plik


ÿþNowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Nowoczesne systemy dystrybucji w przemy[le i handlu Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw dr Jana Pieriegud PEANE WYKAADY ONLINE WPROWADZENIE Globalizacja przemysBu i handlu sprawia, |e BaDcuchy dostaw staj si coraz bardziej skomplikowane, skBadajce si z du|ej liczby ogniw, a sieci dystrybucyjne coraz bardziej rozbudowane. Bezpo[rednie uzale|nienie dziaBaD dostawcy od dziaBaD nabywcy uwzgldnia koncepcja zintegrowanego BaDcucha dostaw. Integracja w BaDcuchach dostaw - jak omówiono wcze[niej - zakBada konsolidacj jego uczestników, którzy dziaBajc na zasadach wzajemnej wspóBpracy, wspólnie planuj, organizuj, kontroluj i optymalizuj proces przepBywu towarów, informacji i [rodków finansowych, zaczynajc od dostawców do ostatecznych odbiorców. O przejrzysto[ci caBego BaDcucha dostaw decyduje bezpo[redni dostp (online) do kompleksowych danych otrzymywanych w czasie rzeczywistym (tzw. on real-time 24/7 basis) od rozproszonych przestrzennie i organizacyjnie podmiotów, uczestniczcych w zintegrowanym BaDcuchu dostaw. Nowoczesne narzdzia informatyczne wspieraj wa|ne obszary dziaBalno[ci przedsibiorstw: zarzdzanie produkcj, zarzdzanie magazynami i zapasami (w tym logistyk zwrotn), planowanie i zarzdzanie zasobami przedsibiorstwa, zarzdzanie [rodkami transportu, rozliczanie kosztów procesów transportowo-logistycznych. Bez odpowiednich narzdzi informatycznych nie jest ju| mo|liwe równie| skuteczne i efektywne zarzdzanie BaDcuchem dostaw. Systemy wspomagajce podejmowanie decyzji w zintegrowanym BaDcuchu dostaw, jak i systemy zaawansowanego planowania, tworzenia harmonogramów i optymalizacji procesów s now klas oprogramowania, wykorzystujcego pozastandardowe metody, takie jak np. algorytmy heurystyczne oraz mechanizmy sztucznej inteligencji. W Polsce, podobnie jak na [wiecie, mo|na mówi na razie o zarzdzaniu pewnymi ogniwami BaDcuchów dostaw. Obecnie najwiksze zainteresowanie systemami klasy SCM wykazuj bran|e charakteryzujce si rozbudowanymi sieciami dystrybucyjnymi (np. bran|a FMCG lub farmaceutyczna), a tak|e te, w których standardy wspóBpracy z partnerami s bardzo wysokie (np. motoryzacja). Cel wykBadu: zapoznanie studentów z nowoczesnymi technologiami informatycznymi wspierajcymi zarzdzanie i optymalizacj BaDcucha dostaw. 1 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Plan wykBadu: 1. Postp technologiczny - szanse i wyzwania dla przedsibiorstw. 2. Metody i standardy automatycznej identyfikacji (AutoID). 3. Monitorowanie i zarzdzanie [rodkami transportu. 4. Zintegrowane systemy informatyczne wspomagajce zarzdzanie BaDcuchem dostaw. 5. Planowanie i optymalizacja BaDcuchów dostaw. POSTP TECHNOLOGICZNY - SZANSE I WYZWANIA DLA PRZEDSIBIORSTW Postp, jaki dokonuje si ostatnio w trzech dziedzinach - techniki komputerowej (hardware), technologii oprogramowania (software) oraz telekomunikacyjnej (telecommunications) - przyspiesza tempo rozwoju wspóBczesnego [wiata, zmieniajc podstawy funkcjonowania gospodarki w sposób maBo wyobra|alny niecaBe dwadzie[cia lat temu. Faktem jest, |e dokonali[my zwrotu od spoBeczeDstwa przemysBowego, którego strategicznym bogactwem jest kapitaB, do spoBeczeDstwa informacyjnego, którego podstaw jest tworzenie i rozpowszechnienie informacji1. Modelem spoBeczeDstwa przyszBo[ci staje si spoBeczeDstwo bogate w informacje, w którym informacja jest dostpna na |danie i wedBug zapotrzebowania. L.W. Zacher, Telekomunikacja, jej rozwój i skutki dla przyszBo[ci The only thing that gives an organization a competitive edge - the only thing that is sustainable - is what it knows, how it uses what it knows and how fast it can learn something new. L. Prusak Pocztki nowej cywilizacji sigaj poBowy XX w., kiedy skonstruowano pierwszy wspóBczesny komputer. Wówczas harwardzki socjolog D. Bell u|yB okre[lenia "spoBeczeDstwa postindustrialnego" (postindustrial society), nieco pózniej powstaBa teoria "trzeciej fali" (third wave society) A. Tofflera. Kolejne lata zaowocowaBy wynalezieniem telefaksu, a tak|e rozwojem jzyków programowania oraz systemów operacyjnych. Rok 1981 okazaB si pocztkiem ery komputerów osobistych (PC). W 1986 r. wprowadzono ogólno[wiatowy standard elektronicznej wymiany danych EDI (Electronic Data Interchange). Z biegiem lat pojawiBy si na masow skal coraz mniejsze komputery przeno[ne (notebook), zaistniaBa [wiatowa sie komputerowa WWW (World Wide Web), cyfrowa telefonia komórkowa (digital cellular system) oraz Bczno[ satelitarna (satellite communications). Postpujcy proces zmian technologicznych przybiera obecnie ró|ne nazwy (jak podliczono - do czterdziestu okre[leD), po[ród których spotykamy m.in.: gospodarka oparta na informacji (information economy), gospodarka oparta na wiedzy (knowledge economy), gospodarka sieciowa (network economy), e-gospodarka (e-economy). Najcz[ciej jednak u|ywa si okre[lenia "spoBeczeDstwo postindustrialne" lub "spoBeczeDstwo informacyjne".3 Do gBównych wskazników charakteryzujcych spoBeczeDstwo informacyjne nale|: liczba PC oraz liczba u|ytkowników Internetu przypadajca na 100 mieszkaDców. 2 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Fenomen Internetu polega gBównie na szybko[ci zwikszania si liczby jego u|ytkowników. Pierwszy milion u|ytkowników zostaB zarejestrowany w 1992 r., 3 miliony przekroczono w 1993 r., ale w 1997 r. z sieci korzystaBo ju| 20 milionów osób na caBym [wiecie, na koDcu 2000 r.  361 milionów. Ten dynamiczny wzrost zostaB utrzymany w latach 2000-2010 (480%), szczególnie poza Ameryk PóBnocn, gdzie liczba u|ytkowników jest najwiksza (dostp do sieci ma 78% mieszkaDców przy [redniej na [wiecie 30%). WedBug ostatnich danych  World Internet Users na koniec marca 2011 r. liczba u|ytkowników na caBym [wiecie przekroczyBa poziom 2 miliardów. W grudniu 2011 r. minBo 20 lat od poBczenia Polski do globalnej sieci. Obecnie liczba u|ytkowników internetu wynosi ok. 23 milionów, tj. ok. 60%polskiego spoBeczeDstwa. Internet, który jest podstaw tworzenia globalnej przestrzeni informacyjnej, wywiera najwikszy wpByw na oblicze wspóBczesnego biznesu. PozwoliB on na rozwój nowej formy dziaBalno[ci gospodarczej - tzw. e-biznesu - dziki któremu zaczynaj zaciera si granice czasu i przestrzeni. yródBo: TeleGeography Inc., 2002 W tym miejscu warto zwróci uwag, |e pojecie "e-biznes" ró|ni si od takich okre[leD jak "e-gospodarka" czy "e-handel". Przedrostek "e-" pochodzi od angielskiego przymiotnika electronic oznaczajcego "elektroniczny". Mówic o e-gospodarce mówimy o gospodarce elektronicznej, która jest pojciem najszerszym i oznacza wirtualn aren, na której prowadzona jest dziaBalno[, przeprowadzane s transakcje, dochodzi do tworzenia i wymiany warto[ci oraz gdzie dojrzewaj bezpo[rednie kontakty pomidzy jej uczestnikami. W e-gospodarce bazuje si na gospodarowaniu gBównie wykorzystujc technologie teleinformatyczne (szczególnie internetowe), ale z zastosowaniem równie| tradycyjnych metod4. Pojcie e-biznes mo|emy okre[li jako tradycyjne metody prowadzenia dziaBaD przez przedsibiorstwa, ale uwzgldniajce nowe mo|liwo[ci, jakie daje Internet i systemy informatyczne. U podstaw elektronicznego biznesu le|y d|enie do5: zastpienia formalnych i nieformalnych dokumentów papierowych dokumentami elektronicznymi i zorganizowanie obrotu nimi na drodze elektronicznej, zorganizowania interakcji midzyludzkich za pomoc mediów elektronicznych zamiast bezpo[rednich 3 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 spotkaD. Inna definicja - zaproponowana przez firm IBM - okre[la e-biznes jako: bezpieczne, elastyczne i zintegrowane podej[cie do dostarczania zró|nicowanych warto[ci biznesowych poprzez kombinacj systemów i procesów, które podejmuj podstawowe operacje biznesowe z prostot i zasigiem, jakie umo|liwia technologia internetowa. Najw|szym pojciem jest e-handel, który mo|emy zdefiniowa jako wszelkie procesy biznesowe zwizane ze sprzeda| jakiego[ produktu lub usBugi realizowane drog elektroniczn. Handel elektroniczny obejmuje cztery gBówne procesy biznesowe6: promocj i marketing, zamówienia, pBatno[ci oraz dostawy - oczywi[cie tylko w przypadku produktów cyfrowych - produkty materialne musz by dostarczane w tradycyjny sposób. Handel elektroniczny rozwinB si na pocztku lat dziewidziesitych, ale prawdziwy "boom" tej gaBzi gospodarki przypadB na pocztek XXI wieku. E-handel dzielony jest na ró|ne grupy ze wzgldu na rodzaj podmiotów, pomidzy którymi dokonywana jest wymiana: Przedsibiorstwo-Przedsibiorstwo B2B Business-to-Business Przedsibiorstwo-Klient B2C Business-to-Consumer Consumer- Klient-Klient C2C to-Consumer Wntrze przedsibiorstwa, w tym Intra-Business, virtual przedsibiorstwo wirtualne enterprise Technologie informatyczne (information technologies - IT), wykorzystujce innowacje z obszaru cybernetyki i informatyki, w sposób radykalny zmieniaj dzisiaj reguBy biznesu. S one podstawowym elementem infrastruktury zarzdzania, wspomagajcym (lub opózniajcym) proces podejmowania decyzji na ró|nych szczeblach zarzdzania. Technologia uBatwiajca przepByw i analiz informacji mo|e sta si narzdziem o strategicznym znaczeniu w biznesie7. Zdaniem Bill'a Gates'a gospodarka zmieni si w bie|cym dziesicioleciu bardziej ni| przez ostatnie pidziesit lat. Tylko firmy, które dostrzeg nowe mo|liwo[ci i wykorzystaj narzdzia elektroniczne, zarówno do przesyBania informacji wewntrz przedsibiorstwa (tzw. intranet - patrz rys. 1), jak i do tego, aby dotrze do klientów nowymi metodami, stan si liderami na rynku8. WedBug szacunków analityków, zignorowanie szans, jakie daje firmom Internet, mo|e doprowadzi do upadku ok. 70% firm9. Dynamiczny rozwój IT stanowi wyzwanie dla