1299076268

Organizacja życia społecznego 57

Są jednak sytuacje, kiedy rodzice objaśniają swoim dzieciom zasadność lub na-ganność pewnych zachowań. Otóż, kiedy chłopiec kończy 12-13 lat rodzice mówią mu, że jest już prawie mężczyzną i że powinien zachowywać się jak mężczyzna, którego cechuje odpowiedzialność za czyny. Natomiast dwunastoletnią dziewczynkę matka upomina, żeby zawsze mówiła prawdę i nigdzie sama nie chodziła. W wieku czternastu lat i chłopca, i dziewczynę obowiązują wszystkie zakazy i nakazy wynikające z zasad życia społecznego grupy. Jest to moment, kiedy kończy się dzieciństwo, a zaczyna „dorosłość”, aczkolwiek nie ta w sensie społecznym.

Duże znaczenie ma również fakt posiadania rodzeństwa. W tzw. społecznościach plemiennych rodzeństwo spełniało wobec siebie swoiste zadania, i to w znacznie większym stopniu niż w społeczeństwach zurbanizowanych. Starsze rodzeństwo było odpowiedzialne za opiekę nad młodszymi, uczyło młodsze dzieci — przekazywało im ważne normy zachowania i inne reguły życia społecznego, wpływając w ten sposób na utrzymywanie tradycyjnych zwyczajów⁶⁸. Zdaniem M. Mead, sprzyjało to bardzo konserwatywnemu wychowywaniu dzieci, ponieważ tam gdzie dorastające dzieci opiekują się młodszym rodzeństwem — dziecko młodsze żyje dość ubogą przeszłością dziecka starszego i w zasadzie niewiele może się nauczyć, czyli w zasadzie tyle, ile temu starszemu przekazać zdążyli dorośli⁶⁹. W rodzinach romskich w praktyce to starsze rodzeństwo (starsze siostry) zaj-

Starsze dzieci zazwyczaj biorą aktywny udział w pielęgnacji i opiece nad młodszym rodzeństwem. Fot. J. Helfer

⁶⁸    H. Kasten, Rodzeństwo. Ideały, rywale, powiernicy, Warszawa 1997, s. 28.

⁶⁹    M. Mead, Kultura i tożsamość, Warszawa 1978, s. 91.