczej dla przedsiębiorstw na poziomie mikroekonomicznym. Pod uwagę brane jest zwiększenie mobilności przestrzennej i zawodowej siły roboczej oraz ograniczanie klina podatkowego. Ocenia się także inwestowanie w poprawę jakości zasobów ludzkich.

Stopień konwergencji oceniany jest przez Radę UE na podstawie sprawozdań z postępów w wypełnianiu kryteriów z Maastricht. Sprawozdanie takie sporządzają Komisja i EBC nie rzadziej niż raz na 2 lata lub na wniosek państwa członkowskiego dążącego do przyjęcia euro. Eksperci uznają że kluczowe znaczenie z punktu widzenia sprawnego funkcjonowania w strefie euro ma zbliżanie się do siebie gospodarek poprzez m.in.zwiększanie wzajemnych powiązań handlowych oraz zbieżność cykli koniunkturalnych. W Polsce warunek zbieżności gospodarki ze strefą euro jest w umiarkowany sposób spełniony, gdyż ponad ¾ obrotów zagranicznych przypada na wymianę z Europą. To umożliwia przenoszenie się impulsów koniunkturalnych kanałem handlu zagranicznego, decydują o upodobaniu się polskiego cyklu do europejskiego. Ponadto w fazie przygotowań do integracji walutowej istotną zmienną jest saldo bilansu obrotów bieżących. Można wejść do euro landu z dużym deficytem w wymianie zagranicznej, to jednak nie ułatwia gospodarce funkcjonowania w unii monetarnej. Jeśli bowiem pojawi się presja inflacyjna i zabraknie narzędzi krajowej polityki pieniężnej, aby ją zredukować, środkiem rozładowania napięć staje się zwiększenie importu. Zrównoważony bilans handlowy pełni wówczas rolę buforu antyinflacyjnego. W sytuacji zaś, gdy luka na rachunku bieżącym jest duża, stosowanie tego mechanizmu pozostaje ograniczone. Pożądaną cechą gospodarki będącej w strefie euro jest także jej maksymalna elastyczność, zwłaszcza w obszarze rynku pracy (umożliwiająca mobilność siły roboczej i obniżanie płac) i finansów publicznych. Chodzi głównie o zdolność do elastycznego reagowania na pojawiające się w gospodarce szoki zewnętrzne. Kiedy zbliża się recesja mechanizmy działające na rynku pracy umożliwiają jej łagodną absorpcję, bez wzrostu bezrobocia. podobnie stabilizująco na gospodarkę wpływać może zbilansowany budżet. Gdy tempo wzrostu gospodarczego spada, możliwe jest lekkie poluzowanie polityki fiskalnej, łagodzące przejściową zmianę koniunktury. Zwiększenie deficytu budżetowego w warunkach słabnącej aktywności gospodarczej rekompensuje niemożność obniżki krajowych stóp procentowych. Istotne jest aby w fazie szybszego wzrostu PKB maksymalnie ograniczać nierównowagę fiskalną po to, by na wypadek spowolnienia istniały możliwości do budżetowego amortyzowania niekorzystnych wahań cyklicznych. Przed wejściem do strefy euro opłaca się redukować deficyt zdecydowanie bardziej niż tylko do wymaganej granicy 3% PKB. Przynależność do strefy euro wymusza uporządkowanie finansów publicznych w tym spełnienie wymagań Paktu Stabilności i Wzrostu, co powinno umożliwić efektywne wykorzystywanie automatycznych stabilizatorów fiskalnych, jako narzędzia łagodzenia wahań gospodarczych. Polega to m.in.na tym, że gdy spada produkcja w gospodarce wówczas maleją wpływy podatkowe a rosną niektóre wydatki publiczne np.zasiłki dla bezrobotnych. W rezultacie negatywne skutki wstrząsu zostają złagodzone a wzrost deficytu tworzy dodatkowy popyt w gospodarce. W okresie ożywienia rosną z kolei wpływy podatkowe, a maleją wydatki sektora finansów publicznych, co powoduje poprawę sytuacji fiskalnej.

Wymogi o charakterze formalnoprawnym, przed decydującą oceną przygotowania Polski do uchylenia derogacji będą musiały zostać przeprowadzane odpowiednie zmiany w Konstytucji RP, ustawie o NBP, ustawie Prawo bankowe oraz ustawie o Najwyższej Izbie Kontroli.

Skala korzyści z przyjęcia wspólnej waluty zależy od dwóch czynników: (1) stopnia i siły powiązań gospodarczych z obszarem euro, które można ocenić porównując udział strefy euro w handlu zagranicznym Polski na tle krajów członkowskich strefy euro oraz (2) stopnia podatności polskiej gospodarki na szoki asymetryczne (szoki popytowe lub podażowe, które nie dotykają pozostałych krajów znajdujących się we wspólnym obszarze walutowym), który ocenia się badając wskaźniki synchronizacji przebiegu cyklu koniunkturalnego w Polsce i w strefie euro. Stopień integracji polskiej gospodarki z obszarem euro, określony na podstawie tradycyjnej analizy handlu zagranicznego, czyli udziału eksportu w eksporcie do strefy euro jest na takim poziomie, jaki, zdaniem banku centralnego, zapewnia wystarczający stopień integracji z gospodarką europejską.