wszystkich podmiotów gospodarczych, poniewa| otwiera przed nimi nowe mo|liwo[ci poznawania preferencji nabywców i wdra|ania metod sprawniejszego reagowania na zmian tych preferencji. Dzisiaj jeszcze nawet w najbardziej rozwinitych informatycznie firmach rozwizania informatyczne wspieraj bezpo[rednio jedynie 30-40% zadaD10. Rys. 1. Ró|nica pomidzy intra-, extra- i internetem 4 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Zmiany w otoczeniu przedsibiorstw oraz sposobach prowadzenia biznesu nie pozostaBy bez wpBywu na dziaBania z zakresu logistyki. Czynnikami wpBywajcymi na nieustanny rozwój rozwizaD informatycznych w logistyce s: wysoka dynamika rozwoju bran|y logistycznej, coraz bardziej skomplikowana struktura sieci dystrybucji, konieczno[ bezpo[redniego dostpu do kompleksowych danych otrzymywanych w czasie rzeczywistym (on real-time 24/7 basis), rosnce wymagania klientów do jako[ci usBug, nowe standardy w obsBudze klientów, d|enie do integracji procesów zaopatrzenia, produkcji, transportu i dystrybucji, d|enie do przejrzysto[ci caBego BaDcucha dostaw, skomplikowany system wzajemnych rozliczeD midzy uczestnikami BaDcucha, zwikszenie efektywno[ci dziaBaD. Panowa nad informacj o przebiegu procesów logistyki dystrybucji pozwalaj zaawansowane nowoczesne narzdzia, takie jak: Internet, Systemy automatycznej identyfikacji (m.in. kody kreskowe, EDI, RFID, Voice-Picking) Systemy monitorowania i lokalizacji pojazdów, wykorzystujce systemy GPS, GIS, GSM. Zintegrowane systemy informatyczne (klasy ERP, SCM, ASP). 1 J. Naisbitt, Megatrendy, Wyd. Zysk i S-ka, PoznaD 1997, s. 29-61. 2 J. Ru|yBBo, Granice maBego, "Polityka" z 19 lutego 2000 r., s. 66-67. 3 Por. D.T. Dziuba, Gospodarki nasycone informacj i wiedz, Katedra Informatyki Gospodarczej i Analiz Ekonomicznych, WydziaB Nauk Ekonomicznych, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 2000, s. 11-12. 4 A. Tiwana, Przewodnik po zarzdzaniu wiedz, e-biznes i zastosowaniu CRM, Wyd. Placet, Warszawa 2003, s. 22. 5 W. Cellary, Elektroniczny biznes - Nowa Gospodarka, Katedra Technologii Informacyjnych, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, 5 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 [w:] Gospodarka Elektroniczna w Polsce, MateriaBy Konferencyjne, Polskie Towarzystwo Informatyczne, Midzyzdroje 2000, s. 17. 6 W. Cellary, Rodzaje handlu elektronicznego, [w:] Polska w drodze do globalnego spoBeczeDstwa informacyjnego, Raport Rozwoju SpoBecznego, Warszawa 2002, s. 16. 7 Zob. B. Gregor, M. StawiszyDski, e-Commerce, Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz- Aódz 2002, s. 32-35. 8 B. Gates, Biznes szybki j@k my[l, Wyd. PrószyDski i S-ka, Warszawa 1999. 9 W. Szpringer, Handel elektroniczny - konkurencja czy regulacja?, Difin, Warszawa 2000, s. 23. 10 G.B. Gruchman, Mikrokosmos biznesowej architektury, "CXO" 2003, nr 4, s. 72. Pytanie 1 Uporzdkuj pojcia od najszerszego do najw|szego: 1. 2. 3. e-gospodarka e-handel e-biznes Pytanie 2 Rozwizanie o funkcjach sieci Internet w obrbie sieci korporacyjnej to: a) Intranet, b) Extranet, c) Internet. METODY I STANDARDY AUTOMATYCZNEJ IDENTYFIKACJI (AUTOID) Kody kreskowe Jednym z pierwszych zastosowaD technik informatycznych w logistyce byBa automatyczna identyfikacja produktów, która dzi[ jest powszechnie stosowanym standardem. Spotykamy si z ni ka|dego dnia robic zakupy zarówno w du|ym markecie, jak i maBym wiejskim sklepiku. Niemal wszystkie kupowane przez nas produkty s oznaczone kodem kreskowym, który umo|liwia jego identyfikacj. Odbywa si to na podstawie odczytania (potocznie - zeskanowania) informacji zawartej na produkcie i wczytaniu jej do systemu komputerowego przy pomocy specjalnych czytników elektronicznych. System posiada baz danych o 6 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 produktach i w ten sposób jest np. odczytywana cena produktu w terminalu kasowym i naliczany rachunek. Jest to najprostsze zastosowanie automatycznej identyfikacji, która w logistyce jest znacznie szerzej wykorzystywana. Automatyczna identyfikacja rozwijaBa si powoli, a jej pierwowzór stworzyB jeszcze w 1932 r. Wallace Flint. W swojej pracy magisterskiej opisaB on projekt automatycznych punktów kasowych w supermarketach, opartych na przesuwnych stojakach i kartach perforowanych. Pózniej w 1949 r. opatentowano pierwszy graficzny sposób przedstawiania danych za pomoc koncentrycznych pier[cieni, ale i to rozwizanie nie doczekaBo si szerszego zastosowania. Dopiero dziesi lat pózniej w 1959 r. pierwszy kod kreskowy zbudowany z równolegBych kresek o ró|nych szeroko[ciach, podobny do tych stosowanych dzi[, opracowaB Girard Feissel. Problemem byBo jednak ujednolicenie tego systemu tak, by staB si on standardem w [wiatowym handlu. W 1970 r. producenci i handlowcy z USA i Kanady powoBali Komitet ds. Jednolitego Kodu - UCC (Universal Code Council), który 3 kwietnia 1973 r. stworzyB kod UPC (Universal Product Code). Kod UPC ma dwie wersje: peBn UPC-A, kodujc 12 znaków, w tym 10 znaków danych oraz skrócon UPC-E, kodujc 6 znaków1. W 1974 r. z podobn inicjatyw wyszBy firmy z dwunastu najbardziej uprzemysBowionych paDstw Europy powoBujc komitet badawczy, który po dwóch latach pracy stworzyB Europejski System Kodowania Towarów - EAN (European Article Numbering). Kod EAN wystpuje tak|e w dwóch wersjach: peBnej EAN-13, kodujcej 13 znaków (w tym 12 znaków danych), i w wersji skróconej EAN-8, kodujcej 8 znaków (w tym 7 znaków danych). W 1988 r. organizacje amerykaDska i europejska poBczyBy oba systemy, aby ujednolici przepByw towarów na globalnym rynku, i w ten sposób powstaB obowizujcy i wci| si rozwijajcy standard EAN.UCC. Od 1 stycznia 2005 r. standardy systemu EAN.UCC s nadzorowane przez organizacj [wiatow wystpujc pod now nazw GS1 (Global System 1), która ma sta si najwa|niejsz organizacj standaryzujc na [wiecie w obszarze zarzdzania BaDcuchem dostaw i popytu. Szerzej na ten temat patrz pkt. 2.5 (EPC). Z punktu widzenia logistyki wa|ny jest zakres zastosowaD systemów automatycznej identyfikacji, pozwalajcy na pozyskanie, gromadzenie i przekazywanie informacji wzdBu| caBego BaDcucha dostaw - od momentu wytworzenia produktu do momentu sprzeda|y finalnemu odbiorcy. Na podstawie tych informacji firmy mog prognozowa popyt, optymalizowa stan zapasów, planowa dostawy i skBada zamówienia. W ramach systemu EAN.UCC stworzono zestaw kompatybilnych rozwizaD, które s stosowane do identyfikacji, kodowania i elektronicznej wymiany danych. W standardzie globalnym stosuje si: kod UCC/EAN-128 i Identyfikatory ZastosowaD (tzw. IZ), numer SSCC i logistyczna etykieta EAN, EANCOM - uproszczony i szczegóBowy przewodnik do wdra|ania EDI w standardzie UN/EDIFACT. Kod UCC/EAN-128 jest stosowany w globalnych oznaczeniach ze wzgldu na mo|liwo[ du|ego zagszczenia informacji. Pozwala on na umieszczenie 128 znaków alfanumerycznych, czyli dostpnych na klawiaturze komputera. Kod UCC/EAN-128 jest no[nikiem danych i mo|e zawiera w sobie np. UCC/EAN-13 (rys. 2.). 7 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Rysunek 2. Towar oznaczony numerem EAN-13 5551234567890, z dat wa|no[ci 1 lutego 2000 r. którego zawarto[ ma numer serii produkcyjnej abc123 yródBo: http://www.ean.pl/ Kody_kres_i_EDI.pdf Obja[nienie: (01) - IZ dla numeru towaru EAN 0 - UzupeBniajce 0 55 - Prefiks organizacji krajowej EAN 51234 - Numer jednostki kodujcej nadany przez organizacj krajow EAN 56789 - Numer towaru (opakowania) 0 - Cyfra kontrolna (17) - IZ dla daty wa|no[ci 000201 - Data RRMMDD (10) - IZ dla numeru serii produkcyjnej abc123 - Numer serii produkcyjnej W nowoczesnej gospodarce wystpuje potrzeba nie tylko automatycznej identyfikacji dóbr, ale równie| przedstawienia w postaci symboli kodu kreskowego informacji dotyczcych np. daty trwaBo[ci, numeru serii produkcyjnej, miar handlowych i logistycznych, numerów lokalizacyjnych, relacji usBugowych itp.2. SBu| temu wBa[nie standardowe Identyfikatory Zastosowania. Ka|dy IZ jest dwu-, trzy- lub czterocyfrowym prefiksem, który definiuje znaczenie nastpujcych po nim danych. Ta istota IZ-tów, umo|liwia przedstawienie standardowych danych biznesowych w kodzie kreskowym, w taki sposób, aby system informatyczny otrzymujcy odczytany cig znaków potrafiB go jednoznacznie i bezwzgldnie zinterpretowa, nastpnie w postaci danych umie[ci w odpowiednich polach bazy danych3. IZ s narzdziem komunikowania si, umo|liwiaj Bczenie informacji z produktami, których te informacje dotycz. Kod UCC/EAN-128 wraz IZ pozwala na proste zakodowanie wszelkich wymaganych danych bez konieczno[ci stosowania dodatkowych etykiet4. System ten jest tak zbudowany, |e mo|na go stosowa w ka|dej bran|y przemysBu i handlu, a wszelkie zmiany w systemie s wprowadzane w taki sposób, aby nie przysparza problemów aktualnym u|ytkownikom. Kolejnym stosowanym standardem jest numer SSCC, czyli tzw. Seryjny Numer Jednostki WysyBkowej (Serial Shipping Container Code), jest on jak gdyby "tablic rejestracyjn" jednostki logistycznej i pozwala na jej jednoznaczn identyfikacje. Jest to niepowtarzalny w skali [wiatowej numer jednostki nadany na caBy okres jej "|ycia" (czyli np. do momentu jej przepakowania). Oznaczenie opakowania zbiorczego numerem SSCC zapewnia szybszy dostp do informacji, skraca czas dostaw, eliminuje pomyBki przy zaBadunku, ogranicza czynno[ci administracyjne i umo|liwia [ledzenie przepBywu towarów. Numer SSCC umieszczany jest na etykiecie logistycznej i poprzedzony zawsze zarezerwowanym dla niego 8 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 IZ=00 (zob. rys. 3.), Rysunek 3. PrzykBad etykiety logistycznej z zastosowaniem numeru SSCC yródBo: http://www.ean.pl/main_pl.html która w postaci kodów kreskowych