3784493746

III: PIENIĄDZ I BANKOWOŚĆ / Pieniądz w gospodarce

Towary w funkcji pieniądza musiały być:

» powszechnie akceptowane i pożądane,

» wartościowe (przynajmniej na początku) - wartość wiązała się z wkładem ludzkiej pracy,

» podzielne,

» trwałe (fizycznie),

» łatwe do transportowania.

Kolejnym usprawnieniem wymiany było zastąpienie przedmiotów (w funkcji pieniądza) powszechnie wykorzystywanych w gospodarstwie - metalami, najpierw nieszlachetnymi lub ich stopami (brąz, miedź, żelazo), a później szlachetnymi (srebro i złoto). W ten sposób nastała era pieniądza kruszcowego. Metale nie występowały w nadmiarze, były więc dobrem rzadkim, a ich wartość pozostawała w miarę stabilna. Były podzielne, łatwiejsze do transportowania oraz przechowywały wartość, czyli służyły jako środek akumulacji. Metale w roli pieniądza miały jeszcze jedną wyjątkową cechę: ich wartość użytkowa (czyli zdolność do zaspokajania potrzeb) była równa wartości wymiennej (można było porównywać nakład pracy, włożony w wytworzenie poszczególnych dóbr).

Pieniądz kruszcowy początkowo funkcjonował w formie specjalnie odważanych sztabek. Z kilku powodów kupcy stopniowo zaczęli wykorzystywać formę krążków, a następnie zaczęto bić monety (ok. VII w. p.n.e.).

Do najważniejszych przyczyn bicia monet należało:

» usprawnienie transportu pieniądza,

» zmniejszenie jednostek pieniężnych,

» psucie pieniądza poprzez dodawanie innych metali o niższej wartości lub zmniejszanie objętości jednostek.

Zwłaszcza psucie pieniądza sprawiło, że zaczęto wprowadzać ograniczenia w wybijaniu krążków czy potem monet, aż powstały monopole mennicze, które na krążkach stawiały pieczęcie, potwierdzające zawartość metalu i gwarantujące ich realną wartość. Problemem było dopasowanie ilości pieniądza w obiegu do wielkości wymiany handlowej i wartości towarów w tej wymianie. W sytuacji, gdy zabrakło metalu, wymiana towarowa była ograniczana, a jeśli kruszec pojawiał się w nadmiarze, jego realna wartość zmniejszała się, gdyż rosły ceny innych towarów.

W kolejnym etapie historii pieniądza stopniowo ograniczano liczbę metali służących jako pieniądz, aż ostatecznie systemy pieniężne przekształciły się w system dwumetalowy. W erze bimetalizmu dominowało złoto i srebro, a państwa oficjalnie ogłaszały relacje tych kruszców. Cena urzędowa często jednak rozmijała się z ceną rynkową. Dochodziło wte-

212