plik

II-17 "I - przesz�o�� powr�ci ide�". O powinowactwie duchowym bohater�w literackich -------------------------------------------------------------------------------------------------------- Antygona, Hiob, Mi�osierny Samarytanin, Dr Rieux, Konrad, ksi�dz Robak, Kordian, Kolumbowie, Ma�y Ksi��, Pan Cogito... Zamykam oczy i przesuwa si� ten dziwny poch�d ludzi w starych greckich tunikach, w habitach, barokowych krynolinach, swetrach... Rozmawiaj�, dyskutuj�. Niekt�rych dzieli kilka stuleci, a sprawiaj� wra�enie dobrych znajomych, kt�rzy przez przypadek byli oddzieleni czasem. Co ich ��czy ? Ka�dy cz�owiek zadaje sobie pytanie: "Dlaczego istniej� ?", "Kto mnie stworzy� ?". "Czy istnieje B�g ?" B�g to istota, kt�ra pojawia si� w �yciu ka�dego. Czasami jest to moment, chwila, a czasami konsekwentne d��enie do Niego przez ca�e �ycie. Karol Wojty�a w dramacie "Promieniowanie ojcostwa" pisze: "Kocham Ci� m�j Ojcze, dziwny Ojcze, zrodzony w mej duszy". B�g rodzi si� w duszy cz�owieka, mieszka w sercu, na dnie". To On jest Stw�rc� i Panem wszystkiego, co �yje. Jak�e bliski jest nam �piew Biedaczyny z Asy�u: "Wys�awiam Ci� Panie, Bo�e Wszech�wiata". Dla tego cz�owieka wszystko by�o tak bardzo proste i pi�kne. �wiat zosta� stworzony przez Boga, jest wi�c dobry. Ludzie to bli�ni, ale nie tylko ludzie. Siostr� jest ksi�yc, woda, kwiat. Pozornie wszystko jest �atwe. Oskar Wilde napisa�: "Zawsze, kiedy jeste�my szcz�liwi, jeste�my dobrzy, ale nie zawsze, kiedy jeste�my dobrzy, jeste�my szcz�liwi". To prawda. Bardzo trudno widzie� tak jak Staff "dobro� chor� w grzechu". Gdy przychodzi nieszcz�cie i "wlepia w�cz�owieka fatalne oczy", �atwo zniszczy� to wszystko, co nazywali�my "hierarchi� warto�ci". Biblijny Hiob siedzi gdzie� pod drzewem i skorup� zdrapuje rop�, kt�ra wycieka z ran tr�dowatego cia�a. Cz�owiek, kt�ry mia� wszystko - wielkie pastwiska, stada owiec i wielb��d�w, szcz�liwy dom, pi�kne dzieci. Nagle traci wszystko i krzyczy: "Przekl�ty dzie�, kiedy powiedziano - urodzi� si� m�czyzna". Kilkana�cie wiek�w p�niej, w celi klasztoru Ojc�w Bazylian�w, m�ody Konrad krzyczy: "O Ty, o�kt�rym m�wi�, �e czujesz na Niebie". Ten cz�owiek nie wierzy w mi�osierdzie Boga, odbiera Mu atrybut najwi�kszy - Mi�o��. Kasprowicz w hymnach "�wi�ty Bo�e, �wi�ty mocny" i "Dies irae" pokazuje �wiat - �wiat grzechu, b�lu i cierpienia, i zadaje to samo pytanie - czy mo�e istnie� B�g, kt�ry jest mi�o�ci�, je�eli tyle grzechu, tyle cierpienia. W chwilach b�lu dziwnie znajomo brzmi� s�owa Konrada: "Ty jeste� tylko M�dro�ci�" i tak �atwo powiedzie� "nie wierz� w nic", bo "kogo dzisiaj mami oko w tr�jk�t oprawione i na �wiat patrz�ce ?". Potrzeba wielkiej m�dro�ci, aby wyzna� jak Staff: "Jak Ci dzi�kowa�, �e� mi da� tak wiele, i� jestem w��yciu jak �w go�� przygodny, co zaproszony zosta� na wesele niespodziewanie i nie odszed� g�odny". �ycie jest uczt�, a B�g - panem, kt�ry nas zaprasza. Cierpienie mo�e by� spowodowane chorob�, czyj�� mierci�, ale jest te� cierpienie powodowane my�l�, �e cz�owiek �yje w pa�stwie, kt�re nie mo�e da� poczucia bezpiecze�stwa - ani jemu, ani bliskim. Istnieje wtedy alternatywa - walczy� albo nie walczy�. Dla wielu ludzi jest to pozorna mo�liwo�� wyboru, bo wiadomo, �e tak naprawd� tego wyboru nie ma. Czy mo�na wyobrazi� sobie Konrada Wallenroda, kt�ry �yje na dworze Kiejstuta z �on� Aldon� ? Mo�na, ale