mo|e zawiera jeszcze wiele innych danych potrzebnych do opisu przesyBki np.: kod lokalizacyjny nadawcy i odbiorcy przesyBki, numer serii produkcyjnej, data produkcji, data pakowania, dodatkowa identyfikacja produktu, identyfikacja opakowaD zwrotnych, miary logistyczne i handlowe, kod trasy5. Stosowanie etykiet logistycznych wraz z niepowtarzalnym numerem SSCC pozwala uczestnikom BaDcucha dostaw na bezbBdny przepByw informacji towarzyszcej przepBywowi towarów (rys. 4.). Rysunek 4. SSCC jako identyfikator jednostki logistycznej w BaDcuchu dostaw Otrzymuje dostaw z SSCC i Otrzymuje Wykorzystuje wykorzystuje do Wykorzystuje dostaw z SSCC i Nadaje SSCC SSCC do kontroli kontroli SSCC do kontroli wykorzystuje do wewntrznej wewntrznej oraz wewntrznej przyjcia towaru do organizowania wysyBek yródBo: GS1 Polska 9 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Automatyczna identyfikacja nie ogranicza si tylko do oznaczenia jakiego[ produktu i zapisania specjalnym kodem informacji o nim. W oparciu o automatyczn identyfikacj zostaBy stworzone systemy do automatycznego gromadzenia danych tzw. AIDC (Automatic Identification Data Capture). SBu| one do zbierania danych i bezpo[redniego - bez u|ycia klawiatury - wprowadzania informacji do komputera, programowanego kontrolera logicznego lub innego urzdzenia mikroprocesowego. W[ród technik AIDC wymieni mo|na6: optyczne: kody kreskowe, rozpoznawanie znaków graficznych i pisma, rozpoznawanie obrazu, magnetyczne: ta[my magnetyczne, atrament magnetyczny, elektromagnetyczne: identyfikacja i komunikacja radiowa, biometryczne: rozpoznawanie gBosu, odcisków palców, tczówki oka itp., dotykowe: ekrany dotykowe, pami kontaktowa, karty inteligentne. Systemy wykorzystujce kody kreskowe s najbardziej popularne ze wzgldu na wysokie ustandaryzowanie tej techniki w [wiecie. S one stosowane wszdzie tam, gdzie opis alfanumeryczny wystarczy do powizania obiektu z jego opisem w bazie danych. Minusem tego rozwizania jest tylko dosy ograniczona pojemno[ kodów kreskowych jako no[nika informacji. Cz[ciami skBadowymi tego typu systemu jest komputer wraz z oprogramowaniem, przechowujcy baz danych oraz czytniki sBu|ce do odczytywania danych z kodów. Czytniki kodów kreskowych s poBczone z komputerem staBym kablem lub bezprzewodowo (dane s sczytywane do wewntrznej pamici czytnika lub bezpo[rednio drog radiow przekazywane do systemu). Systemy rozpoznawania znaków graficznych pozwalaj na odczyt znaków okre[lonego typu (np. kroju czcionki) lub pisma odrcznego. Jedna z pierwszych tego typu technik opieraBa si na rozpoznawaniu znaków na podstawie pomiaru intensywno[ci [wiatBa odbijanego od tBa. Jest to technika OMR i znajduje zastosowanie np. przy odczytywaniu ankiet wypeBnianych na specjalnych formularzach. Inna metoda polega na rozpoznawaniu znaków drukowanych (tzw. OCR). S one zapisane odpowiedni czcionk OCR typu A lub typu B. System odczytu pisma odrcznego lub dowolnego druku (tzw. ICR), wymaga specjalistycznego oprogramowania i komputerów o du|ej mocy obliczeniowej. Ten system jest jeszcze nadal doskonalony. QS2500 to rczny, diodowy Pistoletowe czytniki Uniskan 2 PSC QS-6000 pozwala na czytnik kodów kreskowych. oraz Uniskan 2L s prostymi odczyt wikszo[ci rodzajów Odporny na upadek z urzdzeniami o dobrych kodów kreskowych w wysoko[ci 1,5 m, odporny na parametrach pracy. odlegBo[ci od 0 do 33 cm z wilgo i kurz. prdko[ci 42 odczytów na sekund. 10 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Magellan 2200VS to Czytnik laserowy o wyjtkowej Bezprzewodowy czytnik nowoczesny, stacjonarny odporno[ci na trudne warunki P370/KIT z pamici do czytnik kodów kreskowych spotykane w przemy[le (IP65, zastosowaD przemysBowych. przeznaczony do pracy w odporno[ na upadki z pozycji pionowej. wysoko[ci 2m i mo|liwo[ pracy w temperaturach do -30 st. C). Czytnik umo|liwia odczytywanie kodów z odlegBo[ci dochodzcej do 1,5 m. Kody kreskowe s najtaDszym i najefektywniejszym sposobem automatycznego gromadzenia danych, w którym nie ma mo|liwo[ci wprowadzenia bBdnej informacji. Najcz[ciej kody kreskowe stosuje si w celu usprawnienia procesów: gospodarki magazynowej, identyfikacji towarów w handlu hurtowym i detalicznym, kontroli: obiegu dokumentacji, produkcji, obecno[ci i czasu pracy, zbioru danych, rejestracji dokumentów, transakcji handlowych. WspóBczesne rozwizania mobilne w logistyce magazynowania 1 E. GoBembska (red.), Kompendium wiedzy o logistyce, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa - PoznaD 1999, s. 159. 2 http://www.ean.pl/EAN128.pdf 3 J. Majewski, Informatyka dla logistyki, Biblioteka Logistyka, PoznaD 2002, s. 65. 4 E. HaBas, Standardy EAN-UCC w rozwizaniach logistycznych - przykBady wdro|eD, [w:] Wyj[ naprzeciw logistycznym wyzwaniom XXI wieku, MateriaBy Kongresowe, PoznaD 1-2 czerwca 2000 r., s. 221. 11 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 5 Ibidem, s. 222. 6 Cyt. za: E. HaBas (red.), Kody kreskowe. Rodzaje, standardy, sprzt, zastosowanie., ILiM, PoznaD 2000, s. 165. METODY I STANDARDY AUTOMATYCZNEJ IDENTYFIKACJI (AUTOID) Standardy EAN w elektronicznej wymianie danych (EDI) Narzdziem wykorzystywanym w przedsibiorstwach do skBadania zamówieD i wymiany dokumentów na linii dostawca - odbiorca jest wspominany wcze[niej system elektronicznej wymiany dokumentów - EDI, który wyrósB na bazie poczty elektronicznej. Jest to technika bezpapierowej wymiany standardowo sformuBowanych danych (dokumentów) midzy systemami informatycznymi partnerów handlowych, przy minimalnej interwencji czBowieka1. Mianem dokumentów okre[la si tradycyjne dokumenty handlowe, takie jak: zamówienia, zlecenia zakupu, faktury, harmonogramy produkcji. Zgodnie z definicj, terminem EDI okre[la si przyjcie pewnej konwencji w sposobie wymiany informacji midzy partnerami handlowymi, obejmujc wykorzystanie standardowych formatów i kodów, które umo|liwiaj elektroniczn komunikacj i przetwarzanie danych dwóm odrbnym firmom wykorzystujcym odmienne systemy informatyczne2. Samo poBczenie komputerów w sieci i przesyBanie danych poczt elektroniczn nie wystarczaBo, gdy| przysyBane dokumenty nie byBy ustandaryzowane i musiaBy by najpierw opracowane, (czyli dostosowane do standardu obowizujcego w firmie), aby mogBy by dalej przetwarzane. Dziki EDI dokumenty s przesyBane wedBug midzynarodowego standardu, opracowanego w 1986 r. przez Grup Robocz EKG ONZ. Jest to standard UN/EDIFACT (United Nations rules for EDI for Administration Commerce and Transport), który okre[la reguBy gramatyczne oraz zbiór sBów. Niektóre bran|e np. handel hurtowy i detaliczny, korzystaj z uproszczonego standardu zawierajcego tylko cz[ danych (tzw. podstandard). Takim standardem jest EANCOM (EAN - Communication), który opiera si na powszechnie stosowanych w handlu kodach kreskowych i eliminuje zbdne informacje dla tej gaBzi dystrybucji. Rysunek 5. Elektroniczna wymiana danych a metody tradycyjne 12 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 yródBo: E. GoBembska (red.), Kompendium wiedzy o logistyce, PWN, Warszawa-PoznaD 1999, s. 167 Standard definiuje wszystkie elementy, jakie ma zawiera elektroniczny dokument handlowy, tak by byB on rozpoznawalny i automatycznie wczytywany przez odbiorc. Okre[lona jest szczegóBowo nazwa lub identyfikator ka|dego pola, ilo[ znaków, które dane pole mo|e pomie[ci, ustalony jest odpowiedni format i skBadnia dokumentu. Standaryzacja komunikatów odró|nia EDI od zwykBej poczty elektronicznej, gdzie dane s przekazywane bez ustalonych reguB i nie zawsze s rozpoznawane przez aplikacje komputerowe odbiorcy. Wymiana informacji w ramach EDI odbywa si przy zastosowaniu standardowego oprogramowania, w którego skBad wchodzi konwerter oraz oprogramowanie komunikacyjne zwizane z obsBug sieci komputerowej. Zadaniem konwertera jest przygotowanie standardowego komunikatu przy wykorzystaniu danych u|ytkownika oraz dekodowanie komunikatu w celu odczytania zawartych w nim informacji. Konwerter dokonuje konwersji danych ze standardu obowizujcego w danym przedsibiorstwie do standardu EDI i odwrotnie3. W przypadku maBych i [rednich przedsibiorstw istnieje mo|liwo[ zastpienia konwertera specjalnie przygotowanymi formularzami w Internecie. Rysunek 6. Elementy EDI 13 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 yródBo: E. HaBas (red.), Kody kreskowe. Rodzaje, standardy, sprzt, zastosowanie, ILiM, PoznaD 2000, s. 227 PrzepByw informacji pomidzy komputerami partnerów handlowych odbywa si drog elektroniczn za pomoc Bczy takich jak: komutowane Bcza telefoniczne z wykorzystaniem modemu, sieci pakietowe typu POLPAK (operatorem jest Telekomunikacja Polska S.A.), telefonia komórkowa i satelitarna, Bcza telefonii cyfrowej ISDN, Sieci Warto[ci Dodanej - VAN (Value Added Network) lub Internetu. Mo|na jeszcze u|y kosztownych Bczy dzier|awionych, które daj staBe poBczenie midzy firmami. Wybór poBczenia zale|y tylko i wyBcznie od czynników ekonomicznych i dostpnej na danym terenie infrastruktury teleinformatycznej. Zastosowanie EDI daje nastpujce korzy[ci4: przyspieszenie przepBywu informacji i reakcji organizacji gospodarczej na informacj, redukcja kosztów zwizanych z emisj i obsBug dokumentów, redukcja bBdów, usprawnienie dziaBaD marketingowych, mo|liwo[ zastosowania nowych metod organizacji produkcji (np. just-in-time-delivery), zwikszenie konkurencyjno[ci firmy, zmiana charakteru wizi gospodarczych. Wdro|enie systemu EDI wpBywa znaczco na popraw stosunków partnerskich midzy odbiorc a dostawc, podnosi efektywno[ BaDcucha dostaw, a tym samym poziom obsBugi klienta. Skrócenie cyklu: zamawianie ’! sprzeda| ’! fakturowanie ’! dostawa ’! zapBata, pozwala w efekcie na zmniejszenie poziomu zapasów, skrócenie