plik


ÿþKrzysztof DereszyDski TEORIA MUZYKI Cz 1. Elementy notacji muzycznej Niniejsze opracowania oraz publikacja (ebook) stanowi wBasno[ Krzysztofa DereszyDskiego. Zabronione jest kopiowanie, rozpowszechnianie i sprzeda| bez zgody autora. Dz.U. z 1994 r. Nr 24, poz. 83 USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. © Copyright for Polish edition by Krzysztof DereszyDski 01/2008 Spis Tre[ci 1. Elementy notacji muzycznej - str.3 2. Piciolinia - str.4 3. Klucze muzyczne - str.4,5 4. Nuta - str.5,6,7 5. Pauza - str.7 6. Znaki Chromatyczne - str.8,9 7. Metrum i takt - str.9,10 8. Tempo - str.10,11,12 9. Dynamika - str.13,14,15,16 10.Artykulacja - str.16,17,18 © Copyright for Polish edition by Krzysztof DereszyDski 01/2008 NOTACJA MUZYCZNA I JEJ ELEMENTY Notacja muzyczna (inaczej pismo nutowe) jest symbolicznym jzykiem, za pomoc którego mo|na zapisa wszystkie cechy dzwików muzycznych, rytmiki, melodii, harmonii, dynamiki oraz artykulacji. W skBad notacji wchodz: ·ð piciolinia ·ð klucze ·ð nuty i pauzy ·ð znaki chromatyczne ·ð jednostka metryczna i takt ·ð oznaczenia tempa ·ð oznaczenia dynamiki ·ð oznaczenia artykulacji Omówi teraz poszczególne elementy aby[ mógB zrozumie i przede wszystkim pozna ich znaczenie w utworze muzycznym. PICIOLINIA Piciolinia - podstawowy element pisma nutowego dla zapisu dzwików we wspóBczesnej notacji muzycznej. SkBada si z piciu poziomych, równolegBych linii oraz pól pomidzy tymi liniami. Piciolinia umo|liwia wygodne, caBkowicie graficzne przedstawianie wysoko[ci dzwików (zarówno pojedynczo, jak i w akordach) z uwzgldnieniem czasu ich trwania. Wysoko[ dzwiku okre[la si poprzez umieszczenie nuty na odpowiedniej linii lub polu. W razie konieczno[ci dopisuje si do piciolinii kolejne linie - linie dodane. Linie piciolinii numeruje si od pierwszej do pitej od doBu ku górze. Górne linie dodane numeruje si od pierwszej linii dodanej wzwy|, a linie dodane dolne kolejno w dóB. O nutach mówi si, |e znajduj si na linii, midzy liniami (lub: na polu), nad lini lub pod lini. Sama piciolinia umo|liwia jedynie relatywne ró|nicowanie pomidzy sob dzwików. O wysoko[ci dzwików decyduje dopiero klucz, umieszczany na odpowiedniej wysoko[ci na pocztku piciolinii z lewej strony. KLUCZE MUZYCZNE Klucz jest to znak graficzny, który wyznacza poBo|enie na piciolinii jednego dzwiku, a w zwizku z tym i pozostaBych, okre[lanych w stosunku do niego. KsztaBt kluczy pochodzi od liter alfabetu umieszczanych na pocztku linii do X wieku.Litery te z czasem zostaBy przestylizowane i przyjBy ksztaBt dzisiejszych kluczy, dzielonych na trzy grupy: kluczy G, F i C. Klucz G (wiolinowy) Klucz F (basowy) Klucz C (altowy) Klucz C (tenorowy) Klucz wiolinowy sBu|y do zapisu nut dla wysokich gBosów (|eDskich, dziecicych oraz tenoru - ten ostatni transponuje w dóB), instrumentów wysoko brzmicych (np. skrzypiec, fletu, oboju klarnetu, trbki, gitary - dla tej ostatniej, tak jak dla tenoru transponuje o oktaw w dóB), wysokich partii granych