44. metody regulowania podaży pieniądza

Podaż pieniądza - to ilość pieniądza wprowadzonego do obiegu, jest ona realizowana przez banki, przy czym pierwotna kreacja (podaż) pieniądza przebiega w banku centralnym, który udziela kredytów bankom komercyjnym. Te banki, udzielając kredytów swym klientom, dokonują wtórnej kreacji pieniądza. O wielkości podaży pieniądza decyduje wtórna kreacja pieniądza przez banki komercyjne. Ale bank centralny czuwa nad sumą podaży ( kreacji) pieniądza i oddziałuje na jej rozmiary instrumentami polityki pieniężnej.
Kształtowanie podaży pieniądza przez bank centralny ma na celu utrzymanie równowagi na rynku kredytowym i niedopuszczenie do nadmiaru pieniądza, co mogłoby wpływać niekorzystnie na stabilność cen. Podaż pieniądza stanowi istotny czynnik wpływający na kształtowanie globalnego popytu. Wzrost podaży pieniądza powoduje wzrost globalnego popytu, a tym samym ma wpływ na wzrost produktu krajowego brutto. Realny wzrost następuje zwłaszcza wówczas gdy w gospodarce występuje przymusowe bezrobocie i nie wykorzystane są zdolności produkcyjne. W tej sytuacji aktywna polityka pieniężna będzie sprzyjać ożywieniu gospodarczemu.

Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza:

1. Zmiany stopy rezerw obowiązkowych

Określenie przez bank centralny stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu stosunku minimalnego rezerw w gotówce w kasie banku i rezerw w banku centralnym do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku. Rezerwy obowiązkowe są w pewnym sensie formą podatku, który bankowi centralnemu płacić muszą banki komercyjne.Bank centralny może podwyższać lub zmniejszać stopy rezerw obowiązkowych, przez co skutecznie reguluje podaż pieniądza.

2. Zmiany stopy redyskontowej

Stopa redyskontowa jest stopą procentową pobierana przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych. Wysokość stopy redyskontowej wpływa na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki komercyjne w banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej podnosi koszt kredytu, prowadzi do spadku rezerw banków komercyjnych i ogranicza ich działalność kredytową. Odwrotne skutki przynosi obniżanie stopy redyskontowej. Następuje wtedy spadek kosztów kredytu, co skłania banki do rozszerzania działalności kredytowej i powiększania rezerw bankowych

3. Operacje rynku otwartego

Instrument ten polega na tym, że bank centralny sprzedaje lub kupuje papiery wartościowe. Sprzedaż papierów wartościowych prowadzi do zmniejszenia ilości pieniędzy w obiegu, czyli podaży pieniądza. Skupowanie przez bank centralny papierów wartościowych zwiększa podaż pieniądza na rynku czyli ich ilości w obiegu.

4.Stopa procentowa

Stopa procentowa może być wykorzystana jako instrument polityki pieniężno-kredytowej, jeżeli będzie spełniała funkcję zewnętrznego parametru, branego pod uwagę przy podejmowaniu decyzji ekonomicznych. Decyzje te powinny uwzględniać konieczność osiągnięcia przez kredytobiorcę co najmniej takich wyników finansowych, które by pozwoliły na spłacenie rat kapitałowych oraz odsetek od zaciągniętego kredytu.

4. Refinansowanie banków

Kolejnym instrumentem polityki pieniężnej jest refinansowanie banków. Kredyt refinansowy udzielany jest bankom przez NBP w celu uzupełnienia ich zasobów pieniężnych.
Przy udzielaniu kredytu refinansowego NBP kieruje się zdolnością banku do spłaty tego kredytu wraz z odsetkami w umownych terminach spłaty, z tym, że kredyt ten może być także udzielony bankowi dla realizacji postępowania naprawczego banku.

Bank centralny wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej.

Polityka ekspansywna	Polityka restrykcyjna
Obniżenie stopy rezerw obowiązkowych Obniżenie stopy redyskontowej Skup papierów wartościowych przez bank centralny	Podniesienie stopy rezerw obowiązkowych Podniesienie stopy redyskontowej Sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny

Wpływ na podaż pieniądza ma mnożnik pieniężny i baza monetarna, co wyrazić możemy wzorem:

M = m_m ^. B_m

M - podaż pieniądza

m_m - mnożnik pieniężny

B_m - baza monetarna

Kiedy na początku lat 80-tych monetaryzm był u szczytu swojego wpływu na politykę pieniężną, wierzono, że przyrost podaży pieniądza przyczynia się bezpośrednio i szybko do wzrostu inflacji. Wywołało to ruchy rynkowych stóp procentowych. Badania empiryczne wykazały, że zależność między ilością pieniądza a inflacją nie jest aż tak prosta i sprawdza się tylko w długim okresie (co najmniej kilku lat). W dodatku z powodu wprowadzenia na rynek nowych aktywów finansowych (takich jak oprocentowane depozyty na żądanie czy fundusze rynku pieniężnego) zależność ta stała się mniej przewidywalna niż dawniej. Polityka pieniężna, której jedynym celem była kontrola tempa przyrostu podaży pieniądza okazała się mało skuteczna i banki centralne z niej zrezygnowały.

---