cyklu zamawiania i obiegu pieni|nego w BaDcuchu logistycznym, co z kolei uwalnia kapitaB obrotowy i obni|a koszty magazynowania5. Szacuje si, |e koszty cyklu transakcyjnego z EDI mog wynosi od 1/10 do 1/20 kosztów cyklu opartego na tradycyjnych metodach. Dziki mo|liwo[ci przesyBania równie| [rodków finansowych za pomoc techniki EFT (Electronic Founds Transfer), bdcej specjaln odmian EDI, elektroniczna wymiana danych bdzie coraz bardziej popularna i powszechnie stosowana. Zastosowanie EDI przynosi wiksze korzy[ci po poBczeniu z automatyczn identyfikacj. Odbiorca poBczony systemem EDI z dostawc skBada zamówienie przesyBajc komunikat EANCOM - ORDERS, 14 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 czyli "Zamówienie" (zawierajcy rodzaj, ilo[ produktów, czas dostawy, towary wg EAN-13, EAN-8). Dostawca, po otrzymaniu zamówienia od swojego odbiorcy potwierdza je wysyBajc komunikat ORDRSP, czyli "Odpowiedz na zamówienie". Nastpnie kompletuje zamówiony towar, tworzc jednostk logistyczn i oznacza j etykiet zawierajc SSCC. Zanim nastpi fizyczna dostawa towaru, dostawca wysyBa do odbiorcy przez EDI komunikat DESADV, czyli "Awizo wysyBki". Zawiera on, oprócz SSCC równie| informacje o zawarto[ci przesyBki, czyli numery identyfikacyjne EAN, ilo[ towaru w ka|dej jednostce logistycznej, ostateczne miejsce dostawy towaru itp. System komputerowy odbiorcy automatycznie analizuje komunikat i porównuje go z zamówieniem i potwierdzeniem zamówienia. W momencie, gdy do odbiorcy trafia przesyBka zawierajca zamówiony towar, przy pomocy skanerów odczytywany jest kod kreskowy na ka|dym opakowaniu i przekazywany do systemu informatycznego odbiorcy. Je|eli kody odpowiadaj numerom SSCC podanym w "Awizie wysyBki" towar jest przyjmowany do magazynu i uaktualniany jego stan. Po tych czynno[ciach automatycznie zostaje wygenerowany komunikat RECADV, czyli "Awizo przyjcia" przesyBane przez EDI do dostawcy. Jeszcze nie tak dawno EDI byBa technologi dostpn tylko dla du|ych przedsibiorstw ze wzgldu na jej gBówn wad, a mianowicie koszty wdro|enia i utrzymania sieci. Obecnie sytuacja zmieniBa si za spraw rozwoju technik internetowych, dziki czemu tak|e maBe i [rednie przedsibiorstwa mog wykorzystywa EDI do usprawnienia przepBywu informacji i towarów midzy nimi. Dziki Internetowi EDI rozpoczBo nowy etap w swojej historii i prawdopodobnie bdzie si dziki niemu coraz bardziej upowszechnia, tak|e w Polsce. Ze wzgldu na globalny charakter Internetu przesyBane dokumenty nara|one s na wiele niebezpieczeDstw, dlatego w internetowych rozwizaniach komunikacyjnych dla potrzeb EDI stosowanych jest kilka typów EDI6: "Mail-based EDI" - z wykorzystaniem poczty elektronicznej, "WEB-EDI" - z wykorzystaniem stron WWW, protokoBu HTTP oraz protokoBu szyfrowania SSL, "XML-EDI" - z wykorzystaniem nowego jzyka opisu dokumentów XML (eXtensible Markup Languge). Wykorzystanie Internetu na potrzeby logistyki ro[nie z ka|dym dniem ze wzgldu na Batwo[ implementacji tego typu rozwizaD i przyjazn dla u|ytkowników obsBug tych systemów. Producenci oprogramowaD s w stanie dostosowa programy internetowe do istniejcych ju| w firmach systemów informatycznych, co jest dodatkow zalet. Czas i koszty równie| przemawiaj na korzy[ technik internetowych. Tabela 1. Porównanie kosztów obsBugi zamówienia KOSZT OBSAUGI SYSTEM (W USD) Tradycyjna forma papierowej 50 - 70 wymiany dokumentów Tradycyjne EDI 2,5 Internet - EDI 1 yródBo: http://edicity.com/EDIservice.htm 15 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 1 E. GoBembska (red.), op. cit., s. 166. 2 E. HaBas (red.), op. cit., s. 226. 3 E. GoBembska, M. Szymczak, Informacja w logistyce przedsibiorstw, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa-PoznaD 1997, s. 65. 4 K. Lange-SadziDska, M. Ziemecka, Przewodnik po EDI, Wyd. Uniwersytetu Aódzkiego, Aódz 2000, s. 9. 5 E. GoBembska (red.), op. cit., s. 170. 6 A. Sobkowiak, Internet w logistyce, "Logistyka a Jako[", 2004, nr 1, s. 43. METODY I STANDARDY AUTOMATYCZNEJ IDENTYFIKACJI (AUTOID) Radiowe sieci bezprzewodowe Systemy identyfikacji i komunikacji radiowej (RF) s systemami stosunkowo mBodymi, które zaczBy si rozwija z pocztkiem lat 80. XX wieku. Radiowe sieci bezprzewodowe znajduj coraz wiksze zastosowanie wszdzie tam, gdzie niemo|liwa lub nieopBacalna jest budowa sieci przewodowej oraz w sytuacjach, gdzie wymagany jest natychmiastowy dostp mobilnych terminali do bazy danych. Na przykBad, w rozwizaniach magazynowych ka|dy z pracowników wyposa|ony w przeno[ny terminal radiowy z zintegrowanym laserowym czytnikiem kodu kreskowego, w szybki i Batwy sposób mo|e dokonywa ewidencji towarów na terenie caBego kompleksu magazynowego. System ten pozwala prowadzi nadzór nad ruchem towarów od momentu przyjcia do magazynu a| do momentu wydania. CaBy proces jest monitorowany przez operatora systemu i uaktualniany na bie|co. W odpowiednie terminale - kolektory danych z komunikacj radiow - mog by wyposa|eni operatorzy wózków widBowych, pracujcych w magazynie. Program komputerowy typu WMS (Warehouse Management System) komunikuje si z kolektorami danych wysyBajc do nich informacj o lokalizacji przychodzcych na magazyn towarów, lokalizacji towarów wydawanych z magazynu. Kolektor mo|e równie| otrzymywa informacj o optymalnej drodze wózka widBowego. Standardowym wyposa|eniem terminali przeno[nych staj si czytniki kodów kreskowych. Galeria zdj. Nowoczesne terminale radiowe Terminal rczny HHP Terminal wózkowy Trakker Terminal BHT 300 z Dolphin 9550/9551 Antares T2455 wbudowanym czytnikiem kodów kreskowych Zdjcia pochodz ze strony: http://www.skk.com.pl. 16 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Technologia radiowa wi|e si z konieczno[ci budowy infrastruktury radiowej gwarantujcej staB Bczno[ terminala z systemem, tj. wymaga wBczenia w sie komputerow urzdzeD dostpowych (Access Pointów). W zale|no[ci od obszaru pracy oraz warunków otoczenia (i wynikajcej z tego tzw. propagacji fal radiowych) mo|e okaza si konieczne zastosowanie wicej ni| jednego nadajnika radiowego1. Bezprzewodowe sieci komputerowe mog wspóBpracowa z sieciami kablowymi typu Ethernet lub Token Ring, jak równie| z dowolnym oprogramowaniem sieciowym, np. Windows NT, Novell, NetWare, Lantastic czy Unix. W najnowszych trybach transmisji danych (DSSS) zapewnia si prdko[ transmisji danych od do 11Mb/s w podzielonym na kanaBy pa[mie czstotliwo[ci 2,4-2,5 GHz. Komunikacja midzy urzdzeniami w sieci odbywa si na ustalonym kanale, a wic przesyBane dane s bardzo dobrze zabezpieczone przed przechwyceniem przez osoby niepowoBane. Ka|da wiadomo[ jest kodowana i tylko nadajniki i odbiorniki pracujce w systemie znaj indywidualny kod, który jest nadawany jednorazowo i wyBcznie dla ka|dego systemu. Kolejn zalet jest pewno[ przesyBania danych. Dziki odporno[ci na metalowe konstrukcje, powierzchnie odbijajce i zewntrzne zakBócenia elektromagnetyczne utrata danych jest praktycznie niemo|liwa. Transmisja danych jest dokonywana przy niskiej mocy, dziki temu, urzdzenia pracujce w sieci nie powoduj zakBóceD pracy innych, zewntrznych urzdzeD radiowych. Dodatkowo system komunikacji bezprzewodowej w przyszBo[ci w Batwy sposób mo|na rozbudowa i dopasowa do nowych potrzeb i funkcji. Rysunek 7. Struktura sieci radiowej yródBo: SKK. Do gBównych obszarów zastosowania sieci radiowych zaliczy nale|y: kontrol procesu produkcji, automatyzacj operacji przyjmowania towarów do magazynu, kompletacji towarów do wysyBki, przemieszczeD wewntrz magazynu, oraz wydawania towarów z magazynu, przy[pieszenie i usprawniania procesu inwentaryzacji w du|ych magazynach. Stosowanie bezprzewodowych sieci radiowych daje nastpujce korzy[ci: zwikszenie mobilno[ci caBego systemu, mo|liwo[ dostpu do aktualnych i peBnych danych z systemu w dowolnym miejscu i czasie, automatyzacja i bie|ca kontrola pracy, obni|enie kosztów, które s efektem eliminacji bBdów przy wprowadzeniu danych i usprawnienia procesów logistycznych w przedsibiorstwie. 17 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Wad tych systemów wci| pozostaj wysokie koszty budowy sieci i ograniczona przepustowo[ i prdko[ transmisji danych. 1 Szerzej na ten temat [w:] M. Ganiec, Terminal w magazynie, "Eurologistics", 2004, nr 3, s. 54-56. METODY I STANDARDY AUTOMATYCZNEJ IDENTYFIKACJI (AUTOID) Technologia RFID Identyfikowanie obiektów za pomoc fal radiowych o okre[lonej czstotliwo[ci nie byBoby godne uwagi w zastosowaniach logistycznych na szersz skal, gdyby nie byBo zwizane z dziaBaniami na rzecz globalnych zastosowaD. Wszelkie indywidualne próby wykorzystywania tej technologii w zastosowaniach wewntrznych s rzecz jasna warte odnotowania, poniewa| stanowi asumpt do jej upowszechniania na szersz skal. Niemniej jednak, dopiero wówczas, gdy w globalnej wymianie danych umieszczanych wprost na produktach, powszechnym stanie si swoisty zunifikowany "jzyk radiowy", bdziemy mogli mówi o radiowym systemie identyfikacyjnym, dziaBajcym w otwartych sieciach dostaw1. Technologia RFID (Radio Frequency Identification), o której mowa, jest obecnie na ustach praktycznie wszystkich. O perspektywach rozwoju tej technologii dyskutuj logistycy, sprzedawcy, producenci, konsumenci, eksperci, naukowcy. W odró|nieniu od przedstawionych wy|ej sieci radiowych do osignicia oczekiwanych efektów stosowania technologii RFID nie wystarczy wdro|enie systemu w jednej firmie. RFID wymaga tego, aby system zostaB zaimplementowany w wystandaryzowany i zsynchronizowany sposób we wszystkich ogniwach tworzcych BaDcuch dostaw, m.in. u producenta, operatorów logistycznych, detalistów. Ogólny sposób dziaBania tego systemu polega na identyfikowaniu przedmiotów przy pomocy fal radiowych i z powrotem