7133531628

Część pierwsza: Elementy poetyki tekstu hiphopowego

2

Zatem, by zdefiniować podstawowe wyznaczniki poetyki utworów hiphopowych, a także zrozumieć imperatywy kulturowe i przesłanki artystyczne kierujące tworzącymi je ludźmi i ich system wartości, czy tożsamość (ang. identify), musimy sięgnąć w głąb dziejów ludzkości i choćby uzmysłowić sobie, jakie mechanizmy historii, polityki i ekonomii ową tożsamość konstytuowały. Musimy mianowicie cofnąć się do początków XVII wieku, a konkretnie do roku 1619, kiedy to do Jamestown u wybrzeży Ameryki Północnej przybył z Afryki pierwszy udokumentowany transport czarnych niewolników¹⁵.

Być może wyda się Czytelnikowi ta data zbyt odległą, czy też mało w gruncie rzeczy znaczącą- bo przecież jaki wspólny mianownik postawić można pomiędzy kolonializmem i niewolnictwem sprzed nieomal czterechset lat a współczesnym polskim hip-hopem? - niemniej jednak, jak to pokrótce postaram się wykazać, właśnie w owym czasie rozpoczął się długotrwały proces kulturowy, który zaowocuje w drugim półwieczu dwudziestego stulecia - za jednej strony - bujnym rozwojem literatury (czy ogólniej: sztuki) afroamerykańskiej, z drugiej zaś stanie się podstawą zjawiska zwanego kulturą - bądź subkulturą-hiphopową. Zjawiska, którego zarodki tkwią, jak się okaże, immanentniejuż w owym najwcześniejszym stadium rozwoju kultury czarnego człowieka na kontynencie północnoamerykańskim.

Trwający od XVII stulecia handel ludźmi wraz z niewyobrażalnym bezmiarem cierpień i upokorzeń, jakich doświadczyli pierwsi czarnoskórzy mieszkańcy „Nowego Świata”, a później liczne pokolenia ich potomnych przeznaczone do niewolniczej pracy m.in. na wielkoobszarowych plantacjach tytoniu i bawełny, nie zdołał - pomimo usilnych starań białych nadzorców, którzy już we wczesnych fazach niewoli wprowadzili zakaz nauki czytania i pisania, a także utrudniali podtrzymywanie relacji w obrębie podległej im społeczności - wykorzenić rodzimych tradycji, wierzeń i obyczajów, tak jak nie unicestwił - pomimo rozbudowanego systemu kar i zakazów - oryginalnej ludowej twórczości artystycznej przekazywanej z pokolenia na pokolenie w formie ustnej: pieśni, tańców i zagadek¹⁶. To właśnie owa ludowa tradycja oralna, na którą składają się pieśni grupowe mające charakter dialogu pomiędzy pracującym chórem a przewodnikiem (tzw. gang songs) oparte na wywiedzionym z rodzimej tradycji rytmie zawołań i odpowiedzi {cali/ /responspatternś), czy różnorakie melodyjne i zrytmizowane okrzyki i zawołania {field hollerś) staną się wkrótce podstawą nowych gatunków (nazwanych z czasem vernacu-lars)¹¹. Zaliczymy do nich: spirituals, gospel, blues; a około połowy XX wieku dołączy do nich także i rap'*.

Podstawowe cechy owej wczesnej twórczości, to: (1) słowna ekwilibrystyka, (2) dekoracyjność i mimiczność wypowiedzi, ale przede wszystkim (3) skłonność do improwizacji, a także (4) silna rytmizacja i melodyjność łączona zazwyczaj z (5) tendencją do

¹⁵    K. Andrzejczak, Długa czarna pieśń. Zarys literatury afroamerykańskiej, Kraków 2005, s. 9.

¹⁶    Ibidem, s. 11.

¹⁷    Ibidem, s. 12. Jak widzimy, wszystkie te gatunki opierają się zasadniczo na technice antyfonalnej (czy responsoryjnej), co do której Martin Litchfield West twierdzi, iż jest typowa dla Afryki, „zwłaszcza Czarnej Afryki” i z tamtych rejonów również się wywodzi. Zob. M. L. We s t, Wschodnie oblicze Helikonu. Pierwiastki zachodnioazjatyckie w greckiej poezji i micie, tłum. M. Filipczuk, T. Polański, Kraków' 2006, s. 84.

¹⁸    Przez rap rozumiemy tutaj gatunek muzyki będący elementem subkultury hiphopow ej. Cf. P. F lici ń s k i, S. Wojtowicz, Hip-hop słownik. Warszawa 2007, s. 144-146.

14