czy mo�na mniema�, �e i� jest On szcz�liwy ? Raczej nie, na pewno nie. Istniej� takie sytuacje, kiedy cz�owiek podejmuje decyzj� dzia�ania, chocia� wie, �e to dzia�anie przyniesie mu kl�sk�. Robert Jordan podejmuje decyzj� "zosta�" i czeka na faszyst�w. W ten spos�b ratuje Pilar, jej towarzyszy i ukochan� Mari�. Wie jednak, �e ta decyzja jest jednoznaczna z wydaniem na siebie wyroku �mierci. Doktor Rieux pozostaje w mie�cie, w kt�rym panuje epidemia. Ryzykuje w�asne �ycie, ale wie, �e tak trzeba, bo "p�niej mo�e by� wstyd, �e si� samemu by�o szcz�liwym". Pokolenie Kolumb�w. Ludzie pozostawieni w r�wnie dramatycznej sytuacji. Awangarda narodu, m�odzie� rozbudzona intelektualnie, wspaniali ludzie "brylanty", kt�rymi musieli�my "strzela� do wroga". Czasami wydaje si� to takie proste - wzi�li karabin. plecak, bia�o-czerwon� opask�, he�m. Gdy ogl�dam album z ich zdj�ciami, widz� �o�nierzy o "twarzyczkach jasnych", sanitariuszki morowe panny" My�l� wtedy - wygl�daj� zupe�nie jak my, ale to przecie� Ci ludzie m�wili: "stoimy nad ziemi� tragiczn�" i "niesiemy nar�cza pragnie� jak spalonych r�". Ziemia, �wiat, �ycie by�y tragiczne. Ludzie, kt�rych uczono, �e "pi�kno jest na to, by zachwyca�o do pracy, praca, by si� zmartwychwsta�o", �yli w �wiecie z�a, przemocy, szukali serca, a znajdowali zimny g�az. W ciemn�, �lisk�, noc okupacji modlili si�: "O pozw�l nam zawo�a�: "Hosanna!" przed o�tarz zielony zaprowad� a w smutne bia�e jelenie zamie� zm�czone s�owa O pozw�l nam za�piewa�: "Hosanna!" pod pomnikami drzew, daj, aby z nimi �piewa� nasz brat - puszysty lew" Tragizm sytuacji pot�gowa�a my�l, �e "zostanie po nich z�om �elazny i g�uchy, drwi�cy �miech pokole�". Gdy my, potomni "pochylamy g�ow� trudn� nad liter bruzd�" zdajemy sobie spraw�, �e ci ludzie byli bohaterami. Bohaterami takimi jak ch�opcy, kt�rych wieziono kibitkami na Syberi�. Ksi�dz Piotr w scenie widzenia m�wi: "Ca�a Polska m�oda wydana w r�ce Heroda". Cierpienie tych dzieci por�wnywane jest do cierpienia niewinnych ch�opc�w zamordowanych na rozkaz Heroda. Zabijanie zawsze degraduje osobowo�� cz�owieka i niszczy wszystko to, co w tej osobowo�ci jest pi�kne. Zabijanie w obronie warto�ci takich jak mi�o��, dobro, pi�kno, uczucia - to paradoks, dlatego bohaterowie czas�w wojny pytaj�: "Czy my jeste�my ludzie dobrzy ?". Konrad Wallenrod, kt�ry musi zabija� m�wi: "Do�� morderstw i Niemcy s� ludzie". Cz�owiek, jak napisa� Broniewski jest "dobry, m�dry, spokojny" dlatego instynktownie broni si� przed nienawi�ci�. Jest mu to obce, bo "nie ma ludzi z�ych, s� tylko nieszcz�liwi". W czasach, gdy pod pozorami idealnego ustroju, panowa� koszmarny, totalitarny system, Kaczmarski modli� si� s�owami piosenki: "Ka�dy tw�j wyrok przyjm� twardy Przed moc� Twoja si� ukorz�, ale chro� mnie Panie od pogardy przed nienawi�ci� strze� mnie Bo�e" Zawsze jednak ludzie dzia�anie jest usprawiedliwione, je�eli jego pobudk� jest mi�o��. Jednak mi�o�� to s�owo wieloznaczne i w�a�ciwie ka�dy cz�owiek ma w�asn� koncepcje tego uczucia. Mi�o�� usprawiedliwia pod warunkiem, �e jest mi�o�ci�. Erich Fromm pisze, �e nie jest to zasadniczo stosunek do jednej, wybranej osoby, ale postawa, kt�ra powinna cechowa� cz�owieka. Mi�o�� jest problemem, kt�ry pojawia si� w bardzo wielu utworach literackich. Ka�da epoka stworzy�a pewien wizerunek, wzorzec mi�o�ci lecz zasadniczo niewiele