przekazywaniu danych tym samym kanaBem do komputera. System taki skBada si z nastpujcych elementów: anteny, nadajnika-odbiornika z dekoderem oraz transpondera, nazywanego metk radiow (lub tagiem), z zapisan w nim informacj. Emitowany przez anten sygnaB radiowy uaktywnia znacznik, który odpowiada impulsem radiowym zawierajcym odbieran informacj i odczytywana przez dekoder. Rysunek 8. Transponder i jego budowa yródBo: http://java.sun.com/developer/technicalArticles/Ecommerce/rfid/ 18 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Metki radiowe dziel si generalnie na 3 typy: aktywne, pasywne i póBpasywne. Metki pasywne nie maj wBasnego zródBa zasilania. Pole elektromagnetyczne wysyBane przez czytnik. Czytnik wysyBa fal radiow, która zasila krzemowy chip, który jest zainstalowany w tagu. Zasilenie odbywa si jedynie w momencie, gdy metka znajdzie si w polu czytnika. Gdy zasilanie chipa osignie okre[lon minimaln warto[ wyra|on w voltach nastpuje jego aktywacja i silikonowy chip mo|e wysBa informacj na tej samej fali radiowej. Odpowiedz na sygnaB wysyBany przez czytnik zawiera zazwyczaj podstawowe informacje, takie jak numer identyfikacyjny (ID). Dziki braku wBasnego zasilania metki radiowe mog by bardzo maBe - na tyle, aby zostaBy zaimplementowane pod skór. W 2004 r. najmniejsza tego typu metka miaBa wymiary 0,4 mm x 0,4 mm i byBa cieDsza ni| kartka papieru. Takie urzdzenia s praktycznie niewidoczne. Metki pasywne maj te| jednak w wyniku braku wBasnego zasilenia ograniczony zasig - wynosi on zazwyczaj od 0 do niecaBych 3 metrów. Koszt takich metek jest najmniejszy. Metki aktywne posiadaj wBasne zródBo zasilania. Dziki temu ich zasig jest wikszy. Rosn równie| mo|liwo[ci przechowywania informacji. Mog one równie| przechowywa informacje wysyBane przez nadajnik. Obecnie najmniejsze nadajniki aktywne s wielko[ci niedu|ych monet. Takie metki maj zasig dochodzcy nawet do kilkuset metrów. Koszty takich metek s jeszcze na wysokim poziomie. Pewnym problemem jest te| bateria, która mo|e skraca |ywotno[ metki. Obecnie baterie mog zasila urzdzenia przez kilka lat. Metki póBpasywne posiadaj równie| wBasne zródBo zasilania. Jest to jednak najprostsza i najtaDsza forma baterii. U|ywa si je nie aby zwikszy zasig, tylko by uodporni metk na niekorzystny wpByw otoczenia (np. temperatur). Ze wzgldu na czstotliwo[ci metki radiowe mo|na podzieli na 4 kategorie: niskiej czstotliwo[ci (od 125 do 134 kHz), wysokiej czstotliwo[ci (13,56 MHz), UHF (400 do 956 MHz), mikrofalowe (2,45 GHz). Szczególnie wa|ny jest wybór czstotliwo[ci dziaBania metek aktywnych, ze wzgldu na ich du|y obszar aktywno[ci (zasig). Wybór czstotliwo[ci wymaga uwzgldnienia kilku czynników, takich jak: techniczne wyposa|enie, uregulowania prawne, koegzystencja z innymi technologiami. Jednak istnieje du|a rozpito[ odpowiednich czstotliwo[ci radiowych speBniajcych te kryteria. Obecnie czstotliwo[ 433 MHz jest najodpowiedniejsza do globalnego u|ytku aktywnych metek radiowych w [rodowisku przepeBnionym falami radiowymi. W tej czstotliwo[ci zasig wynosi ok. 1 metra, docieraj do wntrza samochodów, kontenerów, gdzie obecnie najcz[ciej wykorzystuje si tagi. Ta czstotliwo[ jest jednak niedostpna dla metek pasywnych. Gdy wystpuj utrudnienia, zakBócenia w odczycie mo|e by równie| u|yta czstotliwo[ UHF nawet z odlegBo[ci 30 metrów. PrzykBadem mo|e by zczytywanie informacji przy du|ej prdko[ci pojazdów lub kolei (tzw. non-stop tolling) - u|ywa si UHF lub czstotliwo[ci 2,45 GHz. Obecnie takie tagi istniej jedynie w wersji read-only. GBówn ide etykiety RFID jest mo|liwo[ wielokrotnego zapisywania danych, co w znacznym stopniu wpBynie w przyszBo[ci na ochron [rodowiska i gospodark odpadami. Etykieta RFID mo|e by zastosowana wszdzie tam, gdzie stosowane s etykiety z kodem kreskowym, a szybko[ i poprawno[ przepBywu towaru jest priorytetowa w stosunku do kosztów. Konwencjonalne techniki identyfikacji i kompletacji danych, takie jak kod kreskowy i [cie|ka magnetyczna, osigaj granice swoich mo|liwo[ci, natomiast technika RFID przynosi nowe mo|liwo[ci technologiczne w dziedzinie stosowania i u|yteczno[ci etykiet. Zdaniem ekspertów, etykiety RFID powoli bd wypiera etykiety z kodem kreskowym. 19 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Porównanie technologii kodów kreskowych i RFID KODY KRESKOWE RFID Niska cena Stosunkowo wysoka cena (od 25 do 0,50 USD) Dostpno[ infrastruktury systemu MaBa dostpno[ infrastruktury technologicznego Istnieje mo|liwo[ wielokrotnego zapisu Brak mo|liwo[ci wielokrotnego zapisu Mo|liwy bezkontaktowy odczyt danych Podlega faBszerstwu Odporno[ na faBszerstwo MaBa pojemno[ Mo|liwo[ modyfikacji i transmisji danych Wymaga bezpo[redniego kontaktu czytnika Mo|liwo[ stosowania w ekstremalnie z etykiet trudnych warunkach Ograniczony zasig Automatyczna obsBuga Rczna obsBuga Szybko[ odczytu danych: 50-100 skanów/s Szybko[ odczytu danych: 1 skan/s Du|a pojemno[ MaBa pojemno[: max 49 bajtów Technologia RFID umo|liwia automatyczn kontrol dziaBaD z zakresu gospodarki magazynowej, przemieszczanie towaru z magazynu na sklep, a przej[cie z zakupami oznaczonymi tagami powoduje natychmiastowe wystawienie rachunku dla klienta. RFID w poBczeniu z innymi systemami informatycznymi stosowanymi w logistyce mo|e pozwoli uczestnikom BaDcucha dostaw zoptymalizowa zarzdzanie zamówieniami, zredukowa straty i bBdy, obni|y koszty i dostarcza szybko i wygodnie niezbdne informacje. W chwili obecnej [wiatowe koncerny handlowe, takie jak: METRO AG, Wal-Mart, Max&Spencer, Metro, Tesco czy Ahold, testuj technologi RFID. Nowa technologia identyfikacji, nazywana niekiedy "radiowym kodem kreskowym", z jednej strony nakierowuje tok rozumowania na zmian medium z kodu kreskowego na fale radiowe, z drugiej jednak strony, mo|na Batwo zauwa|y nowe, niespotykane dotd mo|liwo[ci opisania produktu na etykiecie umieszczonej wprost na ka|dym opakowaniu. Tak naprawd, to w nowej technologii nie tyle "radio" jest istotne, ile sposób zapisu danych w pamici mikroprocesorowej, tj. chipie2. Fala radiowa o okre[lonej czstotliwo[ci UHF wzbudza anten chipow, co implikuje radiow transmisj danych z pamici chipa do czytnika i dalej do komputera. Tak wic termin RFID jest nieco mylcy, gdy| to nie fala radiowa jest medium informacji - fala radiowa jest tylko jej no[nikiem, a medium informacyjnym jest pami staBa, umieszczona w niewielkim pod wzgldem nie tyle rozmiarów, ile pojemno[ci informacyjnej chipie. Na przykBad chip o pojemno[ci 0,5 kB to 512 bitów do dowolnego wykorzystania. I tu dotykamy istoty sprawy. Dowolne wykorzystanie potencjaBu bitowego niewiele daje, je[li nie zostanie to objte pewnymi standardami. Podobnie jak w technologii kodów kreskowych, spo[ród wielu symbolik do zastosowaD globalnych wybrano ich pi, tak w przypadku potencjaBu bitowego wybrano pewien jego obszar o okre[lonym adresie pocztkowym i dBugo[ci 96 bitów do zastosowaD wspólnych dla wszystkich tych, którzy chc wspóBdziaBa w globalnych sieciach dostaw. W przypadku chipa o pojemno[ci 0,5 kB, po odjciu 96 bitów zarezerwowanych do zastosowaD globalnych i odjciu, np. 2 bajtów (16 bitów) na indywidualny numer chipa nadawany przez jego producenta, pozostaje jeszcze 400 bitów do swobodnego wykorzystywania indywidualnego. To jest znaczny potencjaB informacyjny. Na szcz[cie równolegle z pracami prowadzonymi nad aspektami fizycznymi nowej techniki identyfikowania, trwaj prace zwizane z unifikacj podziaBu tego potencjaBu. Owe 96 bitów to jest wBa[nie elektroniczny kod produktu - EPC, którego komercjalizacj zajmuje si specjalnie powoBana do tego celu organizacja non profit EPCGlobal 20 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Inc. 1 J. Majewski, RFID a EPC, http://www.e-fakty.pl, 18.05.2005. 2 Tu i ni|ej: J. Majewski, RFID a EPC, op.cit. METODY I STANDARDY AUTOMATYCZNEJ IDENTYFIKACJI (AUTOID) Elektroniczny kod produktu (EPC) EPC (Electronic Product Code) - unikalny identyfikator fizycznego obiektu, jednostki logistycznej, lokalizacji lub innej identyfikowalnej jednostki odgrywajcej rol w operacjach biznesowych. Elektroniczne Kody Produktu s nadawane zgodnie z nastpujcymi zasadami zaprojektowanymi w celu zapewnienia unikalno[ci pomimo zdecentralizowanej administracji powierzchni kodow i w celu przyjcia legalnego schematu kodowania powszechnego zastosowania. Elektroniczne Kody Produktów s reprezentowane przez wiele typów, zawierajcych binarne formy wBa[ciwe dla tagów RFID i formy tekstowe wBa[ciwe dla wymiany danych pomidzy systemami informacyjnymi przedsibiorstw. Rysunek 9. EPC w logistycznym systemie informacji yródBo: yródBo: M. Szymczak, Elektroniczny kod produktu w BaDcuchu dostaw koncepcja - rozwizania - aplikacje, [w:] Systemy automatycznej identyfikacji w logistyce, MateriaBy seminarium "Eurologistics", Warszawa, 23 czerwca 2005 r. Zalety stosowania technologii EPC to: Mo|liwo[ [ledzenia przez przedsibiorstwa ich BaDcuchów dostaw w czasie rzeczywistym, na caBym [wiecie, Minimum informacji zawartej w tagu - numer EPC, Mo|liwo[ odczytu tagu bez konieczno[ci widzenia znacznika przez czytnik (tag wewntrz opakowania), 21 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Zwikszenie szybko[ci odczytywanych jednostek - automatyzacja procesu, Selektywno[ - czytnik ogranicza odczyt tylko do tych informacji, na odczyt których jest zaprogramowany, TrwaBo[ - tagi s znacznie trwalszymi no[nikami od tradycyjnych etykiet z symbolami kodów kreskowych (lub bezpo[rednio nadrukowanymi na opakowanie symbolami), Mo|liwo[ uaktualniania danych o jednostce, na której znajduje si tag (tagi R/W). SzczegóBowe informacje dotyczce standardów systemów EAN, EDI, GS1, EPS mo|na znalez na stronach: http://www.ean.pl