63776

EMPIRYZM SKRAJNY

Empiryzm skrajny twierdzi, że wszelkie uzasadnione twierdzenie musi opierać się bezpośrednio lub pośrednio na doświadczeniu. Nawet aksjomaty matematyki, nawet naczelne prawa logiki, które najmniej zdają się być związane z doświadczeniem, są, zdaniem skrajnego empiryzmu, twierdzeniami empirycznymi (tzn. opartymi na doświadczeniu). Są one według tego kierunku - tylko indukcyjnymi uogólnieniami twierdzeń jednostkowych, z którymi zapoznało nas doświadczenie.

EMPIRYZM UMIARKOWANY

Tak radykalnemu poglądowi empiryzmu skrajnego przeciwstawia się zarówno umiarkowany aprioryzm, jak też umiarkowany empiryzm. Oba te kierunki twierdzą mianowicie zgodnie, że istnieją twierdzenia, które mają pełne uprawnienie w nauce, a które mimo to nie opierają się na doświadczeniu, czyli są twierdzeniami a priori. Różnią się jednak umiarkowany empiryzm i umiarkowany aprioryzm między sobą w poglądzie na doniosłość tych pełnoprawnych twierdzeń a priori. Umiarkowany empiryzm uznaje za uprawnione twierdzenia aprioryczne tylko takie twierdzenia, które po prostu wyłuszczają jedynie sens zawartych w nich terminów. A priori mamy prawo twierdzić, że każdy kwadrat ma cztery boki, że wszystkie promienie koła są sobie równe itp. Aby to stwierdzić, nie potrzeba odwoływać się do doświadczenia; wystarczy zdać sobie sprawę z tego, co znaczy wyraz kwadrat czy też wyraz koło. Nie trzeba się też obawiać, żeby jakiekolwiek doświadczenie mogło takim twierdzeniom zaprzeczyć, żeby na przykład doświadczenie zmusiło nas do uznania, iż nie każdy kwadrat ma cztery boki. Tylko takie twierdzenia, które wyłuszczają jedynie znaczenie zawartych w nich terminów, uważa umiarkowany empiryzm za uprawnione twierdzenia a priori. Tego rodzaju twierdzenia nazywa się od czasów Kanta twierdzeniami analitycznymi (zdaniami analitycznymi, sądami analitycznymi). Teza umiarkowanego empiryzmu daje się więc zwięźle wyrazić w formule: tylko twierdzenia analityczne są uprawnionymi twierdzeniami a priori.