na instrumentach klawiszowych (fortepianie, klawesynie, organach, akordeonie) zwykle praw rk. Klucz basowy sBu|y do zapisu nut dla niskich gBosów (basu, barytonu), instrumentów nisko brzmicych (kontrabasu, tuby, fagotu, wiolonczeli, puzonu, cz[ciowo rogu), niskich partii granych na instrumentach klawiszowych lew rk. Klucz altowy sBu|y do zapisu nut na altówk (wysokie partie na ten instrument zapisuje si w kluczu wiolinowym). Klucz tenorowy sBu|y do zapisu wysokich partii granych na wiolonczeli, fagocie, puzonie. NUTA Nuta (od Bac. nota, znak) - znak graficzny dzwiku muzycznego, okre[lajcy jego wysoko[ i czas trwania. Podstawowym elementem nuty we wspóBczesnej notacji muzycznej, dostosowanej do wymogów systemu dur-moll, jest jej gBówka; to ona okre[la przez swe poBo|enie na piciolinii wysoko[ oznaczanego przez ni dzwiku. GBówka ma ksztaBt owalny, w przypadku caBej nuty oraz póBnuty jest niewypeBniona, a u pozostaBych warto[ci nut  zamalowana. wiernuty oraz nuty o krótszej od nich warto[ci posiadaj ogonek (pionow prost kresk, której jeden z koDców umieszczony jest po[rodku gBówki w pionie, z prawej strony, gdy ogonek idzie w gór, bdz z lewej strony, gdy ogonek idzie w dóB). O kierunku ogonka decyduje wysoko[ nuty na piciolinii  je[li le|y poni|ej [rodkowej linii, ogonek idzie w gór, w przeciwnym wypadku  w dóB. Ósemki oraz nuty o krótszej od nich warto[ci maj dodatkowo chorgiewk, gdy nie s powizane z innymi nutami, bdz daszek (nazywany wizaniem), je[li s powizane z innymi nutami. Nuty umieszczone s na lub pomidzy liniami na piciolinii lub liniami do niej dodanymi. Do okre[lenia wysoko[ci dzwiku potrzebny jest  oprócz umiejscowienia na piciolinii  klucz, który jednej okre[lonej linii nadaje okre[lon wysoko[ (nazw). Wysoko[ pozostaBych nut jest okre[lana relatywnie w stosunku do niej. PodziaB warto[ci rytmicznych: ·ð caBa nuta ·ð póBnuta ·ð wiernuta ·ð ósemka ·ð szesnastka ·ð trzydziestodwójka ·ð sze[dziesicioczwórka itd. CaBa nuta trwa dwa razy dBu|ej ni| póBnuta, ta z kolei dwa razy dBu|ej ni| wiernuta itd. Jest to tzw. regularny podziaB warto[ci rytmicznych (dwójkowy), istniej równie| bardziej skomplikowane podziaBy: na trzy równe cz[ci (triole), pi (kwintole), sze[ (sekstole) itd. DBugo[ trwania nuty mo|e by przedBu|ona przez: Kropk PrzykBadowo czas trwania wiernuty z kropk jest taki sam, jak wiernuty i ósemki lub trzech ósemek. Wystpuje równie| przedBu|enie za pomoc dwóch kropek, wówczas druga z nich przedBu|a warto[ nuty o 1/4 czasu jej trwania. PrzykBadowo wiernuta z dwiema kropkami trwa tak dBugo, jak wiernuta, ósemka i szesnastka lub siedem szesnastek. Auk (ligatur) (o [ci[le okre[lon warto[) Element notacji muzycznej:Auk Bczcy dwie nuty jednakowej wysoko[ci, oznaczajcy przedBu|enie czasu trwania pierwszej z nich o warto[ drugiej; Fermat (o nieokre[lon warto[). (inaczej korona)  element notacji muzycznej. Fermata zwiksza czas trwania nuty lub pauzy o dowoln dBugo[, w zale|no[ci od interpretacji wykonawcy. PAUZA Pauza - znak graficzny okre[lajcy czas trwania ciszy lub czasu, w którym instrument lub gBos jest nieaktywny. Poszczególne pauzy wyra|aj tylko wzgldn dBugo[ trwania ciszy. DBugo[ przerwy w muzyce zale|y od tempa w jakim utwór jest napisany. Pauzy s odpowiednikiem nut o tych samych warto[ciach. DBugo[ trwania pauzy mo|e by przedBu|ona, podobnie, jak dBugo[ nuty, przez kropk lub fermat. ZNAKI CHROMATYCZNE Znakami chromatycznymi s: ·ð krzy|yk ·ð bemol ·ð kasownik Krzy|yk - znak chromatyczny w notacji muzycznej. Krzy|yk podwy|sza wysoko[ dzwiku o póB tonu. Je|eli jest umieszczony bezpo[rednio za kluczem, podwy|sza wszystkie dzwiki le|ce na tej wysoko[ci w obrbie caBego utworu.W notacji stosowany jest równie| podwójny krzy|yk: zapisywany jako (x, rzadziej jako dwa krzy|yki obok siebie) podwy|szajcy dzwik o dwa póBtony. Je|eli krzy|yk umieszczony jest bezpo[rednio przed nut, podwy|sza dzwik przypisany tej nucie i wszystkim kolejnym o tej samej wysoko[ci w obrbie caBego taktu. Bemol to znak chromatyczny, obni|ajcy wysoko[ dzwiku o póB tonu. Bemol mo|e by u|yty jako znak przykluczowy (umieszczony bezpo[rednio za kluczem). Obni|a wówczas wszystkie dzwiki, na wysoko[ci których jest zapisany na piciolinii. W notacji stosowany jest równie| podwójny bemol: zapisywany jako dwa znaki bemolowe obok siebie, obni|a dzwik o dwa póBtony. Je|eli bemol umieszczony jest bezpo[rednio przed nut, to obni|a dzwik przypisany tej nucie i wszystkim kolejnym o tej samej wysoko[ci w obrbie caBego taktu. Kasownik - znak chromatyczny w notacji muzycznej. Kasownik anuluje dziaBanie innego znaku chromatycznego. Kasownik umieszczony jest bezpo[rednio przed nut i dotyczy wszystkich nut przypisanych temu samemu miejscu na piciolinii do koDca danego taktu. METRUM I TAKT Metrum - element dzieBa muzycznego, okre[lajcy regularny rozkBad akcentów. Metrum organizuje rytm i dzieli caBo[ na mniejsze odcinki zwane taktami. Wyró|nia si dwa proste schematy metryczne: üð Metrum dwucz[ciowe (zwane inaczej dwumiarowym): w podstawowym schemacie takt taki skBada si z dwóch miar, z czego pierwsza jest mocna (akcentowana), a druga sBaba nieakcentowana. üð Metrum trzycz[ciowe (inaczej: nieparzyste lub trzymiarowe): pierwszy dzwik jest mocny (akcentowany), a dwa nastpne sBabe. W notacji muzycznej metrum utworu zapisuje si za kluczem i znakami chromatycznymi w postaci dwóch cyfr. Cyfra dolna oznacza nut, która jest podstawow jednostk metryczn dla danego utworu. I tak: 1 oznacza caB nut, 2 póBnut, 4 wiernut, 8 ósemk itd. Górna cyfra oznacza ilo[ jednostek metrycznych. W podanym przykBadzie zapisu metrum, podstawow jednostk metryczn jest wiernuta. Metrum dwumiarowe mog wic realizowa dwie wiernuty, jedna wiernuta i dwie ósemki, cztery ósemki i wszelkie inne kombinacje dowolnych nut, jak dBugo suma ich warto[ci daje dwie wiernuty. SkBadajc dwa podstawowe schematy metryczne, mo|na uzyska bardziej skomplikowane schematy metryczne nazywane ogólnie metrum zBo|onym. PoBczenie dwóch lub wikszej