http://www.epcglobal.pl METODY I STANDARDY AUTOMATYCZNEJ IDENTYFIKACJI (AUTOID) Technologia Voice Picking Jedn z najnowszych technik, majcych szerokie zastosowanie tak|e w sferze logistyki, jest technika oparta na technologii przetwarzania gBosu ludzkiego na dane numeryczne. Zastosowanie tego typu transmisji i wymiany danych ma na celu nie tylko zwikszy produktywno[, wydajno[ pracowników, ale przede wszystkim wpByn na redukcj liczby popeBnianych przez nich bBdów. Historia badaD nad technologi gBosow ma kilkudziesicioletni tradycj, gdy| pierwsze badania nad now technik transmisji danych i komunikacji miaBy miejsce jeszcze przez II wojn [wiatow. Lata 90. ubiegBego wieku to okres implementacji do systemów logistycznych bezprzewodowej, opartej na ludzkim gBosie technologii transmisji danych. Poczwszy od roku 2000 trwa intensywny rozwój i postp w tej dziedzinie, wprowadzajcy kolejne unowocze[nienia w logistyce magazynowej - obecnie ponad 150 firm korzysta z systemu Voice Picking. Voice picking od strony technologicznej nie jest rozwizaniem skomplikowanym. Od standardowych systemów magazynowych bazujcych na elektronicznym zarzdzaniu zapasami i magazynem (z maksymalnym pominiciem obrotu papierowego) ró|ni si konieczno[ci zakupienia i zintegrowania z systemem oprogramowania typu WMS (Warehouse Management System), przetwarzajcego dane z instrukcjami komplementacyjnymi wysBane do przeno[nego terminala a nastpnie odebranie ich i zaktualizowanie bazy danych. Ka|dy pracownik, aby odbiera instrukcje, potrzebuje przeno[ny komputer (voice recognition computer), umo|liwiajcy komunikacj i wymian danych z systemem w czasie rzeczywistym przy u|yciu czstotliwo[ci radiowych sieci LAN (local area network). Ocenia si, |e najwiksze zalety zastosowania rozwizania Voice Picking s w przypadku towarów spo|ywczych (bran|a FMCG), które charakteryzuj si niskimi mar|ami, szybk rotacj, znaczn liczb SKU, a tak|e wymogiem stosunkowo du|ej liczby pracowników do obsBugi logistycznej. Technologia Voice Picking, ze wzgldu na swój bezsporny atut, jakim jest staBa bezprzewodowa wymiana informacji pracownika z systemem (hands free & eyes free), umo|liwia nieskrpowan prac, w rezultacie czego jest coraz powszechniej stosowana w obsBudze produktów mro|onych, a tak|e warzyw i owoców ze wzgldu na mo|liwo[ noszenia przez pracowników rkawic ochronnych. 22 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Pytanie 1 Kolektor danych to inaczej: a) terminal offline, b) terminal online, c) terminal wózkowy. Pytanie 2 Która z wymienionych poni|ej cech nie charakteryzuje technologii RFID: a) du|a pojemno[ zapisywanej informacji, b) mo|liwo[ wielokrotnego zapisu danych, c) niska cena identyfikatora, d) mo|liwo[ automatycznego odczytu danych. MONITOROWANIE I ZARZDZANIE ZRODKAMI TRANSPORTU System monitorowania i lokalizacji pojazdów (GPS) Jednym z narzdzi wspomagajcych logistyczny system informacji jest globalny system satelitarnego pozycjonowania - GPS (Global Positioning System). Stosowany jest on gBównie w transporcie, gdzie sBu|y do lokalizacji pojazdów i Badunku. System ten opracowano w 1973 r. w Stanach Zjednoczonych, gdzie pocztkowo wykorzystywany byB tylko na potrzeby wojska. Z biegiem czasu zostaBa stworzona zostaBa cywilna wersja udostpniona w 1995 roku. GPS za pomoc fal radiowych pozwala na szybkie i precyzyjne okre[lenie pozycji odbiornika, który mo|e zosta zainstalowany wszdzie - np. na samochodzie czy kontenerze. System skBada si z trzech segmentów1: kosmicznego - tworzy go konstelacja 24 satelitów umieszczonych w odlegBo[ci 20 tysicy kilometrów od równika, u|ytkownika - ró|norodne odbiorniki systemu, pracujce autonomicznie lub wbudowane w inne systemy, kontroli - skBada si z 5 stacji (jednej centralnej i czterech [ledzcych), rozmieszczonych na caBym 23 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 [wiecie; ich zadaniem jest kontrola i wsparcie systemu. Dziki poBczeniu Internetu z systemem satelitarnej nawigacji GPS mo|liwe jest [ledzenie trasy pojazdów i przesyBek. System GPS pozwala na lokalizacj ci|arówki, statku czy samolotu na caBym [wiecie, z dokBadno[ci do kilku metrów. Dziki temu rozwizaniu firma kontroluje przepByw, zwiksza poziom bezpieczeDstwa pojazdu i Badunku, mo|e optymalizowa trasy przejazdu i uzyskuje cenne informacje dla logistycznego systemu. Dysponowanie informacj o rzeczywistym przebiegu procesu transportowego pozwala na [cisB integracj czynno[ci sfery wymiany towarowej z czynno[ciami sfery wytwarzania i konsumpcji2. Z punktu widzenia obsBugi klienta GPS pozwala odbiorcy na bie|co [ledzi los jego zamówienia, co umo|liwia mu zoptymalizowanie wBasnych dziaBaD. Takie informacje udostpniane s np.: klientom firm kurierskich, którzy na stronie internetowej dostawcy lub przy pomocy telefonów komórkowych (SMS - krótka wiadomo[ tekstowa i WAP - protokóB aplikacji bezprzewodowej) mog sprawdzi aktualne poBo|enie ich przesyBki (rys. 10). Globalny system pozycjonowania daje nastpujce korzy[ci3: mo|liwo[ lokalizacji pojazdów, dostarczanie klientowi informacji o etapie, na jakim znajduje si zlecenie, optymalizacja wykorzystania pojazdów, zwikszenie bezpieczeDstwa transportu, kontrola pracy kierowców. Rysunek 10. Schemat satelitarnego monitorowania pojazdów yródBo: opracowanie wBasne na podstawie: http://www.pti.org.pl. Z systemów GPS do tej pory korzystaBy gBównie du|e firmy spedycyjne i transportowe, dysponujce liczn 24 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 flot, realizujce transport (w tym przedmiotów warto[ciowych) w komunikacji midzynarodowej. Dlatego w miar rozwoju technologii telekomunikacyjnych trwa proces poszukiwania prostszych i taDszych rozwizaD. Poni|ej przestawiono dwa przykBady takich systemów - pierwszy stosowany przez operatora logistycznego od 2002 r., drugi dopiero wprowadzany na rynek przez firm telekomunikacyjn - opartych na wykorzystaniu technologii telefonii komórkowej GSM. Trzecie studium przypadku dotyczy wyboru systemów optymalizacji wykorzystania taboru samochodowego. 1 http://www.gps.pl. 2 E. GoBembska, M. Szymczak, op. cit., s. 62. 3 J. Witkowski (red.), Logistyka w zarzdzaniu przedsibiorstwem, Wyd. AE we WrocBawiu, WrocBaw 2002, s. 185. MONITOROWANIE I ZARZDZANIE ZRODKAMI TRANSPORTU Studia przypadku CASE 1 Optymalne zarzdzanie flot ci|arow z wykorzystaniem nowoczesnych narzdzi telematycznych Pytanie 1 Jaka z technologii wykorzystywanych do monitorowania pojazdów jest najtaDsza? a) GSM, b) GPS, c) GPRS. Pytanie 2 25 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Jaki system z poni|ej wymienionych stosuje do monitorowania przesyBek znajdujcych si w trakcie transportu: a) AutoID, b) T&T, c) RFID. ZINTEGROWANE SYSTEMY INFORMATYCZNE WSPOMAGAJCE ZARZDZANIE AACCUCHEM DOSTAW Firmy, które potrzebuj rzetelnych i aktualnych informacji przekazywanych na bie|co, coraz cz[ciej inwestuj w zintegrowane systemy informatyczne. Zaspokojenie tych potrzeb jest niezbdne do prawidBowego funkcjonowania przedsibiorstwa i zarzdzania nim1. Przedsibiorstwa pracujce na kilku odrbnych podsystemach maj problemy z organizacj danych, ich dostpno[ci i przepBywem midzy podsystemami. Dlatego rozwizaniem tych problemów jest stworzenie w firmie jednego, spójnego systemu informatycznego, czyli zintegrowanego systemu informatycznego (tzw. ZSI). W latach 60. XX wieku powstaBy pierwsze komputerowe systemy wspomagajce produkcj. Umo|liwiaBy one jedynie kontrol stanów magazynowych. Nastpne dziesiciolecie zaowocowaBo powstaniem systemów planowania zapasów zwanymi systemami MRP (Material Requierements Planning), które pozwalaBy producentom kontrolowa przepByw surowców, komponentów oraz póBproduktów. Wraz z pocztkiem lat 90. XX w. systemy MRP ewoluowaBy do zintegrowanych systemów informatycznych umo|liwiajcych kompleksowe zarzdzanie wszystkimi procesami biznesowymi wewntrz przedsibiorstwa - ERP (Enterprise Resource Planning)2. Jedn z zalet systemów ERP jest mo|liwo[ integracji funkcjonalno[ci poszczególnych moduBów oprogramowania. WedBug danych Biura Badawczo-Analitycznego BiS najbardziej popularnymi moduBami w pakiecie ERP w Polsce s: finanse/ksigowo[ (wykorzystywany w 94% wdro|eD), dystrybucja i sprzeda| (56%), zaopatrzenie i magazyn (46%), produkcja (28%), gospodarka materiaBowa (23%) oraz controlling (23%). Nale|y jednak zaznaczy, |e ka|dy z moduBów musi by dostosowany indywidualnie do ka|dej firmy, wedBug jej specyfiki i potrzeb. ERP, bdc systemem transakcyjnym, rejestruje zdarzenia gospodarcze i wspomaga planowanie przyszBych dziaBaD w obrbie jednego przedsibiorstwa. Naturalnym kierunkiem rozwoju systemów ERP staBo si poszerzenie ich funkcjonalno[ci o moduBy klasy CRM (Customer Relationship Management) wspomagajce kontakty z klientami oraz aplikacje klasy SCM usprawniajce wspóBprac z dostawcami oraz pozwalajce na optymalizacj caBego BaDcucha dostaw (rys. 11). W dalszym rozwoju systemów ERP wyró|nia si dwie gBówne tendencje - staBe rozszerzanie o nowe funkcjonalno[ci, jak CRM, e-commerce, APS (Advanced Planning System), oraz stopniow zmian architektury z wersji klient-serwer na opart na dostpie przez Internet. Obiecujcymi rozszerzeniami systemów klasy ERP/CRM s aplikacje umo|liwiajce mobilny dostp do poszczególnych cz[ci systemu ERP z przeno[nych urzdzeD PDA3. Rysunek 11. Ewolucja systemów wspomagajcych zarzdzanie BaDcuchem dostaw 26 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 yródBo: M. Rzewuski, ERP II - nowy stary gatunek, "PCkurier" 20/2002, s. 36. Rysunek 12. Elementy skBadowe oprogramowania typu SCM (supply chain management software) Systemy wspomagajce zarzdzanie mog pracowa na wielu platformach sprztowych. Ró|norodno[ programów do wykonania poszczególnych zadaD w ramach zarzdzania BaDcuchem dostaw jest ogromna. Na polskim rynku oprogramowanie ERP oferuje ok. 40 producentów (krajowych i zagranicznych), m.in.: SAP, Oracle Polska, ComArch, ASSECO, IFS, Grupa ABG SPIN, MacroLogic, TETA, QAB, Scala Polska, BPSC, Exact Software, J.D. Edwards. Zgodnie z raportem firmy analitycznej IDC, polski rynek zintegrowanych systemów wspomagajcych zarzdzanie klasy ERP w 2007 r. byB wart ok. 170 mln USD. WedBug badaD GUS systemów ERP [rednio u|ywa ok. 13% firm, co druga du|a i tylko co czwarta [rednia. 