6473795749

6 Bolesław Winiarski

wój społecznych sił wytwórczych i społecznego podziału pracy pociągnął za sobą pogłębione naruszenia równowagi w stosunkowo powoli przekształcających się strukturach przestrzennych. Następstwem tego był wzrost rozpiętości rozwojowych między regionami i polaryzacja rozwoju społeczno-gospodarczego w skali międzynarodowej i wewnątrzkrajowej. Równocześnie, dzięki postępowi w komunikacji i informacji masowej, w społeczeństwach współczesnych zaczęła się szybko upowszechniać świadomość różnic poziomu życia, występujących nie tylko w układach klasowych, ale i w układzie przestrzennym. Egalitaryzacja potrzeb i zuniformizowane przyjmowanie pewnych wzorców konsumpcji (upowszechnianych dzięki środkom masowego przekazu) — z jednej strony, a istotne, a nawet pogłębiające się różnice warunków zaspokajania rosnących aspiracji — z drugiej strony, stwarzały efektywne lub potencjalne źródła napięć, nie mogących nie oddziaływać na postawy rządów. Niektóre z nich mogły nawet być zainteresowane w akcentowaniu zróżnicowań regionalnych, dla zmniejszenia uwagi kierowanej na różnice klasowe i społeczne,

2.    postęp naukowy i popularyzacja jego osiągnięć wzmogły dążenia do racjonalizacji działań gospodarczych. Pojawiły się nowe, bardziej złożone metody rachunku ekonomicznego, uwzględniające różnice w efektywności lokalizacji. W krajach socjalistycznych przyjęcie zasady racjonalności ogólnospołecznej dało podstawę do wykształcenia całego systemu przygotowywania decyzji gospodarczych w skali makroekonomicznej, a więc i makroprzestrzennej. Systemem tym jest planowanie gospodarki narodowej. W krajach kapitalistycznych natomiast, interwencjonizm państwowy musiał przejawiać się w formie działań przestrzennie umiejscowionych. Po II wojnie światowej przyjął on nowe kierunki: stymulowania wzrostu gospodarczego. Pojawiły się na tym tle określone ekonomicznie przesłanki polityki przestrzennej,

3.    w drugiej połowię naszego stulecia w większości krajów rozwiniętych zarysowały się szybko rosnące napięcia między środowiskiem sztucznym, tworzonym i stale powiększanym przez człowieka i jego środowiskiem naturalnym. Przestrzennie zróżnicowany układ naruszeń równowagi ekologicznej nadał alarmujący charakter wysuwanym dawniej dość nieśmiało postulatom ochrony przyrody i krajobrazu. Ingerencja państwa w sprawy zagospodarowania przestrzennego uzyskała tym samym nowe, ważne uzasadnienie,

4.    na aktywizację polityki przestrzennej wpływały — zwłaszcza w pewnych okresach — przesłanki natury militarno-obronnej. Należały one niewątpliwie do ważniejszych w latach poprzedzających II wojnę światową, obecnie również nie są bez znaczenia.

Wydaje się, że wymienione czynniki i przesłanki rzutują też współcześnie na układ celów i wartości przyświecających polityce przestrzennej większości krajów. Interpretacja treści tego układu jest oczywiście odmienna w poszczególnych systemach ekonomiczno-społecznych, a na układ proporcji między poszczególnymi celami konkretnymi wpływają zawsze specyficzne warunki każdego kraju. Układ ten rozstrzyga o konkretnej treści nadawanej współcześnie hasłu „ładu przestrzennego”.

W krajach socjalistycznych, które interesują nas tu szczególnie, cele polityki przestrzennej ujmowane są w sposób kompleksowy, jako wzajemnie z sobą sprzężone. Sądzimy, że dla ich ogólnej charakterystyki można wykorzystać sprecyzowania K. Secomskiego, dotyczące polityki regionalnej. Mówiąc o jej celach, K. Secomski stwierdza, że zwią-