8748916850

św. Salonu. Jego dramat przysłania inne. Chyba każdy czytelnik "swatał" go z innymi bohaterkami, dopasowując ich po-

9

wieściowy konterfekt do jego cech . Na tle pozytywistycznych wątków erotycznych miłość-namiętność w Lalce jest tematem odkrywczym. Społeczne posłannictwo literatury nakazywało podporządkować tę sferę człowieczeństwa wartościom patriotyzmu, solidaryzmu klasowego czy purytańskiej czystości obyczajów. Sposób opisywania przeżyć i zachowań miłosnych - wyjąwszy Lalkę - "nie jest zbyt bogaty, nie mówiąc już o unikaniu opisów fizycznej strony miłości"*⁰.

Czas zawęża stopniowo kontekst stylistyczny, w którym pojawiła się powieść Prusa. Wyjątkowość uczucia bohatera i języka, jakim je wyrażono, nie jest wszakże tak uderzająca przy uwzględnieniu faktu, że pierwsi czytelnicy Lalki konfrontowali ją z powieściami Elizy Orzeszkowej i Walerii Marene-Morzkowskiej, ale też z utworami Adolfa Dygasińskiego i Antoniego Sygietyńskiego. Niejeden pewnie znał Kobiety Mickiewicza, Słowackiego i Krasińskiego Piotra Chmielowskiego**, lecz czytywano też Niezawodnego zdobywcę serc.., Sztukę pozyskania w krótkie czasie oblubienicy czy Sztukę

wydania się za wąż w jak najkrótszym czasie Juliana Miłkow-12

skiego . Poglądy na miłość kształtowały też aforyzmy w kalendarzach, w Kolendzie dla gospodyń Lucyny! Ćwierczakiewi-czowej czy w zbiorach Kobieta, miłość i małżeństwo bądź Kobieta i mężczyzna***.

Owa ostatnie dzieła, przedzielone kilkunastoma laty, dokumentują zmiany kryteriów doboru aforyzmów. W mniejszym stopniu eksponuje się "anielskość" kobiety, pojawiają się tony frywolne, nawet cień mizogynizmu. Podręczniki dobrego wychowania przechowują wprawdzie tezę, że "cnoty kobiet pochodzą od nich samych, uchybienia od nas mężczyzn" oraz że

"życie twarde i pracowite jest udziałem mężczyzn; życie

14

słodkie i spokojne jest przeznaczeniem kobiet" , lecz i one nie szukają w niej zbłąkanego na ziemi anioła, a raczej ży-

i

140