27 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Dla wielu firm, w tym z bran|y TSL, system klasy ERP/SCM to ju| nie kwestia wyboru, lecz konieczno[. O sukcesie wdro|enia zintegrowanego systemu zarzdzania w przedsibiorstwie w du|ym stopniu decyduje odpowiednie zaanga|owanie w ten proces caBej organizacji4. Zakup systemu klasy ERP/SCM powinien by traktowany jako inwestycja z uprzednim ustaleniem celów, oczekiwaD i zysków. Wysoki koszt wdro|enia tych systemów nadal pozostaje jednym z gBównych czynników ograniczajcych rozwój tych systemów. Zwikszeniu dostpno[ci systemów ERP/CRM ma sBu|y mo|liwo[ dzier|awienia aplikacji za po[rednictwem Internetu, tzw. model ASP (Application Service Providing). Coraz wicej producentów oprogramowania ma w swojej ofercie rozwizania dla maBych i [rednich firm, które zostaBy dostosowane do klientów nie tylko pod wzgldem funkcjonalnym, ale i mo|liwo[ci szybkiego wdro|enia, co pozwala na obni|enie ceny. Tabela 2. Porównanie czasu wdro|enia systemów ERP/CRM w modelu tradycyjnym a modelu ASP Etap Model tradycyjny Model ASP Rozwój i budowa konsensusu wokóB strategii 3-6 miesicy 2-6 tygodni Ocena mo|liwych pakietów oprogramowania 3-6 miesicy 1-2 tygodnie Wybór i zakup aplikacji 1-2 miesice 1 tydzieD Dostosowanie i testy oprogramowania 3-6 miesicy 4-8 tygodni "Go live" oprogramowania 2-4 miesice 4-8 tygodni Acznie 1-2 lata 3-6 miesicy yródBo:Collaborative Strategies LLC, marzec 2000. W ostatnich kilku latach rozwijane s narzdzia oparte na modelu Cloud Computing, tj. chmurze obliczeniowej. Rysunek. Idea Chmury obliczeniowej 28 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Przeczytaj artykuB: PrzesyBki z chmury 1 A. Kawa, Z IT bardziej konkurencyjnie, "EuroLogistics", 2004, nr 3, s. 28. 2 Logistyka on-line, praca zbiorowa pod red. naukow K. Rutkowskiego, PWE, Warszawa 2002, s. 47. 3 Zob. Zmiany nie nadejd, one stale zachodz. "Systemy wspomagajce zarzdzanie" - Dodatek specjalny do "Pulsu Biznesu", 14 kwietnia 2003 r., s. 10. 4 WedBug danych statystycznych, na [wiecie mniej ni| 40% prób takich implementacji mo|na uzna za udane. Zob. M. Kruszewska, Nadzieje po kryzysie. "Businessman", 2003, nr 2, s. 90-93. Pytanie 1 ERP to: a) planowanie zasobów produkcyjnych, 29 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 b) planowanie zasobów personalnych, c) planowanie zasobów przedsibiorstwa. Pytanie 2 Dlaczego stosunkowo du|a liczba wdro|eD zintegrowanych systemów logistycznych koDczy si niepowodzeniem? PLANOWANIE I OPTYMALIZACJA AACCUCHÓW DOSTAW Jednym z najwa|niejszych celów informatycznych systemów zarzdzania nowej generacji jest planowanie i optymalizacja BaDcucha dostaw (zob. rys. 13). Proces optymalizacji dotyczy m.in. wyliczenia optymalnych kosztowo i czasowo planów dystrybucji towarów, a mianowicie: przydzielenia towarów do [rodków transportu, wyznaczenia [rodków transportu do miejsc docelowych, planowania tras przewozu z wieloma punktami dostarczeD (tzw. multi-stop routes). ZBo|ono[ tych problemów w rozbudowanych sieciach dystrybucji jest zdumiewajca. Na przykBad, Bczna liczba mo|liwych rozwizaD dla jednego pojazdu odwiedzajcego 50 ró|nych lokalizacji jest wiksza od ilo[ci atomów we wszech[wiecie, a wyliczenie planu optymalnego dystrybucji i zaBadunku na komputerze z procesorem Pentium III 800 Mhz dla 10 000 paczek dystrybuowanych do 350 odbiorców zajmuje ok. 10 minut1. Rysunek 13. AaDcuch dostaw (na przykBadzie mySAP) 30 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 yródBo: opracowanie wBasne na podstawie materiaBów SAP. Stuart A. Kuffman - amerykaDski uczony i wspóBzaBo|yciel BiosGroup Inc., o[rodka wypracowujcego nowatorskie sposoby zarzdzania, obecnie czBonek zarzdu NuTech Solutions Inc. - porównuje dzisiejsz gospodark do przyrody, podlegajcej nieustannym i chaotycznym zmianom. Jednocze[nie wBa[nie natura wyksztaBciBa najlepsze systemy informacyjne, pomagajce rozmaitym gatunkom dostosowa si do maBo stabilnego, ewoluujcego [wiata. Obserwacje zachowania mrówek, które szybko i na wielk skal rozpowszechniaj informacje o trasach wiodcych od zródBa po|ywienia do mrowiska, posBu|yBy podstaw stworzenia tzw. "mrówczych systemów" (ant systems), znanych te| jako "mrówcze algorytmy" (ant algorithms). Na[ladujc mrówki, firmy mog tworzy wBasny "algorytm" przy pomocy tzw. agentów zbierajcych dane i technologie informatyczne, które pozwalaj te dane wBa[ciwie przetworzy i wykorzysta. Algorytm ma pomóc znalez optymalne rozwizanie, które bdzie odpowiedzi przedsibiorstwa na przyszBy trend2. Algorytm jest jednocze[nie dobrym narzdziem dla firm, które musz operowa na co dzieD w skomplikowanym i trudnym [rodowisku. Jednym z przykBadów zastosowania systemu opartego na pracy "agentów" (Agent-Based Modeling) w bran|y TSL s amerykaDskie linie lotnicze Southwest, zajmujce si przewozem towarów i wspóBpracujce z du| liczb klientów i dostawców. Dziki zastosowaniu algorytmu uzyskano mo|liwo[ cigBego doskonalenia tras przelotów, w tym ze strategicznym wyprzedzeniem, informacyjne wsparcie dla marketingu, rozwój systemów IT oraz zracjonalizowanie decyzji dotyczcych wymiany floty samolotów. Efektem wdro|enia projektu jest zupeBnie inny ni| przedtem system przelotów, który pozwoliB zredukowa koszty obsBugi masy towarowej o 71% i o 20% zmniejszy ogólne koszty firmy. Koncepcj "mrówczych algorytmów" wykorzystali równie| z sukcesem konsultanci CGE&Y, aby zoptymalizowa system logistyczny poczty duDskiej: zminimalizowa czas i koszty dorczania przesyBek. ChodziBo te| o odpowiedz na bardziej strategiczne pytania: gdzie nale|y wybudowa centra dystrybucyjne oraz jakie nowe usBugi mog okaza si najbardziej zyskowne. Analiza danych wykazaBa midzy innymi, |e nale|y zrewolucjonizowa sposób dorczania poczty przez miejskich listonoszy. Obecnie specjalne oprogramowanie pozwala na bie|co okre[la, ilu ich w danym rejonie potrzeba i jak powinni si przemieszcza: wdrowa wzdBu| ulicy od domu do domu czy te| zygzakiem, "odwiedzajc" wybrane adresy. Tabela 4. Biznes i przyroda System Agenci Wykorzystanie kolonia królowa matka, efektywne zdobywanie po|ywienia, budowa Przyroda mrówek robotnice mrowiska zwalczanie awarii, ochrona danych, nieustanna Internet serwery, u|ytkownicy reorganizacja pracownicy, klienci, struktury nieformalne, kultura organizacyjna, Biznes firmy dostawcy to|samo[ rynkowa BaDcuch dostawcy, fabryki, koszty, zyski, pBynno[ finansowa, innowacje dostaw klienci 31 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 yródBo: Bios Group, Cap Gemini Ernst & Young. Do innych zainspirowanych przyrod narzdzi wykorzystywanych przez NuTech Solutions s3: Sztuczne sieci neuronowe (Neural Network), Obliczenia na DNA (DNA Computing), Strategie ewolucyjne (Evolution Strategies), Systemy rozmyte (Fuzzy Systems), Algorytmy genetyczne (Genetic Algorithms) , Programowanie genetyczne (Genetic Programming), Obliczenia kwantowe (Quantum Computing). W[ród aplikacji opracowanych przez specjalistów firmy NuTech Solutions w zakresie optymalizacji procesów logistycznych wymieni nale|y: VDS (system dystrybucji samochodów), ARROW (trasy transportu), STREAM (strumienie transportowe i optymalizacja sieci), HEURO (planowanie). Jeszcze jednym przykBadem firmy specjalizujcej si w zakresie optymalizacji procesów logistycznych jest AT Consulting Sp. z o.o. W swoich systemach wykorzystuje ona tzw. "motory optymalizacyjne" stworzone przez francusk firm ILOG, [wiatowego lidera w zakresie algorytmów matematycznych oraz systemów sztucznej inteligencji (artificial intelligence). Produktem AT Consulting jest system OptiTrans pozwalajcy na planowanie dowolnie sformuBowanych zadaD dystrybucyjnych i zaBadunkowych, m.in.: wyliczenia planu dystrybucji dla dowolnej liczby miejsc zaBadunkowych i rozBadunkowych w dowolnie du|ym obszarze geograficznym i z dowolnie okre[lonymi ograniczeniami w zakresie dystrybucji, w tym czasów rozBadunków. Do projektów zrealizowanych przez AT Consulting w Polsce nale|4: Projekt optymalizacji dystrybucji piwa w Grupie {ywiec - optymalizacja sieci dystrybucji piwa z browarów EB, Le|ajsk, WARKA i {ywiec do wszystkich odbiorców na terenie Polski. Projekt optymalizacji dystrybucji i zaBadunku mebli w fabrykach FORTE S.A. - wdro|enie systemu OptiTras na potrzeby planowania dystrybucji i zaBadunku mebli na terenie Polski i caBej Europy. Projekt optymalizacji dystrybucji wyrobów z tworzyw sztucznych w SINPLAST sp. z o.o. - wdro|enie systemu OptiTrans na potrzeby planowania wyrobów na terenie caBej Polski. Projekt zarzdzania dystrybucj wyrobów z firmy YTONG Sp. z o.o. - wdro|enie systemu ATFrach na potrzeby planowania i zarzdzania dystrybucj wyrobów gotowych na terenie Polski. Niezwykle wa|nym staje si tak|e zautomatyzowanie rozliczania kosztów procesów transportowo- logistycznych w BaDcuchu dostaw, m.in. poprzez wykorzystanie aplikacji typu LSA (LogisticsService Accouting). Zobacz prezentacj: Rozliczanie kosztów w rozbudowanej sieci transportowej Do[wiadczenie pBynce z setek projektów zrealizowanych na caBym [wiecie wskazuje, |e oszczdno[ci z tytuBu optymalizacji procesów dystrybucji w BaDcuchach dostaw ksztaBtuj si na poziomie co najmniej 8-15%. Mo|na oczekiwa, |e zastosowanie oprogramowania klasy ERP/SCM bdzie coraz bardziej 32 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 powszechniejsze. O sukcesie wdro|enia zintegrowanego systemu zarzdzania w przedsibiorstwie w du|ym stopniu decyduje odpowiednie zaanga|owanie w ten proces caBej organizacji oraz [cisBa wspóBpraca z dostawc oprogramowania. Kluczowym czynnikiem powodzenia w procesie wdro|enia systemów wspomagajcych zarzdzanie BaDcuchem dostaw, jest odpowiedni poziom zaufania i wspóBpracy midzy jego uczestnikami. Proces ten nie jest Batwy, wymaga te| du|o czasu i cierpliwo[ci od przedsibiorstw, aby mogBy przeprowadzi planowane posunicia. Tylko dBugofalowa i [cisBa wspóBpraca mo|e doprowadzi do sukcesu! 