si� zmieni�o, poniewa� ka�dy cz�owiek kocha i chce by� kochany. Rozbie�no�ci dotycz� na og� obiektu. Kocha� mo�na cz�owieka, ojczyzn�, nar�d, sztuk�. Mi�o�� do Ojczyzny wi��e si� z mi�o�ci� do ludzi. Cyprian Kamil Norwid napisa�: "Ojczyzna to wielki zbiorowy obowi�zek". Trudny obowi�zek, bo trudno kocha� tak abstrakcyjne poj�cie. W czasie wojny kto� na �cianie celi napisa� s�owa: "�atwo dla Polski pracowa�, trudniej umrze�, a�najtrudniej cierpie�". Potrzeba wielkiego hartu ducha narodu, aby "I�� na �mier� po kolei, jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec". Wielkiego hartu ducha i wielkiej mi�o�ci - mi�o�ci prometejskiej. Prometeusz chcia� pom�c ludziom, dlatego wykrad� bogom ogie�. Zemsta by�a straszliwa. Przyjaciel ludzi zosta� przykuty do �cian Kaukazu i codziennie drapie�ny ptak wydziobywa� mu w�trob�, kt�ra z�powrotem odrasta�a. Prometeusz jest symbolem kogo�, kogo mi�o�� do ludzi skaza�a na samotne cierpienia. Konrad w III cz�ci "Dziad�w" m�wi do Boga: "Nazywam si� Milion bo za miliony kocham i cierpi� katusze" Cz�owiek ten ofiarowuje swoje �ycie za ca�y nar�d. Pragnie, aby jego ofiara przynios�a odkupienie i�wyzwolenie. Samotnie walcz�cy Konrad Wallenrod r�wnie� ofiarowuje swoje cierpienia za zniewolon� ojczyzn�. W wierszu "Wyb�r" Krzysztofa Kamila Baczy�skiego Anio� m�wi Janowi, �e jego ofiara zostanie przyj�ta przez Boga, bo "tyle w nim by�o serc, ilu swych braci mia�". W�r�d bohater�w literackich mo�na znale�� bardzo wielu "Prometeuszy", bo w�a�ciwie i doktor Judym, doktor Rieux, Robert Jordan, bohaterowie pozytywistyczni i bohaterowie czas�w wojny (cho� to mo�e zbyt du�e uog�lnienie) ofiarowywali swe �ycie za innych ludzi, cz�sto skazuj�c siebie na cierpienia. Mi�o�� do innych ludzi nie zawsze nakazywa�a bohaterowi literackiemu czynienie ofiary z �ycia. Cz�sto wi�za�o si� ono z poj�ciem pracy. Pozytywi�ci, kt�rzy g�osili ide� pracy organicznikowskiej i pracy u�podstaw, twierdzili, �e wyzwolenie ojczyzny nast�pi tylko wtedy, gdy ka�dy b�dzie pracowa� dla tego wyzwolenia. Mi�o�� do narodu wi�zali oni podobnie jak tw�rcy O�wiecenia z praca dla tego narodu. Mi�o�� do cz�owieka zajmuje szczeg�lne miejsce w�r�d "rodzaj�w" mi�o�ci. W biblijnym opisie stworzenia �wiata i cz�owieka s� s�owa: "Nie jest dobrze by� cz�owiekiem samemu, uczy�my mu pomocnic� podobn� do niego". Cz�owiek nie jest stworzony do samotno�ci. To prawda - istnieje samotno��, kt�ra jest "m�drc�w mistrzyni�" i rodz� si� wtedy wielkie dzie�a, ale jest to ten rodzaj samotno�ci, kt�ry potrzebny jest ka�demu cz�owiekowi, aby m�g� �y� tw�rczo. Jednak, gdy m�wimy "jestem samotny", mamy na my�li "brak" cz�owieka, brak "jednego serca" - jak pisa� Asnyk. Jaka jest ludzka mi�o�� ? Nadajemy jej cz�sto wymiary absolutne. S�dzimy, �e tak jak Tristan i Izolda potrafimy okupi� j� w�asnym cierpieniem. Pi�knie napisa� Antoine de Saint-Exupery: "Kocha� to nie patrze� sobie w oczy, ale patrze� w tym samym kierunku". �atwo pokusi� si� o to, aby "zawie�� kogo� na wyspy szcz�liwe" i�uciec w ten spos�b od �wiata, od ludzi, od problem�w. Przyk�adem mi�o�ci, kt�ra jest "patrzeniem w tym samym kierunku", jest mi�o�� Justyny i Janka Bohatyrowicza. Tych ludzi ��czy praca, umi�owanie ziemi i ludzi, dla kt�rych chc� pracowa�. Mi�o�� romantyczna jest absolutna. Gustaw z IV cz�ci "Dziad�w" m�wi: "B�g stworzy� mi�o��, kt�ry stworzy� wdzi�ki