ilo[ci schematów metrycznych: üð Metrum czteromiarowe- powstaje przez poBczenie dwóch schematów dwumiarowych. Najcz[ciej spotykany przykBad metrum zBo|onego przyjmuje posta 4/4. üð Metrum sze[ciomiarowe- powstaje przez poBczenie dwóch schematów trzymiarowych. Spotykany w taktach ósemkowych, w formie metrum 6/8. Takt - w muzyce jest najmniejszym odcinkiem tekstu muzycznego zawartego midzy dwoma kreskami, zwanymi kreskami taktowymi. Takt jest jednostk realizujc schemat metryczny (metrum). Oznacza to, |e znajduj si w nim warto[ci (lub ich zamienniki), które podane s w oznaczeniu taktowym umieszczonym na piciolinii za kluczem. Takty ze wzgldu na ilo[ jednostek dzielimy na: parzyste: dwudzielne (np. 2/4, 6/8) czterodzielne (4/4) nieparzyste: (np. 3/4, 5/4, 9/8) TEMPO Tempo (agogika) oznacza, jak szybko utwór ma by wykonany. Tradycyjnie tempo okre[la si wBoskimi nazwami, które zwizane ze sposobem wykonania utworu, opisuj tempo w sposób przybli|ony. nazwa wBoska znaczenie ilo[ jednostek metrycznych na minut Tempa wolne grave ci|ko, powa|nie largo szeroko 40 - 60 lento powoli 60 - 66 adagio wolno 66 - 76 Tempa umiarkowane andante w tempie spokojnego kroku 76 - 108 andantino nieco szybciej ni| andante moderato umiarkowanie 108 - 120 allegretto ruchliwie 120 - 132 Tempa szybkie allegro ruchliwie, wesoBo 120 - 168 vivo |ywo, szybko vivace presto [piesznie 168 - 200 presto vivacisimo bardzo |ywo prestissimo bardzo szybko 200 - 208 Tempo podaje si nad piciolini zaraz za kluczem. Jest to okre[lenie: sBowne, podane wedBug skali metronomu (przedziaBy dla ró|nych temp wskazuj ilo[ jednostek metrycznych, jakie maj zmie[ci si w jednej minucie) lub oba sposoby na raz. Rys. PrzykBadowe oznaczenie tempa (anomimowe Bourrée d-moll) Okre[lenia tempa mog by dodatkowo modyfikowane okre[leniem uzupeBniajcym: assai  do[ meno - mniej, np. meno vivo - nie tak prdko molto - bardzo non tanto - nie zanadto non troppo - nie zanadto piú - wicej,bardziej np. piú adagio - wolniej ni| adagio poco a poco - coraz bardziej, np. poco a poco ritardando - coraz bardziej zwalniajc poco un poco - troch, np. poco un poco animato troch o|ywiajc quasi - jakby Chwilowe zmiany tempa podaje si pod piciolini na pocztku odcinku tekstu muzycznego, którego one dotycz. U|ywa si nastpujcych okre[leD: accelerando - przy[pieszy allargando - rozwlec animato - o|ywi doppio movimento - dwa razy szybciej meno mosso - mniej ruchliwie morendo - zmieni piú mosso - bardziej ruchliwie poco un poco mosso - stopniowo przyspieszy rallentando (rall.) - stopniowo zwolni ritardando (rit.) - opózni ritenuto - powstrzyma stringendo - pdzi, coraz gwaBtowniej tenuto (ten.) - wytrzyma, przetrzyma Powrót do poprzedniego tempa zaznacza si okre[leniem: a tempo lub tempo primo. DYNAMIKA Dynamika okre[la nat|enie dzwiku muzycznego, które mierzymy w decybelach.Wikszo[ instrumentów muzycznych cechuje si mo|liwo[ciami wydobycia dzwików o zró|nicowanej gBo[no[ci. Wyró|nia si dwa zasadnicze odcienie dynamiczne: f (forte)  gBo[no p (piano)  cicho Oba odcienie wystpuj w kilku stopniach nat|enia: Nazwa wBoska Znaczenie fff (fortissimo possibile) mo|liwie najgBo[niej ff (fortissimo) bardzo gBo[no f (forte) gBo[no mf (mezzo forte) do[ gBo[no mp (mezzo piano) do[ cicho p (piano) cicho pp (pianissimo) bardzo cicho ppp (pianissimo possibile) mo|liwie najciszej Pomidzy mf i mp wystpuje tylko niewielka ró|nica gBo[no[ci. Dobór nat|enia dzwiku w du|ej mierze zale|y od interpretacji i od umiejtno[ci technicznych. Na przykBad kontrastowanie pomidzy pp i ppp wymaga dobrego opanowania instrumentu i jest niezwykle trudne dla pocztkujcych instrumentalistów. Podobnie wydobycie fff wymaga czsto u|ycia znacznej siBy i mo|e by trudne dla niektórych. CaBy utwór mo|e by skomponowany w tym samym odcieniu dynamicznym lub dynamika mo|e by zmienna w czasie. Zmiany dynamiczne mog by raptowne lub nastpowa stopniowo. Stopniowy wzrost dynamiki dzwiku nazywany jest crescendo, podczas gdy stopniowy spadek dynamiki diminuendo (inaczej: decrescendo). Istnieje ponadto wiele okre[leD, odnoszcych si do bli|szego wyra|ania siBy, sposobu wykonania lub charakteru utworu: Nazwa wBoska Znaczenie ad libitum dowolnie affetuoso serdecznie, z uczuciem agitato burzliwie alla w stylu amoroso miBo[nie, z uczuciem animato z o|ywieniem arioso [piewnie brillante bByskotliwie cantabile [piewnie con amore z uczuciem con anima z |yciem con brio |ywo, wesoBo con dolore z bólem con forza z siB con fuoco ogni[cie, z temperamentem con grazia z wdzikiem con moto ruchliwie con tutta ta forza z caB siB deciso zdecydowanie dolce sBodko espressivo wyrazi[cie funebre pogrzebowo giocoso |artobliwie maestoso majestatycznie marcato wyraznie zaznaczajc mesto smutnie mezza voce póBgBosem mormorando mruczc non troppo nie zanadto obbligato obowizkowo ostinato uporczywie parlando mówic risoluto zdecydowanie scherzando |artobliwie senza bez simile w ten sam sposób sotto voce póBgBosem spianato równo, gBadko, z prostot súbito nagle secco oschle, sucho tenuto wytrzyma tranquillo spokojnie tutti wszyscy una corda na jednej strunie [1] unisono kilka gBosów [piewa t sam melodi voce gBos ARTYKULACJA Artykulacja w muzyce to sposób wydobycia i ksztaBtowania dzwiku. W skBad artykulacji wchodzi tak|e frazowanie. Artykulacja nadaje utworowi muzycznemu odpowiedni wyraz i dopeBnia go pod wzgldem technicznym. Istnieje szereg okre[leD artykulacyjnych, niektóre z nich maj charakter uniwersalny, inne s charakterystyczne dla danego instrumentu. Oto niektóre ze znaków artykulacyjnych: Staccato - skracanie dzwików, mniej wicej o poBow ich warto[ci, poprzez ostre ich wydobywanie i oddzielanie od siebie. Wi|e si to z inn technik gry. Na przykBad na fortepianie klawisz jest uderzany palcem przy jednoczesnym, raptownym podniesieniu nadgarstka. spiccato - podobne do staccato, lecz jeszcze krótsze i ostrzejsze. portato - sposób artykulacji po[redni midzy staccato a legato: dzwiki grane s oddzielnie, ale nie ostro, muzycy u|ywaj