1 Zob. O. Dziamski, Kalkulacja optymalnych kosztowo planów dystrybucji i zaBadunku towarów - studium przypadku, [w:] Zarzdzanie kosztami w logistyce, MateriaBy Ogólnopolskiego Forum Logistyków, Warszawa, listopad 2002, s. 41-44 oraz WspóBczesne metody automatycznego planowania dystrybucji towarów, "Logistyka", 2005, nr 3, s. 15-16. 2 Wicej na ten temat w: A. Hendler, Mrówcze algorytmy, "Businessman", 2002 nr 12, s. 116-118. 3 http://www.nutechsolutions.com/technology 4 http://www.at-consulting.com.pl Pytanie 1 Na czym polega proces optymalizacji systemów dystrybucji towarów? PODSUMOWANIE Nowoczesne technologie staBy si zródBem przewagi konkurencyjnej przedsibiorstw oraz pozwalaj im uczestniczy w globalnym rynku. Technologie informacyjne dokonaBy ogromnych zmian w zarzdzaniu firmami i ich strukturach. W najbli|szych latach nale|y oczekiwa znaczcych postpów w zakresie stosowania technologii RFID. Sukcesy w tym zakresie bd uzale|nione od postpów w zakresie standaryzacji kodowania i przesyBania danych. Firmy, które potrzebuj rzetelnych i aktualnych informacji przekazywanych na bie|co coraz cz[ciej inwestuj w zintegrowane systemy informatyczne. ZBo|ono[ procesów w nowoczesnych systemach dystrybucji wymaga zastosowania coraz bardziej 33 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 zaawansowanych narzdzi optymalizacyjnych. SAOWNIK POJ AIDC (Automatic Identification Data Capture) - Automatyczne Gromadzenie Danych, polegajce na bezpo[rednim wprowadzaniu danych do systemu komputerowego lub innego urzdzenia sterowanego mikroprocesorem bez u|ycia klawiatury. ASP (Application Service Providing) - dzier|awienie aplikacji za po[rednictwem Internetu. CRM (Customer Relationship Management) - zarzdzanie relacjami z klientami. Czytnik kodu kreskowego - urzdzenie elektroniczne przetwarzajce informacj optyczn (np. wydrukowany kod kreskowy) na sygnaBy elektryczne, które nastpnie s dekodowane i przekazywane do komputera. EAN - skrót od EAN International, stosowany m.in. do okre[lenia symboliki kodu kreskowego u|ywanej do oznaczania produktów konsumenckich, zgodnie z zaleceniami tej organizacji. EAN International - Midzynarodowe Stowarzyszenie ds. Oznaczania Towarów EAN, z siedzib w Brukseli. EANCOM - midzynarodowy standard EDI opracowany przez EAN International, zgodny ze standardem UN/EDIFACT. EDI (Electronic Data Interchange) - Elektroniczna Wymiana Danych - bezpapierowa wymiana dokumentów handlowych i innych. EPC (Electronic Product Code) - unikalny identyfikator fizycznego obiektu, jednostki logistycznej, lokalizacji lub innej identyfikowalnej jednostki odgrywajcej rol w operacjach biznesowych. ERP - Enterprise Resourse Planning - planowanie zasobów przedsibiorstwa GIS (Geographical Information System) - system danych o terenie. GPRS (General Packet Radio Service) - technika bezprzewodowej transmisji danych w systemach komórkowych drugiej i trzeciej generacji. GPS (Global Positioning System) - globalny system pozycjonowania satelitarnego. GSM (Global System for Mobile Communication) - globalny system telefonii komórkowej i dziaBajce w tych sieciach. 34 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Identyfikator Zastosowania (IZ) - pole dwóch lub wicej znaków na pocztku cigu elementów zakodowanych w symbolu UCC/EAN-128, które jednoznacznie definiuje jego format i znaczenie. Intranet - rozwizanie o funkcjach sieci Internet w obrbie sieci lokalnej (np. korporacyjnej), obejmujce swym zasigiem ograniczony obszar (biuro, pojedynczy zakBad, grup przedsibiorstw). Kod kreskowy - wzór równolegBych prostoktnych kresek i spacji, uporzdkowanych zgodnie z opisami poszczególnych symbolik, w celu przedstawienia danych w postaci czytelnej maszynowo. Konwerter - oprogramowanie dokonujce konwersji plików wewntrznych zastosowaD do standardu EDIFACT (UN/EDIFACT) oraz translacji z formatu EDIFACT na format dokumentów wewntrznych. LAN (Local Area Network) - lokalna sie komputerowa. MRP (Material Resourse Planning) - planowanie zaopatrzenia materiaBowego. MRP II (Manufacturing Resourse Planning) - planowanie zasobów produkcyjnych. OCR (Optical Character Recognition) - komputerowa technika rozpoznawania znaków (np. pisma), technika rozpoznawania drukowanego teksu przy pomocy komputera za specjalnym czytnikiem o przesyBania ich w postaci kodu ASCII. OMR - (Optical Mark Recognition) - optyczna detekcja znaków, technika gromadzenia danych ze specjalnie przygotowanych formularzy. Kodowanie dokonuje si pisakami z kontrastowym atramentem. Punkt dostpowy (Access Point) - montowane na staBe urzdzenie dajce dostp do systemu komputerowego na drodze transmisji radiowej. RFID (Radio Frequency Identification) - technologia identyfikacji za pomoc czstotliwo[ci radiowej. Sie radiowa - lokalna bezprzewodowa sie komputerowa. SCM (Supply Chain Management) - zarzdzanie BaDcuchem dostaw. SMS (Short Message Service) - krótka wiadomo[ tekstowa. Terminal dokujcy (tzw. offline, kolektor danych) - urzdzenie do zbierania danych przy pomocy klawiatury i skanera, z wBasnym oprogramowaniem, dane transmituje po poBczeniu z komputerem poprzez dok komunikacyjny lub kabel komunikacyjny. Terminal radiowy (tzw. online) - urzdzenie pracujce w ramach lokalnej bezprzewodowej sieci radiowej, wyposa|one w klawiatur, ekran i - zazwyczaj - czytnik kodów kreskowych, Bczce si za po[rednictwem punktów dostpowych z systemem komputerowym w czasie 35 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 rzeczywistym. Terminal wózkowy - terminal do monta|u na wózku widBowym lub innym pojezdzie. Najcz[ciej w wersji radiowej, wyposa|ony w ekran dotykowy. Systemy operacyjne to DOS, Windows 98, Pocket PC. T&T (tracking & tracing) - system [ledzenia przesyBek. Transponder - identyfikator RFID, nazywany tak|e tagiem, znacznikiem elektronicznym, metk, etykiet smart (smart label). Do odczytu tego elektronicznego znacznika niezbdny jest czytnik RFID (tzw. transceiver). Voice Picking - technika wykorzystana do kompletacji wysyBek w magazynie oparta na technologii przetwarzania gBosu ludzkiego na dane numeryczne. WAP (Wireless Access Protocol) - protokóB aplikacji bezprzewodowej. WMS (Warehouse Management System) - system zarzdzania magazynem. Zalecana literatura DBugosz J. (red.), Nowoczesne technologie w logistyce, PWE, Warszawa 2009. Pieriegud J., Jako[ciowe i technologiczne aspekty zarzdzania BaDcuchem dostaw, [w:] Jako[ w badaniach i dydaktyce szkóB wy|szych, pod red. nauk. S. Doroszewicza i A. KobyliDskiej, SGH, Warszawa 2007 (wspóBautor W. Paprocki). Pieriegud J., Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw, [w:] Transport w logistyce. AaDcuch logistyczny, Prace naukowe, Akademia Morska w Gdyni, Ogólnopolska Konferencja Naukowa, Jurata, 18-20 wrze[nia 2003 r. Pieriegud J., Wykorzystanie systemów [ledzenia przesyBek w logistycznej obsBudze sieci sklepów typu "convenience store", [w:] WpByw otoczenia na zarzdzanie i finansowanie przedsibiorstw, Cz. II, Podstawy podmiotów rynkowych w konkurencyjnym otoczeniu, KZiF, SGH, Warszawa 2002. Lange-SadziDska K., Ziemecka M., Przewodnik po EDI, Wyd. Uniwersytetu Aódzkiego, Aódz 2000. HaBas E. (red.), Kody kreskowe. Rodzaje, standardy, sprzt, zastosowanie, ILiM, PoznaD 2000. Majewski J., Informatyka dla logistyki, Biblioteka Logistyka, PoznaD 2002. Netografia http://www.ean.pl/ http://www.ean-int.org/ http://www.epcglobal.pl/ 36 z 37 2014-01-20 21:32 Nowoczesne technologie w optymalizacji BaDcuchów dostaw - Wersja ... http://www.e-sgh.pl/lms/content/9240109/do_druku.php?id_kursu=135060 Literatura dodatkowa P. BBaszkowska, J. Pieriegud, M. WolaDski, Logistics Traceability for the supply chain improvement. Case study of the SMMART project, in: Databases and Information Systems, Proceedings, ICEIS 2007, Funchal, Portugal, 12-16 June 2007, s. 599-604. [pdf] 37 z 37 2014-01-20 21:32

Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Optymalizacja zapasów w przedsiębiorstwie i łańcuchu dostaw Wersja do druku
Zarządzanie jakością w łańcuchu dostaw Wersja do druku
Zarządzanie zintegrowanym łańcuchem dostaw na przykładzie przemysłu motoryzacyjnego cz II Wersja
Wersja do druku Test 5 41 50
wersja do druku Przepiękna modlitwa do Ducha Świętego
Wersja do druku` wymiana opiekunek
psychometria wykład, wersja do druku]02
Samoobsługa logistyczna i zlecone systemy logistyczne Wersja do druku
Inne Więziennictwo na progu XXI wieku wersja do druku
Bankructwo państwa to nie koniec świata (wersja do druku)
Åšrodki transportu w systemach dystrybucji Wersja do druku
Wersja do druku Test 6 51 60
wersja do druku Przepiękna modlitwa do Ducha Świętego
2011 Z Temat 4 Wyklad 6 Uslugi logistyczne w lancuchach dostaw Material do wykladuid 384
Skuteczna modlitwa do Świętej Rity w sprawach bardzo beznadziejnych wersja do druku
Efektywność systemów dystrybucji Wersja do druku
Instrukcja o gospodarowaniu wbk wersja do druku
2011 ) Z Temat 1 Wyklad 1 Lancuch dostaw ?finicje i glowne zalozenia Material do wykladu

więcej podobnych podstron