6878601356

krytyka była wymierzona przeciw pomniejszym myślicielom, nadużywającym tej tezy, ale nie zmienia to faktu. Spencerow-skie porównanie przestało być metodologicznie poprawne, za-tern traciła wartość solidarystyczna ideologia. Chyba dlatego Prus w Emancypantkach broni Spencera.

42

Nieostra granica między podobieństwem a porównaniem , niejasny status porównania wobec metafory zniechęca do badań statystycznych. Kiedy np. Biegeleisen wyliczył, że w Panu Tadeuszu jest "około 20 wykończonych rozprowadzonych porównań", a wliczywszy porównania dwuwersowe - około 60, to Tadeusz Dworak sumuje wszystkie i zamyka rachunek liczbą 625, "powiedzmy okrągło ponad 600"⁴'⁵. "Zaokrąglanie" w takich wypadkach niewiele daje, bywa jednak koniecznością wobec wskazanego stanu rzeczy. Bożena Mikołajczak, ujmując porównanie jako zestawienie dwóch członów połączonych spójnikiem lub przysłówkiem porównawczym, ocenia, iż w Faraonie jest ich 333⁴*.! Lalka więc ma ich mniej, bo około 270. Wprawdzie autorka analizuje powieść historyczną, w której ta konstrukcja pełni wyspecjalizowane funkcje archaizujące, jednakże podstawowe ustalenia można odnieść i do Lalki. Podobnie Aleksander Wilkoń rozpatrywał wyznaczniki stylu realistycznego na przykładzie Ogniem i mieczem⁴⁵.

Z obserwacji B. Mikołajczak wynika, iż Prus nadaje porównaniom walor stylistyczny. Najobficiej grupują się one w początkowych partiach utworu. Prawidłowość tę można uogólnić na poetykę każdej powieści realistycznej, rozpoczynanej dokładną prezentacją przestrzeni i bohaterów. Przeważają rozwinięte, kilkuskładnikowe (do granicy zdania) porównania, częste są też jednoskładnikowe, najrzadsze zaś - rozwinięte, kilkuzdaniowe. W porównaniu z Gofredem czy Panem Tadeuszem powieści Prusa cechuje niewielka ilość wskaźników formalnych comparatio, wśród których "jak" stanowi 4/5 całości. Budowę porównań w Lalce łatwo sobie wyobrazić na podstawie Opracowanego przez Smółkową indeksu frekwencyjnego. "Jak" wystą-

88