On dusze obie �a�cuchem uroku powi�za� na wieki z sob�" Ludzie s� dla siebie przeznaczeni. Stara chi�ska legenda opowiada, �e �yjemy jak po��wki pomara�czy i ka�da po��wka szuka drugiej. W romantyzmie "po��wki" znajdowa�y si�, ale nie mog�y by� razem. S�owacki napisa�: "I chocia� si� nigdy i nigdzie po��czy� nie mamy, milkniemy na chwil� i zn�w si� wo�amy, jak dwa smutne s�owiki, co si� wabi� p�aczem". Ukochana kobieta jest zawsze idealizowana. Jest to chyba charakterystyczne dla wielu ludzi, nie tylko bohater�w romantycznych. Zawsze ta jedyna jest "zwiewnym marzeniem". Mickiewicz w wierszu "Na Alpach w Splungen" ukaza� mi�o�� jako uczucie, kt�re zawsze i wsz�dzie towarzyszy cz�owiekowi. M�wi, �e gdyby ukochana by�a z nim, troszczy�by si� o ni� jak rycerz o swa dam� serca. Osobie, kt�r� kochamy, chcieliby�my ofiarowa� wszystko, co mamy najlepszego. Ga�czy�ski napisa�: "py�em ksi�ycowym by� na twoich stopach, wiatrem przy twojej wst��ce, mlekiem w twoim kubku". Stanis�aw Wokulski chcia� uratowa� od n�dzy Izabel� ��ck�, a Zbyszko z Bogda�ca obieca� ofiarowa� Danu�ce pawie czuby z he�m�w krzy�ackich. Zawsze jednak, bez wzgl�du na konwencje panuj�ce w danej epoce, znajdowali si� ludzie, kt�rzy twierdzili, �e "To tylko pewnego rodzaju przykro��, gdy si� nie jest kochanym. Prawdziwy dramat, gdy si� nie kocha". Staro�ytni m�wili: "Si vis amari - ama! ama! ama!" - "Je�li chcesz by� kochany - kochaj! kochaj! kochaj!". Dlatego wa�ne jest, �eby kocha�, a nie ci�gle "czeka� na mi�o��". Ksi�dz Twardowski napisa�: "Trzeba si� spieszy� kocha� ludzi, bo tak szybko odchodz�". Wszystkich bohater�w literackich ��czy pewne powinowactwo duchowe, poniewa� cz�owiek zawsze jest, w gruncie rzeczy taki sam jak inni ludzie. Czasami kilkaset lat r�nicy pomi�dzy dat� urodzenia nie jest �adn� granic�. Zmieniaj� si� obyczaje, tradycje, kanony, a cz�owiek pozostaje niezmienny, bo niezmienne jest jego serce, kt�re zawsze pragnie pi�kna, dobra w mi�o�ci. Je�eli te pragnienia si� urzeczywistniaj�, cz�owiek jest szcz�liwy i potrafi �y� dla innych ludzi. Ka�dy jest odpowiedzialny za swoje �ycie i w du�ej mierze od niego zale�y, czy wykorzysta "mas� kruszc�w drogocennych". W historii ludzko�ci mamy wielu bohater�w, dzi�ki kt�rym aktualne s� s�owa: "Jak�e pi�kny jest cz�owiek kiedy jest cz�owiekiem"

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
postawa hamletyczna bohaterow literackich
Znani mi bohaterowie w literaturze XIX i XX wieku
znani mi bohaterowie w literatu Nieznany
Znani mi bohaterowie w literaturze XIX i XX wieku
Znani mi bohaterowie w literaturze XIX i XX wieku
Bohaterowie literatury współczesnej w poszukiwaniu istotnycj watości i sensu życia
bohaterowie literaccy w sytuacji wyboru
Bohater tragiczny w literaturze antycznej i współczesnej Po
! Dwudziestolecie międzywojenne artysta jako bohater dziela literackiego
Rycerz, swiety, kochanek jako bohaterowie charakterystyczni dla literatury sredniowiecznej
Bohaterowie dramatów romantycznych Przeobrażenia duchow~3E8
Artysta jako bohater dzieła literackiego XX wieku (dylem~7D8
Artysta jako bohater dzieła literackiego XX wieku (dylem~7D8
Literatura współczesna Postawy bohaterów Dżumy A Camusa w sytuacjach zagrożenia
Bohater pozytywny epoki pozytywizmu w świetle przykładów literackich
Kreacje bohaterów chłopskich w literaturze różnych epok

więcej podobnych podstron