okre[lenia, |e s kBadzione albo: przenoszone (z wB. portare 'nosi'). legato - dzwiki grane s pBynnie, w sposób maksymalnie Bczny midzy sob arco - dla instrumentów smyczkowych oznacza wykonanie przez pocieranie strun smyczkiem pizzicato - dla instrumentów smyczkowych wydobycie dzwiku przez szarpnicie struny palcem con legno - dla instrumentów smyczkowych wydobycie dzwiku przez uderzenie struny drzewcem smyczka. fla|olet - dla instrumentów smyczkowych, gitary i harfy: lekkie dotknicie struny w odpowiednim miejscu, a dla aerofonów: odpowiednie przedcie; zmienia si wówczas wysoko[ i barwa dzwiku con sordino - z tBumikiem; dla instrumentów smyczkowych oznacza zaBo|enie tBumika na podstawek, dla aerofonów - wBo|enie go do czary gBosowej; dla fortepianu i pianina - u|ycie (je[li to mo|liwe) [rodkowego pedaBu senza sordino - bez tBumika Inne okre[lenia opisujce charakter utworu i sposób interpretacji: agitato - niespokojnie, burzliwie animato - z o|ywieniem apassionato - gwaBtownie arpeggio - harfowo (niejednoczesne wykonanie akordu, jego skBadniki s grane szybko w gór lub w dóB po kolei) cantabile - [piewnie con amore - z uczuciem con brio - z |yciem con dolore - z bole[ci con grazia - z wdzikiem dolce - sBodko espressivo - wyrazi[cie feroce - dziko giocoso - wesoBo glissando (skrót gliss.) - prze[lizgujc si leggiero - lekko marcato - podkre[lajc martellato - jak gdyby uderzajc mBotem mezza voce - póBgBosem mormorando - z zamknitymi ustami (w [piewie) perdendo - zanikajc pesante - ci|ko risoluto - [miaBo scherzando - |artobliwie sempre - stale, bez przerwy sempre legato - stale ,pBynnie simile - podobnie (jak poprzednio) smorzando - tBumic, zamierajc sostenuto - pow[cigliwie sotto voce - póBgBosem subito - nagle tranquillo - spokojnie tremolo - wibrujco (szybkie powtarzanie jednego dzwiku) tremolando - wibrujco (szybkie powtarzanie dwóch dzwików) ebook TytuB: Teoria Muzyki  Elementy notacji muzycznej cz.1 Autor: Krzysztof DereszyDski Kontakt i zakupy: dereszderesz@tlen.pl http://www.music.sold.pl Niniejsze opracowania oraz publikacja (ebook) stanowi wBasno[ Krzysztofa DereszyDskiego. Zabronione jest kopiowanie, rozpowszechnianie i sprzeda| bez zgody autora. Dz.U. z 1994 r. Nr 24, poz. 83 USTAWA z dnia 4 lutego 1994 r. o prawie autorskim i prawach pokrewnych. © Copyright for Polish edition by Krzysztof DereszyDski 01/2008

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
teoria muzyki pg gda
Teoria Muzyki Podstawy (Pakiet Ableton)
pawlikowski, fizyka, szczególna teoria względności
Teoria i metodologia nauki o informacji
teoria produkcji
Cuberbiller Kreacjonizm a teoria inteligentnego projektu (2007)
Teoria B 2A
Zasady Muzyki folie
Teoria osobowości H J Eysencka
silnik pradu stalego teoria(1)
Rachunek prawdopodobieństwa teoria
Teoria konsumenta1 2
niweleta obliczenia rzednych luku pionowego teoria zadania1
Teoria wielkiego podrywu S06E09 HDTV XviD AFG
koszałka,teoria sygnałów, Sygnały i przestrzenie w CPS

więcej podobnych podstron